ভাৰতীয় দৰ্শন: বিভিন্ন সংশোধনসমূহৰ মাজৰ পাৰ্থক্য
Content deleted Content added
যিকোনো টেগ্: ম'বাইল সম্পাদনা ম'বাইল ৱে'ব সম্পাদনা |
নিকাকৰণ বট পৰীক্ষা; Lachit SpellChecker ৰ সহায়ত |
||
1 নং শাৰী:
ভাৰতীয় দৰ্শনৰ মূল বেদ। সংস্কৃতত দৰ্শনৰ নিষ্পন্ন ৰূপ হ'ল" দৃশ্" ধাতু আৰু ল্যুট্
পাৰম্পৰিক ভাৱে ভাৰতীয় দৰ্শনক ৰক্ষণশীল বা আস্তিক আৰু অৰক্ষণশীল বা নাস্তিক এই দুটা ভাগত ভগোৱা হৈ আহিছে। 'বেদ'সমূহক জ্ঞানৰ সৰ্বোত্তম আকৰ হিচাপে গণ্য কৰা-নকৰাৰে ভিত্তিতে এই বিভাজন কৰা হৈছে।<ref>''Oxford Dictionary of World Religions'', p. 259</ref>
প্ৰতিটো বিভাগৰ মাজত নিজস্ব মত-বিৰোধ থাকিলেও মূল উদ্দেশ্য কিন্তু
ভাৰতীয় দৰ্শনৰ মূল শাখাসমূহ খ্ৰী.পূ. ১০০০ চনৰ পৰা খ্ৰীষ্টাব্দৰ প্ৰথম শতিকা কেইটাতে গঢ় লৈ উঠিছিল। ইয়াৰ পাছত প্ৰতিটো যুগতে মূল ভাৱধাৰাৰ লগত নতুন নতুন বিষয়ৰ যোগ আৰু সংস্কাৰ সাধন কৰা হৈ আহিছে। উনবিংশ শতিকাত ঋষি অৰবিন্দ আৰু স্বামী
সমূহ ভাৰতীয় দৰ্শনৰ এটা মূল বৈশিষ্ট্য হৈছে ইয়াৰ বহুধা আৰু জীণ নিয়াৰ মানসিকতা। বিভিন্ন শাখাৰ মাজত থকা সাদৃশ্যৰ বাবে ভিন ভিন শাখাৰ পণ্ডিত একেলগে বহি আলোচনা কৰি কেবাটাও বিষয়ৰ ওপৰত একমত হ'ব পাৰে।
প্ৰাৰম্ভিক কালচোৱাত শাখাসমূহৰ মাজত প্ৰতিযোগিতাৰ মনোভাৱ আছিল, মূলতঃ খ্ৰী.পূ. ৮০০ চনৰপৰা খ্ৰী. ২০০-লৈ। এই প্ৰতিযোগিতাৰ মাজত জৈন, বৌদ্ধ, শৈৱ আৰু অদ্বৈত আদি ৰৈ গ'ল আৰু সাংখ্য, অজিৱিকা আদি দৰ্শন হয় মাৰ গ'ল নহয়, আন দৰ্শনৰ
==কেন্দ্ৰীয় ধাৰণা==
আদিকালৰ ভাৰতীয় চিন্তাবিদসকলে মত পোষণ কৰিছিল যে দৰ্শন জীৱনৰ এটা অপৰিহাৰ্য ব্যৱহাৰিক অংশ। আৰু জীৱনটো কেনেকৈ পাৰ কৰা উচিত তাৰ জ্ঞান দৰ্শন অবিহনে পাব নোৱাৰি। সেয়ে ভাৰতীয় লেখকসকলে দাৰ্শনিক লেখাৰ আৰম্ভণিতে সেই মতে ব্যক্তিক কেনেকৈ সহায় কৰিব পাৰে (''পুৰুষাৰ্থ'') তাৰ ওপৰত বিতংকৈ লিখিছিল।<ref>Chatterjee and Datta, p.12.</ref>
ব্ৰাহ্মণ চিন্তাবিদসকলৰ দৰ্শনত এক
বেদান্ত দৰ্শন আধুনিক যুগৰ আটাইতকৈ চৰ্চিত ভাৰতীয় দৰ্শন। বেদান্ত দৰ্শনত একেটা সত্যক উপলব্ধি কৰাৰ বাবে চাৰিটা ভিন্ন উপায় উল্লেখ কৰি তিনিটা ভাগত ভগোৱা হৈছে, দ্বৈত, বিশিষ্টদ্বৈত আৰু অদ্বৈত। বৰ্হিভাগৰপৰা এই তিনিবিধক ভিন্ন আৰু মতবিৰোধী যেন লাগিলেও, এই তিনিওবিধে আচলতে মানুহৰ বিবেকৰ বিকাশৰ তিনিটা ভিন্ন স্তৰক নিৰ্দেশ কৰে।
==শাখা সমূহ==
===ভাৰতীয় দৰ্শন===
মধ্যযুগৰ
*[[ন্যায়]], তৰ্ক শাখা (the school of logic)
*[[বৈশেষিক]], কণা শাখা (the atomist school)
*[[সাংখ্য]], (the enumeration school)
*[[ৰাজ যোগ]],( বা যোগ), পতঞ্জলিৰদ্বাৰা স্থাপিত শাখা (পতঞ্জলিয়ে সাংখ্য দৰ্শনৰো পোষকতা কৰিছিল। )
*[[পূৰ্ব মীমাংসা]] (বা মীমাংসা), বৈদিক ৰীতি-নীতি পোষকতা কৰা শাখা
*[[বেদান্ত]] (বা উত্তৰ মীমাংসা), উপনিষদৰ ৰীতি-নীতি পোষকতা কৰা শাখা, বৈদিক দৰ্শনকো সমানে গুৰুত্ব দিয়া শাখা
ঐতিহাসিক আৰু ধাৰণাভিত্তিক মিল থকাৰ বাবে ইয়াক আন তিনিটা গোটত ভাগ কৰা হয়ঃ ন্যায়-বৈশেষিক, সাংখ্য-যোগ আৰু মীমাংসা-বেদান্ত। বেদান্ত দৰ্শনৰ আকৌ আকৌ ছটা উপ-শাখা আছেঃ অদ্বৈত (অজাতিবেদক সাঙুৰি), বিশিষ্টদ্বৈত, দ্বৈত, দ্বৈতদ্বৈত, শুদ্বদ্বৈত, আৰু অচিন্ত ভেদ-অভেদ।
ওপৰত
===জৈন দৰ্শন===
জৈন ধৰ্মৰ প্ৰৱৰ্তক [[মহাবীৰে]] প্ৰাচীন [[শ্ৰমণ দৰ্শন]]ৰ প্ৰচাৰ কৰে আৰু তাৰপৰাই জৈন দৰ্শনৰ সৃষ্টি হয়। বৰ্তমানৰ [[বিহাৰ]] ৰাজ্যত খ্ৰী.পূ. ৫৫০ চনৰ সময়চোৱাত জৈন দৰ্শনৰ বিকাশ হৈছিল। এই কালচোৱাত আদৰ্শবাদী নৱজাগৰণ হৈছিল। এই নৱজাগৰণত বেদৰ প্ৰভাৱক অস্বীকাৰ কৰা কেবাটাও মতবাদৰ সৃষ্টি হৈছিল। বৌদ্ধ ধৰ্মও এই কালচোৱাতে গঢ় লৈ উঠে।
[[মহাবীৰ]]ক [[তীৰ্থংকৰ]]সকলৰ ২৪-তম আৰু শেষ তীৰ্থকংৰ বুলি গণ্য কৰা হয়। ২৩-তম তীৰ্থকংৰ প্ৰভাষৰ সময় পাৰম্পৰিকভাৱে ৯০০ খ্ৰী.পূ. বুলি ধাৰণা কৰা হয়।
জৈন ধৰ্মক বৈদিক ধৰ্ম হিন্দুৰ ভিতৰত ধৰা নহয়,<ref>J. L. Jaini, (1916) Jaina Law, Bhadrabahu Samhita, (Text with translation ) Arrah, Central jaina publishing House) " As to Jainas being Hindu dissenters, and, therefore governable by Hindu law, we are not told this date of secession [...] Jainism certainly has a longer history than is consistent with its being a creed of dissenters from Hinduism." P.12-13</ref><ref>P.S. Jaini, (1979), The Jaina Path to Purification, Motilal Banarsidass, Delhi, p. 169 "Jainas themselves have no memory of a time when they fell within the Vedic fold. Any theory that attempts to link the two traditions, moreover fails to appreciate rather distinctive and very non-vedic character of Jaina cosmology, soul theory, karmic doctrine and atheism"</ref><ref>Y. Masih (2000) In : A Comparative Study of Religions, Motilal Banarsidass Publ : Delhi, ISBN 81-208-0815-0 “There is no evidence to show that Jainism and Buddhism ever subscribed to vedic sacrifices, vedic deities or caste. They are parallel or native religions of India and have contributed to much to the growth of even classical Hinduism of the present times.” Page 18</ref>। জৈন তীৰ্থংকৰৰ উল্লেখ বেদ আৰু হিন্দু শাস্ত্ৰসমূহত পোৱা যায়। বৈদিক যুগত ভাৰতবৰ্ষত দুটা মূল দাৰ্শনিক ভাগ আছিল, [[শ্ৰমণ]] আৰু [[ব্ৰাহ্মণ]], বা [[বৈদিক]], বা [[পৌৰাণিক]]। শ্ৰমণ মতবাদৰ আধাৰতে পাছলৈ বৌদ্ধ, জৈন আৰু বৰ্তমান লুপ্ত অজীৱিকা দৰ্শনৰ সৃষ্টি হৈছিল। দুয়োটা মূল শাখাই ইটোৱে-সিটোক প্ৰভাৱান্বিত কৰিছিল।<ref>[[Harry Oldmeadow]] (2007) Light from the East: Eastern Wisdom for the Modern West, [[World Wisdom]], Inc ISBN 1-933316-22-5 "What is historically known is that there was a tradition along with vedic Hinduism known as sramana dharma. Essentially, the sramana tradition included it its fold, the Jain and Buddhist traditions, which disagreed with the eternality of the Vedas, the needs for ritual sacrifices and the supremacy of the Brahmins". Page 141</ref>
[[পণ্ডিত লোকমান্য তিলক]]-এ জৈন দৰ্শনে হিন্দু ধৰ্মৰ বৈদিক বলি-বিধান আদি আঁতৰ কৰাত প্ৰভাৱ পেলাইছিল বুলি মত পোষণ কৰিছে। [[বাল গংগাধৰ তিলক]]-এ জৈন মতবাদে জৈন ধৰ্মলৈ অহিংসাৰ প্ৰচলন আনিছিল বুলি উল্লেখ কৰিছে।
[[স্বামী বিবেকানন্দ]]ই জৈন মতবাদে ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ ওপৰত
জৈন শব্দৰ অৰ্থ হৈছে 'জিনস'ৰ (Jinas, মূলঃ সংস্কৃতঃ Jina) অনুগামী। যাৰ অৰ্থ আধ্যাত্মিক বিজেতা, অৰ্থাৎ যিজনে 'ধৰ্ম' লাভ কৰিছে, আৰু পূৰ্ণ 'মোক্ষ' লাভ কৰাৰ পাছত সকলোৰে হিতাৰ্থে আধ্যাত্মিক জীৱন জীয়াবলৈ শিক্ষা প্ৰদান কৰে। জৈনসকলে ২৪ জন এনে 'জিনস'ৰ শিক্ষা আনুসৰণ কৰে। এওঁলোকক তীৰ্থকংৰ বুলিও জনা যায়।<ref name=SinghR>Singh, Ramjee Dr. Jaina Perspective in Philosophy and Religion, Faridabad, Pujya Sohanalala Smaraka Parsvanatha Sodhapitha, 1993.</ref> ২৩-তম তীৰ্থকংৰক এজন বাস্তৱ পুৰুষ বুলি বিবেচনা কৰা হয়। তেখেত খ্ৰী.পূ. ৮৭২-ৰপৰা ৭৭২-লৈ জীৱিত আছিল বুলি কোৱা হৈছে।<ref name=Charpentier>Jarl Charpentier: ''The History of the Jains'', in: ''The Cambridge History of India'', vol. 1, Cambridge 1922, p. 153; A.M. Ghatage: ''Jainism'', in: ''The Age of Imperial Unity'', ed. R.C. Majumdar/A.D. Pusalkar, Bombay 1951, p. 411-412; Shantaram Bhalchandra Deo: ''History of Jaina Monachism'', Poona 1956, p. 59-60.</ref><ref name=MehtaTU>{{cite journal |url= http://www.ibiblio.org/jainism/database/BOOK/arhat.doc
49 নং শাৰী:
|publisher=Pujya Sohanalala Smaraka Parsvanatha Sodhapitha
|date = 1993
|accessdate= 2008-03-11}}</ref>
জৈন বিশ্বাসৰ এটা মূল
|last=Tobias
|first=Michael
61 নং শাৰী:
|location=Berkeley, California
|isbn=0-89581-899-X
}}</ref> জৈনসকলে বিশ্বাস কৰে যে সকলো প্ৰাণীয়েই মানুহৰ দৰেই আত্মাধাৰী, সেয়ে ব্যক্তিৰ জীৱন আন কোনো জীৱৰে ক্ষতি নকৰাকৈ জীয়াই থাকিবলৈ যথেষ্ট সংযম আৰু সচেতনতাৰে নিৰ্বাহ কৰা উচিত। জৈন ধৰ্মত প্ৰতি জীৱকে সন্মান জনোৱা হয় আৰু ক্ষুদ্ৰতম জীৱবিধৰো ক্ষতি নকৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়।
জৈন বিশ্বাসত অহিংসাই হৈছে প্ৰকৃত পথ আৰু পূৰ্ণ জ্ঞান আৰু সঠিক আচৰণৰ প্ৰথম চৰ্ত।
জৈন বিশ্বাসে 'আধ্যাত্মিক স্বাধীনতা' (প্ৰতিজন ব্যক্তিয়েই নিজৰ ব্যক্তিগত জ্ঞান কৰ্ষণ কৰিব পাৰে) আৰু 'ব্ৰত পালন'ৰ (আধ্যাত্মিক উৎকৰ্ষৰ বাবে আত্ম-সংবৰণ) ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। জৈন বিশ্বাসতো আন ভাৰতীয় বিশ্বাসৰ দৰেই জীৱনৰ লক্ষ্য হৈছে 'মোক্ষ লাভ'। জৈন বিশ্বাস মতে 'আত্মাৰ প্ৰকৃত
===বৌদ্ধ দৰ্শন===
বৌদ্ধ দৰ্শনৰ উৎপত্তি [[গৌতম বুদ্ধ]]ৰ মতবাদৰপৰা হৈছে। পাতনিৰেপৰাই বৌদ্ধ ধৰ্মত দৰ্শনৰ প্ৰভাৱ লক্ষণীয়। কেইটামান ৰক্ষণশীল দাৰ্শনিক মতবাদৰ বিৰোধিতা কৰি বৌদ্ধ দৰ্শনৰ সৃষ্টি হৈছিল। বুদ্ধই অস্তিত্বৰ (being) ধাৰণাক অনৈদ্দেশ্যিক বুলি কৈছিল, কাৰণ এই ধাৰণাত অস্তিত্বক এক প্ৰামাণ্য ধৰাণা বুলি গণ্য কৰা হৈছিল। এই মূল সিদ্ধান্তৰ ওপৰতে বৌদ্ধ দৰ্শন প্ৰতিষ্ঠিত হৈছে।
ভাৰতীয় দৰ্শনৰ 'কৰ্ম'ৰ ধাৰণা ('কাৰ্য্য আৰু ফলাফল' (cause and effect): প্ৰতিটো হৈ যোৱা কাম আৰু কৰিবলগীয়া কামৰ মাজত সম্বন্ধ থাকে) বৌদ্ধ দৰ্শনতো বিদ্যমান। প্ৰতিটো ঘটনাই আগতে সংঘটিত কৰা অন্য কাৰ্যৰ ফলাফল। কিন্তু বৌদ্ধ মতবাদত 'অজৰ-অমৰ, স্থায়ী' আত্মাৰ কথা স্বীকাৰ কৰা নহয়। {{Citation needed}}
===শিখ দৰ্শনৰ প্ৰসাৰ===
76 নং শাৰী:
==আধুনিক দৰ্শন==
ভাৰতত বৃটিছ শাসনৰ কালচোৱাত (১৭৫০-১৯৪৭) 'আধুনিক ভাৰতীয় দৰ্শন'ৰ পাতনি তৰা হয়। এই যুগৰ দাৰ্শনিকসকলে প্ৰাচীন মতবাদৰ সমকালীন
==ৰাজনৈতিক দৰ্শন==
[[চাণক্য]]ৰ দ্বাৰা ৰছিত [[অৰ্থশাস্ত্ৰ]] ৰাজনীতিৰ দৰ্শন সম্বন্ধে ৰছিত এখন প্ৰাচীন বিখ্যাত পুথি। খ্ৰী.পূ. চতুৰ্থ শতিকাত লিখিত এই পুথিত ৰাজনীতি আৰু অৰ্থনীতিৰ কথা আলোচনা কৰা হৈছে।
ভাৰতীয়া ৰাজনীতি দৰ্শনত আটাইতকৈ প্ৰখ্যাত মতবাদ হৈছে মহাত্মা গান্ধীৰদ্বাৰা [[ভাৰতৰ স্বাধীনতা যুদ্ধ]]ত অনুসৰিত [[অহিংসা]] আৰু [[সত্যাগ্ৰহ]] নীতি। এই মত ঘাইকৈ ভাৰতীয় দৰ্শনৰ [[ধৰ্ম]] (মূলতঃ [[ভাগৱত গীতা]]ত বৰ্ণিত)-ৰ মতবাদৰ ওপৰত আশ্ৰিত আছিল। সাহিত্যিক [[লিও টলষ্টয়]], [[হেনৰি ডেভিদ থৰো]] আৰু [[জন ৰাস্কিন]]ৰ লেখনীৰ দ্বাৰাও মহাত্মা গান্ধীৰ মতবাদ প্ৰভাৱান্বিত হৈছিল।<ref>Gandhi (1961) p. iii</ref>
|