পতঞ্জলি: বিভিন্ন সংশোধনসমূহৰ মাজৰ পাৰ্থক্য

== পতঞ্জলিকৃত মহাভাষ্য ==

পতঞ্জলিকৃত মহাভাষ্য উত্তৰ-পাণিনীয় যুগৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ ৰচনা হিচাপে স্বীকৃত। মূলতঃ পাণিনীয় ব্যাকৰণৰ ভাষ্য হ’লেও, ই মৌলিক গ্ৰন্থৰ তুল্য। বিস্তৃত পৰিসৰৰ হোৱা হেতুকে ইয়াৰ নাম মহাভাষ্য হৈছে। মহাভাষ্য"ত সৰ্বমুঠ ১৭১৩টা পাণিনীয় সূত্ৰৰ ব্যাখ্যা পোৱা যায়। তদুপৰি, ইয়াত পাণিনীয় সূত্ৰৰ বিষয়ে ৰচিত কাত্যায়ন আদিৰ বাৰ্তিকসমূহৰ তুলনামূলক আলোচনাও ইয়াত দাঙি ধৰা হৈছে। আলোচনাও ধৰিছে। নাটকীয় কথোপকথন ৰীতিৰে প্ৰতিপাদ্য বিষয়ৰ উপস্থাপন ব্যাকৰণখনৰ বৌশিষ্ট্য। ইয়াত আচাৰ্য আৰু শিষ্য়ৰ কথোপকথনৰ মাজেৰে বিভিন্ন বৈয়াকৰণিক সমস্যা আৰু সিবোৰৰ সমাধানৰ দিয়া হৈছে। দৈনন্দিন জীৱনৰ পৰা আহৰিত বিবিধ উদাহৰণ, সহজ-সৰল ভাষা, আৰু জতুৱা ঠাচেৰে সুসমৃদ্ধ এই ৰীতিৰ মাজেৰে বৈয়াকৰণিক বিষয়সমূহৰ উপৰি তৎকালীন ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক আৰু ঐতিহাসিক পৰিস্থিতি সুন্দৰকৈ অনুভৱ কৰা যায়। অষ্টাধ্যায়ীৰ দৰে মহাভাষ্য-ও মুঠ আঠোটা অধ্যায়ত বিভক্ত। প্রতিটো অধ্যায়ৰ আকৌ চাৰিটাকৈ ‘পাদ’ আছে। ইয়াৰে একোটি ‘পাদ’ একাধিক ‘আহ্নিক'ত (এদিনত সমাপ্য পাঠ) ভগাই বিভিন্ন বৈয়াকৰণিক বিষয়ৰ আলোচন৷ কৰা হৈছে। ফলত পাণিনিৰ ৰচিত অতি সংক্ষিপ্ত তথা দূৰ্বোধ্য গ্রন্থখনি পাঠকৰ বাবে সহজবোধ্য হৈ উঠিল।<ref>{{cite book |last1=ডেকা |first1=খগেশ সেন |title=ব্যাকৰণ ঃ প্ৰাচ্য পাশ্চাত্য |date=২০০৯ |publisher=জ্যোতি প্ৰকাশন |location=গুৱাহাটী |pages=৭৫-৭৬}}</ref>