অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ: বিভিন্ন সংশোধনসমূহৰ মাজৰ পাৰ্থক্য

{{Unreferenced|date=ছেপ্টেম্বৰ ২০১১}}

|name = অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ

|image = Compound Microscope (cropped).JPG

|uses = ক্ষুদ্ৰ নিদৰ্শন নিৰীক্ষণ

|inventor = [[জাকাৰিয়াছ জানছেন]]

'''অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ''' ([[ইংৰাজী]]: {{Lang-en|Microscope}}) [[জীৱবিজ্ঞান]] অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ যন্ত্ৰ৷যন্ত্ৰ। অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰৰ আৱিস্কাৰআৱিষ্কাৰ হোৱাৰ পিছতহে জীৱদেহ সৃষ্টিকাৰী কোষবোৰৰ[[কোষ]]বোৰৰ বিষয়ে জানিব পৰা গৈছে৷গৈছে। অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰসমূহত ব্যৱহাৰ কৰা পোহৰৰ[[পোহৰ]]ৰ উৎসৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তিনিটা ভাগত ভগাব পাৰি: আলোক অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ ({{Lang|en|Light microscope}}), ৰঞ্জন ৰশ্মি অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ ({{Lang|en|X-ray microscope}}) আৰু ইলেকট্ৰন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ ({{Lang|en|Electron microscope}})।<ref name="গ্ৰন্থ ১"> "উচ্চতৰ মাধ্যমিক প্ৰাথমিক জীৱবিদ্যা" লেখক - কৰুনাকৰুণা কান্ত দাস আৰু ড°ড॰ অনুপ কুমাৰ চক্ৰবৰ্ত্তী ৷চক্ৰবৰ্ত্তী। প্ৰকাশক - শ্ৰী শান্তিৰঞ্জন দে, বীণা লাইব্ৰেৰী, কলেজ হোষ্টেল ৰোড, পানবজাৰ, গুৱাহাটী -৭৮৭০০১, অসম, পৃষ্ঠা নং : ৪৪৪৪। ৷</ref>৷

==আলোক অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ==

যিবোৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত সাধাৰণ পোহৰ ৰশ্মি ব্যৱহাৰ কৰি লক্ষ্যবস্তু পোহৰান্বিত ({{Lang|en|illuminate}}) কৰা হয় সেইবোৰক আলোক অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ বোলে৷বোলে। কেইটামান আলোক অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ - :

*''';যৌগিক অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ ({{Lang|en|Compound microscope}})''':
এই ধৰণৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত তিনি ধৰণৰ লেন্স ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়। যেনে সংঘনক লেন্স ({{Lang|en|condenser lens}}), অভিলক্ষ্য লেন্স ({{Lang|en|objective lens}}) আৰু অভিনেত্ৰ লেন্স ({{Lang|en|ocular lans}})৷ ।

অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰটোৰ তলফালেদি পোহৰ আহিবৰ বাবে এখন পোহৰ প্ৰতিফলন দাপোণ থাকে৷থাকে। সংঘনক লেন্সখন দাপোনৰ ওপৰফালে আৰু লক্ষ্যবস্তুৰ তলফালে অৱস্থিত৷অৱস্থিত। এই লেন্সখনে পোহৰ ৰশ্মি ঘনীভূত কৰি অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰটোৰ ভিতৰলৈ পঠিয়াই দিয়ে৷দিয়ে। দ্বিতীয়খন লেন্স অৰ্থাৎ অভিলক্ষ্য লেন্সখন লক্ষ্য বস্তুৰ ওপৰৰফালে অৱস্থিত৷অৱস্থিত। এই লেন্সখন উত্তল আৰু অৱতল লেন্সৰ সমন্বয়ত গঠিত৷গঠিত। এই লেন্সখনে লক্ষ্যবস্তুৰ বৰ্দ্ধিত আৰু আচল ({{Lang|en|real}}) প্ৰতিবিম্ব গঠন কৰে৷কৰে। বেছিভাগ যৌগিক অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰতে তিনি ধৰণৰ অভিলক্ষ্য লেন্স থাকে - নিম্ন ক্ষমতাসম্পন অভিলক্ষ্য লেন্স (10X10×/16 মি.মি.), উচ্চ ক্ষমতাসম্পন অভিলক্ষ্য লেন্স (44X44×/4মি.মি.)আৰু অতি উচ্চ ক্ষমতাসম্পন বা তৈল নিমজিত ({{Lang|en|oil immersion}}) অভিলক্ষ্য লেন্স (95X95×/1.8 মি.মি.)৷। ইয়াৰে 10X10×,44X 44× আৰু 95X95× -এ অভিলক্ষ্য লেন্সৰ বিবৰ্দ্ধন ({{Lang|en|magnification}}) ক্ষমতা বুজায় আৰু 16 মি.মি., 4 মি.মি. আৰু 1.8 মি.মি.- এ লেন্সৰ নাভি দূৰত্ব ({{Lang|en|focal length}}) বুজায়বুজায়।<ref name="গ্ৰন্থ ১"/>৷

*'''ফেজ কণ্ট্ৰাষ্ট অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ(Phase contrast microscope)''': ই এক প্ৰকাৰৰ আলোক যৌগিক অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ৷যন্ত্ৰ। [[কোষ]]ৰকোষৰ ভিতৰত থকা বিভিন্ন অংগিকাসমূ্হ স্পষ্টকৈ চোৱাৰ বাবে এই অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়। [[কোষ]] অৰ্দ্ধজুলীয়া পদাৰ্থৰে গঠিত হ'লেও তাৰ ভিতৰত থকা বিভিন্ন অংগিকাসমূহৰ ঘমত্ব কম-বেছি আৰু সেয়েহে এই অংগিকাসমূহৰ [[পোহৰ]] প্ৰতিসৰণাংকও বেলেগ বেলেগ হয়৷হয়। [[পোহৰ]] প্ৰতিসৰণাংক কম-বেছি হোৱা বাবে [[চকু]]ত পৰা [[পোহৰ]]ৰপোহৰৰ উজ্জ্বলতাও কম-বেছি হয়৷হয়। ফলত বিভিন্ন অংগিকাসমূহৰ মাজৰ প্ৰভেদখিনি ওলাই পৰেপৰে।<ref name="গ্ৰন্থ ১"/>৷

*'''স্ফুৰদীপ্তি অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ(Fluorescence microscope)''': এই ধৰণৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত [[অতিবেঙুনীয়া|অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মি]] ({{Lang|en|ultra violet}}) ব্যৱহাৰ কৰি লক্ষ্যবস্তু উদ্দীপ্ত কৰা হয়৷হয়। লক্ষ্যবস্তু বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ফ্লুঅ'ৰিছেণ্ট ({{Lang|en|fluorescent}}) ৰঞ্জক পদাৰ্থ দি ৰঞ্জিত কৰা হয় আৰু পিছত অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰৰ তলত ৰাখি তাৰ মাজেদি অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মি পঠিয়ালে বিভিন্ন ধৰণৰ কম নাইবা বেছি তৰংগ দৈৰ্ঘ্যযুক্ত ৰশ্মি বিচ্ছুৰিত হয়৷হয়। এই বিচ্ছুৰিত পোহৰ ৰশ্মি অধ্যয়ন কৰি [[কোষ]]তকোষত থকা ৰাসায়নিক পদাৰ্থসমূহ, যেনে -: [[পত্ৰহৰিৎ]], ফ্লেভিন, ডি. এন. এ., আৰ. এন. এ. আদিৰ উপস্থিতি নিশ্চিত কৰিব পাৰিপাৰি।<ref name="গ্ৰন্থ ১"/>৷

*'''ডাৰ্ক ফিল্ড অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ (Dark field microscope)''': এইধৰণৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰৰ সংঘনক ({{Lang|en|condenser}}) বিশেষভাৱে তৈয়াৰী৷তৈয়াৰী। এই সংঘনকখনৰ সহায়ত [[পোহৰ]] অণুবীক্ষণীয় ক্ষেত্ৰৰ পৰা আঁতৰ কৰি কেৱলমাত্ৰ লক্ষ্যবস্তুত পেলোৱা হয়৷হয়। ইয়াৰ ফলত লক্ষ্যবস্তুৰ বাহিৰে বাকী অণুবীক্ষণ ক্ষেত্ৰ এন্ধাৰ হৈ পৰে৷পৰে। [[কোষ]], [[কোষকেন্দ্ৰ]], [[মাইট'কণ্ড্ৰিয়া]], [[ভেকুঅ'ল]] আদিৰ পৰিসীমা চিনাক্ত কৰিবৰ বাবে এইবিধ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ বিশেষভাৱে উপযোগী৷উপযোগী।

*'''অতি বেঙুনীয়া অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ (Ultra violet microscope)''': এইধৰণৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত লক্ষ্যবস্তু উদ্দীপ্ত কৰিবলৈ সাধাৰণ [[পোহৰ]] ৰশ্মিৰ লগতে [[অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মি]] ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়। অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মিৰ [[পোহৰ]] তৰংগ চুটি আৰু ই কাঁচৰ লেন্সৰ মাজেৰে পাৰ হৈ যাব নোৱাৰে৷নোৱাৰে। সেয়েহে এই অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত সাধাৰণ কাঁচৰ লেন্সৰ সলনি কাঁচেৰে নিৰ্মিত ক'ৱাৰ্টজ ({{Lang|en|quartz}}) লেন্স ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়। সাধাৰণ আলোক অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰা কাঁচৰ লেন্সদি 400০Å তকৈ কম দৈৰ্ঘ্যৰ তৰংগ পাৰ হৈ যাব নোৱাৰে৷নোৱাৰে। কিন্তু ক'ৱাৰ্টজ লেন্স ব্যৱহাৰ কৰিলে 2000-4000Å

দৈৰ্ঘ্যৰ অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মি পাৰ হ'ব পাৰে৷পাৰে। ফলত অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰৰ ক্ষমতা বাঢ়ি যায়৷যায়। এই অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত সৃষ্টি হোৱা প্ৰতিবিম্ব [[চকু]]ৰেচকুৰে দেখা নাযায় আৰু ইয়াক ফ'ট'প্লেটত ধৰা হয়৷হয়। [[কোষ]]ৰকোষৰ ধৰ্ম তথা গুণাগুণ এই অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰৰ সহায়ত অধ্যয়ন কৰিব পাৰিপাৰি।<ref name="গ্ৰন্থ ১"/>৷

*''';সমাবৰ্তন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ ({{Lang|en|Polarizing microscope}})''':
সমাবৰ্তন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ এক উন্নত ধৰণৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ৷যন্ত্ৰ। এই অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত ধ্ৰুবিত ({{Lang|en|polarised}}) [[পোহৰ]] ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়। ইয়াৰ সহায়ত [[কোষ]]ৰকোষৰ ভিতৰত থকা অতি সূক্ষ্ম অংশবোৰ ({{Lang|en|ultra structures}}) অধ্যয়ন কৰিব পাৰি৷পাৰি। [[কোষ]]ৰকোষৰ ভিতৰত থকা জুলীয়া পদাৰ্থৰ গাঢ়তা, ঘনত্ব আৰু কোষীয় পদাৰ্থবোৰ কিমান ডাঠ সেই বিষয়ে অধ্যয়ন কৰিব পাৰি৷পাৰি।

*'''চক্ৰব্যাহত অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ ( Interference microscope)''': এই ধৰণৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত দুটা [[পোহৰ]] ৰশ্মি ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়। এটা [[পোহৰ]] ৰশ্মি লক্ষ্যবস্তুৰ মাজেৰে আৰু আনটো লক্ষ্যবস্তুৰ কাষেৰে গতি কৰে৷কৰে। এই দুয়োটা [[পোহৰ]] ৰশ্মি লক্ষ্যবস্তুৰ ওপৰৰ ফালে আহি মিলিত হয়৷হয়। ফলত লক্ষ্যবস্তুৰ প্ৰতিসৰণাংক ({{Lang|en|refractiv index}}) ৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি বিপৰ্যাস্য ({{Lang|en|contrast}}) প্ৰতিবিম্ব এটাৰ সৃষ্টি হয়৷হয়। গতিকে লক্ষ্যবস্তুৰ সঠিক আকাৰ এই অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰৰ সহায়ত নিৰ্ণয় কৰিব পাৰি৷ পাৰি।

==ৰঞ্জন ৰশ্মি অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ (X-ray microscope)==

এই ধৰণৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত তৰংগ দৈৰ্ঘ্যৰ [[ৰঞ্জন ৰশ্মি]] ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়। ৰঞ্জন ৰশ্মিৰ প্ৰৱেশ ক্ষমতা ({{Lang|en|penetration}}) সাধাৰণ পোহৰতকৈ অধিক৷অধিক। সেয়েহে এই ৰশ্মি ব্যৱহাৰ কৰি অতি ক্ষুদ্ৰ জৈৱিক পদাৰ্থবোৰৰ গঠনো নিৰ্ণয় কৰিব পাৰি৷পাৰি। কোষৰ সূক্ষ্ম তথা বৃহৎ অণুবোৰৰ ত্ৰি-মাত্ৰিক ({{Lang|en|three dimensional}}) আকৃতি পৰ্যৱেক্ষণৰ বাবে এনেধৰণৰ অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ অতি উপযোগী৷উপযোগী। এই যন্ত্ৰৰ সহায়ত [[লাইছ'জ'ম]] ({{Lang|en|lysosome}}), [[হিম'গ্লবিনহিম’গ্ল’বিন]], [[ডি. এন. এ.]] আদিৰ আকৃতি নিৰ্ণয় কৰিব পাৰিপাৰি।<ref name="গ্ৰন্থ ১"/>৷

==ইলেকট্ৰন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ(Electron microscope)==

ইলেকট্ৰেন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত লক্ষ্যবস্তু উদ্ভাসিত কৰিবলৈ ইলেকট্ৰন ৰশ্মি ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়। এই ইলেকট্ৰনৰ উৎস হ'ল বিদ্যুত শক্তিৰদ্বাৰা উত্তপ্ত কৰা টাংষ্টেন ধাতুৰ তন্তু ({{Lang|en|tungsten}})৷। ইলেকট্ৰনবোৰ হ'ল আধানিত কণা ({{Lang|en|charged particle}}), গতিকে সিহঁতে চৌম্বিক ক্ষেত্ৰৰ প্ৰতি বিশেষ সঁহাৰি জনায়৷জনায়। ইলেকট্ৰন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত কাঁচৰ সংঘনক ({{Lang|en|condenser}}) ৰ পৰিৱৰ্তে শক্তিশালী [[চুম্বক]] ব্যৱহাৰ কৰা হয়৷হয়।

১৯৩৮ চনত ''ফন বৰিছ আৰু ৰাছকা ({{Lang|en|Von Borris and Ruska}}) নামৰ দুজন জাৰ্মানদেশীয় বৈজ্ঞানিকে অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰত ইলেকট্ৰন ৰশ্মি ব্যৱহাৰ কৰা পদ্ধতি উলিয়ায় আৰু তেওঁলোকে এটা ইলেকট্ৰন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ সাজি উলিয়ায়৷ উলিয়ায়।

ইলেকট্ৰন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ দুইধৰণৰ: - '''সংচাৰণ ইলেকট্ৰন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ''' ({{Lang|en|transmission electron microscope}}) আৰু '''স্কেনিং ইলেকট্ৰন অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ''' ({{Lang|en|scanning electron microscope}})৷। স্কেনিং ইলেকট্ৰন অনুবীক্ষণঅণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ হ'ল ইলেকট্ৰন অনুবীক্ষণঅণুবীক্ষণ যন্ত্ৰৰ উন্নত ৰূপ৷ৰূপ।

{{commons category|Microscopes|অণুবীক্ষণ যন্ত্ৰ}}