অসমৰ লোকবাদ্য: বিভিন্ন সংশোধনসমূহৰ মাজৰ পাৰ্থক্য

ঢোল অসমৰ জনংস্কৃতিত সকলোতকৈ গুৰত্বপুৰ্ণ বাদ্য যন্ত্ৰ বুলি কোৱা হয়। অসমৰ সকলো জনগোষ্ঠীৰে যিকোনো উৎসবত ঢোল অপৰিহাৰ্য্য। সেইবাবে অসমৰ বিভিন্ন ঠাইত ভিন ভিন প্ৰকাৰৰ ঢোল লগতে বৈশিষ্টগতবৈশিষ্ট্যগত বাদন প্ৰণালী আছে। ঢোলক অসমীয়ালোকে দেৱবাদ্য বুলি গণ্য কৰে। ঢোলৰ উৎপত্তি কৈলাসত আৰু তাৰ পৰাই পাণ্ডৱ অৰ্জুনে ইয়াক মৰ্ত্যলৈ নমাই অনা বুলি লোককথাত পোৱা যায়। পৃথিবীৰ প্ৰায়বিলাক লোক সংস্কৃতিতেই ঢোল জাতীয় বাদ্য ব্যৱহৃত হোৱা দেখা যায়। কিন্তু অসমীয়া ঢোলৰ সৰু আকাৰ আৰু তুলনামুলক ভাবে যথেষ্ট ডাঙৰ শব্দৰ লগতে ইয়াৰ ভিন ভিন ব্যৱহাৰে ইয়াক আন সকলোবিলাক ঢোলৰ তুলনাত পৃথক বৈশিষ্ট্য প্ৰদান কৰিছে। এসময়ত ঢোলৰ ছেৱেৰে মতলীয়া কৰিব পৰা ডেকাকহে অসমীয়া গাভৰুৱে জীৱন সংগিনী কৰিবলৈ বাছনি কৰিছিল। অৰ্থাৎ ঢোল বজাব পৰাটো এসময়ত অসমীয়া ডেকাৰ পৌৰুষৰ প্ৰতীক বুলি গণ্য কৰা হৈছিল। ঢোলক মানুহৰ প্ৰজনন শক্তিৰ পৰিছায়ক বুলিও ভবা হয়। অসমীয়া সমাজত বৰঢোল, পাতি ঢোল, ঢেপাঢোল আদি কেইবাপ্ৰকাৰৰো ঢোলৰ প্ৰচলন আছে।<ref>{{cite web|url=http://www.anvesha.co.in/assamese/dhol_as.htm |title=Home |publisher=Anvesha.co.in |date= |accessdate=2013-03-06}}</ref>

অসমীয়া লোক সংস্কৃতিৰ পৰিচায়ক স্বৰূপ ‘বিহু’ৰ বাদ্যসমূহৰ ভিতৰত এক মোহনীয় লোক বাদ্য হ’ল ম’হৰ শিঙৰ পেঁপা। প্ৰাচীন সংগীত বিষয়ক গ্ৰন্থত শিঙাৰ বিষয়ে উল্লেখ আছে। আহোম স্বৰ্গদেউ সকলৰ শাসনকালত ৰাজ্যৰ শুভমুহূৰ্তত ‘ৰংশিঙা’ আৰু অশুভ সময়ত ‘খং শিঙা’ বজাই প্ৰজাক জাননী দিয়াৰ কথা জনা যায়। মহৰ শিঙৰ পৰা তৈয়াৰী অসমৰ এই পেঁপাটোৰ নামতো মুলতে চীন- তিব্বতীয় শব্দ। তিব্বতত ব্যৱহাৰ হোৱা পেঁপা জাতীয় বাদ্যতো অসমৰ পেঁপাতকৈ দীঘল আৰু পিতলেৰে তৈয়াৰী।

বিহুত ব্যৱহৃত পেঁপাৰ প্ৰচলন তথা গঠন সম্পৰ্কে লিখিত বুৰঞ্জী বিচাৰি পোৱা নেযায়। জন-বিশ্বাসৰ মতে লুইতৰ পাৰত পৰি থকা মৃত মহৰ শিং এটা মলয়া বতাহত আপোনা আপুনি বাজি উঠাত,ক্ৰমান্বয়ে পৈনত হাতৰ পৰশত এটি বাদ্যৰূপে আত্ম প্ৰকাশ কৰে। পৰম্পৰাগত ভাবে মহ পালকে বজোৱা এই পেঁপা কালক্ৰমত কৃষিকাৰ্যত জড়িত চহা শিল্পীৰ হাতলৈ আহে আৰু এক পুৰ্ণাংগ লোকবাদ্যত পৰিণত হয়।

অসমৰ বিভিন্ন জনগোষ্ঠীৰ মাজত পেঁপা বিভিন্ন নামেৰে পৰিচিত, মিচিং সকলে ইয়াক ‘পেম্পা’ , ডিমাছা সকলে ‘সুৰি’ ,ৰাভাসকলে আৰু ‘ছিংগ্ৰা’ আৰু চাহ-জনজাতিসকলে ‘পেঁপাটি’ বুলি কয়। <ref>{{cite web|url=http://www.anvesha.co.in/assamese/pepa_as.htm |title=Home |publisher=Anvesha.co.in |date= |accessdate=2013-03-06}}</ref>

[[File:টকা বাদ্য.JPG|thumb|100px|left|টকা বজাই থকা এজন বিহুৱা]]

অসমৰ লোক বাদ্য সমূহৰ ভিতৰত অতি পৰিচিত আৰু সহজে পোৱা বাদ্য টকা। এই বাদ্যৰ ব্যৱহাৰো অতি সহজ। টকা বাঁহেৰে নিৰ্মিত হোৱাৰ বাবে অসমৰ চহা জীৱনত এই বাদ্যটি অতি সুলভ। বিহু নামৰ প্ৰাথমিক তাল আছিল হাতচাপৰি, আৰু কালক্ৰমত হাতচাপৰিৰ চন্দকে ব্যৱহাৰ কৰি টকাৰ উৎপত্তি হ’ল। টকা বিহুৰ এক অপৰিহাৰ্য্য অংগ।

গগনা বিহুগীত আৰু বিহুনৃত্যৰ সতে ব্যৱহাৰ হোৱা এক হাৰ্প জাতীয় বাদ্যযন্ত্ৰ। এই হাৰ্পজাতীয় বাদ্য বিলাক অতি প্ৰাচীন বুলি জনা যায়, আৰু পৃথিবীৰ প্ৰায়বোৰ সভ্যতাতে এনে বাদ্যৰ প্ৰচলন দেখা পোৱা যায়। মুখত লৈ বজোৱাৰ বাবে ইয়াক একধৰণৰ Jaw Harp বোলাহে বেছি সমীচীন হব। গগনা অসমৰ মংগোলীয় জনগোষ্ঠী বিলাকৰ অবদান। অসমৰ বিভিন্ন জনগোষ্ঠীয় ভাষাত গগনাক ভিন ভিন নামেৰে জনা যায়। গগনাৰ আকাৰ লৈ ইয়াক , ৰামধন গগনা, লিহিৰি গগনা, শালিকী গগনা আদি বিভিন্ন নামেৰে জনা যায়, আৰু প্ৰত্যেক গগনাৰে মাত বেলেগ বেলেগ হয়। যিহেতু গগনা এবিধ এক-সুৰব্দ্ধ বাদ্য (Fix Tuned), ইয়াৰ মাতো স্থিৰ স্বৰমানৰ (Constant Pitch)। গগনাৰ মাত অতি সুৰীয়া সেয়েহে ই বিহু নাচনীৰ বৰ আদৰৰ বাদ্য। ওজা ঢুলীয়াৰ ঢোলৰ মালিতাত গগনাৰ উৎপত্তিৰ কাহিনী বৰ্ণন কৰাৰ লগতে, সৰস্বতী দেবীয়ে গগনা বাদন কৰে বুলি গোৱা হয়।

সুতুলী মাটিৰে নিৰ্মিত এটি সুষিৰ বাদ্য। বিশ্বাস কৰা যায় যে, প্ৰথমতে মানুহে নাৰিকলৰ দৰে ফলৰ কঠিন খোলাৰে সংগীত সৃষ্টি কৰিবৰ চেষ্টা কৰাৰ ফলস্বৰূপেই এনে বিলাক বাদ্যযন্ত্ৰৰ উৎপত্তি হয়। এই ধৰণৰ বাদ্য বিলাকত জীৱ জন্তু বা পখীৰ মাতৰ অনুকৰণত বাঁহিৰ দৰে সুৰ বজোৱা হয়। প্ৰথম অৱস্থাত এই বাদ্য যন্ত্ৰ প্ৰকৃততে খেলনাৰ দৰেহে ব্যৱহাৰ হৈছিল- আৰু পৰৱৰ্তী কালত বাদ্য হিচাপে বজোৱা আৰম্ভ কৰে। প্ৰাচীন চীনতো সুতুলিৰ দৰে এবিধ বাদ্য আছিল বুলি জনা যায়- যাক চীনা ভাষাত – সুন ( xun) বুলি কোৱা হৈছিল।

সুতুলিৰ সৃষ্টি প্ৰাকঐতিহাসিক কালতে হৈছিল বুলি ভবাৰ থল আছে , বিভিন্ন প্ৰত্নতাত্বিক খননকাৰ্যত সুতুলীৰ দৰে বাদ্যৰ ভগ্নাৱশেষ পোৱা যায়। সুতুলিৰ আকাৰ আৰু সুৰলৈ চাই , চৰাইৰ মাতৰ অনুকৰণত সুতুলী নিৰ্ঙান কৰা হৈছিল বুলি ভাবিব পাৰি। সুতুলীৰ মাতত বৰষুণ আহে বুলিও [[অসমীয়া]] জনসমাজত এক লোকবিশ্বাস প্ৰচলিত আছে।

বাঁহীক সম্পূৰ্ণভাবে অসমীয়া থলুৱা বাদ্যযন্ত্ৰ বুলি আভিহিত কৰিব নোৱাৰিলেও, অসমীয়া সংস্কৃতিৰ ক্ষেত্ৰত বাঁহী এক অপৰিহাৰ্য্য বাদ্যযন্ত্ৰ , বিশেষকৈ ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ বাদ্য হিচাপে অসমৰ পৰম্পৰাগত বৈষ্ণৱ সমাজত বাঁহীৰ ব্যৱহাৰ শ্ৰদ্ধেয় আৰু পৱিত্ৰ। বৈষ্ণব সাহিত্যত সঘনাই বাঁহীৰ উল্লেখ পোৱা যায়। বাঁহীক অসমত মুৰুলী , বংশী, বেণু , বাঁশী, আদি বহু নামেৰে জনা যায়। অসমৰ প্ৰায় সকলো জনগোষ্ঠীয়েই লোকসংগীতত বাঁহী ব্যৱহাৰ কৰে। অসমৰ বিহুৰো বাঁহী এক উল্লেখযোগ্য বাদ্য। বাঁহীৰ উৎপত্তি চীন দেশত বুলি থাৱৰ কৰা হয় যদিও ভাৰতৰ লোকসংগীতত বাঁহীৰ ব্যৱহাৰ অতি প্ৰাচীন।

মূৰজ বা মৰ্দল নামেৰেও পৰিচিত আৰু প্ৰধানত: কাঠেৰে নিৰ্মিত ৫০ চেণ্টমিটাৰৰ পৰা ৭০ চেণ্টিমিটাৰমান দীঘল মাদলৰ দুয়োটা মূৰৰ ব্যাস সমান নহয়; সোঁফালৰ মূৰটোৰ ব্যাস ৩০ চেণ্টিমিটাৰৰ পৰা ৪০ চেণ্টিমিটাৰ আৰু বাওঁফালৰ মূৰটোৰ ব্যাস ২০ চেণ্টিমিটাৰৰ পৰা ৩০চেণ্টিমিটাৰমান হ'ব। দুয়োফালৰ মুখ দুখনত ছামৰাৰ তালি বা ছাউনি দি বৰটিৰ সহায়ত টানকৈ বন্ধা হয়। মাদল সাধাৰণতে বান্দৰৰ ছালেৰে চোওৱা হয় বুলি উল্লেখ পোৱা যায়। এসময়ত পোৰা মাটিৰে তৈয়াৰী মাদলৰো প্ৰচলন আছিল যদিও বৰ্তমান বিভিন্ন কাৰণৰ নিমিত্তে কাঠেৰে নিৰ্মিত মাদলৰ ব্যৱহাৰেই অধিক হোৱা দেখা যায়। মাদলৰ দুই মুখৰ ছানৰা দুখনত খোল, মৃদংগ আৰু আউনীআটী সত্ৰত প্ৰচলিত ঢোলকৰ নিচিনাকৈ চিঞাহী বা ঘুণ বা ঘুৰ্ণৰ(লোৰ গুড়িৰ সৈতে চিৰা বা ভাতৰ আঠাৰ মিশ্ৰণ) এক বৃত্তাকাৰ লেপন দিয়া হয়। মাদলতো কাটনি ছাল, মাজৰ তালি, মলুৱা আদি থাকে। খোলত ৰূপহী থকাৰ দৰে মাদলৰ খোলটোতো বৰটি মেৰিয়াই থোৱা থাকে। অৱশ্যে, মাদলত দিয়া ঘুণৰ ব্যাস খোল, মৃদংগ আদিৰ ঘুণৰ ব্যাসতকৈ ডাঙৰ<ref name="সাদিন"/>।

বিহুতাল পাতিতালতকৈ কিছু সৰু কাৰণেই ইয়াক সৰু পাতিতাল বুলিও কোৱা হয়। এই তালৰ বাতি বা বেটু চেপেটা ধৰণৰ পাতিতালৰ বাটিতকৈ অলপ ডাঙৰ, পিচে পাতৰ অংশটি পাতিতালৰ পাততকৈ ঠেক। এইবিধ তাল বিহুগীত, বিহুনাচ, বিহুঢোল আদি পৰিৱেশন কৰোঁতে সংগত কৰা হয়। তদুপৰি, ঢুলীয়া ওজাই ঢোল বাওঁতেও তালীয়াজনে বিহুতালকে বজায়। মূলত: বিহুগীত বা নাচ আৰু ওজাৰ সৈতে বিশেষভাবে ব্যৱহৃত হোৱাৰ কাৰণেই এই প্ৰকাৰৰ তালক বিহুতাল বা ওজাতাল বুলি কোৱা হয়<ref name="সাদিন"/>।

অসমৰ বিভিন্ন অঞ্চলত প্ৰচলিত তাঁৰজাতীয় বাদ্যযন্ত্ৰ সমূহৰ ভিতৰত টোকাৰীৰ ব্যৱহাৰ আৰু জনপ্ৰিয়তাই অধিক বুলি শুনা যায়। এই বাদ্যটি আম, চাম বা তেনে জাতীয় কাঠৰ ৬০ চে:মি:ৰ পৰা ৯০ চে:মি: মান দীঘল টুকুৰা এটাৰ এপিনে খোলনি দি আৰু আনপিনে হাতৰ তলুৱাত ৰাখি বজাব পৰাকৈ মিহি আৰু ক্ৰমানয়ে লাহী কৰি নি তৈয়াৰ কৰা হয়। খোলনি দি অৰ্ধবৃত্তাকাৰ ৰূপ দিয়া মূৰৰ অংশটো সাধাৰণতে গুঁইৰ ছলেৰে চোওৱা হয় আৰু আনপিনৰ মূৰটোৰ আগলৈ কেইঞ্চিমান কাঠ ৰাখি খোলা কৰা হয়। সৌন্ধৈৰ্য্য বৃদ্ধিৰ কাৰণে খোলটোৰ পৰা আগবাঢ়ি থকা কাঠৰ অংশটিত পক্ষী আদিৰ সাঁচ কাটি দিয়া হয়। সাধাৰণতে আয়তাকৃতিৰ খোলটোৰ আকাৰ অলপ ডাঙৰ, বাঁহ বা কাঠেৰে সজা চাৰিডাল শলা বা শলখা ভৰাব পৰা ব্যৱস্থা থকা। ছালেৰে চোৱাই থোৱা অৰ্ধবৃত্তাকাৰ খোলাটোৰ শেষ অংশৰ মাজ ভাগৰ পৰা চাৰিডাল মুগা সূতাৰ গুণাজৰী খোলাটোৰ চাউনি আৰু কাঠডোখৰৰ ওপৰেৰে নি খোলটোত সুমুৱাই ৰখা শলা চাৰিডালত বান্ধি ৰখা হয়। আজিকালি মুগা সূতাৰ উপৰি আন সূতা বা ধাতু আদিৰে তৈয়াৰী তাঁৰো তন্ত্ৰী হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। সি যি কি নহওক, এই সূতা বা তাঁৰ চাৰিডালক ইংগলা, পিংগলা,চিত্ৰা আৰু সুষুম্না নামেৰে জনা যায়। টোকাৰীৰ ছাউনিখন আৰু কাঠডোখৰত লিপিট খাই ধৰি নথকা কৰিবৰ বাবে এই তাঁৰকেইডালক এটা কাঠৰ দুঠেঙীয়া ঘোঁৰাৰে দাঙি ৰখা হয়। শলাকেইডাল পকাই সূতা বা তাঁৰকেইডাল টান-ঢিলা কৰি আৱশ্যকমতে টোকাৰীৰ সুৰ বন্ধা হয়। পহু, ছাগলী আদি জন্তুৰ শিং অথবা খুব মিহিকৈ চাঁচি কলডিল এটাৰ গঢ়ৰ কৰি লোৱা বাঁহ বা কাঠৰ টুকুৰা এটাৰ সহায়ত এখন হাতেৰে তাঁৰকেইডালত টোকৰ দি আৰু একে সময়তে আনটো হাতৰ আঙুলিৰে কাঠচটাৰ ওপৰেৰে বৈ যোৱা সূতা কেইডালত বুলনি দি ধ্বনিৰ সৃষ্টি কৰা হয়<ref name="সাদিন"/>।

:অসমৰ সুষিৰ শ্ৰেণীৰ বাদ্যযন্ত্ৰসমূহৰ ভিতৰত শিঙাৰ ব্যৱহাৰ প্ৰাচীন বুলি ক'ব পাৰি। ১৪০০ শতাব্দীত ৰচিত অপ্ৰমাদী কবি মাধব কন্দলিৰ 'ৰামায়ণ' আৰু আন আন প্ৰাচীন পদপুথিত শিঙা বাদ্যৰ উল্লেখ থকা কথাটোৱেই বাদ্যটিৰ প্ৰাচীনত্বৰ বিষয়ে ইংগিত প্ৰদান কৰে। শিঙা ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰখনৰ পৰিধি বহল আৰু উদ্দেশ্যও বিভিন্ন আৰু সেই হিচাপেই ইয়াৰ নামকৰণতো ভিন্নতা থকা দেখা যায়। সাধাৰণতে শিঙাক ৰাম শিঙা, ৰণ শিঙা, খংশিঙা আদি ভাগত বিভক্ত কৰা হয়<ref name="সাদিন"/>।

'''খোল''' বাদ্যযন্ত্ৰক [[মৃদঙ্গ]]ৰে এক আধুনিক ৰূপ বুলি কব পাৰি। আজি প্ৰায় পাঁচশ বছৰৰ পৰা [[ভাৰত]]ৰ বিভিন্ন ঠাইত [[বৈষ্ণৱ ধৰ্ম]]ৰ প্ৰচাৰৰ লগে লগে নাম কীৰ্তনৰ বাবে খোল বাদ্যৰ প্ৰচলন হ'ল। বিশেষকৈ, পূৱভাৰতৰ [[অসম]], [[বঙ্গ]], [[মণিপুৰ]] (মণিপুৰত খোলৰ নাম দুঙ্গ) আৰু [[উৰিষ্যা]]ত এই বাদ্যৰ প্ৰচলন অতি বেচি। বঙ্গত এই বাদ্যক ধৰ্মীয় বাদ্য ৰূপে সন্মান কৰি ইয়াক '''শ্ৰীখোল''' বোলে।

[[অসম]]ত মৃদঙ্গ বাদ্য বহু কালৰ আগৰ পৰাই প্ৰচলন আছিল যদিও মহাপুৰুষ [[শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱ]]ৰ আবিৰ্ভাব হোৱাত ধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰাৰ লগতে [[অসম]]ত নিজে খোল বাদ্য তৈয়াৰ কৰি ইয়াৰ তাল,বোল আদি ৰচনা কৰি প্ৰচলন কৰে। [[বৰগীত]] আৰু [[সত্ৰীয়া নৃত্য]]ৰ বাবে খোল হৈছে এক অপৰিহাৰ্য্য তাল বাদ্য। [[অসম]]ৰ খোল বাদন বিশ্বত চিনাকি দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰীয় পুৰস্কাৰ কৰোঁতা স্বৰ্গীয় [[মণিৰাম দত্ত বায়ন মুক্তিয়াৰ]] আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় পুৰস্কাৰ প্ৰাপ্ত শ্ৰী[[ৰসেশ্বৰ শইকীয়া বায়ন]]ৰ নাম বিশেষভাৱে উল্লেখযোগ্য।

এই বাদ্যভাগি বজাওঁতে প্ৰায় ১০ ইঞ্চি দীঘল ১ইঞ্চি মোটা দুদাল মাৰি ব্যৱহাৰ কৰা হয়হয়। ৷এটাএটা কাঠৰ ফ্ৰেমত বজোৱাৰ সুবিধাৰ বাবে হেলনীয়াকৈ ৰখা হয় ৷হয়।

নাগাৰা এবিধ বাদ্য। নাম-প্ৰসঙ্গ, থিয় নাম, [[দিহানাম]] আদি নাম গাৱলৈ নামৰ চেঁৱে চেঁৱে এই নেগেৰা বজোৱা হয়। নেগেৰাৰ ডিমাটো কাঠৰে তৈয়াৰী, মুখৰ ফালে জন্তুৰ ছাল ব্যৱহাৰ কৰা হয়। একেলগে দুটা নেগেৰা বা তাতোধিক নেগেৰা বজোৱা দেখা যায়। বাঁহৰ দুডাল মাৰিয়েই নেগেৰা বজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

নাগাৰাৰ ডাঙৰতোৰ নাম- নাগাৰা আৰু সৰুতোৰ নাম কুলকুলি। ডাঙৰ নাগাৰাটোৰ বজোৱা অংশটোক কোবা বা কোবনি বুলি কোৱা হয় আৰু সৰু নাগাৰাটোৰ বজোৱা অংশটোক তালি বুলি কোৱা হয়।