কেপলাৰৰ চুপাৰন'ভা
| এই প্ৰবন্ধটোত কোনো কোনো স্থানত তথ্যসূত্ৰ বা প্ৰসংগৰ উল্লেখ প্ৰয়োজন। অনুগ্ৰহ কৰি বিশ্বাসযোগ্য উৎস দেখুৱাই এই প্ৰবন্ধটো উন্নত কৰাত সহায় কৰক। বিশ্বাসযোগ্য তথ্য উৎসৰ উল্লেখ নথকা প্ৰবন্ধৰ বিশ্বাসযোগ্যতা কমে আৰু অনেক ক্ষেত্ৰত ই ইয়াক বিশ্বাস কৰি লোৱা পঢ়ুৱৈৰ ক্ষতি সাধনো কৰিব পাৰে। সেয়ে তথ্য-উৎসৰ উল্লেখ নথকা প্ৰবন্ধক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱা হ'ব পাৰে। আনহাতে পঢ়ুৱৈসকলেও প্ৰবন্ধটোত য’ত প্ৰয়োজন যেন দেখে সেই বাক্যৰ পাছত {{উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন}} বুলি লিখি ৰাখিও ৱিকিপিডিয়াত উৎসৰ উল্লেখৰ ক্ষেত্ৰত ৰাইজক সজাগ কৰিব পাৰে। |
এচ. এন. ১৬০৪ (ইংৰাজী: SN 1604) হৈছে হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ অ'ফিউচাছ নক্ষত্ৰপুঞ্জত সংঘটিত এক প্ৰকাৰৰ টাইপ আই. এ. অধিস্ফোৰণ (Type Ia supernova)। ইয়াক কেপলাৰছ ছুপাৰনোভা, কেপলাৰছ নোভা বা কেপলাৰছ ষ্টাৰ নামেৰেও জনা যায়। ১৬০৪ চনত খালী চকুৰে দেখা পোৱা হাতীপটি তাৰকাৰাজ্যৰ আটাইতকৈ শেহতীয়া এই অধিস্ফোৰণটো পৃথিৱীৰ পৰা বৰ বেছি ৬ কিলোপাৰছেক (২০,০০০ আলোক-বৰ্ষ) দূৰত্বত আছিল। অধিস্ফোৰণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা বৰ্তমানৰ নামকৰণ প্ৰণালী গ্ৰহণ কৰাৰ পূৰ্বে জাৰ্মান জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী জহান্স কেপলাৰৰ নামেৰে ইয়াৰ নামকৰণ কৰা হৈছিল, কাৰণ ‘ডি ষ্টেলা নোভা’ (De Stella Nova) নামৰ গ্ৰন্থত তেওঁ ইয়াৰ বৰ্ণনা দাঙি ধৰিছিল।
পৰ্যবেক্ষণ
সম্পাদনা কৰকখালী চকুৰে দৃশ্যমান কেপলাৰৰ তৰাটো চৰম সময়ত নিশাৰ আকাশৰ আন যিকোনো তৰাতকৈ উজ্জ্বল আছিল, যাৰ আপাত প্ৰাবল্য আছিল −২.৫। তিনি সপ্তাহতকৈও অধিক সময় দিনৰ ভাগত ই দৃশ্যমান আছিল। ইউৰোপীয়, চীন, কোৰিয়ান আৰু আৰবী উৎসত ইয়াক দেখাৰ তথ্য আছে।[4][5]
এইটো আছিল এটা প্ৰজন্মই পৰ্যবেক্ষণ কৰা দ্বিতীয় ছুপাৰনোভা ( টাইকো ব্ৰাহেই কেছিওপিয়া-ত দেখা এছ. এন. 1572ৰ পিছত )। তাৰ পিছত হাতীপটিত নিশ্চিতভাৱে আন কোনো ছুপাৰনোভা দেখা পোৱা নাযায়, যদিও 1885 চনত এছ এণ্ড্ৰ 'মেডিৰ পিছত হাতীপটিৰ বাহিৰত আন বহুতো দেখা পোৱা গৈছে। বৃহৎ মেগেলানিক মেঘ -ত থকা এছ. এন. 1987এ খালি চকুৰে দৃশ্যমান আছিল।[1]
হাতীপটিত দুটা ছুপাৰন’ভাৰ প্ৰমাণ আছে যাৰ সংকেত পৃথিৱীত উপনীত হ’লহেঁতেন ১৬৮০ আৰু ১৮৭০ চনত – ক্ৰমে কেচিঅ’পিয়া এ, আৰু জি১.৯+০.৩। সেই বছৰবোৰত ইহঁত ধৰা পৰাৰ কোনো ঐতিহাসিক তথ্য নাই, সম্ভৱতঃ আন্তঃনক্ষত্ৰীয় ধূলিৰ দ্বাৰা হোৱা শোষণে ইহঁতক ক্ষীণ কৰি তুলিছিল।[7]
কেপলৰৰ ছুপাৰন'ভাৰ অৱশিষ্টক এই ধৰণৰ অন্যতম আদিম বস্তু বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু এতিয়াও জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ বহু অধ্যয়নৰ বিষয়।[8]
সেই সময়ৰ জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানীসকলে (কেপলাৰকে ধৰি) মংগল আৰু বৃহস্পতিৰ সংযোগ পৰ্যবেক্ষণৰ প্ৰতি বিশেষ গুৰুত্ব দিছিল, ইয়াক তেওঁলোকে বেথেলহাম তৰাৰ সৈতে জড়িত শুভ সংযোগ হিচাপে গণ্য কৰিছিল। কিন্তু ডাৱৰীয়া বতৰৰ বাবে কেপলাৰে পৰ্যবেক্ষণ কৰিব পৰা নাছিল। উইলহেম ফেব্ৰি, মাইকেল মেষ্টলিন আৰু হেলিচিয়াছ ৰ'ছলিনে ৯ অক্টোবৰত পৰ্যবেক্ষণ কৰিবলৈ সক্ষম হয় যদিও তেওঁলোকে ছুপাৰন'ভাটো লিপিবদ্ধ কৰা নাছিল।[4] ইউৰোপত প্ৰথম লিপিবদ্ধ পৰ্যবেক্ষণ কৰিছিল উত্তৰ ইটালীৰ লোডভিকো ডেলে কলম্বে ১৬০৪ চনৰ ৯ অক্টোবৰত।[5] কেপলাৰে ১৭ অক্টোবৰতহে প্ৰাগৰ ৰাজ দৰবাৰত সম্ৰাট দ্বিতীয় ৰুডলফৰ বাবে কাম কৰি থকাৰ সময়ত নিজৰ পৰ্যবেক্ষণ আৰম্ভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।[6] যদিও তেওঁ ইয়াৰ প্ৰথম পৰ্যবেক্ষক নাছিল,পৰৱৰ্তী সময়ত ছুপাৰন’ভাটোৰ নাম তেওঁৰ নামেৰে ৰখা হৈছিল কিয়নো তেওঁৰ পৰ্যবেক্ষণে গোটেই বছৰ ধৰি বস্তুটোক অনুসৰণ কৰিছিল। এই পৰ্যবেক্ষণসমূহৰ বৰ্ণনা তেওঁৰ গ্ৰন্থ De Stella nova in pede Serpentarii ("অফিউকাছৰ ভৰিৰ নতুন তৰাটোৰ বিষয়ে", প্ৰাগ ১৬০৬)ত কৰা হৈছে।
ছুপাৰন'ভাৰ অৱশিষ্ট:
সম্পাদনা কৰক.jpg)
SN 1604 ছুপাৰন'ভা (কেপলাৰৰ তৰা)ৰ অৱশিষ্ট ১৯৪১ চনত মাউণ্ট উইলছন নিৰীক্ষণ কেন্দ্ৰত ১৯ মেগ উজ্জ্বলতাৰ এক নীহাৰিকা হিচাপে আৱিষ্কাৰ কৰা হৈছিল।[15] দৃশ্যমান পোহৰত কেৱল ফিলামেণ্টহে দেখা যায় যদিও ই এক শক্তিশালী ৰেডিঅ’ আৰু এক্স-ৰেৰ উৎস। ইয়াৰ ব্যাস ৪ চাপ মিনিট (arc minute)। ইয়াৰ দূৰত্ব ৩ৰ পৰা ৭ কিলোপাৰ্চেকৰ ভিতৰত (১০,০০০ৰ পৰা ২৩,০০০ আলোকবৰ্ষ) বুলি অনুমান কৰা হৈছিল। [16] ২০০১ চনত কৰা হিচাপ অনুযায়ী ইয়াৰ দূৰত্ব ৫±১ কিলোপিচি বুলি বৰ্ত্তমান সকলোৱে একমত হৈছে [17]
উপলব্ধ প্ৰমাণে আঙুলিয়াই দিয়ে যে এই অৱশিষ্টৰ উৎস হৈছে [1] কাৰ্বন-অক্সিজেন শ্বেত বামন এটাই তাৰ সংগী তৰাৰ সৈতে ক্ৰিয়া কৰাৰ ফলত হোৱা এটা এ আই ছুপাৰন'ভা[18]। টাইকোৰ ছুপাৰন’ভা নামৰ আন এটা আই এ প্ৰকাৰৰ ছুপাৰন'ভাৰ অৱশিষ্টৰ সৈতে ইয়াৰ সংহত এক্স-ৰে বৰ্ণালীৰ মিল আছে। SN 1604 ৰ অৱশিষ্টত লোহাৰ তুলনাত অক্সিজেনৰ প্ৰাচুৰ্য্য মোটামুটিভাৱে সৌৰ, আনহাতে কেন্দ্ৰ-পতনৰ পৰিস্থিতিত বহুত বেছি অক্সিজেন উৎপন্ন হ’ব লাগে। কোনো জীৱিত কেন্দ্ৰীয় উৎস চিনাক্ত কৰা হোৱা নাই, যিটো আই এ পৰিঘটনাৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ। শেষত, এই পৰিঘটনাৰ উজ্জ্বলতাৰ ঐতিহাসিক ৰেকৰ্ডসমূহ আই এ প্ৰকাৰৰ ছুপাৰন'ভাৰ সৈতে সংগতিপূৰ্ণ।[1
পূৰ্বজ তৰাৰ চাৰিওকাষৰ পদাৰ্থৰ সৈতে ছুপাৰন'ভাৰ পৰা উৎক্ষিপ্ত পদাৰ্থৰ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াৰ প্ৰমাণ পোৱা গৈছে। কথাটো আই, এ প্ৰকাৰৰ ছুপাৰন'ভাৰ বাবে অপ্ৰত্যাশিত যদিও কিছুমান ক্ষেত্ৰত পৰ্যবেক্ষণ কৰা হৈছে।[1] এই ব্যৱস্থাৰ উত্তৰ দিশত অৱস্থিত ব' শ্বক ( bow shock) বিস্ফোৰণৰ পূৰ্বে গণ ক্ষতিৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।[16] অৱশিষ্টসমূহৰ পৰ্যবেক্ষণসমূহ এটা ছুপাৰন'ভাই দ্বিমেৰু প্লেনেটেৰী নীহাৰিকাৰ সৈতে কৰা পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ।[18] অৱশিষ্টবোৰ গোলাকাৰভাৱে প্ৰতিসম নহয়; তাৰ কাৰণ সম্ভৱতঃ পূৰ্বপুৰুষ তৰাটো আছিল এটা পলৰীয়া তৰা-ব্যৱস্থা। অগ্ৰগামী নক্ষত্ৰীয় বতাহৰ আন্তঃনক্ষত্ৰীয় মাধ্যমৰ সৈতে পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াৰ ফলত ধনু সদৃশ জোকাৰণিৰ ( bow shock)সৃষ্টি হয়। নাইট্ৰজেন আৰু চিলিকন সমৃদ্ধ অৱশিষ্টই ইংগিত দিয়ে যে এই ব্যৱস্থাটো এটা বগা বামনৰে গঠিত আছিল আৰু ইয়াৰ এটা বিৱৰ্তিত সংগী আছিল যিটো সম্ভৱতঃ ইতিমধ্যে অনন্তস্পৰ্শী বিশাল শাখা পৰ্যায়ৰ মাজেৰে পাৰ হৈ গৈছিল।[17]