তানসেন

তানসেন (ইংৰাজী: Tansen) সংগীতজ্ঞ।

তানসেন
ৰাষ্ট্ৰীয়তা	ভাৰতীয়
নাগৰিকত্ব	ভাৰতীয়

জন্ম

তানসেনৰ জন্ম সম্পৰ্কে বিভিন্ন মত আছে। তথাপিও ১৫০৬ খৃ:ৰ পৰা ১৫৩২ চনৰ ভিতৰত কোনোবা এটা সময়ত জন্ম গ্ৰহণ কৰে বুলি জনা যায়।

বাল্য কাল

বিভিন্ন গ্ৰন্থ মতে তানসেন জন্ম ৰ পিছৰ ৫ বছৰলৈকে বাক শক্তিহীন হৈ আছিল। দেউতাকে ভগৱানৰ প্ৰতি কৰা গভীৰ প্ৰাৰ্থনাৰ ফলত বাকশক্তি ঘূৰাই পায় আৰু মধুৰ কণ্ঠৰ অধিকাৰী হয়। বিভিন্ন কাহিনীৰ সাধাৰণ উপাদানঅনুসৰি, সৰুতে তানসেনৰ নাম আছিল ৰামতনু। তেওঁৰ পিতৃ মুকুন্দ পাণ্ডে (মক্ৰন্দ পাণ্ডে, মুকুন্দ মিশ্ৰ, বা মুকুন্দ ৰাম নামেৰেও জনাজাত)এজন ধনী কবি আৰু দক্ষ সংগীতজ্ঞ আছিল, যি কিছু সময়ৰ বাবে বাৰাণসীত হিন্দু মন্দিৰৰ পুৰোহিত আছিল। তানছেনে আধুনিক মধ্য প্ৰদেশৰ গোৱালিয়ৰৰ চাৰিওফালৰ অঞ্চলত তেওঁৰ কলা শিকিছিল আৰু নিখুঁত কৰিছিল। তেওঁ তেওঁৰ কৰ্মজীৱন আৰম্ভ কৰিছিল আৰু প্ৰাপ্তবয়স্ক জীৱনৰ বেছিভাগ সময় আদালতত অতিবাহিত কৰিছিল আৰু ৰেৱাৰ হিন্দু ৰজা (ৰাজকীয় ৰাজ্য) ৰাজা ৰামচন্দ্ৰ সিঙৰ পৃষ্ঠপোষকতা তন্সেনৰ সংগীত ক্ষমতা আৰু অধ্যয়নে তেওঁক ব্যাপক খ্যাতি আৰু অনুসৰণ কৰিছিল। তেওঁ ৰাজা ৰামচন্দ্ৰ সিঙৰ ঘনিষ্ঠ বিশ্বাসী আছিল, আৰু তেওঁলোকে একেলগে সংগীত নিৰ্মাণ কৰিছিল। তানসেনৰ খ্যাতিয়ে তেওঁক মোগল সম্ৰাট আকবৰৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰে, যিয়ে ৰাজা ৰামচন্দ্ৰ সিঙলৈ বাৰ্তাবাহক প্ৰেৰণ কৰে, তানসেনক মোগল আদালতত সংগীতজ্ঞসকলৰ সৈতে যোগদান কৰিবলৈ অনুৰোধ কৰে।

সংগীত জগতলৈ অৱদান

তানসেনৰ বিষয়ে বহুতো কিংবদন্তী লিখা হৈছে, তথ্য আৰু কল্পকাহিনী মিহলি কৰা হৈছে, আৰু এই কাহিনীবোৰৰ ঐতিহাসিকতা সন্দেহজনক। আকবৰে তেওঁক নৱৰত্নসকলৰ (নটা গহনা) এজন বুলি গণ্য কৰিছিল, আৰু তেওঁক মিয়ান উপাধি দিছিল, এজন সন্মানীয়, অৰ্থাৎ শিকা মানুহ। তানসেনে তানপুৰা ৰচনা কৰিছিল।

তানসেন এজন সুৰকাৰ, সংগীতজ্ঞ আৰু কণ্ঠশিল্পী আছিল, যাৰ বাবে ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ উত্তৰ অঞ্চলত বহুতো ৰচনা কঢ়িয়াই অনা হৈছে। তেওঁ এজন বাদ্যযন্ত্ৰও আছিল যিয়ে বাদ্যযন্ত্ৰবোৰ জনপ্ৰিয় আৰু উন্নত কৰিছিল। তেওঁ ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ উত্তৰ ভাৰতীয় পৰম্পৰাৰ আটাইতকৈ প্ৰভাৱশালী ব্যক্তিসকলৰ ভিতৰত অন্যতম, যাক হিন্দুস্তানী বুলি কোৱা হয়। সংগীত আৰু ৰচনাত তেওঁৰ ষোড়শ শতিকাৰ অধ্যয়নে বহুতক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল, আৰু তেওঁক অসংখ্য উত্তৰ ভাৰতীয় ঘৰানা (আঞ্চলিক সংগীত বিদ্যালয়)য়ে তেওঁলোকৰ বংশপ্ৰতিষ্ঠাপক হিচাপে গণ্য কৰে। আকবৰ আদালতৰ ইতিহাসবিদ বিৱৰণ আৰু ঘৰানা সাহিত্যত তানসেনৰ বিষয়ে বহুতো কিংবদন্তি আছে। তেওঁলোকৰ এজনে কয় যে তেওঁ ৰাগ মেঘ মালহাৰৰ সৈতে বৰষুণ কমাই আনিব পাৰে। এইটোও কোৱা হয় যে তেওঁ ৰাগ দীপক প্ৰদৰ্শন কৰি চাকি জ্বলাব পাৰে। আন কিংবদন্তীসকলে তেওঁৰ সংগীতৰ জৰিয়তে জন্তুৰ সৈতে যোগাযোগ কৰাৰ ক্ষমতাৰ বিষয়ে কয়। এবাৰ, এটা বগা হাতী বন্দী কৰা হৈছিল, কিন্তু ই বনৰীয়া আছিল আৰু নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পৰা নাছিল। অৱশেষত, তানছেনে শান্ত হোৱা হাতীটোক গান গাইছিল আৰু সম্ৰাটে তেওঁক চলাবলৈ সক্ষম হৈছিল।

তানসেনক তেওঁৰ মহাকাব্য ধ্ৰুপদ ৰচনাসমূহৰ বাবে স্মৰণ কৰা হয়, কেইবাটাও নতুন ৰাগ সৃষ্টি কৰে, লগতে সংগীতৰ ওপৰত দুখন কালজয়ী কিতাপ লিখাৰ বাবে শ্ৰী গণেশ ষ্টোট্ৰা আৰু সঙ্গীতা চাৰা। বৰ্তমান প্ৰচলিত ৰাগৰ ভিতৰত মিঞা শব্দযুক্ত ৰাগসমূহ তেওঁৱেই স্ৰষ্টা। যেনে-মিঞা মল্লাৰ, মিঞা কি টুড়ী, মিঞা কি সাৰঙ্গ প্ৰভুতি আদি।

তানসেনৰ সংগীতৰচনাসমূহে বহুতো বিষয়বস্তু সামৰি লৈছিল, আৰু ধ্ৰুপদক নিযুক্ত কৰিছিল। এইবোৰৰ বেছিভাগহিন্দু পুৰাণৰ পৰা আহৰণ কৰা হৈছিল, ব্ৰজ ভাষাত ৰচনা কৰা হৈছিল, আৰু গণেশ, সৰস্বতী, সূৰ্য, শিৱ, বিষ্ণু (নাৰায়ণ আৰু কৃষ্ণ অৱতাৰ)ৰ দৰে দেৱ-দেৱীৰ প্ৰশংসাত লিখা হৈছিল। তেওঁ ৰজা আৰু সম্ৰাট আকবৰক প্ৰশংসা কৰাৰ বাবে উৎসৰ্গিত ৰচনা আৰু পৰিবেশন কৰিছিল।

সাংসাৰিক জীৱন

তানছেনে এগৰাকী হুছেইনীক বিয়া কৰাইছিল, যাৰ চাৰিটা পুত্ৰ আৰু এজনী কন্যা আছিল: চুৰাট সেন, শৰৎ সেন, তাৰং খান, বিলৱাস খান আৰু সৰস্বতী। পাঁচোজনে তেওঁলোকৰ নিজৰ ক্ষেত্ৰত দক্ষ সংগীতজ্ঞ হৈছিল, পিছৰটোৱে সিংঘলগড়ৰ মিশ্ৰা সিঙকো বিয়া কৰাইছিল, যি এজন উল্লেখযোগ্য বীনা-খেলুৱৈ আছিল। এজন কিংবদন্তীয়ে কয় যে তানছেনে মেহৰুনিছা নামৰ আকবৰৰ এজনী ছোৱালীৰ সৈতেও বিবাহ পাশত আৱদ্ধ হৈছিল।

মৃত্যু

তানসেনৰ মৃত্যুৰ বছৰটো, তেওঁৰ জীৱনীখনৰ বেছিভাগৰ দৰে, অস্পষ্ট। ইছলামী ইতিহাসবিদসকলৰ দ্বাৰা লিখা এটা সংস্কৰণ অনুসৰি, ১৫৮৬ চনত দিল্লীত তানসেনৰ মৃত্যু হয়, আৰু আকবৰ আৰু তেওঁৰ আদালতৰ বেছিভাগ অংশই মুছলমান ৰীতি-নীতি অনুসৰি সম্পূৰ্ণ হোৱা অন্ত্যেষ্টিক্ৰিয়া শোভাযাত্ৰাত উপস্থিত আছিল। হিন্দু বুৰঞ্জীবিদসকলৰ দ্বাৰা লিখা অন্যান্য সংস্কৰণৰ লগতে আবুল ফজলে লিখা আকবৰনামাত তেওঁৰ মৃত্যুৰ তাৰিখ হিচাপে ২৬ এপ্ৰিল ১৫৮৯ প্ৰদান কৰে আৰু তেওঁৰ অন্ত্যেষ্টিক্ৰিয়াত বেছিভাগ হিন্দু ৰীতি-নীতি পালন কৰা হয়। তানসেনৰ অৱশেষ গোৱালিয়ৰৰ তেওঁৰ চুফী মাষ্টাৰ শ্বেখ মুহাম্মাদ ঘাউছৰ সমাধি ক্ষেত্ৰত সমাধিস্থ কৰা হৈছিল। প্ৰতি বছৰে ডিচেম্বৰত, তানসেন উদযাপন কৰিবলৈ গোৱালিয়ৰত তানসেন সমাৰোহ নামৰ এক বাৰ্ষিক উৎসৱ অনুষ্ঠিত কৰা হয়।