ভুৱা বাতৰি
ভুৱা বাতৰি (ইংৰাজী: fake news) হ’ল খবৰ হিচাপে উপস্থাপন কৰা ভুৱা বা বিভ্ৰান্তিকৰ তথ্য। ভুৱা বাতৰিৰ লক্ষ্য প্ৰায়ে কোনো ব্যক্তি বা সত্তাৰ সুনাম ক্ষতি কৰা, বা বিজ্ঞাপনৰ ৰাজহৰ জৰিয়তে ধন ঘটা।[1][2] "ভুৱা বাতৰি" শব্দটো প্ৰথমবাৰৰ বাবে ১৮৯০ চনত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল যেতিয়া বাতৰি কাকতত চাঞ্চল্যকৰ বাতৰি প্ৰকাশ পোৱা গৈছিল।[3][4] তথাপিও এই শব্দটোৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট সংজ্ঞা নাই আৰু যিকোনো ধৰণৰ ভুৱা তথ্যৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াক ব্যাপকভাৱে প্ৰয়োগ কৰা হৈছে। হাই-প্ৰফাইল মানুহেও ইয়াৰ প্ৰতিকূল যিকোনো বাতৰিত আবেদন কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰি আহিছে। তদুপৰি, মিছা তথ্যৰ লগত ক্ষতিকাৰক উদ্দেশ্যেৰে ভুৱা তথ্য প্ৰচাৰ কৰাটো জড়িত হৈ থাকে আৰু ইয়াক কেতিয়াবা শত্ৰুতাপূৰ্ণ বিদেশী অভিনেতাসকলে সৃষ্টি আৰু প্ৰচাৰ কৰে, বিশেষকৈ নিৰ্বাচনৰ সময়ত। কিছুমান সংজ্ঞাত ভুৱা বাতৰিত প্ৰকৃত বুলি ভুল ব্যাখ্যা কৰা ব্যংগমূলক প্ৰবন্ধ আৰু লিখনিত সমৰ্থিত নোহোৱা চাঞ্চল্যবাদী বা ক্লিকবেটৰ শিৰোনাম ব্যৱহাৰ কৰা প্ৰবন্ধ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়।[1] ভুৱা বাতৰি শব্দটোৰ লগত জড়িত হৈ থকা এই ধৰণৰ বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে গৱেষকসকলে তথ্য বিকাৰক (Information Disorder) অধিক নিৰপেক্ষ আৰু তথ্যসমৃদ্ধ শব্দ হিচাপে গ্ৰহণ কৰিবলৈ প্ৰৱণতা দেখুৱাইছে৷
.jpg)
শেহতীয়াকৈ ছ’চিয়েল মিডিয়া, বিশেষকৈ ফেচবুক নিউজ ফিডৰ উত্থানৰ লগে লগে ভুৱা বাতৰিৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱ বৃদ্ধি পাইছে আৰু এই ভুল তথ্য ক্ৰমান্বয়ে মূলসুঁতিৰ সংবাদ মাধ্যমত সোমাই পৰিছে। ভুৱা বাতৰিৰ প্ৰসাৰৰ লগত কেইবাটাও কাৰক জড়িত হৈ আছে, যেনে: ৰাজনৈতিক মেৰুকৰণ, সত্যৰ পিছৰ ৰাজনীতি, প্ৰেৰিত যুক্তি, নিশ্চিতকৰণ পক্ষপাতিতা, আৰু ছ'চিয়েল মিডিয়াৰ এলগৰিথম।[1][5][6][7][8]
ভুৱা বাতৰিয়ে প্ৰকৃত বাতৰিৰ লগত প্ৰতিযোগিতা কৰি ইয়াৰ প্ৰভাৱ কম কৰিব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, বাজফিডৰ এটা বিশ্লেষণত দেখা গৈছে যে ২০১৬ চনৰ আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনৰ বিষয়ে শীৰ্ষ ভুৱা বাতৰিবোৰে প্ৰধান সংবাদ মাধ্যমৰ শীৰ্ষ বাতৰিতকৈ ফেচবুকত অধিক এংগেজমেণ্ট লাভ কৰিছিল।[9] ইয়াৰ উপৰিও বিশেষকৈ গুৰুতৰ সংবাদ মাধ্যমৰ কভাৰেজৰ ওপৰত থকা আস্থাক ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰাৰ সম্ভাৱনাও আছে। এই শব্দটো কেতিয়াবা বিশ্বাসযোগ্য বাতৰিৰ ওপৰত সন্দেহৰ সৃষ্টি কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে আৰু আমেৰিকাৰ প্ৰাক্তন ৰাষ্ট্ৰপতি ড’নাল্ড ট্ৰাম্পে নিজৰ বিষয়ে যিকোনো নেতিবাচক প্ৰেছ কভাৰেজক বৰ্ণনা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰি এই শব্দটো জনপ্ৰিয় কৰাৰ কৃতিত্ব লাভ কৰিছে। ট্ৰাম্পৰ অপব্যৱহাৰৰ বাবেই ইয়াক ক্ৰমান্বয়ে সমালোচনা কৰা হৈছে৷ ব্ৰিটিছ চৰকাৰে এই শব্দটো এৰাই চলাৰ সিদ্ধান্ত লৈছে, কিয়নো ই “অসুবিধাজনকভাৱে সংজ্ঞায়িত” আৰু “প্ৰকৃত ভুলৰ পৰা আৰম্ভ কৰি বিদেশী হস্তক্ষেপলৈকে বিভিন্ন ধৰণৰ ভুৱা তথ্যৰ সংমিশ্ৰণ ঘটায়”।
ভুৱা বাতৰিৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াৰ একাধিক কৌশল বৰ্তমান সক্ৰিয়ভাৱে গৱেষণা কৰা হৈছে। কিছুমান স্বৈৰাচাৰী আৰু গণতান্ত্ৰিক দেশৰ ৰাজনীতিবিদসকলে ছ’চিয়েল মিডিয়া আৰু ৱেব চাৰ্চ ইঞ্জিনৰ বিভিন্ন ৰূপত ফলপ্ৰসূ আত্মনিয়ন্ত্ৰণ আৰু আইনীভাৱে বলবৎ কৰা নিয়ন্ত্ৰণৰ দাবী জনাইছে।
ব্যক্তিগত পৰিসৰত, ভুৱা আখ্যানৰ সৈতে সক্ৰিয়ভাৱে সন্মুখীন হোৱাৰ ক্ষমতা, লগতে তথ্য ভাগ-বতৰা কৰাৰ সময়ত যত্ন লোৱাৰ ক্ষমতাই ভুৱা তথ্যৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱ হ্ৰাস কৰিব পাৰে৷ অৱশ্যে লক্ষ্য কৰা হৈছে যে ই নিশ্চিতকৰণ পক্ষপাতিত্ব, প্ৰেৰিত যুক্তি আৰু অন্যান্য কাৰকৰ প্ৰভাৱৰ প্ৰতি দুৰ্বল জ্ঞানমূলক পক্ষপাতিত্ব যিয়ে যুক্তিক গুৰুতৰভাৱে বিকৃত কৰিব পাৰে, বিশেষকৈ অকাৰ্যকৰী আৰু মেৰুকৃত সমাজত। ব্যক্তিসকলক অবাঞ্চিত আখ্যানৰ প্ৰতি প্ৰতিৰোধী কৰি তোলাৰ পদ্ধতি হিচাপে ইনকুলেচন তত্ত্ব প্ৰস্তাৱ কৰা হৈছে।
ভুৱা বাতৰিৰ প্ৰকাৰসমূহ
সম্পাদনা কৰকফাৰ্ষ্ট ড্ৰাফ্ট নিউজৰ ক্লেয়াৰ ৱাৰ্ডলে প্ৰাথমিক তথ্যত সাত ধৰণৰ ভুৱা বাতৰি চিনাক্ত কৰিছে:[10]
- ব্যংগ বা পেৰ'ডি,satire or parody ("ক্ষতি কৰাৰ কোনো উদ্দেশ্য নাই কিন্তু মূৰ্খ কৰাৰ সম্ভাৱনা আছে")
- মিছা সংযোগ,false connection ("যেতিয়া শিৰোনাম, দৃশ্য বা কেপচনে বিষয়বস্তু সমৰ্থন নকৰে")
- বিভ্ৰান্তিকৰ বিষয়বস্তু, misleading content ("এটা সমস্যা বা এজন ব্যক্তিক লক্ষ্য কৰি তথ্যৰ বিভ্ৰান্তিকৰ ব্যৱহাৰ")
- মিছা প্ৰসংগ,false context ("যেতিয়া প্ৰকৃত বিষয়বস্তু ভুৱা প্ৰসংগভিত্তিক তথ্যৰ সৈতে ভাগ কৰা হয়")
- প্ৰতাৰণামূলক বিষয়বস্তু, impostor content ("যেতিয়া প্ৰকৃত তথ্যক নিৰ্মিত তথ্যৰ ৰূপ দিয়া হয়")
- হেতালি খেলা বিষয়বস্তু, manipulated content ("যেতিয়া প্ৰকৃত তথ্য বা চিত্ৰকল্পক প্ৰতাৰণা কৰিবলৈ হেতালি খেলা হয়", যেনে: বিকৃত ফটোৰ দৰে)
- সাজি উলিওৱা বিষয়বস্তু,fabricated content ("নতুন বিষয়বস্তু ১০০% মিছা, প্ৰতাৰণা আৰু ক্ষতি কৰিবলৈ সৃষ্টি কৰা হৈছে")
চিনাক্তকৰণ
সম্পাদনা কৰক
এটা একাডেমিক লাইব্ৰেৰী গাইডৰ মতে, ভুৱা বাতৰিৰ কেইবাটাও নিৰ্দিষ্ট দিশে ইয়াক চিনাক্ত কৰাত সহায় কৰিব পাৰে আৰু এইদৰে অযথা প্ৰভাৱিত হোৱাৰ পৰা হাত সাৰিব পাৰে।[64] ইয়াৰ ভিতৰত আছে: ক্লিকবেট, অপপ্ৰচাৰ, ব্যংগ/প্যাৰ’ডি, লেতেৰা সাংবাদিকতা, বিভ্ৰান্তিকৰ শিৰোনাম, হেতালি খেলা, উৰাবাতৰি মিশ্ৰিত, ভুল তথ্য, সংবাদ মাধ্যমৰ পক্ষপাতিত্ব, দৰ্শকৰ পক্ষপাতিত্ব, আৰু কন্টেন্ট ফাৰ্ম৷
পুথিভঁৰাল সংঘ আৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ আন্ত:ৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থা (IFLA)সোঁফালে ছবিত দেখুওৱাৰ দৰে এটা সাৰাংশ প্ৰকাশ কৰি মানুহক ভুৱা বাতৰি চিনাক্ত কৰাত সহায় কৰিছে।[65] ইয়াৰ মূল কথাবোৰ হ’ল-
- উৎসটো বিবেচনা কৰক (ইয়াৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য বুজিবলৈ)
- শিৰোনামৰ বাহিৰলৈ পঢ়ক (গোটেই কাহিনীটো বুজিবলৈ)
- লেখকসকলক পৰীক্ষা কৰক (তেওঁলোক বাস্তৱ আৰু বিশ্বাসযোগ্য নে নহয় চাবলৈ)
- সমৰ্থনকাৰী উৎসসমূহৰ মূল্যায়ন কৰা (তেওঁলোকে দাবীসমূহ সমৰ্থন কৰাটো নিশ্চিত কৰিবলৈ)
- প্ৰকাশৰ তাৰিখ পৰীক্ষা কৰক (কাহিনীটো প্ৰাসংগিক আৰু শেহতীয়া নেকি চাবলৈ)
- কৌতুক নেকি সুধিব (ব্যংগ বুলি কোৱা হৈছে নে নাই সেইটো নিৰ্ণয় কৰিবলৈ)
- নিজৰ পক্ষপাতিত্বসমূহ পৰ্যালোচনা কৰক (ই আপোনাৰ বিচাৰত প্ৰভাৱ পেলাইছে নেকি চাবলৈ)
- বিশেষজ্ঞক সুধিব (জ্ঞান থকা স্বতন্ত্ৰ লোকৰ পৰা নিশ্চিতকৰণ লাভ কৰিবলৈ)
লগতে চাওক
সম্পাদনা কৰকতথ্যসূত্ৰ
সম্পাদনা কৰক- ↑ 1.0 1.1 1.2 Hunt, Elle (December 17, 2016). "What is fake news? How to spot it and what you can do to stop it". The Guardian. https://www.theguardian.com/media/2016/dec/18/what-is-fake-news-pizzagate.
- ↑ Schlesinger, Robert (April 14, 2017). "Fake news in reality". U.S. News & World Report.
- ↑ "The real story of 'fake news': The term seems to have emerged around the end of the 19th century". Merriam-Webster. Retrieved October 13, 2017.
- ↑ Soll, Jacob (December 18, 2016). "The long and brutal history of fake news" (en ভাষাত). Politico Magazine. https://www.politico.com/magazine/story/2016/12/fake-news-history-long-violent-214535/। আহৰণ কৰা হৈছে: March 25, 2019.
- ↑ Himma-Kadakas, Marju (July 2017). "Alternative facts and fake news entering journalistic content production cycle". Cosmopolitan Civil Societies খণ্ড 9 (2): 25–41. doi:10.5130/ccs.v9i2.5469.
- ↑ Tufekci, Zeynep (January 16, 2018). "It's the (democracy-poisoning) golden age of free speech". Wired. https://www.wired.com/story/free-speech-issue-tech-turmoil-new-censorship?CNDID=50121752.
- ↑ Woolf, Nicky (November 11, 2016). "How to solve Facebook's fake news problem: Experts pitch their ideas". The Guardian. https://www.theguardian.com/technology/2016/nov/29/facebook-fake-news-problem-experts-pitch-ideas-algorithms.
- ↑ Borney, Nathan (May 9, 2018). "5 reasons why 'fake news' likely will get even worse". USA Today. https://www.usatoday.com/story/opinion/2018/05/09/fake-news-donald-trump-journalism-video-audio-facebook-twitter-column/590006002/.
- ↑ Silverman, Craig (November 16, 2016). "This Analysis Shows How Viral Fake Election News Stories Outperformed Real News On Facebook". BuzzFeed News. https://www.buzzfeednews.com/article/craigsilverman/viral-fake-election-news-outperformed-real-news-on-facebook.
- ↑ Wardle, Claire (February 16, 2017). "Fake news. It's complicated". firstdraftnews.org. Archived from the original on July 10, 2019. https://web.archive.org/web/20190710104226/https://firstdraftnews.org/fake-news-complicated/। আহৰণ কৰা হৈছে: April 22, 2017.