হৰিদত্ত
হৰিদত্ত (আনুমানিক ৬৮৩ খ্ৰীষ্টাব্দ) ভাৰতৰ কেৰালাৰ এজন জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী-গণিতজ্ঞ আছিল, যিজনক জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ গণনাৰ পৰহিতা ব্যৱস্থাৰ প্ৰচাৰক বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। এই গণনা ব্যৱস্থা কেৰালা আৰু তামিলনাডুত বহুলভাৱে জনপ্ৰিয়। কিংবদন্তি অনুসৰি হৰিদত্তই ৬৮৩ খ্ৰীষ্টাব্দত অনুষ্ঠিত হোৱা মমনকম উপলক্ষে পৰহিতা ব্যৱস্থা প্ৰচাৰ কৰিছিল।[1] ভাৰতপুঝা নদীৰ পাৰৰ তিৰুন্নাৱায়াত ১২ বছৰ ধৰি অনুষ্ঠিত হোৱা এক উৎসৱ আছিল মমনকম।
| হৰিদত্ত | |
|---|---|
| জন্ম | প্ৰায় ৬৫০ খ্ৰীষ্টাব্দত |
| ৰাষ্ট্ৰীয়তা | ভাৰতীয় |
| পেচা | জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী-জ্যোতিষী |
| জনা যায় | জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ গণনাৰ পৰহিতা ব্যৱস্থাৰ প্ৰচাৰ |
| উল্লেখযোগ্য কৰ্ম | গ্ৰহচৰনিবন্ধনা |
| টোকা ৬৮৩ খ্ৰীষ্টাব্দত থিৰুন্নভয়ত জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ গণনাৰ পৰহিত ব্যৱস্থা প্ৰচাৰ কৰে। | |
আৰ্যভট্ট গণনাৰ সমাধান আৰু সংখ্যাৰ কটাপায়দী ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰাৰ উপৰিও হৰিদত্তৰ স্বকীয় অৱদান হৈছে চন্দ্ৰ আৰু অন্যান্য গ্ৰহৰ গড় আৰু সত্য অৱস্থান, বেগ আদিৰ মানসমূহৰ পৰা পোৱা সংশোধনসমূহৰ সৈতে তেওঁ প্ৰৱৰ্তন কৰা আৰ্যভটৰ ধ্ৰুৱক। এই সংশোধনক শকব্দ-সংস্কাৰ বোলা হয়, কাৰণ ই শক যুগত ৪৪৪ চনৰ আৰ্যভট্টৰ তাৰিখৰ পৰা প্ৰযোজ্য হৈছিল, যি তাৰিখত তেওঁৰ ধ্ৰুৱকসমূহে সঠিক ফলাফল দিছিল।[2]
পৰহিতা ব্যৱস্থা
সম্পাদনা কৰকহৰিদত্তই প্ৰৱৰ্তন কৰা গণনাৰ পৰহিতা ব্যৱস্থাটো আছিল আৰ্যভট্টই প্ৰৱৰ্তন কৰা ব্যৱস্থাটোৰ সৰলীকৰণ। হৰিদত্তই তলত দিয়া সৰলীকৰণসমূহ প্ৰৱৰ্তন কৰে।[1][3] এই ব্যৱস্থাটোক পৰহিতা অৰ্থাৎ সাধাৰণ মানুহৰ বাবে উপযোগী বুলি কোৱা হৈছিল, কাৰণ ই জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ গণনা সৰল কৰি তুলিছিল আৰু সাধাৰণ ব্যক্তিৰ বাবেও ইয়াক অনুশীলনৰ বাবে সুলভ কৰি তুলিছিল।
- হৰিদত্তই আৰ্যভট্টে ব্যৱহাৰ কৰা সংখ্যাগত প্ৰতীকবাদৰ পৰা বিৰত থাকি তাৰ ঠাইত অধিক নমনীয় “কটাপায়াদী ব্যৱস্থা’’ ব্যৱহাৰ কৰিলে। এই ব্যৱস্থাত আখৰেৰে অংকক প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হয় আৰু এই আখৰবোৰৰ সহায়ত তাৰ পিছত নিৰ্দিষ্ট সংখ্যা বুজাবলৈ অৰ্থপূৰ্ণ শব্দ আৰু বাক্য উদ্ভাৱন কৰা হয়। এই শব্দ আৰু বাক্যবোৰ বহুত কম কষ্ট কৰি মনত ৰাখিব পৰা গ’ল।
- ভাৰতীয় জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ গণনাত দীঘলীয়া সংখ্যা জড়িত আছিল, যিয়ে কেইবাটাও অলৌকিক বস্তুৰ সৈতে জড়িত বিভিন্ন পৰিমাপক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে; যিবোৰ মহাযুগৰ ৪,৩২০,০০০ বছৰৰ সময়ছোৱাৰ বাবে প্ৰযোজ্য। এই বৃহৎ সংখ্যাৰ গণনা এৰাই চলিবলৈ হৰিদত্তই ৫৭৬ বছৰ বা ২১০,৩৮৯ দিনৰ (যিটো মহাযুগৰ ১/৭৫০০ তম অংশ) ধীজাগন্নুপুৰ-যুগ নামৰ সৰু যুগ এটাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল আৰু এই উপ-যুগৰ বাবে কেইবাটাও গ্ৰহৰ গড় গতিৰ শূন্য সংশোধন সঠিকভাৱে নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল। তাৰ পিছত এই সংশোধনসমূহৰ সহায়ত যিকোনো তাৰিখৰ গড় গ্ৰহ গণনা কৰা হৈছিল।
কৰ্ম
সম্পাদনা কৰকহৰিদত্তৰ ৰচনা হিচাপে পণ্ডিতসকলে মাত্ৰ দুখন গ্ৰন্থহে চিনাক্ত কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। তাৰে এটা গ্ৰহচৰণীবন্ধন নামৰ জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ পৰহিতা ব্যৱস্থাৰ গণনাৰ মূল হাতপুথি। এই কথা আৱিষ্কাৰ কৰিছিল কে.ভি. শৰ্মাই আৰু ১৯৫৪ চনত ই প্ৰকাশ পাইছিল।[4] মহামৰ্গনিবন্ধন শীৰ্ষক হৰিদত্তৰ আনখন গ্ৰন্থ এতিয়া পাবলৈ নাই।
তথ্য সূত্ৰ
সম্পাদনা কৰক- ↑ 1.0 1.1 K. V. Sarma (1997), "Haridatta", Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures, edited by Helaine Selin, Springer, আই.এচ.বি.এন. 978-1-4020-4559-2.
- ↑ K. Chandra Hari (2002). "Date of Haridatta, promulgator of the Parahita system of astronomy in Kerala". Indian Journal of History of Science খণ্ড 37 (3): 223–236.
- ↑ K.V. Sarma (1972). "Parahita system of astronomy". A History of the Kerala School of Hindu Astronomy. প্ৰকাশক Hoshiarpur: Vishveshwaranand Institute. পৃষ্ঠা. 7–9.
- ↑ K.V. Sarma (1954). Grahacaranibandhana: A Parahita manual by Haridatta. প্ৰকাশক Madras: Kuppuswamy Research Foundation.