লুইপাদ

লুইপাদ
লুইপাদ
অন্য নাম	লুইপা, লৌহিত্যপাদ
পেচা	সাহিত্যিক
জনা যায়	চৰ্যাপদ

লুইপাদ বা লুইপা (ইংৰাজী: Luipa, দশম শতিকা) বৌদ্ধ ধৰ্মৰ এগৰাকী মহাসিদ্ধ কবি আৰু বৌদ্ধ ধৰ্ম গ্ৰন্থৰ ৰচক। দশম শতিকাৰ পূব ভাৰতৰ সিদ্ধাচাৰ্য লুইপাদে চৰ্যাপদ ৰচনা কৰিছিল।

নামকৰণ আৰু নামৰ উৎপত্তি

যদিও তিব্বতী শব্দ লুইৰ অৰ্থ হৈছে 'মাছৰ অন্ত্ৰ খোৱা ব্যক্তি', ভাষাবিদ সুকুমাৰ সেনৰ মতে লুই শব্দটো প্ৰাচীন সংস্কৃত শব্দ লোহিত অৰ্থাৎ ৰঙাৰ পৰা আহিছে (=ৰোহিত=ৰুই)। তেওঁৰ মতে ধৰ্মমঙ্গলকাব্য আদি কিতাপখনত উল্লেখ কৰা লুইধৰ, লুই চন্দ্ৰ, লুইয়া আদি নামবোৰো একেটা ৰঙা শব্দৰ পৰা আহিছে।^[1] আকৌ, অসমীয়া ইতিহাসবিদ ডিম্বেশ্বৰ নেওগৰ মতে নামটো ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদৰ আন এক নাম লুইতৰ পৰা আহিছে।

অয়াপ্পাপানিকাৰ আৰু অকাডেমি (১৯৯৭: পৃষ্ঠা ৫৯৯) মতে "লুইপা" নাম ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ সৈতে সম্পৰ্কিত:

কে এল বৰুৱা আৰু ডিম্বেশ্বৰ নেওগৰ দৰে বহুতো পণ্ডিতে এই মত ৰাখিছে যে তেওঁৰ কাব্যিক নাম লুইতৰ কাষত অতিবাহিত কৰা তেওঁৰ আগৰ দিনবোৰৰ কথা মনত পেলাই দিয়ে, অৰ্থাৎ ব্ৰহ্মপুত্ৰ। তেওঁৰ শব্দভাণ্ডাৰ আৰু বিৱৰণ স্পষ্টভাৱে পুৰণি অসমীয়া।^[2]

জীৱনী

ভাৰতীয় মহাসিদ্ধসকলৰ জীৱনৰ বিৱৰণ থকা তিব্বতীয় নামতাৰ বা জীৱনী চৌৰাশী সিদ্ধৰ কিংবদন্তিত লুইপাদৰ উল্লেখ পোৱা যায়। এই জীৱনী তিব্বতীয় সন্ন্যাসী মণ্ডুপ শ্বেৰাবে ৰচনা কৰিছিল। এয়া সম্ভৱতঃ চতুৰাশিতি-সিদ্ধ-প্ৰবৃত্তিৰ অনুবাদ আছিল। চম্পাৰণৰ অভয়াদাত্তশ্ৰীয়ে তেওঁক কৰা বৰ্ণনাৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি তেওঁ ১২ শতিকাত এই গ্ৰন্থখন ৰচনা কৰিছিল। চতুৰাশিতি-সিদ্ধ-প্ৰবৃত্তিত লুইপাক সিংহলদ্বীপৰ এজন অতি ধনী ৰজাৰ দ্বিতীয় পুত্ৰ বুলি উল্লেখ আছে। ইয়াক সাধাৰণতে বৰ্তমানৰ শ্ৰীলংকা বুলি গণ্য কৰা হয়। অৱশ্যে প্ৰাচীন ভাৰতৰ আন কেইবাটাও অঞ্চলক সিংহলদ্বীপ বুলি কোৱা হৈছিল আৰু তাৰে ওদ্দিয়ানাক লুইপাৰ জন্মস্থান হিচাপে আন উৎসবোৰত উল্লেখ আছে।^[3]

লুইপাৰ দেউতাকে তেওঁক তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে বাছনি কৰিছিল। কিন্তু তেওঁ বোধি অৰ্থাৎ জ্ঞান প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ তেওঁৰ ৰাজ্য ত্যাগ কৰিছিল। লুইপা প্ৰথমে ৰামেশ্বৰমলৈ গৈছিল আৰু তাৰ পিছত বজ্ৰচনলৈ গৈছিল। ইয়াক বৰ্তমান বুদ্ধগয়া বুলি জনা যায়। ইয়াতেই গৌতম বুদ্ধয়ে পৰম জ্ঞান লাভ কৰিছিল। তাত লুইপাই ডাকিনীৰ পৰা তেওঁৰ প্ৰথম শিক্ষা লাভ কৰিছিল। পিছত যেতিয়া তেওঁ ছালিপুত্ৰ বা মগধ পাইছিল এগৰাকী লোক-ডাকিনীয়ে তেওঁক খাদ্যৰ বিশুদ্ধতাৰ বিষয়ে সকলো কুসংস্কাৰ এৰি জ্ঞান প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ তেওঁৰ ৰাজকীয় তেজৰ সামান্য গৌৰৱৰ পৰা মুক্তি পাবলৈ পৰামৰ্শ দিছিল। তেওঁৰ পৰামৰ্শ অনুসৰণ কৰি লুইপাই বাৰ বছৰ ধৰি মাছমৰীয়াসকলে গংগাত পেলাই দিয়া মাছবোৰৰ পেটু বা অন্ত্ৰ গ্ৰহণ কৰিছিল। এই অনুশীলনৰ ফলত তেওঁক লুই বুলি জনা গৈছিল যাৰ তিব্বতীয় ভাষাত অৰ্থ হৈছে যিয়ে মাছৰ অন্ত্ৰ খায়।

চতুৰাশিতি-সিদ্ধ-প্ৰবৃত্তিতো তেওঁৰ উল্লেখ পোৱা যায়। ইয়াত থকা উল্লেখ অনুসৰি তেওঁ মগধৰ ৰজা ইন্দ্ৰপাল আৰু তেওঁৰ ব্ৰাহ্মণ মন্ত্ৰীক লগ কৰে। এই দুজন তেওঁৰ শিষ্য হৈছিল আৰু পিছলৈ দাৰিকাপা আৰু ডেংগাপা বুলি জনাজাত আছিল। লুইপায়ে তেওঁলোকক চক্ৰসম্ভৱ মণ্ডলৰ মতে ধৰ্ম চৰ্চা আৰম্ভ কৰাইছিল।

ব'টন ৰিঞ্চেন ড্ৰুৱৰ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ ইতিহাসত লুইপাক ওদ্দিয়ানাৰ ৰজা ললিতচন্দ্ৰৰ পুত্ৰ হিচাপে উল্লেখ কৰা হৈছে। ৰাজকুমাৰে চাৰাহাৰ শিষ্য শ্বাবাৰাক লগ পোৱাৰ পিছত তেওঁৰ মহান দক্ষতাৰ দ্বাৰা যথেষ্ট প্ৰভাৱিত হৈছিল আৰু তেওঁক নিৰ্দেশনাৰ বাবে ভিক্ষা কৰিছিল। তেওঁ তেওঁৰ প্ৰান্তত চক্ৰসম্ভৱৰ দীক্ষা লাভ কৰিছিল। শ্মশানৰ ভূমিত গণচক্ৰত চব্বিশটা ডাক আৰু ডাকিনীৰ এটা বৃত্তত যোগদান কৰি এজন সন্ন্যাসী মৃতদেহৰ মাংস ভক্ষণ কৰাৰ পিছত তেওঁৰ প্ৰাৰম্ভিক তপস্যা সম্পূৰ্ণ হৈছিল। তেওঁৰ গুৰুৰ পৰা চূড়ান্ত আশীৰ্বাদৰে তেওঁ ওদ্দিয়ানা এৰিছিল আৰু এজন সিদ্ধত পৰিগণিত হৈছিল। অৱশেষত এক-সূক্ষ্মিক ধ্যান অনুশীলনৰ প্ৰয়োজনীয়তা অনুভৱ কৰি তেওঁ বংগৰ গঙ্গা নদীৰ পাৰৰ মাছৰ অন্ত্ৰৰ স্তূপৰ কাষত ধ্যান কৰিবলৈ বহে য'ত তেওঁ বজ্ৰায়না বৌদ্ধ ধৰ্মত আধ্যাত্মিক প্ৰাপ্তিৰ সৰ্বোচ্চ স্তৰ মহামুদ্ৰা-সিদ্ধি প্ৰাপ্ত নকৰালৈকে আছিল।

তিব্বতী বৌদ্ধ ধৰ্মৰ শাক্য ধাৰা অনুসৰি লুইপা এজন কায়স্থ বা লিখক আছিল। তেওঁ উত্তৰ বংগৰ ভাৰেন্দ্ৰৰ সম্ৰাট ধৰ্মপালৰ আদালতত লিখক হিচাপে আছিল। ধৰ্মপালৰ প্ৰাসাদত ভিক্ষা বিচাৰি থাকোঁতে সৱৰিপাই লিখক লুইপাক তেওঁৰ সম্ভাৰ শ্ৰেণীৰ বাবে উপযুক্ত প্ৰাপক হিচাপে স্বীকৃতি দিছিল। তেওঁ ৰজাৰ সংবাদদাতাসকলক লিখা চিঠিবোৰত তেওঁৰ অসাধাৰণ প্ৰতিভা স্পষ্ট হৈছিল।^[3]

তিব্বতী বৌদ্ধ ধৰ্মৰ জোনং ধাৰাৰ পণ্ডিত তাৰানাথৰ কাষত পোৱা লুইপাৰ বিৱৰণ ব'টনৰ বিৱৰণৰ পৰা যথেষ্ট পৃথক। ইয়াত লুইপাদক ওদ্দিয়ানৰ ৰজাৰ এজন লিখক আৰু বজ্ৰৱৰাহি মণ্ডলৰ মতে ধৰ্ম চৰ্চা কৰিছিল বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে।^[3]

জীৱনী

ভাৰতীয় মহাসিদ্ধসকলৰ জীৱনৰ বিৱৰণ থকা তিব্বতীয় নামতাৰ বা জীৱনী চৌৰাশী সিদ্ধৰ কিংবদন্তিত লুইপাদৰ উল্লেখ পোৱা যায়। এই জীৱনী তিব্বতীয় সন্ন্যাসী মণ্ডুপ শ্বেৰাবে ৰচনা কৰিছিল। এয়া সম্ভৱতঃ চতুৰাশিতি-সিদ্ধ-প্ৰবৃত্তিৰ অনুবাদ আছিল। চম্পাৰণৰ অভয়াদাত্তশ্ৰীয়ে তেওঁক কৰা বৰ্ণনাৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি তেওঁ ১২ শতিকাত এই গ্ৰন্থখন ৰচনা কৰিছিল। চতুৰাশিতি-সিদ্ধ-প্ৰবৃত্তিত লুইপাক সিংহলদ্বীপৰ এজন অতি ধনী ৰজাৰ দ্বিতীয় পুত্ৰ বুলি উল্লেখ আছে। ইয়াক সাধাৰণতে বৰ্তমানৰ শ্ৰীলংকা বুলি গণ্য কৰা হয়। অৱশ্যে প্ৰাচীন ভাৰতৰ আন কেইবাটাও অঞ্চলক সিংহলদ্বীপ বুলি কোৱা হৈছিল আৰু তাৰে ওদ্দিয়ানাক লুইপাৰ জন্মস্থান হিচাপে আন উৎসবোৰত উল্লেখ আছে।^[3]

লুইপাৰ দেউতাকে তেওঁক তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে বাছনি কৰিছিল। কিন্তু তেওঁ বোধি অৰ্থাৎ জ্ঞান প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ তেওঁৰ ৰাজ্য ত্যাগ কৰিছিল। লুইপা প্ৰথমে ৰামেশ্বৰমলৈ গৈছিল আৰু তাৰ পিছত বজ্ৰচনলৈ গৈছিল। ইয়াক বৰ্তমান বুদ্ধগয়া বুলি জনা যায়। ইয়াতেই গৌতম বুদ্ধয়ে পৰম জ্ঞান লাভ কৰিছিল। তাত লুইপাই ডাকিনীৰ পৰা তেওঁৰ প্ৰথম শিক্ষা লাভ কৰিছিল। পিছত যেতিয়া তেওঁ ছালিপুত্ৰ বা মগধ পাইছিল এগৰাকী লোক-ডাকিনীয়ে তেওঁক খাদ্যৰ বিশুদ্ধতাৰ বিষয়ে সকলো কুসংস্কাৰ এৰি জ্ঞান প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ তেওঁৰ ৰাজকীয় তেজৰ সামান্য গৌৰৱৰ পৰা মুক্তি পাবলৈ পৰামৰ্শ দিছিল। তেওঁৰ পৰামৰ্শ অনুসৰণ কৰি লুইপাই বাৰ বছৰ ধৰি মাছমৰীয়াসকলে গংগাত পেলাই দিয়া মাছবোৰৰ পেটু বা অন্ত্ৰ গ্ৰহণ কৰিছিল। এই অনুশীলনৰ ফলত তেওঁক লুই বুলি জনা গৈছিল যাৰ তিব্বতীয় ভাষাত অৰ্থ হৈছে যিয়ে মাছৰ অন্ত্ৰ খায়।

চতুৰাশিতি-সিদ্ধ-প্ৰবৃত্তিতো তেওঁৰ উল্লেখ পোৱা যায়। ইয়াত থকা উল্লেখ অনুসৰি তেওঁ মগধৰ ৰজা ইন্দ্ৰপাল আৰু তেওঁৰ ব্ৰাহ্মণ মন্ত্ৰীক লগ কৰে। এই দুজন তেওঁৰ শিষ্য হৈছিল আৰু পিছলৈ দাৰিকাপা আৰু ডেংগাপা বুলি জনাজাত আছিল। লুইপায়ে তেওঁলোকক চক্ৰসম্বৰ মণ্ডলৰ মতে ধৰ্ম চৰ্চা আৰম্ভ কৰাইছিল।

ব'টন ৰিঞ্চেন ড্ৰুৱৰ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ ইতিহাসত লুইপাক ওদ্দিয়ানাৰ ৰজা ললিতচন্দ্ৰৰ পুত্ৰ হিচাপে উল্লেখ কৰা হৈছে। ৰাজকুমাৰে চাৰাহাৰ শিষ্য শ্বাবাৰাক লগ পোৱাৰ পিছত তেওঁৰ মহান দক্ষতাৰ দ্বাৰা যথেষ্ট প্ৰভাৱিত হৈছিল আৰু তেওঁক নিৰ্দেশনাৰ বাবে ভিক্ষা কৰিছিল। তেওঁ তেওঁৰ প্ৰান্তত চক্ৰসম্বৰৰ দীক্ষা লাভ কৰিছিল। শ্মশানৰ ভূমিত গণচক্ৰত চব্বিশটা ডাক আৰু ডাকিনীৰ এটা বৃত্তত যোগদান কৰি এজন সন্ন্যাসী মৃতদেহৰ মাংস ভক্ষণ কৰাৰ পিছত তেওঁৰ প্ৰাৰম্ভিক তপস্যা সম্পূৰ্ণ হৈছিল। তেওঁৰ গুৰুৰ পৰা চূড়ান্ত আশীৰ্বাদৰে তেওঁ ওদ্দিয়ানা এৰিছিল আৰু এজন সিদ্ধত পৰিগণিত হৈছিল। অৱশেষত এক-সূক্ষ্মিক ধ্যান অনুশীলনৰ প্ৰয়োজনীয়তা অনুভৱ কৰি তেওঁ বংগৰ গঙ্গা নদীৰ পাৰৰ মাছৰ অন্ত্ৰৰ স্তূপৰ কাষত ধ্যান কৰিবলৈ বহে য'ত তেওঁ বজ্ৰায়না বৌদ্ধ ধৰ্মত আধ্যাত্মিক প্ৰাপ্তিৰ সৰ্বোচ্চ স্তৰ মহামুদ্ৰা-সিদ্ধি প্ৰাপ্ত নকৰালৈকে আছিল।

তিব্বতী বৌদ্ধ ধৰ্মৰ শাক্য ধাৰা অনুসৰি লুইপা এজন কায়স্থ বা লিখক আছিল। তেওঁ উত্তৰ বংগৰ ভাৰেন্দ্ৰৰ সম্ৰাট ধৰ্মপালৰ আদালতত লিখক হিচাপে আছিল। ধৰ্মপালৰ প্ৰাসাদত ভিক্ষা বিচাৰি থাকোঁতে সৱৰিপাই লিখক লুইপাক তেওঁৰ সম্ভাৰ শ্ৰেণীৰ বাবে উপযুক্ত প্ৰাপক হিচাপে স্বীকৃতি দিছিল। তেওঁ ৰজাৰ সংবাদদাতাসকলক লিখা চিঠিবোৰত তেওঁৰ অসাধাৰণ প্ৰতিভা স্পষ্ট হৈছিল।^[3]

তিব্বতী বৌদ্ধ ধৰ্মৰ জোনং ধাৰাৰ পণ্ডিত তাৰানাথৰ কাষত পোৱা লুইপাৰ বিৱৰণ ব'টনৰ বিৱৰণৰ পৰা যথেষ্ট পৃথক। ইয়াত লুইপাদক ওদ্দিয়ানৰ ৰজাৰ এজন লিখক আৰু বজ্ৰৱৰাহি মণ্ডলৰ মতে ধৰ্ম চৰ্চা কৰিছিল বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে।^[3]

সময়কাল

শাক্য ধৰাৰ কিংবদন্তীৰ পৰা উপলব্ধ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ তথ্য হৈছে যে লুইপাই বৰেন্দ্ৰৰ মহাৰাজৰ ধৰ্মপালৰ ৰাজদৰবাৰত কাম কৰিছিল। যদি এই গৰাকী ৰজা পাল ৰাজবংশৰ ধৰ্মপালৰ সৈতে একে হয়, তেন্তে এই চিনাক্তকৰণে লুইপাদ ধৰ্মপালৰ (৭৭০ – ৮১০ চিই) এগৰাকী কনিষ্ঠ সমসাময়িক হিচাপে গণ্য কৰা হয়। যদি লুইপা তেওঁৰ যুৱকালত কাম আৰম্ভ কৰা হৈছিল তেন্তে তেওঁৰ দীক্ষাৰ তাৰিখ অষ্টম শতিকাৰ শেষত বা নৱম শতিকাৰ আৰম্ভণি হ'ব পাৰে।^[3]

তেংগ্যুৰৰ অভিসময়-বিভংগত আতিশাক তেওঁৰ সৈতে এই পাঠৰ সহ-লেখক হিচাপে উল্লেখ কৰা হৈছে। কিন্তু দেখা গৈছে যে আচলতে অতিশাই হয় তেওঁৰ পাঠ সম্পূৰ্ণ কৰিছিল বা তেওঁৰ অভিসময়ৰ ওপৰত এটা বিভংগ (ভাষ্য) লিখিছিল। সেয়েহে তেওঁ দশম শতিকাৰ হোৱাটো অধিক সম্ভাৱ্য।^[1]

লুইপাৰ সময়কালৰ পৰা তেওঁৰ গুৰু শ্বাবাৰাৰ সময় নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰি। তেওঁৰ শিষ্য দাৰিকাপা আৰু ডেঞ্জিপা আৰু ডম্বি হেৰুকা আদিৰো সময় নিৰূপণ কৰিব পাৰি। যিহেতু কিলাপা সম্ভৱতঃ তেওঁৰ বংশধৰসকলৰ এজন আছিল, তেওঁৰ সময়কলো নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰি।

লুইপা

মৎস্যেন্দ্ৰনাথ বা মীনাপা

বহুতো আধুনিক পণ্ডিতে আদিগুৰু আৰু নাথ সম্প্ৰদায়ৰ প্ৰতিষ্ঠাতা মৎস্যেন্দ্ৰনাথৰ সৈতে লুইপাক চিনাক্ত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে।^[4] তেওঁলোকৰ মাজত কেইবাটাও সাদৃশ্য আছে। তেওঁলোকৰ দুয়োটা নাম লুই আৰু মীন মানে মাছ।^[4] শ্ৰীলংকা আৰু পূব ভাৰত আৰু অসমত দুয়োগৰাকীয়ে যোগিনী তন্ত্ৰৰ লুইপা সম্বৰ আৰু মীনাপা যোগিনি-কৌলা আদিৰ প্ৰৱৰ্তক আছিল। লুইপাক আদিসিদ্ধ বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু মৎস্যেন্দ্ৰনাথক আদিগুৰু বুলি কোৱা হৈছিল। কিন্তু, যদি লুইপাৰ জন্ম খ্ৰীষ্টপূৰ্ব অষ্টম শতিকাত হয়, তেন্তে তেওঁক মৎস্যেন্দ্ৰনাথৰ সৈতে চিনাক্ত কৰিব নোৱাৰি। কাৰণ মৎস্যেন্দ্ৰনাথ খ্ৰীষ্টীয় নৱম-দশম শতিকাৰ আছিল।^[3]

আদিসিদ্ধ

চতুৰাশিতি-সিদ্ধ-প্ৰবৃত্তি লুইপাৰ কিংবদন্তিৰ সৈতে আৰম্ভ হয়। এয়া বৰ্ণনাকৰ্তা বা অনুবাদকৰ সময়ত প্ৰচলিত বিশ্বাসৰ প্ৰতিফলন হ'ব পাৰে যে লুইপা সময় বা স্থিতিৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰথম সিদ্ধ (আদিসিদ্ধ) আছিল। চৰ্যাপদৰ প্ৰথম পদটো লুইপায়ে ৰচনা কৰিছিল আৰু সংস্কৃতত ইয়াৰ ভাষ্যত মুনিদত্তয়ে তেওঁক আদিসিদ্ধাচাৰ্য বুলি উল্লেখ কৰিছে।^[5] ই সমসাময়িক বিশ্বাসৰ এক সূচক। কিন্তু ৰাহুল সংস্কৃতায়নৰ দৰে কিছুমান আধুনিক পণ্ডিতে চাৰাহাক আদিসিদ্ধ বুলি দাবী কৰে। লুইপাৰ জন্ম নিশ্চিতভাৱে ছাৰাহাৰ পিছত হৈছিল। যিহেতু লুইপাৰ শিক্ষক শৱৰিপা চাৰাহাৰ শিষ্য আছিল কিন্তু তেওঁলোকৰ জীৱনকাল সম্ভৱতঃ একেসময়ৰ আছিল। চাৰাহা আৰু লুইপা দুয়োজনেই সম্ভাৰ-তন্ত্ৰৰ প্ৰৱৰ্তক আছিল। কিন্তু লুইপাদে নিজা পদ্ধতি অনুসৰি সম্ভাৰ-তন্ত্ৰৰ অনুশীলন কৰা আদিসিদ্ধৰ স্থিতিৰ উপৰিও গুহ্যপতি (গোপনৰ অধিপতি) উপাধি লাভ কৰিছিল। তেওঁ ডাকীনি বজ্ৰৱৰাহীৰ পৰা পোনপটীয়া শিক্ষা লাভ কৰিছিল। যদি লুইপাই তেওঁৰ মূল সম্ভাৰ প্ৰকাশ ওদ্দিয়ানাত লাভ কৰিছিল তেন্তে তেওঁ সম্ভৱতঃ পূৱ ভাৰতত এই তন্ত্ৰৰ প্ৰচাৰৰ বাবে দায়বদ্ধ সিদ্ধসকলৰ ভিতৰত এজন আছিল। কিন্তু তন্ত্ৰৰ উদ্ভৱ যিয়েই নহওক, লুইপা চাৰাহাৰ প্ৰচাৰৰ মহান দৃষ্টান্ত হৈ পৰিছিল। চৰ্যাগীতিকোষত তেওঁক আৰোপ কৰা পদবোৰত নিশ্চিত কৰা অনুসৰি আৰু তেওঁৰ সাধনা লুইপাৰ পদ্ধতি অনুসৰি সিদ্ধ, কাম্বালাপা, ঘণ্টাপা, ইন্দ্ৰভূতি, জলন্ধৰিপা, কানহাপা (কৃষ্ণচাৰ্য), টিলোপা আৰু নাৰোপা সকলোৰে মাজত কিছুমান সন্মানীয় নামৰ বাবে অনুপ্ৰেৰণা আৰু উদাহৰণ হৈ পৰিছিল। শাক্য পৰম্পৰা অনুসৰি চক্ৰসম্বৰ-তন্ত্ৰ প্ৰথাৰ তিনিজন প্ৰধান গুৰু সম্প্ৰদায় হৈছে লুইপা, ঘণ্টাপা আৰু নাৰোপাৰ। মাৰপা ডোপায়ে এই তন্ত্ৰ তিব্বতলৈ প্ৰেৰণ কৰিছিল য'ত ই কাগ্যু ধাৰাৰ মূল ইডাম সাধনা হিচাপে এতিয়ালৈকে অব্যাহত আছে।^[3]

মুখ্য সাহিত্য কৃতি

ব্স্তান-'গ্যুৰ গ্ৰন্থত তেওঁক শ্ৰীভগৱদ-অভিসময়, বজ্ৰসত্ত্ব সাধনা, তত্ত্বস্বভাৱ-দোহাকোষ-গীতিকা-দৃষ্টি-নাম, লুহিপাদ-গীতিকা, শ্ৰীচক্ৰসম্বৰ-অভিসময়-টীকা আৰু বুদ্ধিদয়াৰ ৰচক হিচাপে উল্লেখ কৰা হৈছে। তেওঁক মহান পণ্ডিত অতিশাৰ সৈতে অভিসময়-বিভংগৰ সহ-লেখক হিচাপেও উল্লেখ কৰা হৈছিল। চৰ্যাগীতিকোষ বা চৰ্যাপদৰ পদ ১ আৰু ২৯ তেওঁ ৰচনা কৰিছিল।^[6]

তথ্য উৎস

↑ ^1.0 ^1.1 Sen, Sukumar (2002). Charyageeti Padabali (in Bengali), Ananda Publishers, Kolkata, আই.এচ.বি.এন. 81-7215-458-5, pp.20-1
↑ Ayyappapanicker, K. & Akademi, Sahitya (1997). Medieval Indian literature: an anthology, Volume 3. Sahitya Akademi. আই.এচ.বি.এন. 81-260-0365-0, আই.এচ.বি.এন. 978-81-260-0365-5. Source: [1] (accessed: Friday March 5, 2010)
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 ^3.5 ^3.6 ^3.7 ^3.8 "Luipa by Keith Dowmen". http://www.keithdowman.net/books/mm.htm#LUIPA। আহৰণ কৰা হৈছে: 2007-06-15.
↑ ^4.0 ^4.1 Dasgupta, Shashibhusan (1995). Obscure Religious Cults, Firma KLM, Calcutta, আই.এচ.বি.এন. 81-7102-020-8, p.384ff, 385
↑ Shastri, H. (1916, reprint 2006). Hajar Bacharer Purano Bangala Bhashay Bauddhagan O Doha (in Bengali), Kolkata:Bangiya Sahitya Parishad, p.5
↑ Shastri, H. (1916, reprint 2006). Hajar Bacharer Purano Bangala Bhashay Bauddhagan O Doha (in Bengali), Kolkata:Bangiya Sahitya Parishad, p.xxi

গ্ৰন্থৰাজি

Chattopadhyaya, Alaka (1998). Churashi Siddhar Kahini (in Bengali), Kolkata: Anushtup, আই.এচ.বি.এন. 81-85479-68-2.

বাহ্যিক সংযোগ

লুইপাদৰ থাংকা

[sen-1] 1.0 ^1.1 Sen, Sukumar (2002). Charyageeti Padabali (in Bengali), Ananda Publishers, Kolkata, আই.এচ.বি.এন. 81-7215-458-5, pp.20-1

[books.google.com.au-2] Ayyappapanicker, K. & Akademi, Sahitya (1997). Medieval Indian literature: an anthology, Volume 3. Sahitya Akademi. আই.এচ.বি.এন. 81-260-0365-0, আই.এচ.বি.এন. 978-81-260-0365-5. Source: [1] (accessed: Friday March 5, 2010)

[Luipa-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 ^3.5 ^3.6 ^3.7 ^3.8 "Luipa by Keith Dowmen". http://www.keithdowman.net/books/mm.htm#LUIPA। আহৰণ কৰা হৈছে: 2007-06-15.

[dasgupta-4] 4.0 ^4.1 Dasgupta, Shashibhusan (1995). Obscure Religious Cults, Firma KLM, Calcutta, আই.এচ.বি.এন. 81-7102-020-8, p.384ff, 385

[5] Shastri, H. (1916, reprint 2006). Hajar Bacharer Purano Bangala Bhashay Bauddhagan O Doha (in Bengali), Kolkata:Bangiya Sahitya Parishad, p.5

[6] Shastri, H. (1916, reprint 2006). Hajar Bacharer Purano Bangala Bhashay Bauddhagan O Doha (in Bengali), Kolkata:Bangiya Sahitya Parishad, p.xxi

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]