অভিধানবিজ্ঞান বা লেক্সিক’ল’জী
ভাষাবিজ্ঞানত কোনো নিৰ্দিষ্ট ভাষাৰ অভিধান বিশ্লেষণ কৰা শাখাটোকেই অভিধানবিজ্ঞান বোলে। শব্দ হৈছে এটা ভাষাৰ আটাইতকৈ সৰু অৰ্থপূৰ্ণ একক, যি নিজাববীয়াকৈ স্থিতি পাব পাৰে আৰু ই ৰূপক নামৰ সৰু সৰু উপাদান আৰু আনকি ধ্বনি বা পৃথক ধ্বনি বুলি জনাজাত সৰু সৰু উপাদানেৰে গঠিত। অভিধানবিজ্ঞানে শব্দৰ – গঠন, বানান, উৎপত্তি, ব্যৱহাৰ আৰু সংজ্ঞাকে ধৰি প্ৰতিটো বৈশিষ্ট্য পৰীক্ষা কৰে।[1]
শব্দবিজ্ঞানে শব্দৰ মাজত থকা সম্পৰ্কবোৰকো বিবেচনা কৰে। ভাষাবিজ্ঞানত ভাষাৰ অভিধান লেক্সেমেৰে গঠিত, যিবোৰ শব্দৰ সম্পৰ্কীয় ৰূপৰ এটা গোটৰ সৈতে মিল থকা অৰ্থৰ বিমূৰ্ত একক। শব্দবিজ্ঞানে শব্দবোৰ কেনেকৈ ভাঙি পেলাব পাৰি তাক চায় আৰু লগতে সিহঁতে অনুসৰণ কৰা সাধাৰণ আৰ্হি চিনাক্ত কৰে।[2]
অভিধান বিজ্ঞান, অভিধান সংকলনৰ কাৰ্যৰ সৈতে অভিধানবিজ্ঞানৰ সম্পৰ্ক আছে।[3]
ব্যুৎপত্তি
সম্পাদনা কৰকঅভিধানবিজ্ঞান শব্দটো গ্ৰীক শব্দ λεξικόν (লেক্সিকন)ৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে।[4] বিজ্ঞান হিচাপে ব্যুৎপত্তিবিজ্ঞান আচলতে অভিধানবিজ্ঞানৰ কেন্দ্ৰবিন্দু। যিহেতু অভিধানবিজ্ঞানে শব্দৰ অৰ্থ আৰু ইয়াৰ অৰ্থগত সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰে, সেয়েহে ই প্ৰায়ে শব্দ এটাৰ ইতিহাস আৰু বিকাশৰ বিষয়ে অন্বেষণ কৰে। ব্যুৎপত্তিবিদসকলে তুলনামূলক পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰি আনুষংগিক ভাষাসমূহ বিশ্লেষণ কৰে, যিটো কৌশলৰ গোট যিয়ে ভাষাবিদসকলক আধুনিক ভাষাসমূহৰ পূৰ্বপুৰুষৰ ধ্বনিতাত্ত্বিক, ৰূপতাত্ত্বিক, বাক্য গঠন আদি উপাদানসমূহ পুনৰুদ্ধাৰ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে, ইয়াৰ সম্পৰ্কীয় সামগ্ৰী তুলনা কৰি।[5] ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল ভাৰত-ইউৰোপীয় ভাষা পৰিয়ালৰ বিভিন্ন শাখাৰ বহু শব্দৰ মূল প্ৰ’ট’-ইণ্ডো-ইউৰোপীয় ভাষাৰ একক শব্দৰ পৰাই অনুসন্ধান কৰিব পাৰি। উদাহৰণস্বৰূপে ইংৰাজী ভাষাৰ শব্দভাণ্ডাৰত স্থানীয় শব্দতকৈ অধিক ধাৰলৈ লোৱা শব্দ (বা ঋণৰ শব্দ) থাকে।[6] উদাহৰণস্বৰূপে ফৰাচী ভাষাৰ পৰা পাৰ্ক’ৰ, জাপানী ভাষাৰ পৰা কাৰাওকে, পৰ্তুগীজৰ পৰা নাৰিকল, হিন্দীৰ পৰা আম আদি। পিয়ানো, একক, অপেৰাৰ দৰে সংগীতৰ বহু পৰিভাষা ইটালীয় ভাষাৰ পৰা ধাৰ কৰা হৈছে। এই শব্দবোৰক ধাৰলৈ লোৱা ভাষিক উপাদান অনুসৰি অধিক শ্ৰেণীভুক্ত কৰিব পাৰি: ধ্বনি, ৰূপ আৰু অৰ্থবিজ্ঞান।[5]
পদ্ধতি
সম্পাদনা কৰকসাধাৰণ অভিধান বিজ্ঞান হৈছে ভাষাৰ নিৰ্দিষ্ট ধৰ্ম নিৰ্বিশেষে শব্দৰ ব্যাপক অধ্যয়ন। ই সকলো ভাষাৰ মাজত সাধাৰণ ভাষিক বৈশিষ্ট্য যেনে ধ্বনি আৰু ৰূপৰ সৈতে জড়িত। আনহাতে বিশেষ অভিধানবিজ্ঞানে এটা বিশেষ ভাষাই ইয়াৰ শব্দভাণ্ডাৰত কি অৰিহণা যোগায়, যেনে ব্যাকৰণ, সেই বিষয়ে চায়।[2] মুঠতে অভিধানবিজ্ঞানৰ অধ্যয়ন দুটা ধৰণেৰে আগবঢ়াব পাৰি:
- ডাইক্ৰনিক বা ঐতিহাসিক: অভিধানবিজ্ঞান সময়ৰ লগে লগে শব্দ আৰু শব্দ গঠনৰ বিৱৰ্তনৰ প্ৰতি নিয়োজিত। ইয়াত শব্দৰ উৎপত্তি আৰু তাৰ পিছৰ পৰা ইয়াৰ গঠন, অৰ্থ আৰু ব্যৱহাৰৰ পৰিৱৰ্তনৰ ধৰণসমূহৰ অনুসন্ধান কৰা হয়।[7]
- সমকালীন বা বৰ্ণনাত্মক: অভিধানবিজ্ঞানে এটা নিৰ্দিষ্ট সময়সীমাৰ ভিতৰত ভাষাৰ শব্দ পৰীক্ষা কৰে। এইটো ভাষাটোৰ বিকাশৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়, ইয়াৰ বৰ্তমানৰ অৱস্থা বা ইয়াৰ মাজৰ যিকোনো ব্যৱধানৰ সময় হ'ব পাৰে।[8]
এই পৰিপূৰক দৃষ্টিভংগীসমূহ চুইজাৰলেণ্ডৰ ভাষাবিদ ফাৰ্ডিনাণ্ড ডি চ'ছুৰএ প্ৰস্তাৱ কৰিছিল।[8] অভিধানবিজ্ঞানৰ তুলনামূলক আৰু বিপৰীতমুখী দুয়োটা পদ্ধতি থাকিব পাৰে। তুলনামূলক অভিধানবিজ্ঞানে দুটা বা তাতকৈ অধিক ভাষাৰ মাজত ভাগ কৰা একে ধৰণৰ বৈশিষ্ট্য বিচাৰে। বিপৰীতমুখী অভিধানবিজ্ঞানে ভাষিক বৈশিষ্ট্যসমূহ চিনাক্ত কৰে, যিয়ে সম্পৰ্কীয় আৰু অসম্পৰ্কীয় ভাষাৰ মাজত পাৰ্থক্য নিৰ্ণয় কৰে।[7]
অৰ্থবিজ্ঞান
সম্পাদনা কৰকবিশেষকৈ অভিধানবিজ্ঞানৰ কামৰ লগত জড়িত অৰ্থবিজ্ঞানৰ উপক্ষেত্ৰখনক আভিধানিক অৰ্থবিজ্ঞান বোলা হয়। চমুকৈ ক’বলৈ গ’লে, আভিধানিক অৰ্থবিজ্ঞানে শব্দ আৰু ইয়াৰ অৰ্থৰ তাৎপৰ্য্যৰ বিষয়ে কেইবাটিও স্তৰত সূক্ষ্মাতিসূক্ষ্ম অধ্যয়ন কৰে, য’ত প্ৰতিশব্দ, বিপৰীতমুখী, হাইপ’নিমি, আৰু ব্যঞ্জনাৰ্থকে ধৰি অন্যান্য দিশ থাকে। আভিধানিক সামগ্ৰীৰ অৰ্থগত বিশ্লেষণত শব্দ(সমূহ)ৰ প্ৰসংগভিত্তিককৰণ আৰু বাক্য গঠনৰ অস্পষ্টতা দুয়োটা জড়িত থাকিব পাৰে। শব্দাৰ্থবিজ্ঞান আৰু ধ্বনি-অৰ্থবিজ্ঞান আভিধানিক অৰ্থবিজ্ঞানৰ সৈতে জড়িত প্ৰাসংগিক ভাষিক শাখা।[7]
এটা শব্দৰ অৰ্থ দুবিধ হ’ব পাৰে: ব্যাকৰণগত আৰু আভিধানিক। ব্যাকৰণগত অৰ্থৰ অৰ্থ হ’ল কোনো ভাষাত শব্দৰ কাৰ্য্য, যেনে কাল বা বহুত্ব, যিটো প্ৰত্যয়ৰ পৰা অনুমান কৰিব পাৰি। আভিধানিক অৰ্থ শব্দৰ এটা ৰূপতে সীমাৱদ্ধ নহয়, বৰঞ্চ শব্দটোৱে ভিত্তি শব্দ হিচাপে কি বুজায় তাকে দেখুৱায়। উদাহৰণস্বৰূপে, খোজ কঢ়া ক্ৰিয়াটো খোজ কঢ়া, খোজ কাঢ়ি থকা আৰু খোজ কাঢ়ি আছিল আদি হ'ব পাৰে – প্ৰতিটো শব্দৰ ব্যাকৰণগত অৰ্থ বেলেগ বেলেগ, কিন্তু আভিধানিক অৰ্থ একে ("নিয়মীয়া গতিৰে ভৰি লৰচৰ কৰা")।[9]
বাক্যাংশ বিজ্ঞান
সম্পাদনা কৰকঅভিধান বিজ্ঞানৰ আন এটা কেন্দ্ৰবিন্দু হৈছে বাক্যৰ শাৰী, যিয়ে একেলগে বহুশব্দৰ অভিব্যক্তি বা প্ৰবচন অধ্যয়ন কৰে, যেনে 'যেনে কুকুৰ তেনে টাঙোন। ' ইয়াত প্ৰতিটো শব্দৰ নিজৰ অৰ্থতকৈ সামগ্ৰিকভাৱে বাক্যাংশটোৰ অৰ্থ বেলেগ আৰু ইয়াৰ উপাদানসমূহ পৃথকে পৃথকে বিবেচনা কৰাটো অকল্পনীয়। বাক্যাংশবিজ্ঞানে এনে অৰ্থ কেনেকৈ আৰু কিয় আছে পৰীক্ষা কৰে আৰু এই শব্দৰ সংমিশ্ৰণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা নিয়মসমূহ বিশ্লেষণ কৰে।[10]
প্ৰবচন আৰু অন্যান্য বাক্যাংশগত এককসমূহক বিষয়বস্তু আৰু/বা অৰ্থ অনুসৰি শ্ৰেণীভুক্ত কৰিব পাৰি। এটা ভাষাৰ পৰা আন এটা ভাষালৈ শব্দৰ পিছত শব্দ অনুবাদ কৰাটো কঠিন।[11]
অভিধানতত্ত্ব
সম্পাদনা কৰকঅভিধানৰ অধ্যয়ন আৰু অভিধান সংকলন কলাই অভিধানবিজ্ঞান।[12] ইয়াক দুটা পৃথক শৈক্ষিক শাখাত ভাগ কৰা হৈছে:
- ব্যৱহাৰিক: অভিধান সংকলন, লিখা আৰু সম্পাদনা কৰা কলা বা কলাক ব্যৱহাৰিক অভিধানবিজ্ঞান বোলে।
- তাত্ত্বিক: অভিধানবিজ্ঞান হৈছে ভাষাৰ অভিধান (শব্দভাণ্ডাৰ)ৰ লেক্সিমসমূহৰ অৰ্থগত, অৰ্থগ্ৰাফিক, বাক্য গঠনমূলক আৰু আৰ্হিগত বৈশিষ্ট্যসমূহৰ বিদ্বান অধ্যয়ন, অভিধানৰ উপাদানসমূহ আৰু অভিধানত তথ্যসমূহ সংযোগ কৰা গঠনসমূহৰ তত্ত্ব বিকশিত কৰা, নিৰ্দিষ্ট ধৰণৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ দ্বাৰা তথ্যৰ প্ৰয়োজনীয়তা পৰিস্থিতিসমূহ, আৰু ব্যৱহাৰকাৰীসকলে ছপা আৰু ইলেক্ট্ৰনিক অভিধানত অন্তৰ্ভুক্ত তথ্যসমূহ কেনেকৈ সৰ্বোত্তমভাৱে প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে। ইয়াক কেতিয়াবা "মেটালেক্সিক'গ্ৰাফী" বুলিও কোৱা হয়।
অভিধানবিজ্ঞানৰ সংজ্ঞাৰ ওপৰত কিছু মতানৈক্য আছে, অভিধানবিজ্ঞানৰ পৰা পৃথক। কিছুমানে তাত্ত্বিক অভিধানবিজ্ঞানৰ প্ৰতিশব্দ হিচাপে "লেক্সিক'লজী" ব্যৱহাৰ কৰে; আন কিছুমানে ইয়াক কোনো বিশেষ ভাষাৰ শব্দৰ তালিকাৰ সৈতে জড়িত ভাষাবিজ্ঞানৰ এটা শাখা বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰে।
তথ্য সূত্ৰ
সম্পাদনা কৰক- ↑ Babich, Galina Nikolaevna (2016). Lexicology : a current guide = Lexicologia angliskogo yazyka (8 সম্পাদনা). প্ৰকাশক Moscow: Flinta. পৃষ্ঠা. 1. ISBN 978-5-9765-0249-9. OCLC 934368509. https://www.worldcat.org/oclc/934368509.
- ↑ 2.0 2.1 Dzharasova, T. T. (2020). English lexicology and lexicography : theory and practice (2 সম্পাদনা). প্ৰকাশক Almaty: Al-Farabi Kazakh National University. পৃষ্ঠা. 4–5. ISBN 978-601-04-0595-0.
- ↑ Babich, Galina Nikolaevna (2016). Lexicology : a current guide = Lexicologia angliskogo yazyka (8 সম্পাদনা). প্ৰকাশক Moscow: Flinta. পৃষ্ঠা. 133. ISBN 978-5-9765-0249-9. OCLC 934368509. https://www.worldcat.org/oclc/934368509.
- ↑ λεξικός, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek–English Lexicon, on Perseus Digital Library
- ↑ 5.0 5.1 Joseph, Brian D.; Janda, Richard D., eds. (2003), "The Handbook of Historical Linguistics", The Handbook of Historical Linguistics (Oxford, UK: Blackwell Publishing Ltd): pp. 183, ISBN 9780631195719
- ↑ Babich, Galina Nikolaevna (2016). Lexicology : a current guide = Lexicologia angliskogo yazyka (8 সম্পাদনা). প্ৰকাশক Moscow: Flinta. পৃষ্ঠা. 20–23. ISBN 978-5-9765-0249-9. OCLC 934368509. https://www.worldcat.org/oclc/934368509.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Popescu, Floriana (2019). A paradigm of comparative lexicology. প্ৰকাশক Newcastle: Cambridge Scholars Publishing. পৃষ্ঠা. 19–20. ISBN 1-5275-1808-6. OCLC 1063709395. https://www.worldcat.org/oclc/1063709395.
- ↑ 8.0 8.1 Halliday, M. A. K. (2007). Lexicology : a short introduction. Colin Yallop. প্ৰকাশক London: Continuum. পৃষ্ঠা. 56–57. ISBN 978-1-4411-5054-7. OCLC 741690096. https://www.worldcat.org/oclc/741690096.
- ↑ Dzharasova, T. T. (2020). English lexicology and lexicography : theory and practice (2 সম্পাদনা). প্ৰকাশক Almaty: Al-Farabi Kazakh National University. পৃষ্ঠা. 41. ISBN 978-601-04-0595-0.
- ↑ Halliday, M. A. K. (2007). Lexicology : a short introduction. Colin Yallop. প্ৰকাশক London: Continuum. পৃষ্ঠা. 12–13. ISBN 978-1-4411-5054-7. OCLC 741690096. https://www.worldcat.org/oclc/741690096.
- ↑ Dzharasova, T. T. (2020). English lexicology and lexicography : theory and practice (2 সম্পাদনা). প্ৰকাশক Almaty: Al-Farabi Kazakh National University. পৃষ্ঠা. 75–76. ISBN 978-601-04-0595-0.
- ↑ Jackson, Howard (2017-10-02), "English lexicography in the Internet era", The Routledge Handbook of Lexicography (Routledge): pp. 540–553, doi:10.4324/9781315104942-34, ISBN 978-1-315-10494-2, http://dx.doi.org/10.4324/9781315104942-34, আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-09-16