অসমৰ মুখা শিল্প
| এই প্ৰবন্ধটোত কোনো কোনো স্থানত তথ্যসূত্ৰ বা প্ৰসংগৰ উল্লেখ প্ৰয়োজন। অনুগ্ৰহ কৰি বিশ্বাসযোগ্য উৎস দেখুৱাই এই প্ৰবন্ধটো উন্নত কৰাত সহায় কৰক। বিশ্বাসযোগ্য তথ্য উৎসৰ উল্লেখ নথকা প্ৰবন্ধৰ বিশ্বাসযোগ্যতা কমে আৰু অনেক ক্ষেত্ৰত ই ইয়াক বিশ্বাস কৰি লোৱা পঢ়ুৱৈৰ ক্ষতি সাধনো কৰিব পাৰে। সেয়ে তথ্য-উৎসৰ উল্লেখ নথকা প্ৰবন্ধক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱা হ'ব পাৰে। আনহাতে পঢ়ুৱৈসকলেও প্ৰবন্ধটোত য’ত প্ৰয়োজন যেন দেখে সেই বাক্যৰ পাছত {{উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন}} বুলি লিখি ৰাখিও ৱিকিপিডিয়াত উৎসৰ উল্লেখৰ ক্ষেত্ৰত ৰাইজক সজাগ কৰিব পাৰে। |
মুখাশিল্প (ইংৰাজী: Mask making) অসমৰ এবিধ প্ৰাচীন লোককলা। শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱক অসমৰ মুখা শিল্পৰ জনক বুলি গণ্য কৰা হয়। শ্ৰীৰামচৰণ ঠাকুৰৰ 'চৰিত পুথি'ত কৰা বৰ্ণনা অনুসৰি মহাপুৰুষজনাই ভাৱৰীয়াসকলৰ বাবে নিজ হাতে মুখা সজাতে সীমাবদ্ধ নাথাকি বিভিন্ন চৰিত্ৰৰ বাহনৰ মুখাসমূহো (যেনে-বিষ্ণুৰ বাহন গৰুড়, ব্ৰহ্মাৰ বাহন হংস) নিজহাতে তৈয়াৰ কৰি ভাওনাত ব্যৱহাৰ কৰিছিল। মুখাৰ ব্যৱহাৰ সাধাৰণতে ভাওনা, ৰাস আদি উংসৱ সমূহত দেখিবলৈ পোৱা যায়।
মুখা নিৰ্মাণৰ পদ্ধতি
সম্পাদনা কৰকমুখা সাজিবলৈ বাঁহ, খেৰ, বোকামাটি, গোবৰ আদি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। প্ৰথমে বাঁহৰ মিহি তমালেৰে জঁকাটো সাজি লোৱাৰ পিছত তাত খেৰ মেৰিয়াই জঁকাটো থিৰ কৰি লোৱা হয়। ইয়াৰ পিছত বোকামাটি, গোবৰ আদি ব্যৱহাৰ কৰি নিৰ্দিষ্ট ৰূপ দিয়া হয়। শেষত বিভিন্ন ৰং সানি দেখনিয়াৰ কৰা হয়। অসমৰ মাজুলী আৰু গোলাঘাটৰ কেতবোৰ ঠাই মুখাশিল্পৰ বাবে জনাজাত। ভাওনাৰ মুখাসমূহ ৰামায়ণ,মহাভাৰত আৰু পুৰাণৰ কাহিনীৰ আধাৰত প্ৰস্তুত কৰা হয়। মুখাসমূহত সাধাৰণতে ৰঙা,নীলা আৰু হালধীয়া ৰঙৰ প্ৰয়োগ বেছি হয়। শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱৰ অংকীয়া ভাওনাসমূহত থকা বিভিন্ন চৰিত্ৰৰ মুখমণ্ডলৰ হুবহু গঢ় দিবলৈ শিল্পীয়ে নিজ হাতেৰে মুখাসমূহ নিৰ্মাণ কৰে। এই মুখাসমূহৰ ভিতৰত গৰুণ্ড পক্ষী, জতাই পক্ষী, বাঘ, সিংহ, যৱন্তৰ মুখ, বক, কন্ধ, বৰাহ, গণেশ আদিৰ মুখা হুবহু কপত সাজি তাত তুলিকাৰে অংকন কৰি সম্পূৰ্ণ ৰূপে ফুটাই তোলে। অংকীয়া নাট পৰিৱেশনৰ সময়ত ভাঁৱৰীয়াসকলে চৰিত্ৰানুসাৰে এই মুখাসমূহ পৰিধান কৰি মূল চৰিত্ৰ ৰূপায়ন কৰে। মাজুলীৰ শিল্পীসকলৰ মুখা-শিল্পৰ সৃষ্টিসমূহ উল্লেখনীয়। ইয়াৰ উপৰিও পুতলা ভাওনাতো প্ৰতিখন নাটৰ ভাঁৱৰীয়াবোৰ কেৱল মুখাই নহয় গোটেই শৰীৰটোৰেই শিল্পীৰ হাত আৰু তুলিকাত প্ৰাণ পাই উঠে। মুখাবোৰ তৈয়াৰ কৰিবলৈ শিল্পীগৰাকীয়ে প্ৰথমে নাট, ভাওনাসমূহৰ চৰিত্ৰবোৰৰ বৰ্ণনাসমূহ ভালদৰে বুজি আয়ত্ত কৰি লোৱাৰ পিছত, সেই চৰিত্ৰৰ লগত খাপখোৱাকৈ সাজিবলৈ ডাঠ কাগজ, কেতিয়াবা ঢকুৱা, খেৰ, মৰাপাট আদি ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
ডাঠ কাগজত মুখৰ আকৃতিত প্ৰথমে কোনো বস্তুৰে হেঁচা দি কেইবাদিনো থৈ দিয়া হয়।যেতিয়া সেইবোৰ মুখৰ আকৃতিৰ হৈ পৰে তেতিয়া তাত দাঁত, জিভা, চকু, কাণ, নাক, মুখ আদি অংকন কৰি তুলিছিল।চুলিৰ সাদৃশ্য আনিবলৈ শুকান মৰাপাট ভালদৰে অহিয়াই বা ফণিয়াই তাত ক'লা বা বগা ৰং সানি চুলিৰ দৰে ব্যৱহাৰ কৰিছিল। বিভিন্নধৰণৰ প্ৰসাধন প্ৰয়োগ কৰি সম্পূৰ্ণ কৰিছিল একোখন মুখা। অসমৰ থলুৱা শিল্পসমূহৰ লগতে চিত্ৰকলাও জড়িত হৈ আছে। অসমৰ জনজাতীয় লোকসকলে টেটু পদ্ধতিৰে নিজৰ গাত ফুল-জালি আঁকি লোৱা প্ৰথা ঠাই বিশেষে দেখা যায়। আনহাতেদি অসমৰ পুথিত লতা-পাত অঁকাৰ যি পদ্ধতি প্ৰাচীন কালৰে পৰা দেখা যায় সেয়া একেবাৰে বিৰল।[1]
অসমত মুখাৰ প্ৰচলন
সম্পাদনা কৰকঐতিহাসিক যুগৰে পৰাই অসমত মুখাৰ প্ৰচলন হৈ আহিছে বুলি অনুমান কৰা হয়। ৰামচৰণ ঠাকুৰৰ গুৰু চৰিত্ৰত উল্লিখিত কথাসমূহক সঁচা বুলি ধৰিলে,শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ চিহ্নযাত্ৰা নাটকতেই তেওঁ ভাওনাৰ কেতবোৰ উপাদান যেনে:গীত,বাদ্য,মুখাৰ এক পূৰ্ণাংগ ৰূপত ব্যৱহাৰ কৰিছিল। উল্লেখযোগ্য যে প্ৰাচীন কামৰূপত প্ৰায় দুশ খ্ৰীষ্টাব্দৰ পৰাই হিন্দু দেৱ-দেৱী সকলৰ পূজা চলি আহিছে। গতিকে বিভিন্ন চৰিত্ৰৰ বাস্তৱ ৰূপায়ণৰ ক্ষেত্ৰত মুখাৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল বুলি ধাৰণা কৰা হয়। মুখাৰ জৰিয়তেই দৰ্শকক হাস্য, বীৰ, আদি বিভিন্ন ৰস আস্বাদনৰ যোগেদি আনন্দৰ খোৰাক জগাবলৈ চেষ্টা কৰা হৈছিল।[2] শঙ্কৰদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত অংকীয়া নাটসমূহৰ বিভিন্ন চৰিত্ৰৰ সফল ৰূপায়ণৰ বাবে মুখা ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
অসমত মুখা শিল্পৰ ইতিহাস
সম্পাদনা কৰকঅসমত মুখা শিল্পৰ ঐতিহ্য আৰু ইতিহাস কিমান পুৰণি তাৰ কোনো সঠিক তথ্য উপলদ্ধ নহয় যদিও, অসমৰ গ্ৰাম্য সমাজত শাকনিবাৰীত চূণ সানি থোৱা টেকেলিটো তথা পথাৰৰ মাজত ধান খেৰৰ জুমুঠিৰে সাজি লোৱা সজ্জাটোতো অসমৰ পৰম্পৰাগত মুখা শিল্পৰ অতীত সম্পৰ্কীয় এক জিলিকণি বুলি অনুভৱ কৰিব পাৰি। চাৰে পাঁচশ বছৰীয়া মুখা শিল্পৰ এই চহকী পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যক মাজুলীৰ সত্ৰসমূহে বহু আগৰে পৰাই সংৰক্ষণ, সংবৰ্ধন কৰি অহাৰ ক্ষেত্ৰৰ এক উল্লেখনীয় ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। মাজুলীৰ প্ৰধান উৎসৱ ৰাসোৎসৱত মুখাৰ ব্যৱহাৰ বহুলভাৱে দেখিবলৈ পোৱা যায়। মাজুলীৰ নতুন চামগুৰি সত্ৰ, পুৰণি চামগুৰি সত্ৰ, নৰসিংহ সত্ৰ, বিহিমপুৰ সত্ৰ, এলেঙী বাঁহ জেগুনি সত্ৰ, কমলাবাৰী সত্ৰ, বেঙেনাআটী সত্ৰ, আউনীআটী, দক্ষিণপাট সত্ৰত মুখানিৰ্মাণ পৰম্পৰা আজিও অব্যাহত আছে,যিয়ে অসমৰ মুখাশিল্পক বিশ্বৰ প্ৰেক্ষাপটত চিনাকি কৰাবলৈ সক্ষম হৈছে।[3]
মুখাৰ প্ৰকাৰ
সম্পাদনা কৰকমুখা মূলতঃ তিনিপ্ৰকাৰৰ। বৰ মুখা বা ছোঁ মুখা,চুটি মুখা বা লোটোকাই মুখা আৰু মূৰ মুখা বা মুখ মুখা। মাজুলী চামগুৰি সত্ৰৰ সত্ৰাধিকাৰ শ্ৰী কোষকান্ত দেৱ গোস্বামীদেৱে মাজুলীৰ মুখা শিল্পক প্ৰথমে বিশ্ব দৰবাৰলৈ উলিয়াই আনে। তেখেতে অসমৰ বিভিন্ন ঠাইত, লগতে বহিঃৰাজ্যতো মুখা শিল্পৰ প্ৰদৰ্শনী পাতি এই শিল্পক জনপ্ৰিয় কৰি তোলে। তেখেতৰ এই একক প্ৰচেষ্টাৰ শলাগ ৰূপে তেখেতলৈ ২০০৩ তেখেতলৈ সংগীত নাটক একাডেমি বঁটা আগবঢ়োৱা হয়। তেখেতৰ প্ৰয়াণৰ পিছতো তেখেতৰ উত্তৰসুৰীয়ে এই শিল্প প্ৰতিষ্ঠাৰ হকে কাম কৰি আছে। মাজুলীৰ চামগুৰি সত্ৰ মুখা শিল্পৰ বাবে বিখ্যাত আৰু দেশ-বিদেশৰ পৰ্যটক এই শিল্প দৰ্শনৰ হেতু ইয়ালৈ আহে।
