অস্বাভাৱিক মনোবিজ্ঞান
অস্বাভাৱিক মনোবিজ্ঞান (ইংৰাজী: Abnormal psychology) হৈছে মনোবিজ্ঞানৰ সেই শাখা যিয়ে আচৰণ, আৱেগ আৰু চিন্তাৰ অস্বাভাৱিক আৰ্হিৰ ওপৰত অধ্যয়ন কৰে, যিটোক সম্ভৱতঃ মানসিক বিকাৰ হিচাপে বুজিব পৰা যায়। যদিও বহুতো আচৰণক অস্বাভাৱিক বুলি ধৰিব পাৰি, মনোবিজ্ঞানৰ এই শাখাটোৱে সাধাৰণতে ক্লিনিকেল প্ৰসংগত আচৰণৰ বিষয়ে আলোচনা কৰে।[1][2]:1–4(পৰিসংখ্যাগতভাৱে, কাৰ্য্যকৰীভাৱে, নৈতিকভাৱে বা আন কোনো অৰ্থত), আৰু গ্ৰহণ কৰা পদ্ধতিত প্ৰায়ে সাংস্কৃতিক তাৰতম্য দেখা যায়। অস্বাভাৱিক মনোবিজ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰখনে বিভিন্ন অৱস্থাৰ বাবে একাধিক কাৰণ চিনাক্ত কৰে, মনোবিজ্ঞানৰ সাধাৰণ ক্ষেত্ৰ আৰু অন্যান্য ঠাইৰ পৰা বিভিন্ন তত্ত্ব ব্যৱহাৰ কৰি, আৰু বহুখিনি এতিয়াও "অস্বাভাৱিক" বুলিলে সঠিকভাৱে কি বুজায় তাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। পৰম্পৰাগতভাৱে মানসিক আৰু জৈৱিক ব্যাখ্যাৰ মাজত বিভাজন ঘটি আহিছে, যিয়ে মন-শৰীৰৰ সমস্যাৰ সন্দৰ্ভত এক দাৰ্শনিক দ্বৈতবাদক প্ৰতিফলিত কৰিছে। মানসিক বিসংগতিৰ শ্ৰেণীবিভাজনৰ প্ৰয়াসতো বিভিন্ন পন্থা লোৱা হৈছে। অস্বাভাৱিক মনোবিজ্ঞানত তিনিটা ভিন্ন শ্ৰেণী অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে: এইবোৰ হৈছে উপস্বাভাৱিক, অতিস্বাভাৱিক আৰু অস্বাভাৱিক (Subnormal, Supernormal and Paranormal)।[3]
অস্বাভাৱিক মনোবিজ্ঞান বিজ্ঞানে দুবিধ আচৰণৰ অধ্যয়ন কৰে: অভিযোজিত আৰু অনুকূলনশীল আচৰণ। যিবোৰ আচৰণ অনুকূল নহয়, সেইবোৰে কিছুমান সমস্যা(সমূহ) আছে বুলি বুজায়, আৰু ইয়াৰ অৰ্থ এইটোও হ’ব পাৰে যে ব্যক্তিজন দুৰ্বল আৰু পৰিৱেশৰ চাপৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিব নোৱাৰে, যিয়ে তেওঁলোকৰ আৱেগ, মানসিক চিন্তাধাৰা, শাৰীৰিক ক্ৰিয়াৰ ক্ষেত্ৰত দৈনন্দিন জীৱনত কাৰ্য্যকৰী হোৱা সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰি আছে। অভিযোজিত আচৰণবোৰ হ’ল মানুহৰ প্ৰকৃতি, তেওঁলোকৰ জীৱনশৈলী আৰু চৌপাশৰ লগত, আৰু তেওঁলোকে যোগাযোগ কৰা মানুহৰ লগত ভালদৰে খাপ খোৱা আচৰণ, যাৰ ফলত তেওঁলোকে ইজনে সিজনক বুজিব পাৰে।[4]
ইতিহাস
সম্পাদনা কৰকহাস্যৰস
সম্পাদনা কৰকহিপ’ক্ৰেটিছে (৪৬০-৩৭৭ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব), অনুমান কৰিছিল যে শৰীৰত থকা গুৰুত্বপূৰ্ণ তৰল পদাৰ্থবোৰ ভাৰসাম্যহীন হৈ পৰিলে শৰীৰ আৰু মন অসুস্থ হৈ পৰে। এই তৰল পদাৰ্থবোৰৰ ভিতৰত ক’লা পিত্ত, হালধীয়া পিত্ত, কফ, তেজ আদি অন্তৰ্ভুক্ত। অত্যধিক কফ থাকিলে মানুহ ভাগৰুৱা হৈ পৰে, অত্যধিক ক’লা পিত্তৰ ফলত হতাশাৰ সৃষ্টি হয়, হালধীয়া পিত্তৰ ফলত দ্ৰুত খং উঠে, অত্যধিক তেজ থাকিলে আশাবাদ, আনন্দময়তা, আত্মবিশ্বাসৰ সৃষ্টি হয়। [5]
আশ্ৰয়স্থল
সম্পাদনা কৰকমানসিক ৰোগত আক্ৰান্ত ব্যক্তিক আশ্ৰয় (Asylum) নামেৰে জনাজাত সুকীয়া সুবিধাত ৰখাৰ কাৰ্য্যটো ১৫৪৭ চনৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল, যেতিয়া ইংলেণ্ডৰ ৰজা অষ্টম হেনৰীয়ে লণ্ডনত বেথলেহমৰ ছেইণ্ট মেৰী আশ্ৰয়স্থল স্থাপন কৰিছিল। বেডলাম নামৰ এই চিকিৎসালয়খনৰ দুখজনক অৱস্থাৰ বাবে বিখ্যাত আছিল।[6] সমগ্ৰ মধ্যযুগ আৰু ৰেনেছাঁ যুগত আশ্ৰয় শিবিৰ জনপ্ৰিয় হৈয়েই থাকিল। এই প্ৰাৰম্ভিক আশ্ৰয়সমূহ প্ৰায়ে দুৰ্বিষহ অৱস্থাত আছিল। ৰোগীক সমাজৰ বাবে "বোজা" হিচাপে দেখা গৈছিল, তলা লগোৱা হৈছিল আৰু প্ৰায় জন্তুৰ দৰে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। অৱশ্যে বহু ৰোগীয়ে সহায়ক চিকিৎসা লাভ কৰিছিল। অস্বাভাৱিক আচৰণৰ প্ৰতি বৈজ্ঞানিক কৌতুহল আছিল যদিও প্ৰাথমিক আশ্ৰয় শিবিৰবোৰত ইয়াৰ অনুসন্ধান খুব কমেইহে হৈছিল। এই আদিম আশ্ৰয় শিবিৰসমূহত থকা বন্দীসকলক প্ৰায়ে লাভৰ বাবে প্ৰদৰ্শন কৰা হৈছিল, কিয়নো তেওঁলোকক মানুহতকৈ কম বুলি গণ্য কৰা হৈছিল। প্ৰাথমিক আশ্ৰয়সমূহ আছিল মূলতঃ বৰ্তমানৰ অপৰাধমূলক প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ পৰিৱৰ্তন।[7]
১৯৩৯ চনলৈকে আমেৰিকাৰ ৰাজ্যিক মানসিক চিকিৎসালয়ত ৪ লাখৰো অধিক ৰোগী আছিল।[8]
১৯৪৬ চনত কথাবোৰ সলনি হ'বলৈ আৰম্ভ কৰে, যেতিয়া মেৰী জেন ৱাৰ্ডে দ্য স্নেক পিট শীৰ্ষক প্ৰভাৱশালী উপন্যাসখন প্ৰকাশ কৰে, যিখনক একে নামৰ জনপ্ৰিয় চিনেমা হিচাপে নিৰ্মাণ কৰা হয়। গ্ৰন্থখনে মানসিক ৰোগীসকলে সন্মুখীন হোৱা অৱস্থাসমূহৰ প্ৰতি দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিছিল, আৰু এই অতিমাত্ৰা ভিৰ কৰা চিকিৎসালয়সমূহত অধিক মানৱীয় মানসিক স্বাস্থ্যসেৱা সৃষ্টিৰ বাবে সাধাৰণ জনতাৰ মাজত উদ্বেগ জগাই তোলাত সহায় কৰিছিল।[8]
বিপ্ৰতিষ্ঠানীকৰণ
সম্পাদনা কৰকবিংশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে অৱশ্যে বৃহৎ সংখ্যক মানসিক চিকিৎসালয় বন্ধ হৈ পৰে, ধনৰ অভাৱ আৰু অতিমাত্ৰা জনসংখ্যাৰ বাবে। উদাহৰণস্বৰূপে ইংলেণ্ডত ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে স্থাপন কৰা ১৩০টা মানসিক চিকিৎসা প্ৰতিষ্ঠানৰ ভিতৰত মাত্ৰ ১৪টাহে একবিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে মুকলি হৈ থাকিল।[8] ১৯৬৩ চনত ৰাষ্ট্ৰপতি জন এফ কেনেডীয়ে মানসিক স্বাস্থ্য সেৱাৰ ক্ষেত্ৰত "সাহসী নতুন পদ্ধতি" হিচাপে আমেৰিকাত সম্প্ৰদায় স্বাস্থ্য আন্দোলন আৰম্ভ কৰে, যাৰ লক্ষ্য আছিল মানসিক স্বাস্থ্য কেন্দ্ৰসমূহত নাগৰিকসকলৰ বাবে মানসিক স্বাস্থ্য সেৱাৰ সমন্বয় সাধন কৰা। ৪০ বছৰৰ ভিতৰত আমেৰিকাত মানসিক চিকিৎসালয়ত ৰোগীৰ সংখ্যা প্ৰায় ৯০ শতাংশ হ্ৰাস পোৱা দেখিবলৈ সক্ষম হৈছিল।[6] এই ধাৰা কেৱল ইংলেণ্ড আৰু আমেৰিকাতে নহয়, বিশ্বজুৰিও আছিল, অষ্ট্ৰেলিয়াৰ দৰে দেশত মানসিক ৰোগত আক্ৰান্ত ৰোগীৰ সংখ্যা বেছি আছিল আৰু পৰ্যাপ্ত চিকিৎসাৰ সুবিধা নাছিল। শেহতীয়া গৱেষণাৰ পৰা দেখা গৈছে যে যোৱা ১০ বছৰত মানসিক ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱ বিশেষভাৱে হ্ৰাস পোৱা নাই, আৰু প্ৰকৃততে ইয়াৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাইছে, উদ্বেগ আৰু মেজাজৰ বিকাৰৰ দৰে নিৰ্দিষ্ট অৱস্থাৰ ক্ষেত্ৰত।[9]
ইয়াৰ ফলত বৃহৎ সংখ্যক ৰোগীক মুকলি কৰি দিয়া হ’ল, আনহাতে তেওঁলোকক চিকিৎসালয়ত ভৰ্তি কৰা বিকাৰৰ পৰা সম্পূৰ্ণৰূপে আৰোগ্য লাভ কৰা নহ’ল। ই বিপ্ৰতিষ্ঠানীকৰণৰ (Deinstitutionalisation)পৰিঘটনা হিচাপে পৰিচিত হৈ পৰিল। এই আন্দোলনৰ উচ্চ লক্ষ্য আছিল বিচ্ছিন্ন মানসিক চিকিৎসালয়ৰ বাহিৰৰ ব্যক্তিসকলক সম্প্ৰদায় আৰু সমৰ্থন ব্যৱস্থাত স্থান দি চিকিৎসা কৰা। এই আন্দোলনৰ আন এটা লক্ষ্য আছিল দীৰ্ঘম্যাদী চিকিৎসালয়ত বন্দীত্বৰ সৈতে আহিব পৰা সম্ভাৱ্য নেতিবাচক অভিযোজনসমূহ এৰাই চলা।
অস্বাভাৱিক আচৰণৰ ব্যাখ্যা
সম্পাদনা কৰকহাজাৰ হাজাৰ বছৰ ধৰি মানুহে অস্বাভাৱিক আচৰণৰ ব্যাখ্যা আৰু নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি আহিছে। ঐতিহাসিকভাৱে অস্বাভাৱিক আচৰণৰ তিনিটা মূল পদ্ধতি আছে: অতিপ্ৰাকৃতিক, জৈৱিক আৰু মানসিক পৰম্পৰা।[2]:7অস্বাভাৱিক মনোবিজ্ঞান মানসিক বিকাৰৰ ব্যাখ্যাৰ বাবে দুটা প্ৰধান আৰ্হিৰ ওপৰত আবদ্ধ, মানসিক আৰ্হি আৰু জৈৱিক আৰ্হি। মানসিক পেৰাডাইমে মনোৰোগবিজ্ঞানৰ মানৱতাবাদী, জ্ঞানমূলক আৰু আচৰণগত কাৰণ আৰু প্ৰভাৱৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। জৈৱিক পেৰাডাইমত এনে তত্ত্বসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে যিয়ে ভৌতিক কাৰকসমূহৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব আৰোপ কৰে, যেনে জিনীয় বিজ্ঞান আৰু স্নায়ু ৰসায়ন বিজ্ঞান।
অতিপ্ৰাকৃতিক ব্যাখ্যা
সম্পাদনা কৰকপ্ৰথম অতিপ্ৰাকৃতিক পৰম্পৰাত যাক আসুৰিক পদ্ধতি বুলিও কোৱা হয়, অস্বাভাৱিক আচৰণৰ কাৰণ মানৱ শৰীৰৰ বাহিৰৰ এজেণ্টৰ বাবেই কৰা হয়। এই আৰ্হি অনুসৰি অস্বাভাৱিক আচৰণ দানৱ, এলিয়েন বা আত্মা বা চন্দ্ৰ, গ্ৰহ আৰু তৰাৰ প্ৰভাৱৰ ফলত হয়। শিলাযুগৰ সময়ত মানসিক ৰোগ থকাসকলৰ ওপৰত ট্ৰেপেনিং কৰা হৈছিল, যাতে আক্ষৰিক অৰ্থত ভুক্তভোগীৰ মূৰৰ পৰা দুষ্ট আত্মাবোৰ কাটি পেলাব পাৰি। ইয়াৰ বিপৰীতে প্ৰাচীন চীনা, প্ৰাচীন মিচৰীয়া আৰু হিব্ৰুসকলে এইবোৰ দুষ্ট ভূত বা আত্মা বুলি বিশ্বাস কৰিছিল আৰু ভূত-প্ৰেত নিৰ্বাসনৰ পোষকতা কৰিছিল।গ্ৰীক আৰু ৰোমানসকলৰ সময়লৈকে মানসিক ৰোগ চাৰিটা হাস্যৰসৰ ভাৰসাম্যহীনতাৰ ফলত হোৱা বুলি ভবা হৈছিল, যাৰ ফলত মগজুৰ পৰা তৰল পদাৰ্থ নিষ্কাশন হয়। মধ্যযুগীয় কালত বহু ইউৰোপীয় লোকে ডাইনী, দানৱ আৰু আত্মাৰ শক্তিৰ ফলত অস্বাভাৱিক আচৰণৰ সৃষ্টি হয় বুলি বিশ্বাস কৰিছিল। মানসিক বিকাৰগ্ৰস্ত লোকসকলৰ মাজত ধৰ্মীয় ৰীতি-নীতিৰ জৰিয়তে ভূত-প্ৰেত উৎখাত কৰিবলগীয়া হোৱা দুষ্ট আত্মা থাকে বুলি ভবা হৈছিল। যদি ভূত-প্ৰেত নিৰ্বাসন বিফল হয়, তেন্তে কিছুমান কৰ্তৃপক্ষই শৰীৰটোক ডাইনী, দানৱ আৰু আত্মাৰ বাবে বাস কৰিব নোৱাৰা কৰি তুলিবলৈ কাৰাগাৰত বন্দী কৰি ৰখা, মাৰপিট কৰা আদি পদক্ষেপৰ পোষকতা কৰিছিল। এই অস্বাভাৱিক আচৰণৰ বাবে ডাইনী, দানৱ আৰু আত্মা দায়ী বুলি বিশ্বাস ১৫ শতিকালৈকে চলি থাকিল।[2]:11
জৈৱিক ব্যাখ্যা
সম্পাদনা কৰকপাশ্চাত্য চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ পিতৃ বুলি গণ্য কৰা গ্ৰীক চিকিৎসক হিপ’ক্ৰেটিছে জৈৱিক পৰম্পৰাত মুখ্য ভূমিকা পালন কৰিছিল। হিপ’ক্ৰেটিছ আৰু তেওঁৰ সহযোগীসকলে খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৪৫০ৰ পৰা ৩৫০ চনৰ ভিতৰত হিপ’ক্ৰেটিক কৰ্পাছ ৰচনা কৰিছিল, য’ত তেওঁলোকে মত প্ৰকাশ কৰিছিল যে অস্বাভাৱিক আচৰণক আন যিকোনো ৰোগৰ দৰেই চিকিৎসা কৰিব পাৰি। হিপ’ক্ৰেটিছে মগজুক চেতনা, আৱেগ, বুদ্ধিমত্তা আৰু প্ৰজ্ঞাৰ আসন হিচাপে লয় আৰু বিশ্বাস কৰিছিল যে এই কাৰ্য্যসমূহৰ সৈতে জড়িত বিকাৰসমূহ যুক্তিসংগতভাৱে মগজুত অৱস্থিত হ’ব।[2]:11
হিপ’ক্ৰেটিছ আৰু তেওঁৰ সহযোগীসকলৰ এই ধাৰণাবোৰ পিছলৈ ৰোমান চিকিৎসক গেলেনে গ্ৰহণ কৰিছিল। গেলেনে এই ধাৰণাসমূহক সম্প্ৰসাৰণ কৰি জৈৱিক পৰম্পৰাৰ ভিতৰত এক শক্তিশালী আৰু প্ৰভাৱশালী চিন্তাধাৰা গঢ়ি তুলিছিল যি ১৮ শতিকালৈকে ভালদৰে বিস্তৃত হৈছিল।
চিকিৎসা: কেন্দ্ৰ চেৰীয়ে কৈছে: "অস্বাভাৱিক মনোবিজ্ঞানৰ চিকিৎসা পদ্ধতিয়ে মানসিক ৰোগৰ জৈৱিক কাৰণসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। এই দৃষ্টিভংগীয়ে বিকাৰৰ অন্তৰ্নিহিত কাৰণ বুজিবলৈ গুৰুত্ব দিয়ে, য'ত জিনীয় উত্তৰাধিকাৰ, আনুষংগিক শাৰীৰিক বিকাৰ, সংক্ৰমণ, আৰু ৰাসায়নিক ভাৰসাম্যহীনতা আদি অন্তৰ্ভুক্ত হ'ব পাৰে। চিকিৎসা পদ্ধতি প্ৰায়ে ঔষধবিজ্ঞানসন্মত প্ৰকৃতিৰ যদিও ঔষধ প্ৰায়ে মনোচিকিৎসাৰ লগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।"[10]
মনোবিজ্ঞানসন্মত ব্যাখ্যা
সম্পাদনা কৰকচিগমাণ্ড ফ্ৰয়েডৰ গাঁথনিগত আৰ্হি অনুসৰি Id, Ego আৰু Super-ego তিনিটা তাত্ত্বিক নিৰ্মাণ যিয়ে এজন ব্যক্তিয়ে বাহ্যিক জগতৰ সৈতে ক্ৰিয়া-প্ৰতিক্ৰিয়া কৰাৰ লগতে আভ্যন্তৰীণ শক্তিৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনোৱাৰ ধৰণটো সংজ্ঞায়িত কৰে। Id য়ে এজন ব্যক্তিৰ প্ৰবৃত্তিগত ড্ৰাইভসমূহক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে যিবোৰ অচেতন হৈ থাকে। ছুপাৰ-ইগোৱে এজন ব্যক্তিৰ বিবেক আৰু তেওঁলোকৰ সমাজৰ নীতি-নিয়ম আৰু নৈতিকতাৰ আভ্যন্তৰীণকৰণক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। শেষত, ইগোৱে ছুপাৰ-ইগোৰ নিষেধাজ্ঞাৰ সৈতে আইডিৰ ড্ৰাইভসমূহক বাস্তৱিকভাৱে একত্ৰিত কৰাৰ কাম কৰে। ছুপাৰইগোত বিকাশৰ অভাৱ বা ব্যক্তিৰ ভিতৰত অসংলগ্নভাৱে বিকশিত হোৱা ছুপাৰইগোৰ ফলত সমাজৰ নীতি-নিয়ম আৰু বিশ্বাসৰ বিপৰীতে অযুক্তিকৰ আৰু অস্বাভাৱিক চিন্তা আৰু কাৰ্য্যৰ সৃষ্টি হ’ব।[11]
তথ্যসূত্ৰ
সম্পাদনা কৰক- ↑ "Abnormal Psychology". Pearson International Schools. Archived from the original on 2013-06-26. https://web.archive.org/web/20130626034611/http://assets.pearsonglobalschools.com/asset_mgr/current/201214/PsychologyChapter5.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-09-16.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Abnormal Psychology: An Integrative Approach. প্ৰকাশক Belmont, CA, USA: Wadsworth Cengage Learning. 2012. ISBN 978-1-111-34362-0.
- ↑ "What is abnormal psychology?". The Journal of Abnormal and Social Psychology খণ্ড 24 (4): 430–2. 1930. doi:10.1037/h0074965.
- ↑ Abnormal Psychology (6th সম্পাদনা). প্ৰকাশক USA: Prentice Hall.[পৃষ্ঠা নং প্ৰয়োজন]
- ↑ Abnormal Psychology in a changing world. প্ৰকাশক New York, NY: Pearson. 2018. পৃষ্ঠা. 11. ISBN 978-0-134-44758-2.
- ↑ 6.0 6.1 Abnormal Psychology (6th সম্পাদনা). প্ৰকাশক Boston: McGraw-Hill. 2013. ISBN 978-0078035388.
- ↑ Encyclopedia of Theory & Practice in Psychotherapy & Counseling. প্ৰকাশক Raleigh, NC: Lulu Press Inc.. 2014. পৃষ্ঠা. 3. ISBN 978-1-312-34920-9.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 "From beauty to despair: the rise and fall of the American State Mental Hospital". The Psychiatric Quarterly খণ্ড 80 (4): 219–31. December 2009. doi:10.1007/s11126-009-9109-3. PMID 19633958.
- ↑ "The thin blue line of mental health in Australia". Police Practice and Research খণ্ড 11 (4): 355–370. 2010. doi:10.1080/15614263.2010.496561.
- ↑ "What Is Abnormal Psychology?". Verywell. May 9, 2016. Archived from the original on 2017-05-04. https://web.archive.org/web/20170504153123/https://www.verywell.com/what-is-abnormal-psychology-2794775.
- ↑ "Ego, drives, and the dynamics of internal objects". Frontiers in Psychology খণ্ড 5 (5): 666. July 1, 2014. doi:10.3389/fpsyg.2014.00666. PMID 25071640.