গংগু তেলী

গংগু তেলী বা গংগা তেলী ভাৰতৰ কাল্পনিক ব্যক্তিত্ব।তেলী (তেল-পেৰা) জাতিৰ এজন সাধাৰণ মানুহ।তেওঁ কহান ৰাজা ভোজ, কহান গংগু তেলী ("ৰজা ভোজা ক'ত, আৰু তৈলমান গংগু ক'ত আছে") প্ৰবাদটোত দেখা যায়, যাক এজন গুৰুত্বপূৰ্ণ বা উচ্চ পদস্থ ব্যক্তিক (যেনে ভোজা) এজন সাধাৰণ বা নিম্ন-স্থিতিৰ ব্যক্তিৰ (যেনে গঙ্গু) সৈতে তুলনা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।^[1]

প্ৰবাদ

বহুতো ভাৰতীয় ভাষাত ভোজা আৰু গংগু তেলীৰ (বা সমতুল্য চৰিত্ৰ) তুলনা কৰা প্ৰবাদ টো আছে।"গঙ্গু" আৰু "গংগা"ৰ উপৰিও, তেলী ("তেলকৰ্মী") নামৰ কেইবাটাও প্ৰকাৰ বিভিন্ন ভাষা আৰু উপভাষাত দেখা যায়। উদাহৰণ স্বৰূপে, ভোজভা (ভোজপুৰী), ভুঞ্জৱা (বাঘেলী) দুন্থা (বুন্দেলি), Kāngla (ব্ৰজ), কাংদা (হাৰিয়ানভি), গাংলো (ৰাজস্থানী), গংগাভা (কুমাওনি), গংগাৰাম (বঙালী), আৰু গংগা (মাৰাঠী)।^[2]

বাক্যাংশৰ তাৰতম্যৰ ভিতৰত আছে (আইএএছটিত ৰূপান্তৰ):^[2]

কাশ্মীৰী ভাষাত এই প্ৰবাদটো "যথ ৰাজা ভোজ, তথ গংগা তেলী"লৈ পৰিৱৰ্তিত হয়, যিটো হিন্দীৰ "জাহান ৰাজা ভোজ, বাহন গংগা তেলী" ("ৰাজা ভোজ য'তেই থাকে")ৰ সমতুল্য।^[3]^[4]

তেলেগু ভাষাত, সমতুল্য বাক্যাংশটো হৈছে নাক্কা এককাদা, নাগালোকম এককাদা? ("শৃগাল ক'ত আৰু স্বৰ্গ ক'ত?")।^[5]

কিংবদন্তীসমূহ

পণ্ডিত পি কে গোডেৰ মতে, মাৰাঠী ভাষাত, প্ৰবাদটোৰ উৎস হৈছে সংস্কৃত ভাষাৰ পাঠ কল্প-ড্ৰামা-কালিকা, জৈন পাঠ কল্প-সূত্ৰৰ ওপৰত এটা ভাষ্য।ভাষ্যটো অনিশ্চিত তাৰিখৰ, কিন্তু গোডে ইয়াৰ বৰ্তমানৰ পাণ্ডুলিপিটো ১৬৫০ খ্ৰীষ্টাব্দৰ আগৰ তাৰিখত, চেহেৰাৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি। কল্প-ড্ৰামা-কালিকাত ভোজা আৰু গংগা-তেলীৰ কাহিনী নিম্নলিখিত ধৰণে বৰ্ণনা কৰা হৈছে:^[6]

প্ৰতিষ্ঠান-পুৰাত (পৈথান) সকলো বিজ্ঞান শিকিবলৈ ৩০ বছৰ কটোৱা এজন পণ্ডিত (ভট্টাচাৰ্য)ই নিজৰ জ্ঞানক লৈ অত্যন্ত গৌৰৱ কৰিছিল। গুজৰাট, মাৰৱাৰকে ধৰি কেইবাটাও অঞ্চলত বিতৰ্কত জয়ী হোৱাৰ পিছত তেওঁ উজ্জয়িনীৰ ৰজা ভোজৰ ওচৰলৈ যায়, আৰু ভোজৰ ৰাজসভাত কালিদাস আৰু ভৱভূতিকে ধৰি সকলো ৫০ জন পণ্ডিতক পৰাস্ত কৰে।নিজৰ ৰাজ্যৰ বাহিৰৰ মানুহ এজনৰ ওচৰত তেওঁৰ পণ্ডিতসকলে নিজৰ প্ৰতিপত্তি হেৰুৱাই পেলোৱা দেখি ভোজাই হতাশ অনুভৱ কৰিলে। এদিন ভোজাই গংগা-তেলী (IAST: Gāṃgā-Telī) নামৰ একচক্ষু তৈলবিদ এজনক লগ পালে, যিজনে প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা অহা পণ্ডিতজনক সহজেই পৰাস্ত কৰিব বুলি ক’লে।তাৰ পিছত ভোজাই প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা অহা পণ্ডিতজনক (দক্ষিনা-ভট্টাচাৰ্য বা "দক্ষিণ পণ্ডিত") গংগা-তেলীক তেওঁৰ আগশাৰীৰ পণ্ডিত (ভোজ-ৰাজ-ভট্টাচাৰ্য) হিচাপে চিনাকি কৰাই দিয়ে, আৰু দুয়োৰে মাজত তৰ্কৰ ব্যৱস্থা কৰে। দক্ষিণৰ পণ্ডিতজনে গংগা-তেলীক এটা আঙুলি দেখুৱাই তৰ্কৰ আৰম্ভণি কৰিছিল। খঙাল গংগা-তেলীয়ে তেওঁক দুটা আঙুলি দেখুৱাই সঁহাৰি জনাইছিল।দক্ষিণৰ পণ্ডিতজনে পাঁচটা আঙুলি মেলি দিয়া হাত এখন দেখুৱাই উত্তৰ দিলে। গংগা-তেলিয়ে তেওঁক মুষ্টি দেখুৱাই উত্তৰ দিলে। দক্ষিণৰ পণ্ডিতে তেতিয়া তেওঁৰ পৰাজয় মানি লৈ গংগা-তেলীৰ ওচৰত প্ৰণাম কৰিলে। ভোজাই দক্ষিণৰ পণ্ডিতজনক এইমাত্ৰ কি ঘটিছে বুজাবলৈ কৈছিল। পণ্ডিতজনে প্ৰত্য়ুত্তৰত এটা চিত্ৰ দেখুৱাই ইংগিতত কৈছিল যে শিৱ হৈছে বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ একমাত্ৰ সৃষ্টিকৰ্তা।গংগা-তেলীয়ে দুটা আঙুলিৰে উত্তৰ দি বুজাইছিল যে শিৱ শক্তিৰ সৈতে সম্পৰ্কিত।ইয়াৰ পিছত পণ্ডিতজনে পাঁচটা আঙুলি দেখুৱাই মাত্ৰ পাঁচটা ইন্দ্ৰিয় অংগ আছে বুলি ইংগিত দিলে। গংগা-তেলিয়ে ইয়াৰ উত্তৰত বন্ধ মুঠি দেখুৱাই এই ইন্দ্ৰিয়বোৰক সংযত কৰাটো সম্ভৱ বুলি বুজাই দিলে।তাৰ পিছত পণ্ডিতগৰাকীয়ে গংগা-তেলীক অতুলনীয় মহত্ত্বৰ পণ্ডিত বুলি অভিহিত কৰে যি "ত্যাগৰ মহান শক্তি"ৰ অধিকাৰী। অত্যধিক অপমানিত অনুভৱ কৰি তাৰ পিছত তেওঁ নিজৰ জন্মস্থানলৈ ৰাওনা হয়।তাৰ পিছত ভোজাই গংগা-তেলীক বিতৰ্কৰ স্বৰূপ বুজাবলৈ ক’লে। গংগা-তেলিয়ে কয় যে দক্ষিণৰ পণ্ডিতজনে তেওঁৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বী এক চকুৱা বুলি ইংগিত দিবলৈ এটা আঙুলি দেখুৱাইছিল।গংগা-তেলীয়ে দুটা আঙুলি দেখুৱাই প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰি দেখুৱাইছিল যে তেওঁ দুয়োটা চকুত পণ্ডিতজনক অন্ধ কৰি তুলিব। তাৰ পিছত পণ্ডিতজনে গংগা-তেলীক চৰ মাৰিব বুলি সূচিত কৰিবলৈ হাতৰ তলুৱা দেখুৱাইছিল। এই মুহূৰ্তত,ভোজা আৰু তেওঁৰ ৰাজসভাৰ সদস্যসকলে হাঁহিবলৈ ধৰিলে।ভোজাই গংগা-তেলীক সন্মান জনায়,তাৰ পিছত তেওঁ ঘৰলৈ উভতি আহিছিল।

গোডেৰ মতে, হিন্দী আৰু অন্যান্য উত্তৰ ভাৰতীয় ভাষাত প্ৰবাদটোৰ প্ৰাচীনতা অনিশ্চিত, আৰু সম্ভৱতঃ অন্যান্য জৈন গ্ৰন্থত একে ধৰণৰ কাহিনী আছিল।^[6]

ইণ্ডিয়ান ফেয়াৰী টেলছ (১৮৮০)ত মাইভ ষ্ট’কছে ৰাজা হৰিচান্দৰ শাস্তি শীৰ্ষক এটা কাহিনী লিপিবদ্ধ কৰিছে।এই কাহিনীত এটা ঐশ্বৰিক শাস্তিয়ে ৰজা হৰিশচন্দ্ৰ আৰু তেওঁৰ ৰাণীক নিঃস্বৰূপে নিৰ্বাসনলৈ যাবলৈ বাধ্য কৰে।বিচৰণ কৰি থাকোঁতে তেওঁলোকে পূৰ্বৰ ভ্ৰমণৰ সময়ত তেওঁলোকক আৰামদায়কভাৱে থকাৰ ব্যৱস্থা কৰা বন্ধু গংগা তেলীৰ ওচৰলৈ যায়।অৱশ্যে, এইবাৰ, তেওঁলোকৰ দুৰ্বল চেহেৰাৰ বাবে, গংগা তেলীয়ে তেওঁলোকক অপ্ৰীতিকৰ কোঠা আৰু বেয়া খাদ্য যোগান ধৰে। তাৰ পিছত,ইয়াৰ পিছত তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ আনজন বন্ধু ৰজা ভোজৰ ওচৰলৈ যায়, যিয়ে তেওঁলোকৰ সৈতে ভাল ব্যৱহাৰ কৰে।^[7]

হিতোপদেশ আৰু লোককাহিনী কুমাউন আৰু গড়ৱাল (১৮৯৪)ত গংগা দত্ত উপৰেতীয়ে প্ৰবাদটোৰ উৎপত্তিসম্পৰ্কে আন এটা কাহিনী লিপিবদ্ধ কৰিছে: গংগা আৰু ভোজা প্ৰতিদ্বন্দী ৰজা আছিল। ভোজা বশীভূত গঙ্গা, তেওঁৰ ৰাজ্য দখল কৰি, তেওঁৰ হাত-ভৰি কাটি পেলাইছিল।এজন তৈলকৰ্মীয়ে (তেলী) গংগাক বিচাৰি পাই সুস্থ কৰি নিয়োগ কৰিছিল।তেলীজনৰ মৃত্যুৰ পিছত, গঙ্গাই তেওঁৰ ঘৰ আৰু ব্যৱসায় উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে পাইছিল। আনকি এজন প্ৰতিবন্ধী তৈলকৰ্মী হোৱাৰ পাছতো গঙ্গাই ভোজাৰ বিৰোধিতা অব্যাহত ৰাখিছিল, গংগু তেলীক ৰজা ভোজৰ সৈতে তুলনা কৰাৰ যোগ্য নহয় বুলি ঘোষণা কৰা লোকৰ পৰা উপহাসৰ আমন্ত্ৰণ জনাই।^[8]

জাতিবাদী অৰ্থ

কেইবাজনো আধুনিক দোভাষীয়ে এই বাক্যাংশক জাতিবাদী বুলি গণ্য কৰে, কিয়নো তেলী সম্প্ৰদায়ে ঐতিহাসিকভাৱে পৰম্পৰাগত জাতিগত শ্ৰেণীবিন্যাসত নিম্ন মৰ্যাদা লাভ কৰিছিল।জাদৱপুৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ গৱেষক পণ্ডিত সুমিত ৰজকে এই বাক্যাংশটোক বলীউডে “নিম্নবৰ্ণৰ সম্প্ৰদায়ক বেছিং” কৰাৰ উদাহৰণ হিচাপে উল্লেখ কৰিছে। সগিনা (১৯৭৪)ত ছালা মেইনৰ পৰা সাব বান গয়ালৈ গীতটিত এটা শাৰী কেইচা ৰাজা ভোজ বানা হেইন মেৰা গংগু তেলী ("মোৰ গংগু তেলি কেনেকৈ ৰাজা ভোজ হৈ পৰিছে") সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে।দুলহে ৰাজা (১৯৯৮)ত চচুন্দাৰ কে সৰ পে না ভায়ে চামেলি / কহান ৰাজা ভোজ ঔৰ কহান গংগু তেলী ("এ ষ্ট্ৰিং অৱ জেচমিন এইন'ট ন' গুড অন এ ৰোডেন্ট / ভোজ সদায় ৰজা হ'ব, গংগু তেলি ৰিডাণ্ডেণ্ট।")ৰজকৰ মতে, প্ৰবাদটোৱে "ভাৰতীয় সমাজত নিম্ন মানদণ্ডৰ ব্যক্তি এজনক নিম্ন বৰ্ণৰ গোটৰ সৈতে তুলনা কৰাটো কেনেকৈ আৱশ্যকীয়, বা নিয়মীয়া যেন লাগিছে তাক সঠিকভাৱে সূচায়।" ^[9]তেলী জাতিৰ সংগঠন বিদৰ্ভ তেলী সমাজ মহাসংঘই দুলহে ৰাজা গীতৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ কৰি কয় যে ই তেলী সম্প্ৰদায়ৰ অনুভূতিক আঘাত কৰিছে।^[10]

২০১৩ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ গুলাম নবী আজাদে ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ প্ৰাৰ্থী নৰেন্দ্ৰ মোডীক (তেলি জাতিৰ) গাংগু তেলী বুলি উল্লেখ কৰিছিল। ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিয়ে আজাদৰ মন্তব্যক জাতিবাদী আৰু অপমানজনক বুলি সমালোচনা কৰে।^[11]

পানহালা দুৰ্গৰ কিংবদন্তীৰ কথা উল্লেখ কৰি পাঞ্জাৱী দলিত-নক্সালবাদী সন্ত ৰাম উদাসী আৰু তেওঁৰ জীয়ৰী ইকবাল সিঙে গংগু তেলীক অনিচ্ছুক ভুক্তভোগী হিচাপে চিত্ৰিত কৰি, ৰাক্ষস ৰজা ভোজৰ দ্বাৰা বলপূৰ্বক আৰু নিৰ্মমভাৱে হত্যা কৰা হৈছে।^[12]

তথ্যসূত্ৰ

↑ K. N. Seth (1978). The Growth of the Paramara Power in Malwa. Progress. পৃষ্ঠা. 169–170. OCLC 8931757. https://books.google.com/books?id=-Q4dAAAAMAAJ.
↑ ^2.0 ^2.1 Bholanath Tiwari, ed (2007). Vrihat Hindi Lokokti Kosh. প্ৰকাশক New Delhi: Kitabghar. পৃষ্ঠা. 239. ISBN 9788189859336. https://books.google.com/books?id=lRrPD7tOIrQC&pg=PA239.
↑ Kanhaiya Lal Sahal (1958) (Hindi ভাষাত). Rājasthānī kahāvatēṃ - ēka adhyayana. Rajasthan University. পৃষ্ঠা. 53. https://books.google.com/books?id=GF8wAAAAMAAJ.
↑ Mandan Lal Sharma (2006) (Hindi ভাষাত). लोकोक्तियां और मुहावरे: सिद्धान्त तथा शिल्प. Vrajeśvarī. পৃষ্ঠা. 52. ISBN 9788190403443. https://books.google.com/books?id=UgtlAAAAMAAJ.
↑ T. Susheela, ed (2001). A comparative study of culture in Telugu, Punjabi & Hindi proverbs. Punjabi University. পৃষ্ঠা. 93. ISBN 9788173804168. https://books.google.com/books?id=Ag5lAAAAMAAJ.
↑ ^6.0 ^6.1 P.K. Gode. N.K. Gore. ed. "The Story of King Bhoja and Ganga Teli in Sanskrit and Its Relation to a Proverb Current in the Marathi Language Poona Orientalist Vol.10, Nos 1 & 2". The Poona Orientalist খণ্ড 10 (1–2): 61–68. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.100030/page/n113/mode/1up.
↑ Maive S. H. Stokes, ed (1880). Indian Fairy Tales. Ellis & White. পৃষ্ঠা. 228. OCLC 459087080. https://books.google.com/books?id=DaZBAQAAIAAJ.
↑ Ganga Datt Upreti, ed (2003). Proverbs and Folklore of Kumaun and Garhwal (New সম্পাদনা). Indira Gandhi National Centre for the Arts / Concept. পৃষ্ঠা. 201–202. ISBN 9788170228943. https://books.google.com/books?id=lwr0T0ffTNEC.
↑ Sumit Rajak (2022). "Visualising the Invisible: Decoding Caste Pride and the Casteist Slur in Bollywood Films". The Routledge Companion to Caste and Cinema in India. Taylor & Francis. পৃষ্ঠা. 110–111. ISBN 9781000786262. https://books.google.com/books?id=D2OSEAAAQBAJ&pg=PT160.
↑ "Another ditty draws flak". Indian Express. 1998-09-19. https://indianexpress.com/article/news-archive/another-ditty-draws-flak/.
↑ "Azad made casteist remarks against Modi: BJP". The Times of India. 2013-08-17. https://timesofindia.indiatimes.com/india/Azad-made-casteist-remarks-against-Modi-BJP/articleshow/21881133.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-07.
↑ S. Anand (2010-03-10). "The Ballad of Gangu Teli". OPEN Magazine. https://openthemagazine.com/features/india/the-ballad-of-gangu-teli/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2014-02-20.

[KNSeth_1978-1] K. N. Seth (1978). The Growth of the Paramara Power in Malwa. Progress. পৃষ্ঠা. 169–170. OCLC 8931757. https://books.google.com/books?id=-Q4dAAAAMAAJ.

[BT_2007-2] 2.0 ^2.1 Bholanath Tiwari, ed (2007). Vrihat Hindi Lokokti Kosh. প্ৰকাশক New Delhi: Kitabghar. পৃষ্ঠা. 239. ISBN 9788189859336. https://books.google.com/books?id=lRrPD7tOIrQC&pg=PA239.

[3] Kanhaiya Lal Sahal (1958) (Hindi ভাষাত). Rājasthānī kahāvatēṃ - ēka adhyayana. Rajasthan University. পৃষ্ঠা. 53. https://books.google.com/books?id=GF8wAAAAMAAJ.

[4] Mandan Lal Sharma (2006) (Hindi ভাষাত). लोकोक्तियां और मुहावरे: सिद्धान्त तथा शिल्प. Vrajeśvarī. পৃষ্ঠা. 52. ISBN 9788190403443. https://books.google.com/books?id=UgtlAAAAMAAJ.

[TSusheela_2001-5] T. Susheela, ed (2001). A comparative study of culture in Telugu, Punjabi & Hindi proverbs. Punjabi University. পৃষ্ঠা. 93. ISBN 9788173804168. https://books.google.com/books?id=Ag5lAAAAMAAJ.

[PKG_1945-6] 6.0 ^6.1 P.K. Gode. N.K. Gore. ed. "The Story of King Bhoja and Ganga Teli in Sanskrit and Its Relation to a Proverb Current in the Marathi Language Poona Orientalist Vol.10, Nos 1 & 2". The Poona Orientalist খণ্ড 10 (1–2): 61–68. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.100030/page/n113/mode/1up.

[7] Maive S. H. Stokes, ed (1880). Indian Fairy Tales. Ellis & White. পৃষ্ঠা. 228. OCLC 459087080. https://books.google.com/books?id=DaZBAQAAIAAJ.

[8] Ganga Datt Upreti, ed (2003). Proverbs and Folklore of Kumaun and Garhwal (New সম্পাদনা). Indira Gandhi National Centre for the Arts / Concept. পৃষ্ঠা. 201–202. ISBN 9788170228943. https://books.google.com/books?id=lwr0T0ffTNEC.

[9] Sumit Rajak (2022). "Visualising the Invisible: Decoding Caste Pride and the Casteist Slur in Bollywood Films". The Routledge Companion to Caste and Cinema in India. Taylor & Francis. পৃষ্ঠা. 110–111. ISBN 9781000786262. https://books.google.com/books?id=D2OSEAAAQBAJ&pg=PT160.

[10] "Another ditty draws flak". Indian Express. 1998-09-19. https://indianexpress.com/article/news-archive/another-ditty-draws-flak/.

[11] "Azad made casteist remarks against Modi: BJP". The Times of India. 2013-08-17. https://timesofindia.indiatimes.com/india/Azad-made-casteist-remarks-against-Modi-BJP/articleshow/21881133.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-07.

[SA_2010-12] S. Anand (2010-03-10). "The Ballad of Gangu Teli". OPEN Magazine. https://openthemagazine.com/features/india/the-ballad-of-gangu-teli/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2014-02-20.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]