দুৰ্বাসা

দুৰ্বাসা (সংস্কৃত: दुर्वासा) প্ৰাচীন ভাৰতীয় পৌৰাণিক আখ্যানৰ এগৰাকী ঋষি। দুৰ্বাসা ঋষি প্ৰবল ক্ৰোধৰ বাবে জনাজাত। পুৰাণ বৰ্ণিত আখ্যান অনুসৰি দুৰ্বাসা ঋষিৰ পিতৃ অত্ৰি আৰু মাতৃ অনসুয়া। ঋষি দুৰ্বাসা শিৱৰ অংশাৱতাৰ হিচাপেও জনা যায়। দুৰ্বাসা শব্দৰ অৰ্থ যাৰ সৈতে বাস কৰিব নোৱাৰি। এইগৰাকী ঋষি সামান্য কথাতে ক্ষুণ্ণ হয় বুলি জনা যায় আৰু সেয়েহে এইজনা ঋষি জড়িত বহুতো উপাখ্যান প্ৰাচীন ভাৰতীয় ধৰ্মগ্ৰন্থসমূহত পোৱা যায়।

বৰ্তমানৰ আজমগড় অঞ্চলত থকা জনবিশ্বাস অনুসৰি তোন নদী আৰু মাজুয়ী নদীৰ সংগম অঞ্চলত ঋষি দুৰ্বাসাই আশ্ৰম স্থাপন কৰিছিল। ফুলপুৰ অঞ্চলৰ পৰা ৬ কিলোমিটাৰ উত্তৰে অৱস্থিত এই আশ্ৰমতে দুৰ্বাসাৰ শিষ্যসকলে শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিছিল বুলি জনা যায়। বৰ্তমানৰ হাৰিয়ানা ৰাজ্যৰ পালৱাল জিলাত ঋষি দুৰ্বাসাৰ এটা মন্দিৰ আছে। হাৰিয়ানাৰ তেহচিল-হোডাল অঞ্চলৰ আলি ব্ৰাহ্মণ গাঁৱত এই মন্দিৰ অৱস্থিত। দিল্লী-মথুৰা পথৰ সমীপত অৱস্থিত এই অঞ্চলত দুৰ্বাসাক শিৱৰ অৱতাৰ হিচাপে পূজা-অৰ্চনা কৰা হয়।

জন্ম

ব্ৰহ্মাণ্ড পুৰাণৰ ৪৪ সংখ্যক অধ্যায়ৰ বৰ্ণনা অনুসৰি এবাৰ ব্ৰহ্মা আৰু শিৱৰ কোনো এক কথাত মনোমালিন্য হয়। এই সংঘাতৰ ফলত শিৱ ইমান বেছি ক্ৰোধান্বিত হৈ উঠে যে দেৱতা সকলে তেওঁৰ ভয়ত পলাবলৈ আৰম্ভ কৰে। এই কথাত শিৱৰ পত্নী পাৰ্বতী ক্ষুণ্ণ হয় আৰু মহাদেৱৰ সৈতে একেলগে বাস কৰিবলৈ অক্ষমতা প্ৰকাশ কৰে। নিজৰ ক্ৰোধাগ্নিৰ ফলত সৃষ্টি হ’ব পৰা অথন্তৰৰ কথা চিন্তা কৰি মহাদেৱে সেয়া বৰ্জন কৰিবলৈ সন্মত হয় আৰু ঋষি অত্ৰিৰ পত্নী অনসুয়াৰ গৰ্ভত নিজৰ তপোগ্নি স্থাপন কৰে। মহাদেৱৰ এই তপোগ্নিৰ পৰাই ঋষি দুৰ্বাসা(যাৰ সৈতে বাস কৰিব নোৱাৰি)ৰ জন্ম হয় বুলি পুৰাণ বৰ্ণিত আখ্যানে উপস্থাপন কৰিছে। যিহেতু মহাদেৱৰ ক্ৰোধৰ ফলতে তেওঁৰ জন্ম হৈছিল, সেয়ে ঋষি দুৰ্বাসা সামান্য কথাতে ক্ষুণ্ণ হৈ ক্ৰোধিত হৈ উঠিছিল বুলি জনা যায়।

তথ্যসূত্ৰ

The Vishnu Purana - translated by Horace Hayman Wilson(1840)
Srimad Bhagavatam - translated by A.C. Bhaktivedanta Swami Prabupada, Copyright(c) The Bhaktivedanta Book Trust International, Inc.
Srimad Bhagavatam (Bhagavata Purana): The Story of the Fortunate One - translated by [1]
Ramayan of Valmiki - translated by Ralph T. H. Griffith, M.A.(1870–1874)
Srimad Valmiki-Ramayana (With Sanskrit Text and English Translation) - Part I(9th Edition), Gita Press, Gorakhpur
Srimad Valmiki-Ramayana (With Sanskrit Text and English Translation) - Part II(9th Edition), Gita Press, Gorakhpur
The Mahabharata of Krishna-Dwaipayana Vyasa - translated by Kisari Mohan Ganguli(1883–1896)
Kalidasa: Translations of Shakuntala and Other Works - by Arthur W. Ryder(1914)
Sacontala - translated by Sir William Jones(1789)
Was Draupadi Ever Disrobed? - by Pradip Bhattacharya(taken from the Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute, vol. 86, 2005, printed in 2006)
Swaminarayan Satsang: Portal of Swaminarayan - Under Shree Narnarayan Dev Mandir Bhuj, at [2] Archived 2022-11-03 at the Wayback Machine
The website of The Original: Shree Swaminarayan Sampraday - Under His Holiness Acharya 1008 Shree Koshalendraprasadi Maharaj, at [3]
The website of the Shree Swaminarayan Gurukal, Rajkot, at [4]^{[সংযোগবিহীন উৎস]}