ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান
ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানে (ইংৰাজী: Indian Psychology)মনোবিজ্ঞানৰ এক বিকাশশীল বৈজ্ঞানিক উপক্ষেত্ৰক বুজায়। এই ক্ষেত্ৰত কাম কৰা মনোবিজ্ঞানীসকলে থলুৱা ভাৰতীয় ধৰ্মীয় আৰু আধ্যাত্মিক পৰম্পৰা আৰু দৰ্শনত নিহিত হৈ থকা মানসিক ধাৰণাসমূহ উদ্ধাৰ কৰি আছে, আৰু এই ধাৰণাসমূহ মানসিকভাৱে প্ৰকাশ কৰিছে যিয়ে অধিক মানসিক গৱেষণা আৰু প্ৰয়োগৰ অনুমতি দিয়ে। এই অৰ্থত ‘ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান’ মানে ‘ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মনোবিজ্ঞান’, বা ‘ভাৰতীয় বিশ্ববিদ্যালয়ত শিকোৱা মনোবিজ্ঞান’ নহয়। ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান আন্দোলনে এই ক্ষেত্ৰত শেহতীয়াকৈ সম্প্ৰসাৰিত হোৱা কাৰ্যকলাপক উৎসাহিত কৰা বা সম্পন্ন কৰা মনোবিজ্ঞানীসকলক বুজায়।
যদিও এই ক্ষেত্ৰত কিছু গৱেষণা ১৯৩০ চনৰ পৰাই হৈছিল, তথাপিও ২০০২ চনত ভাৰতৰ পণ্ডিচেৰীত কে ৰামকৃষ্ণ ৰাও, গিৰিশ্বৰ মিছৰা আদিৰ নেতৃত্বত সমবেত হোৱা ১৫০ জনতকৈ অধিক মনোবিজ্ঞানীয়ে ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ ওপৰত ইস্তাহাৰ[1] প্ৰকাশ কৰাৰ পিছত কাৰ্যকলাপ তীব্ৰতৰ হৈ পৰিছিল। ইস্তাহাৰ প্ৰকাশৰ পিছৰে পৰা এই ক্ষেত্ৰত সক্ৰিয় মনোবিজ্ঞানীসকলে বিদ্বান আৰু বৈজ্ঞানিক প্ৰকাশন প্ৰস্তুত কৰি আহিছে য’ত এখন পাঠ্যপুথি, এখন হাতপুথি, আন কেইবাটাও সম্পাদিত খণ্ড, এখন আলোচনীৰ বিশেষ সংখ্যা, আৰু অন্যান্য বিভিন্ন গ্ৰন্থ আৰু আলোচনীৰ প্ৰবন্ধ আদি আছে। ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ সন্মিলন ভাৰতৰ কেইবাখনো চহৰত অনুষ্ঠিত হৈছে
ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান গৱেষণা আৰু পণ্ডিতে সম্বোধন কৰা বিষয়সমূহত মূল্যবোধ, ব্যক্তিত্ব, উপলব্ধি, জ্ঞান, আৱেগ, সৃষ্টিশীলতা, শিক্ষা, আৰু আধ্যাত্মিকতাৰ সৈতে প্ৰাসংগিক ধাৰণা বা প্ৰক্ৰিয়াৰ লগতে ধ্যান, যোগ, আৰু আয়ুৰ্বেদৰ দৰে প্ৰয়োগ, আৰু বিশিষ্ট আধ্যাত্মিকৰ কেছ ষ্টাডি আদি অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানে পদ্ধতিগত বহুত্ববাদৰ সমৰ্থন কৰে আৰু বিশেষকৈ এনে সাৰ্বজনীন দৃষ্টিভংগীৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে যিবোৰ মূলতঃ এজন ব্যক্তিৰ আভ্যন্তৰীণ অৱস্থাৰ সৈতে জড়িত, আৰু ই পৰলোকীয়, ধৰ্মীয় নহয়। আৰু বিশেষভাৱে এনে প্ৰয়োগৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে যিয়ে মানৱীয় অৱস্থাৰ প্ৰাপ্তি আৰু কল্যাণৰ দিশত ইতিবাচক ৰূপান্তৰক লালন-পালন কৰে। ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানে নিজকে আধুনিক মনোবিজ্ঞানৰ পৰিপূৰক, আধুনিক মনোবিজ্ঞানৰ সীমা সম্প্ৰসাৰণ কৰিবলৈ সক্ষম, আধুনিক মনোবিজ্ঞানৰ বহু অংশৰ সৈতে একত্ৰিত হ’বলৈ সক্ষম বুলি ভাবে। ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ লগত প্ৰাসংগিক আৰু প্ৰায়ে ইয়াৰ লগত আংশিকভাৱে সোমাই থকা আন আন পণ্ডিত আৰু বৈজ্ঞানিক ক্ষেত্ৰসমূহ হ’ল আধুনিক বৈজ্ঞানিক মনোবিজ্ঞান, স্নায়ুশৰীৰবিজ্ঞান, চেতনা অধ্যয়ন, ভাৰতীয় দৰ্শন আৰু ধৰ্ম।
সংজ্ঞা আৰু নামকৰণ সম্পাদনা কৰক
ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ প্ৰধান গ্ৰন্থসমূহে এই ক্ষেত্ৰখনক পৰম্পৰাগত ভাৰতীয় চিন্তাৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা মানসিক ধাৰণাসমূহৰ অধ্যয়নৰ সৈতে জড়িত বুলি সংজ্ঞায়িত কৰিছে। উদাহৰণস্বৰূপে, Cornelissen, Misra, and Varma (2014) লিখিছে যে "ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান বুলি ক'লে আমি মনোবিজ্ঞানৰ এনে এক দৃষ্টিভংগী বুজাইছোঁ যিটো ভাৰতীয় উপ-মহাদেশৰ ভিতৰত হাজাৰ হাজাৰ বছৰ ধৰি বিকশিত হোৱা ধাৰণা আৰু অনুশীলনৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ় লৈ উঠে। আমি বুজাব বিচৰা নাই, 'ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মনোবিজ্ঞান', বা 'ভাৰতীয় বিশ্ববিদ্যালয়ত শিকোৱা মনোবিজ্ঞান'।[1]: xi ৰাও(২০১৪)লিখিছে যে ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানে "ধ্ৰুপদী ভাৰতীয় চিন্তাধাৰাৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা আৰু শিপাই থকা মনোবিজ্ঞানৰ এক ব্যৱস্থা/বিদ্যালয়ক বুজায়।"
ৰাওৱে (২০০৮)বুজাইছে যে-
we prefer to use the name Indian psychology... because this usage is consistent with the universally accepted sense of the analogous subject, Indian philosophy. Also, 'Indian psychology' is the name used by those who pioneered in the area of applying classical Indian thought to contemporary psychology... Jadunath Sinha in his three volumes entitled Indian Psychology [published beginning 1933]... [and by] Rhys Davids... The Birth of Indian Psychology and Its Development in Buddhism (1936)... followed by Raghunath Safaya's one volume Indian Psychology (1976) and B. Kuppaswamy's book Elements of Ancient Indian Psychology (1985). We believe the term Indian psychology has come to stay and with its expected wider popularity... is likely to be universally shared.
কৰ্ণেলিচেনে (২০১৪) নামৰ সম্ভাৱ্য বিভ্ৰান্তিৰ বিষয়ে উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰি লিখিছে যে "ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান.... এটা নাম যিটো ব্যৱহাৰ কৰাৰ সময়ত প্ৰতিবাৰেই ব্যাখ্যাৰ প্ৰয়োজন হয়... আৰু ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদৰ বিভিন্ন ধৰণৰ সৈতে ইয়াৰ সম্পৰ্ক থকাৰ বাবে ই বিতৰ্কৰ আদালতত অব্যাহত ৰাখিছে।" সাৰ্বজনীনতাৰ দাবীৰে বিজ্ঞানৰ দৃষ্টিভংগীৰ বাবে এইটো এটা সমস্যাজনক বোজা"।[2]:103–4
ইতিহাস সম্পাদনা কৰক
২০ শতিকাৰ সময়ছোৱাত পণ্ডিতসকলে ভাৰতীয় পৰম্পৰাত নিহিত হৈ থকা মানসিক ধাৰণাসমূহৰ বিষয়ে মাজে মাজে অধ্যয়ন কৰিছিল। এই প্ৰক্ৰিয়াটো একবিংশ শতিকাত যথেষ্ট ত্বৰান্বিত হৈছিল, য’ত ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ ইস্তাহাৰ[1] (২০০২) প্ৰকাশ কৰাটো ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান আন্দোলন বুলি কোৱাৰ বাবে এক মাইলৰ খুঁটি হিচাপে দেখা গৈছিল।
এই তীব্ৰতৰ আগ্ৰহক অনুঘটক হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ বাবে এছ.কে.কিৰণ কুমাৰে (২০০৮) লিখিছে যে
wo specific developments... have played key roles in stimulating investigators to examine and incorporate Indian psychological thoughts into current literature. First, in 1960s and 1970s, the increasing popularity of meditation and Yoga... the increasing interest in the study of consciousness... and the emergence of transpersonal psychology... brought to focus the Indian religio-spiritual and philosophical traditions.... Secondly, the increase in cross-cultural research and the development of cross-cultural psychology... led to a greater appreciation of the paradigmatic limitations of modern scientific psychology, which render the claim of its universality doubtful.
ইস্তাহাৰ সম্পাদনা কৰক
২০০২ চনৰ ২৯ ছেপ্টেম্বৰৰ পৰা ১ অক্টোবৰলৈ পণ্ডিচেৰীত যোগ আৰু মনোবিজ্ঞানৰ ভাৰতীয় দৃষ্টিভংগীৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সন্মিলনত ১৫০ জনতকৈ অধিক ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানী বৈঠকত মিলিত হৈছিল। এই মনোবিজ্ঞানীসকলে[3][4]এটা ঘোষণা জাৰি কৰিছিল যি ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ ওপৰত ইস্তাহাৰ নামেৰে জনাজাত, যি ভাৰতীয় নেচনেল একাডেমী অৱ চাইক’লজিৰ আলোচনী চাইক’লজিকেল ষ্টাডিজ[3][5]ত প্ৰকাশ পাইছিল। ইস্তাহাৰখনে দৃঢ়তাৰে কয় যে "সামগ্ৰিক দিশত সমৃদ্ধ, পদ্ধতিত অত্যাধুনিক আৰু ইয়াৰ প্ৰয়োগমূলক দিশত মূল্যৱান ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান মনোবিজ্ঞানত এনে নতুন আৰ্হিৰ জন্মৰ সম্ভাৱনাৰে গঠিত যিবোৰ কেৱল ভাৰতৰ বাবেই নহয়, সাধাৰণতে মনোবিজ্ঞানৰ প্ৰতিও প্ৰাসংগিকতা থাকিব.."। ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ দ্বাৰা আমি এটা সুকীয়া মানসিক পৰম্পৰাক বুজাইছোঁ যি ভাৰতীয় নীতি আৰু চিন্তাৰ শিপাযুক্ত, দেশত থকা বিভিন্ন ধৰণৰ মানসিক পদ্ধতিকে ধৰি।" [3]:168 যিবোৰ সম্পদ সামগ্ৰী প্ৰস্তুত কৰাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি ছাত্ৰ ফেল'শ্বিপ প্ৰদান কৰা, আলোচনা চক্ৰ অনুষ্ঠিত কৰা, পাঠ্যক্ৰম প্ৰদান কৰা, এটা ৱেবছাইট সৃষ্টি কৰা, আৰু পৰামৰ্শসমূহ কাৰ্যকৰী কৰাটো নিশ্চিত কৰিবলৈ অনুসৰণমূলক ব্যৱস্থাৰ বাবে এখন সমিতি নিযুক্তি দিয়ালৈকে আছিল।[3]:168
ৰাও আৰু পৰাঞ্জপেয়ে (২০১৬) বৰ্ণনা কৰা মতে, সন্মিলনত উপস্থিত থকাসকলে[6]
সৰ্বসন্মতিক্ৰমে ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ ইস্তাহাৰ ঘোষণা কৰে। ভাৰতীয় পৰম্পৰাত অন্তৰ্নিহিত মানসিক ধাৰণা আৰু ধাৰণাসমূহে সাধাৰণভাৱে মানসিক জ্ঞানক আগুৱাই নিয়াত বহুখিনি অৰিহণা যোগাব পাৰে আৰু ভাৰতৰ মনোবিজ্ঞানীসকলৰ দ্বাৰা তেওঁলোকৰ অৱহেলা দেশৰ বৰ্তমানৰ মনোবিজ্ঞানৰ অস্বাদু অৱস্থাৰ বাবে বহু পৰিমাণে দায়ী বুলি তেওঁলোকৰ বিশ্বাসৰ ঘোষণা আছিল। তেওঁলোকে ভাৰতৰ বৌদ্ধিক আৰু আধ্যাত্মিক ইতিহাস আৰু নীতি-নিয়মে গঢ় দিয়া ধাৰাৰে মনোবিজ্ঞানক পুনৰ দিশ নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ সংকল্প পুনৰবাৰ প্ৰকাশ কৰে।[7]:vii
বিষয়, বৈশিষ্ট্য, আৰু পদ্ধতি সম্পাদনা কৰক
ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ প্ৰকাশনত আজিলৈকে বিভিন্ন বিষয়ৰ আলোচনা কৰা হৈছে। চৌধুৰীয়ে[8] লক্ষ্য কৰিছিল যে হেণ্ডবুক[9]ত চিন্তাধাৰা (জৈন ধৰ্ম, বৌদ্ধ ধৰ্ম, হিন্দু ধৰ্ম, আৰু বিভিন্ন আনুষংগিক পৰম্পৰা), নিৰ্দিষ্ট মানসিক প্ৰক্ৰিয়া আৰু নিৰ্মাণ ("মূল্য, ব্যক্তিত্ব, উপলব্ধি, জ্ঞান, আৱেগ, সৃষ্টিশীলতা, শিক্ষা")[8]:289ৰ বিষয়ে কিছু অংশ সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে । ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানৰ সাহিত্যত সন্ত টুকাৰামা[7]{{rp|276–292}, বি.জি.তিলক[7]:262–276, ৰমনা মহৰ্ষি[7]:292–300, মহাত্মা গান্ধী, একনাথ এশ্বৰন আদি কেইবাজনো বিশিষ্ট ভাৰতীয় আধ্যাত্মিক ব্যক্তি আৰু তেওঁলোকৰ উত্তৰাধিকাৰৰ কেছ ষ্টাডি অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।[10][7]:301–340
ৰাও আৰু পৰাঞ্জপে (২০১৬)কৈছে যে ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানে
পদ্ধতিগত বহুত্ববাদৰ সমৰ্থন কৰে। পৰীক্ষামূলক অন্বেষণৰ বস্তুনিষ্ঠতা, নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সৰলতাক নাকচ নকৰাকৈয়ে ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞানে পৰিঘটনাতাত্ত্বিক পদ্ধতিসমূহক সহসমান হিচাপে আকোৱালি ল’বলৈ আৰু গ্ৰহণ কৰিবলৈ মানৱ অভিজ্ঞতাৰ সমৃদ্ধি আৰু বহুমুখী জটিলতাক উপযোগীভাৱে ধৰি ৰাখিবলৈ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাৰ বাহিৰলৈ যোৱাৰ প্ৰয়োজনীয়তাক স্বীকাৰ কৰে।[7]
অন্যান্য ক্ষেত্ৰৰ সৈতে সম্পৰ্ক সম্পাদনা কৰক
ৰাও আৰু পৰাঞ্জপে (২০১৬) লিখিছে যে "আমি পশ্চিমীয়া আৰু ভাৰতীয় পদ্ধতিক কোনো এটা বা কিন্তু পাৰস্পৰিকভাৱে পৰিপূৰক আৰু শক্তিশালী আৰ্হি হিচাপে বিবেচনা কৰা উচিত।"[7]:128
ওমান আৰু সিঙে(২০১৮) লিখিছে যে "আধুনিক মনোবিজ্ঞানৰ আৰ্হিৰ দৰেই বহুতো থলুৱা ভাৰতীয় আৰ্হিক সাৰ্বজনীনভাৱে ফ্ৰেমৱৰ্ক কৰা হয় আৰু বিশ্বজুৰি বৈচিত্ৰময় জনসংখ্যাৰ বাবে প্ৰাসংগিকতাৰ বাবে অন্বেষণ কৰিব পৰা যায়। ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান আন্দোলনৰ লক্ষ্য হৈছে আধুনিক মনোবিজ্ঞানৰ উত্তমখিনি সম্প্ৰসাৰণ আৰু পৰিশোধন কৰাৰ সমান্তৰালভাৱে পৰম্পৰাগত সম্পদসমূহ পুনৰ আহৰণ কৰা।"[11]:173
ওমান আৰু সিঙে (২০১৮) লিখিছে যে "ধৰ্ম/আধ্যাত্মিকতা অধ্যয়নত আমেৰিকাৰ মনোবিজ্ঞানীসকলে অভিজ্ঞতাভিত্তিক কামৰ গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে, আনহাতে ভাৰতীয় মনোবিজ্ঞান আন্দোলনে অভিজ্ঞতা আৰু উপলব্ধিৰ অন্তৰ্দৃষ্টিৰ গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে। সহযোগিতাৰ জৰিয়তে ভাৰতীয় আৰু আমেৰিকাৰ মনোবিজ্ঞানীসকলে ইজনে সিজনৰ পৰা শিকিব পাৰে আৰু একত্ৰিত কৰিব পাৰে।"[11]:178–9
তথ্যসূত্ৰ সম্পাদনা কৰক
- ↑ Cornelissen, R.M.M., Misra, G., & Varma, S., "Introduction to the second edition" (pp. xi-xxv) in: Cornelissen, Matthijs; Misra, Girishwar; Varma, Suneet, eds (2014). Foundations and Applications of Indian psychology (2nd সম্পাদনা). প্ৰকাশক Delhi: Dorling Kindersley. ISBN 9789332537460. আই.এচ.বি.এন. 9789332526365, OCLC 976000841
- ↑ Cornelissen, R. M. Matthijs (2014). "A Commentary on 'Positive Psychology and Indian Psychology: In Need of Mutual Reinforcement'". Psychological Studies খণ্ড 59 (2): 103–104. doi:10.1007/s12646-014-0248-8.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Cornelissen, Matthijs (2002). "Pondicherry Manifesto of Indian Psychology". Psychological Studies খণ্ড 47 (1–3): 168–169. ISSN 0033-2968.
- ↑ The Manifesto writers begin by declaring themselves "We the delegates numbering 160" (Cornelissen, 2002, p. 168)
- ↑ Note: The full list of signatories was not published in Cornelissen (2002).
- ↑ "A committee consisting of Professor K. Ramakrishna Rao (Chairman), Professor Janak Pandey, Dr. Matthijs Cornelissen, and Professor Girishwar Misra (Convenor)" (Cornelissen, 2002, p. 169).
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 Rao, K. Ramakrishna; Paranjpe, Anand C. (2016). Psychology in the Indian Tradition. প্ৰকাশক New Delhi; Heidelberg: Springer. doi:10.1007/978-81-322-2440-2. ISBN 9788132224396. https://books.google.com/books?id=y4KBCgAAQBAJ. OCLC 930772860
- ↑ 8.0 8.1 Chaudhary, Nandita (2010). "Untitled [review]". Journal of Cross-Cultural Psychology খণ্ড 41 (2): 284–292. doi:10.1177/0022022109357031.
- ↑ Rao, K. Ramakrishna; Paranjpe, Anand C.; Dalal, Ajit K., eds (2008). Handbook of Indian Psychology. প্ৰকাশক New Delhi: Cambridge University Press India. doi:10.1017/UPO9788175968448. ISBN 9788175966024.
- ↑ Rao, K. Ramakrishna (2018). "Mahatma Gandhi’s Pragmatic Spirituality: Its Relevance to Psychology East and West". Psychological Studies খণ্ড 63 (2): 109–116. doi:10.1007/s12646-017-0394-x.
- ↑ 11.0 11.1 Oman, Doug; Singh, Nirbhay N. (2018). "Combining Indian and Western Spiritual Psychology: Applications to Health and Social Renewal". Psychological Studies খণ্ড 63 (2): 172–180. doi:10.1007/s12646-016-0362-x.