১৯২৩ চনৰ নেপাল-ব্ৰিটেইন চুক্তি
১৯২৩ চনৰ নেপাল-ব্ৰিটেইন চুক্তি (ইংৰাজী: Nepal–Britain Treaty of 1923 )নেপাল-ব্ৰিটেইন চুক্তিৰ বিষয়ে প্ৰথমবাৰৰ বাবে ১৯২১ চনত আলোচনা কৰা হৈছিল আৰু ১৯২৩ চনৰ ২১ ডিচেম্বৰত সিংগা দৰবাৰত চূড়ান্ত চুক্তি স্বাক্ষৰিত হৈছিল।[1]এই চুক্তি ব্ৰিটিছৰ দ্বাৰা প্ৰথম আনুষ্ঠানিক স্বীকৃতি আছিল যে নেপালে এক স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে ইয়াৰ বৈদেশিক নীতি যিকোনো ধৰণে পৰিচালনা কৰাৰ অধিকাৰ আছে আৰু ইয়াক "চন্দ্ৰ শুমশ্বৰৰ কূটনীতিৰ ২৫ বছৰৰ এক ডাঙৰ সাফল্য" বুলি গণ্য কৰা হৈছিল।[2] এই চুক্তিখন ১৯২৫ চনত জাতিসংঘত লিপিবদ্ধ কৰা হৈছিল। .[3]
পটভূমি
সম্পাদনা কৰকগোৰ্খা ৰাজ্যৰ সম্প্ৰসাৰণ (নেপাল)
সম্পাদনা কৰকযদিও সমগ্ৰ ইতিহাসত বিভিন্ন শাসকৰ শাসনকালত নেপালৰ ভূখণ্ড একাধিকবাৰ ঐক্যবদ্ধ আৰু খণ্ডিত হৈ আহিছিল, যদিও ১৭৪৩ চনত গোৰ্খা ৰাজ্যৰ ৰজা নাৰা ভূপাল শ্বাহৰ মৃত্যুৰ পিছত তেওঁৰ পুত্ৰ পৃথ্বীনাৰায়ণ শ্বাহে গোৰ্খাৰ সিংহাসনত অধিষ্ঠিত হৈ অভিযান তথা সম্প্ৰসাৰণ কৰি বৰ্তমানৰ গোৰ্খা ৰাজ্য তথা নেপাল ৰাজ্য সৃষ্টিত অৰিহণা যোগাইছিল। নাৰা ভূপাল শ্বাহৰ সময়ত নেপালত ৫০ খনতকৈও অধিক সৰু সৰু খণ্ড ৰাজ্য আছিল। [4] পৃথ্বীনাৰায়ণ শ্বাহ আৰু তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰীসকলে সৰু ৰাজ্য গোৰ্খাৰ অঞ্চলক এক বৃহৎ ৰাজ্যলৈ সম্প্ৰসাৰিত কৰিছিল। প্ৰধানমন্ত্ৰী ভীমসেন থাপাৰ সময়ত ১৮১০ চনত গোৰ্খা সাম্ৰাজ্য শীৰ্ষত আৰোহণ কৰিছিল আৰু নেপালৰ অঞ্চল পশ্চিমৰ চুটলেজ নদীৰ পৰা পূবৰ তিস্তা নদীলৈ বিস্তৃত আছিল। অৱশ্যে, নেপাল দেশ আৰু ইয়াৰ অস্তিত্ব এতিয়াও বহুতো ইউৰোপীয় দেশৰ বাবে ৰহস্য হৈ আছে।
সগৌলী চুক্তি
সম্পাদনা কৰকসগৌলী চুক্তিয়ে (১৮১৬) এংলো-নেপালী যুদ্ধৰ (১৮১৪-১৮১৬) সমাপ্ত ঘটাই আৰু ব্ৰিটিছ ভাৰতক নেপালৰ ভূমিৰ কিছু অংশ ত্যাগ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে। [5]সগৌলী চুক্তিয়ে নেপালৰ স্বাধীনতাৰ ক্ষেত্ৰত কিছুমান চৰ্ত বান্ধি দিয়ে। চুক্তিৰ ষষ্ঠ, সপ্তম আৰু অষ্টম বিষয় আছিল এনেধৰণৰ[6]
৬) নেপালৰ ৰজাই কেতিয়াও তেওঁৰ অঞ্চলৰ অধিকাৰত ছিকিমৰ ৰজাক উৎপীড়ন বা বিচলিত কৰিব নোৱাৰিব। যদি নেপাল আৰু ছিকিমৰ মাজত কোনো পাৰ্থক্য উদ্ভৱ হ'ব, ইয়াক ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ মধ্যস্থতালৈ প্ৰেৰণ কৰা হ'ব।
7) নেপালৰ ৰজা এই চুক্তিৰ দ্বাৰা ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ সন্মতি অবিহনে কেতিয়াও কোনো ব্ৰিটিছ বিষয়, বা কোনো ইউৰোপীয় বা আমেৰিকান ৰাষ্ট্ৰৰ বিষয় গ্ৰহণ বা ধৰি ৰাখিব নোৱাৰে।
8) নেপাল আৰুবৃটিছযুক্তৰাজ্য ৰ মাজত স্থাপিত সৌহাৰ্দ্য আৰু শান্তিৰ সম্পৰ্ক সুৰক্ষিত আৰু উন্নত কৰাৰ বাবে বৃটেইন (ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী), এইটো সন্মত যে স্বীকৃত মন্ত্ৰী প্ৰত্যেকৰ পৰা আনজনৰ আদালতত থাকিব।
চুক্তিৰ ষষ্ঠ চৰ্তটোৱে নেপালৰ স্বাধীনতাৰ মাত্ৰাক পোনপটীয়াকৈ সন্দেহ কৰাৰ স্থল থকা দেখা যায়। নেপাল আৰু ছিকিমৰ মাজৰ যিকোনো পাৰ্থক্যক 'ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ মধ্যস্থতাৰ কথা উল্লেখ কৰা' কথাটোৱে নেপালক অৰ্ধ-স্বতন্ত্ৰ বা ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ আশ্ৰিত ৰাজ্য হিচাপে চিনাকি দিয়ে। সপ্তম চৰ্তটোৱে নেপালৰ বৈদেশিক নীতিকো সীমিত কৰে। অষ্টম চৰ্তটোৱে 'আৱাসিক মন্ত্ৰী' শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছে কিন্তু 'ৰাষ্ট্ৰদূত' শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা নাই।
১৯২৩ চনৰ চুক্তিৰ পূৰ্বে নেপাল-বৃটিছ সম্পৰ্ক
সম্পাদনা কৰক১৮১৪-১৮১৬ চনৰ এংলো-নেপালী যুদ্ধৰ পিছত নেপালে সাধাৰণতে ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ সৈতে শান্তিপূৰ্ণ স্থিতি বজাই ৰাখিছিল। জং বাহাদুৰ ৰাণাৰ শাসনকালত দুয়োখন দেশৰ মাজত বন্ধুত্বৰ সম্পৰ্ক শীৰ্ষত উপনীত হৈছিল। ১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সময়ত নেপালেও ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ সমৰ্থনত নিজকে জড়িত কৰিছিল।[7] চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পিছত তেৰাই অঞ্চলৰ কিছুমান অঞ্চল য'ত আজিৰ বাঙ্কে, বৰদিয়া জিলা, কাইলালী আৰু পশ্চিম তেৰাইৰ কাঞ্চনপুৰ জিলা আছে,এই অঞ্চলখিনি নেপালক ঘূৰাই দিয়া হয় আৰু এই অঞ্চলক একেলগে 'নয়া মুলুক' ("নতুন দেশ") বুলি জনা যায়। চুক্তিৰ আগতে আৰু পিছত নেপাল আৰু বৃটেইনৰ মাজৰ সম্পৰ্ক সাধাৰণতে ভাল আছিল।
চুক্তিৰ আলোচনা
সম্পাদনা কৰকনেপালৰ তদানীন্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী চন্দ্ৰ চামছেৰে নেপালৰ স্বাধীনতাৰ স্বীকৃতিৰ বাবে বৃটেইনৰ সৈতে এক চুক্তি সম্পাদন কৰিব বিচাৰিছিল।[8] সগৌলি চুক্তিৰ দ্বাৰা নেপালৰ বৈদেশিক নীতিৰ ওপৰত আৰোপ কৰা অন্তৰ্নিহিত প্ৰতিবন্ধকতাৰ বিষয়ে অৱগত হৈ তেওঁ নেপালক সম্পূৰ্ণ সাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়াটো বিচাৰিছিল। ১৯২১ চনত যেতিয়া প্ৰিন্স অৱ ৱেলছ আৰু পিছলৈ অষ্টম এডৱাৰ্ড কাঠমাণ্ডুলৈ আহিছিল, চন্দ্ৰ শুমছেৰে নেপাল আৰু বৃটেইনৰ মাজত এক নতুন শান্তি চুক্তি প্ৰস্তুত কৰাৰ প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছিল। ১৯২৩ চনৰ ২১ ডিচেম্বৰত কাঠমাণ্ডুৰ সিংগা দৰবাৰত চূড়ান্ত চুক্তি স্বাক্ষৰিত হোৱাৰ আগতে কাঠমাণ্ডু, নেপাল আৰু লণ্ডনৰ ব্ৰিটিছ কৰ্তৃপক্ষই এবছৰৰো অধিক সময় ধৰি এই চুক্তিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিছিল।
চুক্তিৰ চৰ্তাৱলী
সম্পাদনা কৰক১৯২৩ চনৰ নেপাল-বৃটেইনৰ চুক্তিৰ চৰ্তাৱলী আছিল এনেধৰণৰ: [9][10]
১) নেপাল আৰু ব্ৰিটেইনে চিৰদিনৰ বাবে শান্তি আৰু পাৰস্পৰিক বন্ধুত্ব বজাই ৰাখিব আৰু পাৰস্পৰিক অভ্যন্তৰীণ আৰু বাহ্যিক স্বাধীনতাক সন্মান কৰিব।
2) দুয়োখন চৰকাৰৰ মাজত সম্পূৰ্ণ হোৱা সগৌলী চুক্তিৰ পৰা অন্তৰ্ভুক্ত কৰি পূৰ্বৰ সকলো চুক্তি, চুক্তি আৰু ব্যস্ততা এই চুক্তিৰ দ্বাৰা বাতিল কৰা হৈছে। বৰ্তমানৰ চুক্তিৰ দ্বাৰা সেইবোৰ সলনি কৰাৰ বাহিৰে।
3) যিহেতু অঞ্চলবোৰ উমৈহতীয়া সীমাৰ সৈতে সংলগ্ন,সেয়ে উভয়পক্ষই চুবুৰীয়া ৰাজ্যসমূহৰ সৈতে শান্তি আৰু বন্ধুত্বপূৰ্ণ সম্পৰ্ক ৰক্ষা কৰা উভয়পক্ষই এই চুক্তিৰ দ্বাৰা পাৰস্পৰিক বন্ধুত্বপূৰ্ণ সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰত যিকোনো বিভাজনৰ বিষয়ে অৱগত কৰিবলৈ সন্মত হ'ব, আৰু এনে ধৰণৰ ভুল বুজাবুজি দূৰ কৰিবলৈ যিমান সম্ভৱ সিমান দূৰ লৈকে ইয়াৰ ভাল কাৰ্য্য ব্যৱস্থা প্ৰয়োগ কৰিবলৈ সন্মত হয়।
4) প্ৰতিটো উচ্চ চুক্তিবদ্ধ পক্ষই এনে সকলো পদক্ষেপ ব্যৱহাৰ কৰিব কিয়নো ই ইয়াৰ অঞ্চলবোৰ আনজনৰ নিৰাপত্তাৰ প্ৰতি বিদ্বেষপূৰ্ণ উদ্দেশ্যপূৰ্ণভাৱে ব্যৱহাৰ প্ৰতিহত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰযোগ্য বুলি বিবেচনা কৰিব পাৰে।
5) ব্ৰিটিছ চৰকাৰ আৰু নেপাল চৰকাৰ আৰু তেওঁলোকৰ মাজত সৌহাৰ্দ্যপূৰ্ণ চুবুৰীয়া সম্পৰ্কৰ আৰু দীৰ্ঘদিনীয়া বন্ধুত্বৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি, ব্ৰিটিছ চৰকাৰে সন্মত হয় যে নেপাল চৰকাৰে নেপালৰ শক্তি আৰু কল্যাণৰ বাবে যিকোনো অস্ত্ৰ, গোলাবাৰুদ, যন্ত্ৰপাতি, যুদ্ধসদৃশ সামগ্ৰী বা মজুত কৰাৰ প্ৰয়োজন হওক বা নেপাললৈ আমদানি কৰাত একো বাধা নিষেধ নাথাকিব। আৰু যেতিয়ালৈকে ব্ৰিটিছ চৰকাৰ সন্তুষ্ট হয় যে নেপাল চৰকাৰৰ উদ্দেশ্য বন্ধুত্বপূৰ্ণ আৰু এনে আমদানিৰ পৰা ভাৰতৰ বাবে তাৎক্ষণিক বিপদ নাই তেতিয়ালৈকে এই ব্যৱস্থা সকলো সময়ৰ বাবে ভালদৰে চলি থাকিব। নেপাল চৰকাৰৰ দ্বাৰা বা ব্যক্তিগত ব্যক্তিৰ দ্বাৰা নেপালৰ সীমা অতিক্ৰম কৰি নেপালৰ সীমাত এনে ধৰণৰ অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ, গোলাবাৰুদ আদি আমদানি। অৱশ্যে, যদি অস্ত্ৰ যান-বাহনৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে যিকোনো সন্মিলন, যাৰ বাবে ব্ৰিটিছ চৰকাৰ এটা পক্ষ হ'ব পাৰে, নেপাল চৰকাৰৰ দ্বাৰা অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ আৰু গোলাবাৰুদ আমদানিৰ অধিকাৰ প্ৰযোজ্য হ'ব যাতে নেপাল চৰকাৰ প্ৰথমে সেই সন্মিলনৰ পক্ষ হ'ব, আৰু এনে আমদানি কেৱল সেই সন্মিলনৰ ব্যৱস্থা অনুসৰি কৰা হ'ব।
6) নেপাল চৰকাৰৰ হৈ সেই দেশলৈ তাৎক্ষণিক পৰিবহণৰ বাবে আমদানি কৰা সামগ্ৰীৰ ওপৰত ব্ৰিটিছ ভাৰতীয় বন্দৰত কোনো শুল্ক আৰোপ কৰা নহ'ব যদিহে দুয়োখন চৰকাৰে সময়ে সময়ে নিৰ্ধাৰণ কৰিব পৰা এনে কৰ্তৃত্বৰ পৰা প্ৰমাণপত্ৰ আমদানি বন্দৰত মুখ্য শুল্ক বিষয়াক প্ৰদান কৰা হ'ব যে সামগ্ৰীবোৰ নেপাল চৰকাৰৰ সম্পত্তি, নেপাল চৰকাৰৰ ৰাজহুৱা সেৱাৰ বাবে প্ৰয়োজন ীয় কোনো ৰাজ্যৰ একচেটিয়া বা ৰাজ্যিক বাণিজ্যৰ উদ্দেশ্যৰ বাবে নহয়, আৰু নেপাল চৰকাৰৰ নিৰ্দেশত নেপাললৈ গৈ আছে, ব্ৰিটিছ চৰকাৰে সকলো বাণিজ্য সামগ্ৰীৰ সন্দৰ্ভত অনুদানৰ বাবে সন্মত হ'ব, যাৰ বাবে ব্ৰিটিছ ভাৰতীয় বন্দৰত তাৎক্ষণিকভাৱে কাঠমাণ্ডুলৈ প্ৰেৰণৰ বাবে আমদানি কৰা হ'ব, পথত বৃহৎ পৰিমাণৰ নভঙাকৈ পৰিশোধ কৰা সম্পূৰ্ণ শুল্কৰ ৰেহাইৰ ব্যৱস্থা থাকিব যদিহে ইতিমধ্যে সন্মত হোৱা ব্যৱস্থা অনুসৰি, দুয়োখন চৰকাৰৰ মাজত এনে সামগ্ৰীবোৰে এই চুক্তি অনুসৰি সময়ে সময়ে নিৰ্ধাৰণ কৰিব পৰা নিয়ম অনুসৰি শুল্ক তত্ত্বাৱধানত প্ৰৱেশ বন্দৰত পুনৰ পেকিং কৰাৰ বাবে বৃহৎ পৰিমাণে ভাঙিব পাৰে।
7) নেপাল আদালতত বৃটিছ দূত লেফটেনেণ্ট-কৰ্ণেল ডব্লিউ.এফ.টি. অ'কনৰ, চি.আই.ই., চি.ভি.ও. আৰু নেপাল চৰকাৰৰ ফালৰ পৰা জেনেৰেল হিজ হাইনেছ মহাৰাজ ছাৰ চন্দ্ৰ শুমশ্বৰ জংগা বাহাদুৰ ৰাণা, জি.চি.বি., জি.চি.এছ.আই., জি.চি.এছ.আই., জি.জি.ডি.-ৰ দ্বাৰা ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ ফালৰ পৰা স্বাক্ষৰিত এই চুক্তি জি.চি.ভি.ও., ডি.চি.আই., থং-লিন পিম্মা কোকাং- নেপালৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী আৰু মাৰ্শ্বেল ৱাং-চিয়ানক অনুমোদন জনোৱা হ'ব আৰু যিমান সম্ভৱ সোনকালে কাঠমাণ্ডুত অনুমোদন বিনিময় কৰা হ'ব।
চুক্তিৰ ফলাফল
সম্পাদনা কৰকনেপাল আৰু ব্ৰিটেইনৰ মাজত হোৱা এই চুক্তিখন জাতিসংঘত লিপিবদ্ধ কৰা প্ৰথম চুক্তি আছিল। এই চুক্তিয়ে নেপালক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মৰ্যাদা স্পষ্ট কৰি দিছিল। চুক্তিখনে নেপালক এখন স্বাধীন আৰু সাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে ঘোষণা কৰিছিল। এই চুক্তি নেপাল আৰু ব্ৰিটেইনৰ মাজত হোৱা প্ৰথম চুক্তি আছিল যিটো দুয়োখন ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত পাৰস্পৰিক আলোচনাৰ দ্বাৰা সমাপ্ত হৈছিল। গৰিষ্ঠসংখ্যক নেপালী বুৰঞ্জীবিদৰ মতে এই চুক্তি ৰাণা শাসনকালৰ অন্যতম সাফল্য আছিল।[11][12]নেপালত বাস কৰা ব্ৰিটিছ প্ৰতিনিধি, যাক আগতে আৱাসী বুলি জনা গৈছিল। চুক্তি স্বাক্ষৰিত হোৱাৰ পৰা দূত হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হৈছিল। [13]
তথ্যৰ উৎস
সম্পাদনা কৰকননন
- ↑ Landon, P. (1976). Nepal. প্ৰকাশক Kathmandu: Ratna Pustak Bhandar. পৃষ্ঠা. 151.
- ↑ Hussain, Assad (1970). British India's relation with the Kingdom of Nepal. প্ৰকাশক London: George Allen and Unwin Ltd.. পৃষ্ঠা. 208.
- ↑ Majumdar, K.. Political Relations between India and Nepal. পৃষ্ঠা. 234.
- ↑ Acharya, Baburam (c. 1967). Shree Panch Prithivi Narayan Shah ko Sanxipta Jiwani.
- ↑ Bradshaw, Parish and Gajaraj, Mishra, “Treaty of Sugauli,” 1816. Historic Treaties and Documents, Archive Nepal. https://www.archivenepal.org/treatiescollection.
- ↑ Aitchison, C.U.. A collection of Treaties, Engagements and Sanads. প্ৰকাশক Calcutta: Bengal Printing Press. পৃষ্ঠা. 55, 56.
- ↑ Hussain, Assad (1970). British India's relation with the Kingdom of Nepal. প্ৰকাশক London: George Allen and Unwin Ltd.. পৃষ্ঠা. 77.
- ↑ Majumdar, K.. Political Relations between India and Nepal. পৃষ্ঠা. 209.
- ↑ Aitchison, C.U.. A collection of Treaties, Engagements and Sanads. প্ৰকাশক Calcutta: Bengal Printing Press. পৃষ্ঠা. 67, 68, 69.
- ↑ "Treaty between the United Kingdom and Nepal together with Note respecting the Importation of Arms and Ammunition into Nepal". H.M. Stationery Office. 1925. http://treaties.fco.gov.uk/treaties/treatyrecord.htm?tid=11170&pg=2..[সংযোগবিহীন উৎস]
- ↑ Hussain, Assad (1970). British India's relation with the Kingdom of Nepal. প্ৰকাশক London: George Allen and Unwin Ltd..
- ↑ Acharya, Baburam (c. 1965). Nepal ko Sanxipta Britanta.
- ↑ "Nepal Embassies website". Archived from the original on 2017-02-24. https://web.archive.org/web/20170224191956/http://www.nepembassy.org.uk/nepal_britain_relations.php। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-12-02.