বাংলাদেশত হিন্দুধৰ্ম
হিন্দুধৰ্ম হ'ল বাংলাদেশৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম প্ৰচলিত ধৰ্ম। ২০২২ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি বাংলাদেশৰ জনসংখ্যাৰ ৭.৯৫ শতাংশ হ'ল হিন্দু।[2][3] জনসংখ্যাৰ দিশৰপৰা, ভাৰত আৰু নেপালৰ পিছতেই বাংলাদেশ হ'ল পৃথিৱীৰ তৃতীয় বৃহত্তম হিন্দু জনবহুল দেশ।
 | |
| মুঠ জনসংখ্যা | |
|---|---|
| ১৩,১৩০,১০৬ (২০২২ চনৰ লোকপিয়ল) (মুঠ জনসংখ্যাৰ ৭.৯৫%)[1] | |
| সৰ্বাধিক জনসংখ্যা বিশিষ্ট অঞ্চল | |
| ঢাকা বিভাগ | ১৫,৮১,৮২০ (১৩.৫০%) |
| চট্টগ্ৰাম বিভাগ | ২৪,১৯,০১০ (১১.৫২%) |
| ৰাজশাহী বিভাগ | ১৮,৭৪,৯০৪ (১২.৯৭%) |
| খুলনা বিভাগ | ৩০,৭২,৭৩৩ (৬.৬১%) |
| ছিলেট বিভাগ | ২৭,২১,৪১৬ (৬.২৫%) |
| ৰংপুৰ বিভাগ | ১০,৮১,৫৮৪ (৫.৬৭%) |
| বৰিশাল বিভাগ | ৯,৬৫,৪৯৬ (৮.২৪%) |
| ময়মনসিংহ বিভাগ | ৪,৫৯,৩১৪(৩.৯২%) |
| ধৰ্ম | |
| হিন্দুধৰ্ম | |
| ভাষা | |
| সংস্কৃত (ধৰ্মীয় ভাষা) বাংলা আৰু অন্যান্য জনগোষ্ঠীয় ভাষা | |
.JPG)
ইতিহাস
সম্পাদনা কৰকবাংলাদেশৰ এই ধৰ্মৰ ৰীতি-নীতি আৰু ৰীতি-নীতি ঐতিহাসিকভাৱে চুবুৰীয়া ভাৰতীয় ৰাজ্য পশ্চিম বংগৰ লগত মিল আছে। দৰাচলতে বাংলাদেশত হিন্দু ধৰ্মৰ কেইবাটাও পন্থা আৰু তত্ত্ব বিভিন্ন ঋষি আৰু মহাত্মাৰ দ্বাৰা সৃষ্টি হৈছিল। ক’ব পাৰি যে হিন্দু ধৰ্মই এই মাটিৰ সৃষ্টি, ইয়াৰ আটাইতকৈ পুৰণি ধৰ্ম। মন কৰিব যে ১৯৪৭ চনত ভাৰত বিভাজনৰ পূৰ্বে বৰ্তমানৰ বাংলাদেশ (তেতিয়া পূব বংগ বুলি কোৱা হৈছিল) আৰু পশ্চিম বংগৰ ভূখণ্ড একত্ৰিত হৈছিল।
সংস্কৃতি
সম্পাদনা কৰকদুৰ্গা পূজা বাংলাদেশৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ হিন্দু উৎসৱ। লগতে হিন্দু সমাজত ৰথযাত্ৰা, কালি পূজা, লক্ষ্মী পূজা, সৰস্বতী পূজা, মানস পূজা, চৰক পূজা, শীতলা পূজা, জন্মাষ্টমী, কাত্যয়নী পূজা, বসন্তী পূজা, শিৱ পূজা, থান পূজা আদি বহুলভাৱে প্ৰচলিত। বাংলাদেশে সনাতন ধৰ্মৰ সংস্কাৰ আৰু প্ৰচাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদান আগবঢ়োৱা কেইবাজনো মহাত্মা আৰু গুৰু আছে। তাৰ ভিতৰত শ্ৰীশ্ৰী ঠাকুৰ উকুমালচন্দ্ৰ, স্বামী নিগমানন্দ, স্বামী প্ৰণবনন্দ, শ্ৰীশ্ৰী হৰিচন্দ ঠাকুৰ, শ্ৰীশ্ৰী জগদ্বন্ধু সুন্দৰ, মা আনন্দময়ী, শ্ৰীশ্ৰী ৰাম ঠাকুৰ, শ্ৰীশ্ৰী লোকনাথ ব্ৰহ্মচাৰী, শ্ৰীশ্ৰী বালক ব্ৰহ্মচাৰী, মহাত্মা শ্ৰীশ্ৰী গুৰুনাথ, শ্ৰীশ্ৰী চিন্ময়, শ্ৰী গণেশ পাগল আদি। চৈতন্যদেৱৰ গৃহভূমিও বাংলাদেশত আছিল। সকলোকে সিহঁতৰ অনুগামীসকলে পূজা কৰে।
জনসংখ্যা
সম্পাদনা কৰক১৯০১ চনৰ পৰা ২০২২ চনলৈকে
সম্পাদনা কৰক| বছৰ | শতকৰা (%) | হিন্দু জনসংখ্যা | মুঠ জনসংখ্যা | টোকা |
|---|---|---|---|---|
| ১৯০১ | ৩৩.০০% | ৯৫,৪৬,২৪০ | ২,৮৯,২৭,৬২৬ | বাংলা অঞ্চল |
| ১৯১১ | ৩১.৫০% | ৯৯,৩৯,৮২৫ | ৩,১৫,৫৫,৩৬৩ | বঙ্গভঙ্গ (১৯৪৭)ৰ আগত |
| ১৯২১ | ৩০.৬০% | ১,০১,৭৬,০৩০ | ৩,৩২,৫৪,৬০৭ | |
| ১৯৩১ | ২৯.৪০% | ১,০৪,৬৬,৯৮৮ | ৩,৫৬,০৪,১৮৯ | |
| ১৯৪১ | ২৮.০০% | ১,১৭,৫৯,১৬০ | ৪,১৯,৯৯,২২১ | |
| ১৯৫১ | ২২.০৫% | ৯২,৩৯,৬০৩ | ৪,২০,৬২,৪৬২ | পাকিস্তানৰ সময়ত |
| ১৯৬১ | ১৮.৫০% | ৯৩,৭৯,৬৬৯ | ৫,০৮,০৪,৯১৪ | |
| ১৯৭৪ | ১৩.৫০% | ৯৬,৭৩,০৪৮ | ৭,১৪,৭৮,৫৪৩ | বাংলাদেশৰ স্বাধীনতাৰ পিছত |
| ১৯৮১ | ১২.১৩% | ১,০৫,৭০,২৪৫ | ৮,৭১,২০,৪৮৭ | |
| ১৯৯১ | ১০.৫১% | ১,১১,৭৮,৮৬৬ | ১০,৬৩,১৫,৫৮৩ | |
| ২০০১ | ৯.৬০% | ১,১৮,২২,৫৮১ | ১২,৩১,৫১,৮৭১ | |
| ২০১১ | ৮.৫৪% | ১,২৭,৩০,৬৫১ | ১৪,৯৭,৭২,৩৬৪ | |
| ২০২২ | ৭.৯৫% | ১,৩১,৩১,১০৬ | ১৬,৫১,৫৮,৬১৬ |
সূত্ৰ: ভাৰতৰ লোকপিয়ল ১৯০১-১৯৪১, পূৰ্ব পাকিস্তানৰ ১৯৫১-১৯৬১ চনৰ লোকপিয়ল, বাংলাদেশ চৰকাৰৰ লোকপিয়ল ১৯৭৪-২০২২[4][5][6][7]
বিভাগ অনুযায়ী হিন্দু জনসংখ্যা
সম্পাদনা কৰক
| বিভাগ | ২০১১ চনত
(%) |
২০২২ চনত
(%) |
|---|---|---|
| বৰিশাল | ৯.১৬ | ৮.২৪ |
| চট্টগ্ৰাম | ৭.০৫ | ৬.৬১ |
| ঢাকা | ৬.২২ | ৬.২৫ |
| খুলনা | ১২.৮৫ | ১১.৫২ |
| ময়মনসিংহ | - | ৩.৯২ |
| ৰাজশাহী | ৫.৮৮ | ৫.৬৭ |
| ৰংপুৰ | ১৩.২১ | ১২.৯৭ |
| ছিলেট | ১৪.০৫ | ১৩.৫০ |
জিলা অনুসৰি হিন্দুধৰ্ম
সম্পাদনা কৰক| জিলা | হিন্দু জনসংখ্যা | মুঠ জনসংখ্যা | শতাংশ (%) | ||
|---|---|---|---|---|---|
| বৰগুনা | ৬৯,৪৯২ | ১০,১০,৫৩১ | ৬.৮৮ | ||
| বৰিশাল | ২,৭৫,২৬৩ | ২৫,৭০,৪৪৬ | ১০.৭১ | ||
| ভোলা | ৫৫,৫৩৫ | ১৯,৩২,৫১৮ | ২.৮৭ | ||
| ঝালকাঠি | ৬১,৩৫২ | ৬,৬১,১৬০ | ৯.২৮ | ||
| পটুৱাখালী | ১,০৭,৫৫৩ | ১৭,২৭,২৫৪ | ৬.২৩ | ||
| পিৰোজপুৰ | ১,৮০,৯৮২ | ১১,৯৮,১৯৫ | ১৫.১০ | ||
| বান্দৰবান | ১৬,৫০১ | ৪,৮১,১০৬ | ৩.৪৩ | ||
| ব্ৰাহ্মণবাড়িয়া | ২,২০,৯৬০ | ৩,৩০,৬৫,৬৩৩ | ৬.৬৮ | ||
| চাঁদপুৰ | ১,৪৬,৫২৪ | ২৬,৩৫,৭৪৮ | ৫.৫৬ | ||
| চট্টগ্ৰাম | ৯,৮২,৬০৪ | ৯,১৬,৯৬,৪৬৫ | ১০.৭২ | ||
| কুমিল্লা | ২,৬৯,২১৪ | ৬,২১,২২,১৬,৬০৬ | ৪.৩৩ | ||
| কক্সবাজাৰ | ১,০৮,১৬৬ | ২,৮২৩,২৬৮ | ৩.৮৩ | ||
| ফেনী | ৯১,১৬০ | ১৬,৪৮,৮৯৬ | ৫.৫৩ | ||
| খাগড়াছড়ি | ১,১৯,৭০৬ | ৭,১৪,১১৯ | ১৬.৭৬ | ||
| লক্ষ্মীপুৰ | ৬১,৮৪৬ | ১৯,৩৭,৯৪৮ | ৩.১৯ | ||
| নোৱাখালী | ১,৪৭,১৫৪ | ৩,৬২৫,৪৪২ | ৪.০৬ | ||
| ৰাঙ্গামাটি | ৩৩,১১২ | ৬,৪৭,৫৮৬ | ৫.১১ | ||
| ঢাকা | ৬৭২,২৬৯ | ১৪,৭৩৪,৭০১ | ৪.৫৬ | ||
| ফৰিদপুৰ | ১,৮২,৫৬১ | ২,১৬,২৮,৭৯৯ | ৮.৪৪ | ||
| গাজীপুৰ | ২,৬৩,৪৯০ | ৫,২৬,৩৪,৫০,০০০ | ৫.০১ | ||
| গোপালগঞ্জ | ৩,৪৮,৯৭৪ | ১২,৯৫,০৫,৭৫৭ | ২৬.৯৫ | ||
| কিশোৰগঞ্জ | ১,৫৮,৭৭৮ | ৩,২৬,৭৬,২৬,০০০ | ৪.৮৬ | ||
| মাদাৰীপুৰ | ১,৪৪,৯০৪ | ১২,৯৩,০২৭ | ১১.২১ | ||
| মাণিকগঞ্জ | ১,৩৮,৮৭৫ | ১৫,৫৮,০২৫ |
| ||
| মুন্সীগঞ্জ | ১,২২,২৩৮ | ১৬,২৫,৪১৬ | ৭.৫২ | ||
| নাৰায়ণগঞ্জ | ১,৪৪,১০৫ | ৩,৯০৯,১৩৮ | ৪.৮৯ | ||
| নৰসিংদী | ১,৮৪,৩০৯ | ২২,২৪,৯৪,৪৪৪ | ৪.৭১ | ||
| ৰাজবাড়ী | ১,১০,৫৬৯ | ১১,৮৯,৮১৮ | ৯.২৯ | ||
| শৰিয়তপুৰ | ৪২,৭২৪ | ১২,৯৪,৫৬২ | ৩.৩০ | ||
| টাঙ্গাইল | ২,৫৭,৩৫১ | ৪,০৩,৭৬,০৮৮ | ৬.৩৭ | ||
| বাগেৰহাট | ২,৬৪,২২৯ | ১৬,১৩,০৭৬ | ১৬.৩৮ | ||
| চুৱাডাঙ্গা | ২৭,৮০৪ | ১২,৩৪,০৫৪ | ২.২৫ | ||
| যশোৰ | ৩,১৩,৫৯২ | ৩,০৭,৬০,১৪,৪৪৪ | ১০.১৯ | ||
| ঝিনাইদহ | ১,৬৮,৪৪৪ | ২,০০৫,৮৪,৯৫২ | ৮.৪০ | ||
| খুলনা | ৫৪২,৪১৭ | ২৬,১৩,৩৮,৫৩৭ | ২০.৭৬ | ||
| কুষ্টিয়া | ৫৮,৭৭১ | ২১,৪৯,৬৯,২৯৮ | ২.৭৩ | ||
| মাগুৰা | ১,৬২,১৩৮ | ১০,৩৩,১১৫ | ১৫.৬৯ | ||
| মেহেৰপুৰ | ৮,৪৯৭ | ৭,০৫,৩৫৬ | ১.২০ | ||
| নড়াইল | ১,২৪,৪৬৫ | ৭,৮৮,৬৭১ | ১৫.৭৮ | ||
| সাতক্ষীৰা | ৩,৩৭,১৪৫ | ২২,২৬,৫৮,২৮০ | ১৫.৩৫ | ||
| জামালপুৰ | ৩৯,৮২৭ | ২৫,০০,০০,০০০ | ১.৫৯ | ||
| ময়মনসিংহ | ২,০২,৪৪০ | ৫,৮৯,৯০০,০০০ | ৩.৪৩ | ||
| নেত্ৰকোনা | ২,০২,৬৪৮ | ২৩,২৪,৮৫৩ | ৮.৭২ | ||
| শেৰপুৰ | ৩৬,৮২৭ | ১৫,০১,৮৫৩ | ২.৪৫ | ||
| বগুড়া | ২১৬,৬৫৭ | ৩,৭৩৪,২৯৭ | ৫.৮০ | ||
| চাপাইনবাবগঞ্জ | ৭২,১৭৮ | ১৮,৩৫,৫২৮ | ৩.৯৩ | ||
| জয়পুৰহাট | ৮৭,৫৯৫ | ৯,৫৬,৪৩১ | ৯.১৬ | ||
| নওগাঁ | ৩২১,৩৪১ | ২,৭৮৪,৫৯৯ | ১১.৫৪ | ||
| নাটোৰ | ১,০৭,১২৪ | ১৮,৫৯,৯২২ | ৫.৭৬ | ||
| পাবনা | ৭৪,২৬৫ | ২,৯০৯,৬২৪ | ২.৫৫ | ||
| ৰাজশাহী | ১,৩৩,৫১৪ | ২,৯১৫,০০৯ | ৪.৫৮ | ||
| চিৰাজগঞ্জ | ১,৪৬,৫২৩ | ৩,৩৫৭,৭০৬ | ৪.৩৭ | ||
| দিনাজপুৰ | ৬৪৮,৩২৬ | ৩,৩১৫,২৩৬ | ১৯.৫৬ | ||
| গাইবান্ধা | ১,৭৭,৫৯৩ | ২,৫৬২,২৩৩ | ৬.৯৩ | ||
| কুড়িগ্ৰাম | ১,৪৩,৩৮১ | ২,৩২৯,১৬০ | ৬.১৬ | ||
| লালমনিৰহাট | ১,৮৫,৩২২ | ১,৪২,৮৪০,৬ | ১২.৯৭ | ||
| নীলফামাৰী | ৩২৭,৩৩৩ | ২,০৯২,৫৬৮ | ১৫.৬৪ | ||
| পঞ্চগড় | ১,৮৪,৯৫১ | ১,১৭৯,৮৪৩ | ১৫.৬৮ | ||
| ৰংপুৰ | ২৮৩,৯৬৪ | ৩,১৬,৯৬,১৪ | ৮.৯৬ | ||
| ঠাকুৰগাঁও | ৩৩৯,৫৮০ | ১,৫৩৩,৮৯৫ | ২২.১৪ | ||
| হবিগঞ্জ | ৩৭৪,১০৪ | ২,৩৫৮,৮৮৬ | ১৫.৮৬ | ||
| মৌলভীবাজাৰ | ৫১৯,২৬৩ | ২,১২৩,৪৪৭ | ২৪.৪৫ | ||
| সুনামগঞ্জ | ৩১৫,০৪৪ | ২,৬৯৫,৪৯৬ | ১১.৬৯ | ||
| ছিলেট | ২৮২,৯০৪ | ৩,৮৫৭,১২৩ | ৭.৩৩ |
হিন্দু মন্দিৰ
সম্পাদনা কৰক২০১১ চনত হিন্দু ধৰ্ম কল্যাণ ন্যাসে কৰা চৰকাৰী পৰিসংখ্যা অনুসৰি বাংলাদেশত মুঠ ৪০৪৩৮ টা হিন্দু ধৰ্মীয় অনুষ্ঠান বা মন্দিৰ আছে। অৰ্থাৎ ২০১১ চনৰ হিচাপ অনুসৰি প্ৰতি ৩০৫ জন সনাতন ধৰ্মীয় লোকৰ বিপৰীতে এটাকৈ মন্দিৰ আছে। কিন্তু পৰিয়ালৰ মন্দিৰৰ সংখ্যা যোগ কৰিলে এই সংখ্যাৰ মন্দিৰ লাখ লাখ হ’ব।
-
শিৱমন্দিৰ, পুঠিয়া, ৰাজশাহী -
বাংলাদেশেৰ জাতীয় মন্দিৰ, ঢাকেশ্বৰী মন্দিৰ -
কান্তনগৰ মন্দিৰ -
ৰমনা কালী মন্দিৰ, ঢাকা। -
কান্তনগৰ মন্দিৰ, দিনাজপুৰ -
পঞ্চৰত্ন গোবিন্দ মন্দিৰ, পুঠিয়া, ৰাজশাহী -
কালভৈৰব মন্দিৰ, ব্ৰাহ্মণবাড়িয়া -
ৰথযাত্ৰা -
দুৰ্গা পূজা, ঢাকা
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
সৰ্বাধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ মন্দিৰ হ'ল ঢাকেশ্বৰী মন্দিৰ, যিটো ঢাকাত অবস্থিত। এই মন্দিৰত দুৰ্গা পূজা আৰু কৃষ্ণ জন্মাষ্টমী খুব আড়ম্বৰৰে সৈতে উদ্যাপিত হয়। ঢাকাৰ অন্যান্য প্ৰধান মন্দিৰসমূহ হ'ল - ৰামকৃষ্ণ মঠ আৰু মিছন, জয় কালী মন্দিৰ, লক্ষ্মী নাৰায়ণ মন্দিৰ, স্বামীবাগ ইচকন মন্দিৰ, ৰমনা কালীবাড়ি মন্দিৰ, লোকনাথ মন্দিৰ, হাতিৰঝিল শ্ৰীচৈতন্য মন্দিৰ, সিদ্ধেশ্বৰী কালীমন্দিৰ, শনিৰ আখড়া, ভোলানন্দগিৰি আশ্ৰম ইত্যাদি।[10]
উনৈশ শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ ফালে নিৰ্মিত ব্ৰাহ্মণবাড়িয়া কাল ভৈৰব মন্দিৰত শিৱ মূৰ্তি আছে। বাংলাদেশেৰ অন্যান্য উল্লেখযোগ্য হিন্দু মন্দিৰ আৰু আশ্ৰমসমূহ হ'ল - চন্দ্ৰনাথ মন্দিৰ, আদিনাথ মন্দিৰ, সুগন্ধা, যশোৰেশ্বৰী কালী মন্দিৰ, পঞ্চ ৰত্ন গোবিন্দ মন্দিৰ, ভবাণীপুৰ শক্তিপিঠ, শ্যামনগৰ শক্তিপীঠ, চত্তেশ্বৰী মন্দিৰ, ধামৰাই জগন্নাথ ৰথ, পুঠিয়া মন্দিৰ কমপ্লেক্স, কান্তাজিউ মন্দিৰ, কুমিল্লা জগন্নাথ মন্দিৰ, কালিয়াজেউ মন্দিৰ, শ্ৰীশাইল, বিশ্বনাথ মন্দিৰ, বড়ো কালী বাড়ি মন্দিৰ, মুক্তাগাছ শিব মন্দিৰ, শ্যামসুন্দৰ মন্দিৰ, চন্দ্ৰাবতী মন্দিৰ, লালমাই চণ্ডী মন্দিৰ, জোড়বাংলা মন্দিৰ, সোণাৰং যমজ মন্দিৰ, জগন্নাথ মন্দিৰ, পাবনা, ৰজা কংসনাৰায়ণৰ মন্দিৰ, বৰোদি লোকনাথ আশ্ৰম, ওড়াকান্দি শ্ৰী হৰিদাঁদ মন্দিৰ, ফৰিদপুৰৰ শ্ৰী জগদ্বন্ধু সুন্দৰৰ শ্ৰীঅঙ্গণ, শ্ৰী সত্যনাৰায়ণ সেৱা মন্দিৰ, ৱাহেদপুৰ গিৰি ধাম, চট্টগ্ৰামৰ ৰামকৃষ্ণ সেৱাশ্ৰম, চৌমুহনীৰ ৰাম ঠাকুৰ আশ্ৰম, চট্টগ্ৰামৰ কৈবল্যধাম, পাবনাৰ হিমায়েতপুৰ ঠাকুৰ অনুকূলচন্দ্ৰৰ সৎসঙ্গ মন্দিৰ, খুলনাৰ ধৰ্মসভা মন্দিৰ, যশোৰৰ প্ৰেমবাগ মন্দিৰ, বগুড়াৰ শ্ৰী অৰবিন্দ মন্দিৰ, চুকনগৰৰ (খুলনা) নিমতলা মন্দিৰ, মাদাৰীপুৰৰ প্ৰণব মঠ ইত্যাদি।
ঢাকেশ্বৰী জাতীয় মন্দিৰ
সম্পাদনা কৰকধাৰণা কৰা হয় যে, সেন ৰাজবংশৰ ৰজা বল্লাল সেনে দ্বাদশ শতিকাত ঢাকাত এই ঢাকেশ্বৰী জাতীয় মন্দিৰটো প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
বাংলাদেশৰ হিন্দু ব্যক্তি
সম্পাদনা কৰকবাহ্যিক সংযোগ
সম্পাদনা কৰক- "Bangladesh". CIA Factbook. 17 May 2022. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bangladesh/.
- "Bangladesh Hindus 'will not go back'". BBC News. 22 November 2001. http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/1670410.stm.
- "HAF Report Summary on Bangladeshi Hindus". HAF. http://www.hinduamericanfoundation.org/campaigns_human_rights_hhr2005_executive_summary.htm.
- "Bangladesh minority report". Amnesty International. http://www.web.amnesty.org/library/Index/ENGASA130062001?open&of=ENG-2S4.
| ৱিকিমিডিয়া কমন্সত Hinduism in Bangladesh সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল আছে। |
| ৱিকিউদ্ধৃতিত Hinduism in Bangladesh বিষয় সংক্ৰান্তত উদ্ধৃতি আছে। |
তথ্যসূত্ৰ
সম্পাদনা কৰক- ↑ "Census 2022: Bangladesh population now 165 million". Dhaka Tribune. 27 July 2022. https://www.dhakatribune.com/bangladesh/2022/07/27/bangladeshs-population-size-now-1651-million.
- ↑ "Population & Housing Census-2011: Union Statistics". Bangladesh Bureau of Statistics. March 2014. পৃষ্ঠা: xiii. http://203.112.218.65:8008/WebTestApplication/userfiles/Image/National%20Reports/Union%20Statistics.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2015-04-17.
- ↑ "Bangladesh Population (2021) – Worldometer" (en ভাষাত). worldometers.info. https://www.worldometers.info/world-population/bangladesh-population/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-05-04.
- ↑ "Latest News @". Newkerala.com. http://www.newkerala.com/news.php?action=fullnews&id=6260। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-10-25.
- ↑ "Bangladesh". State.gov. https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/3452.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-10-25.
- ↑ "Bangladesh – Population Census 1991". catalog.ihsn.org. http://catalog.ihsn.org/index.php/catalog/115.
- ↑ "Census 2022: Bangladesh population now 165 million". 2022-08-13. https://bbs.portal.gov.bd/sites/default/files/files/bbs.portal.gov.bd/page/b343a8b4_956b_45ca_872f_4cf9b2f1a6e0/2022-07-28-14-31-b21f81d1c15171f1770c661020381666.pdf.
- ↑ http://www.bbs.gov.bd
- ↑ https://bbs.portal.gov.bd/site/page/b432a7e5-8b4d-4dac-a76c-a9be4e85828c
- ↑ Editor, Staff (2019-09-11). "Top 10 Hindu Temple in Bangladesh (Oldest And Biggest)" (en-US ভাষাত). Travel Mate. https://www.travelmate.com.bd/top-hindu-temple-in-bangladesh/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-04-22.