শব্দ: বিভিন্ন সংশোধনসমূহৰ মাজৰ পাৰ্থক্য

শব্দ হৈছে এক প্ৰকাৰৰ যান্ত্ৰিক তৰংগ।‌‌‌যেতিয়া কোনো কঠিন, জুলীয়া বা গেছীয় পদাৰ্থৰ মাজেৰে চাপৰ একধৰণৰ স্পন্দনে গতি কৰে, তেতিয়া তাক [[যান্ত্ৰিক তৰংগ]] বুলি কোৱা হয়। অন্য ভাষাত ক’বলৈ গ’লে শব্দ হৈছে আমাৰ শ্ৰৱণ ইন্দ্ৰিয়ত অনুভূত হোৱা এক ধৰনৰধৰণৰ উদ্দীপনা।<ref>The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition, Houghton Mifflin Company, 2000, archived from the original on June 25, 2008, retrieved May 20, 2010</ref>

শব্দ হৈছে চাপৰ পৰিবৰ্তনৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা এক ধৰণৰ তৰংগ, যি [[সংকোচনশীল মাধ্যম]]ত গতি কৰিব পাৰে। কঠিন পদাৰ্থত শব্দ‌ৰ গতি চাপৰ পৰিবৰ্তনৰ ওপৰিওউপৰিও কম্পনৰ শৃংখলৰ দ্বাৰাও প্ৰভাৱিত হয়। গতি কৰাৰ সময়ত শব্দ তৰংগৰ [[প্ৰতিফলন]] আৰু [[প্ৰতিসৰণ]]ৰ ওপৰিওউপৰিও প্ৰাবল্য হ্ৰাস পাব পাৰে।<ref> http://www.jhu.edu/virtlab/ray/acoustic.htm</ref>

* মাধ্যমটোৰ নিজৰ গতিৰ দ্বাৰাও শব্দ তৰংগৰ গতি প্ৰভাৱিত হয়। উদাহৰণ স্বৰূপে বায়ুৰ মাজেৰে শব্দৰ গতি বতাহৰ গতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।

কোনো নিৰ্দিষ্ট ইন্দ্ৰিয়ৰ কাৰণে শব্দৰ অনুভূতি, শব্দ তৰংগৰ কম্পনাংকৰ এটা নিৰ্দিষ্ট পৰিসৰৰ কাৰণে সীমাবদ্ধ হয়। মানুহৰ শ্ৰবণ ইন্দ্ৰিয়(কাণ)ৰ কৰণে সধাৰণতে এ‌ই পৰিসৰ ২০ হাৰ্জৰ পৰা ২০০০০ [[হাৰ্জ]](২০ কিল’ হাৰ্জ)<ref>http://books.google.com/books?id=RUDTFBbb7jAC&pg=PA248</ref> হয় যদিও এ‌ই পৰিসৰ নিৰ্দিষ্ট নহয়। বয়সৰ লগে লগে সাধাৰণতে এ‌ই পৰিসৰৰ উচ্ছ সীমা হ্ৰাস পায়। অন্যান্য প্ৰাণীবোৰৰো শ্ৰবণৰ এটা নিৰ্দিষ্ট পৰিসৰ থাকে। উদাহৰণ স্বৰূপে কুকুৰে ২০ কিল’হাৰ্জতকৈ বেছি কম্পনাংকৰ শব্দ শুনা পায় কিন্তু ৪০ হাৰ্জতকৈ কম কম্পনাংকৰ শব্দ শুনা নাপায়। বিভিন্ন প্ৰাণীয়ে শব্দক এক মূখ্যমুখ্য অনুভূতি হিচাপে গ্ৰহণ কৰাৰ ওপৰিওউপৰিও যোগাযোগ, বিপদ নিৰূপন, চিকাৰ কৰা আদি কাৰ্যতো ব্যৱহাৰ কৰে। বায়ু, পানী আৰু বিভিন্ন ভৌতিক পৰিঘটনা যেনে জুই, বতাহ, সাগৰৰ ঢৌ বা [[ভূমিকম্প]] আদিয়ে ইহঁতৰ নিজস্ব শব্দ সৃষ্টি কৰে। বিভিন্ন প্ৰাণী যেনে চৰাই, ভেকুলী আৰু বিভিন্ন সাগৰীয় আৰু স্থলচৰ স্তন্যপায়ী প্ৰাণীৰ শব্দ সৃষ্টি কৰিবৰ কাৰণে নিৰ্দিষ্ট অংগ আছে। কিছুমান প্ৰাণীয়ে এ‌ই অংগবোৰ কথা কোৱা বা গান গোৱা কাৰ্যত ব্যৱহাৰ কৰে। সৰ্বোপৰি মানুহে সৃষ্টি কৰা সংষ্কৃতি আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যা যেনে [[সংগীত]], [[দূৰভাষ]], [[অনাতাঁৰ]] যন্ত্ৰ আদিৰ দ্বাৰা শব্দ সৃষ্টি কৰা, বাণীবন্ধন কৰা, প্ৰেৰণ কৰা আৰু প্ৰচাৰ কৰা আদি কাৰ্য সম্ভৱপৰ হৈছে। মানুহৰ শব্দৰ অনুভূতিৰ বৈজ্ঞানিক অধ্যয়ণকঅধ্যয়নক চাইক’এক’ষ্টিক্‌‌চ্‌ (Psychoacoustics) বোলা হয়।

[[পদাৰ্থ বিজ্ঞান]]ৰ দৃষ্টিত শব্দ বুলিলে সকলো ধৰণৰ পদাৰ্থ যেনে কঠিন, তৰল, গেছীয় আৰু [[প্লাজমা]]ৰ মাজেৰে গতি কৰিব পৰা যান্ত্ৰিক তৰংগ বা কম্পনক বুজা যায়। যিবিলাক পদাৰ্থৰ মাজেৰে শব্দ তৰংগ‌ই গতি কৰিব‌ পাৰে সে‌ই পদাৰ্থবোৰক মাধ্যম বোলা হয়। মাধ্যম অবিহনে অৰ্থা‌ৎ শূণ্যতশূন্যত শব্দ‌ই গতি কৰিব নোৱাৰে।

শব্দ‌ই [[প্লাজমা]], গেছীয় আৰু তৰল পদৰ্থৰ মজেৰে অনুদৈৰ্ঘ্য বা সংকোচন তৰংগ‌ হিচাপে গতি কৰে। কঠিন পদাৰ্থৰ মাজেৰে অৱশ্যে শব্দ‌ই অনুদৈৰ্ঘ্য আৰু অনুপ্ৰস্থ দুই ধৰণৰ তৰংগ হিচাপে গতি কৰে। সাম্যাৱস্থাৰ চাপৰ পৰা একাদিক্ৰমে চাপৰ পৰিৱৰ্তন হৈ নিৰ্দিষ্ট সংকোচন আৰু প্ৰসাৰণ স্থান কিছুমানৰ সৃষ্টি হৈ যিধৰণৰ তৰংগৰ সৃষ্টি হয়, সে‌ই তৰংগক অনুদৈৰ্ঘ্য তৰংগ বোলা হয়। এনে তৰংগৰ গতিৰ দিশ আৰু মাধ্যমৰ কণাবোৰৰ কম্পনৰ দিশ একে হয়। আনহাতে অনুপ্ৰস্থ তৰংগ (কঠিন পদাৰ্থৰ ক্ষেত্ৰত) হৈছে, তৰংগৰ গতিৰ লম্বভাৱে একাদিক্ৰমে প্ৰতিচাপ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা তৰংগ।

শব্দৰ বেগ ই গতি কৰা মাধ্যমটোৰ ওপৰত আৰু পদাৰ্থবিধৰ ধৰ্মৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। সাধাৰণতে শব্দৰ বেগ মাধ্যমৰ [[স্থিতিস্থাপক গুণাংক]] আৰু ঘনত্বৰ অনুপাতৰ বৰ্গমূলৰ সমানুপাতিক হয়। মাধ্যমৰ ভৌতিক ধৰ্মবোৰ আৰু লগতে শব্দৰ বেগ মধ্যমটোৰ নিৰ্দিষ্ট অৱস্থাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে গেছীয় পদাৰ্থত শব্দৰ বেগ উষ্ণতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। "v = (৩৩১ + ০.৬ T) মিটাৰ/চেকেণ্ড" সূত্ৰ প্ৰয়োগ কৰি আমি যিকোনো উষ্ণতা( T)ত সমুদ্ৰপৃষ্ঠৰ উচ্চতাত বায়ুত শব্দৰ বেগ নিৰ্ণয় কৰিব পাৰোঁ। এ‌ই সূত্ৰ প্ৰয়োগ কৰিলে ২০⁰ চেলচিয়াচ উষ্ণতাত বায়ুত শব্দৰ বেগ হ’ব প্ৰায় ৩৪৩ মিটাৰ/চেকেণ্ড। ২০⁰ চেলচিয়াচ উষ্ণতাত বিশুদ্ধ পানীত শব্দৰ বেগ হৈছে প্ৰায় ১,৪8২ মিটাৰ/চেকেণ্ড (৫,৩৩৫ কিল’মিটাৰ/ঘণ্টা; ৩,৩১৫ মাইল প্ৰতি ঘণ্টা)।. তীখাত শব্দৰ বেগ হৈছে প্ৰায় ৫,৯৬০ মিটাৰ/চেকেণ্ড (২১,৪৬০ কিল’মিটাৰ/ঘণ্টা; ১৩,৩৩০ মাইল প্ৰতি ঘণ্টা)।<ref>The Soundry: The Physics of Sound</ref> শব্দৰ বেগ খুব কম পৰিমানেপৰিমাণে তৰংগৰ বিস্তাৰৰ ওপৰতো নিৰ্ভৰ কৰে।

বিজ্ঞানৰ যিটো বিভাগ, কঠিন, তৰল আৰু গেছীয় পদাৰ্থত বিভিন্ন যান্ত্ৰিক তৰংগ যেনে কম্পন, শব্দ‌, অতিশব্দ, অৱশব্দকে আদিৰ বিষয়ে অধ্যয়ণৰঅধ্যয়নৰ লগত জড়িত তাকে শব্দবিদ্যা বা এক’ষ্টিক্‌চ্‌ বুলি কোৱা হয়। আধুনিক সমাজৰ প্ৰায় সকলো ক্ষেত্ৰতে শব্দবিদ্যাৰ প্ৰয়োগ দেখা যায়।