কোৰআনৰ ঐতিহাসিক নিৰ্ভৰযোগ্যতা

কোৰআনৰ ঐতিহাসিক নিৰ্ভৰযোগ্যতা কোৰআনত বৰ্ণনা কৰা বা দাবী কৰা পৰিঘটনাসমূহৰ ঐতিহাসিকতাৰ প্ৰশ্নটোৰ সৈতে জড়িত।

কোৰআনক ইছলামৰ শাস্ত্ৰীয় ভেটি বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু মুছলমানসকলে বিশ্বাস কৰে যে ইয়াক আল্লাহে (ঈশ্বৰ) নমাই পঠিয়াইছিল আৰু মুহাম্মাদৰ ওচৰত অৱতীৰ্ণ কৰিছিল ফিৰিস্তা জিব্ৰিয়েল (গেব্ৰিয়েল)য়ে। কোৰআনৰ অধ্যয়নত মুছলমানসকলে ঐতিহাসিক সমালোচনাৰ ব্যৱহাৰ কৰা নাই যদিও খ্ৰীষ্টান আৰু ইহুদীসকলে ব্যৱহাৰ কৰা একে ধৰণেৰে পাঠ্য সমালোচনা ব্যৱহাৰ কৰিছে।^[1] ইয়াক মূলতঃজন ৱান্সব্ৰ’, জোচেফ শ্বাচ্ট, পেট্ৰিচিয়া ক্ৰ’ন, আৰু মাইকেল কুক আদি ধৰ্মনিৰপেক্ষ, পশ্চিমীয়া পণ্ডিতসকলে পালন কৰি আহিছে, যিসকলে মুছলমান পণ্ডিতসকলে গ্ৰহণ কৰা কোৰআনৰ আল্লাহত্ব, সিদ্ধতা, অপৰিৱৰ্তনীয়তা আদিৰ মতবাদসমূহ আঁতৰাই ৰাখিছে,^[2] আৰু তাৰ পৰিৱৰ্তে... কোৰআনৰ উৎপত্তি, পাঠ, ৰচনা, আৰু ইতিহাস।^[2]

মুছলমান জগতত কোৰআনৰ পণ্ডিত সমালোচনাক ধৰ্মত্যাগ বুলি ধৰিব পাৰি। কোৰআনৰ বিদ্বান সমালোচনা এইদৰে ইছলামিক জগতত অধ্যয়নৰ এক নৱজাত ক্ষেত্ৰ।^[3]^[4]

কিছুমান কোৰআনৰ আখ্যানৰ বাবে পণ্ডিতসকলে কেইবাটাও পূৰ্বতে থকা উৎস চিনাক্ত কৰিছে।^[5] কোৰআনে ইয়াৰ পাঠকৰ খ্ৰীষ্টান বাইবেলৰ সৈতে পৰিচিততা ধৰি লৈছে আৰু বাইবেল আৰু কোৰআনৰ মাজত বহুতো সাদৃশ্য আছে। বাইবেলৰ বাহিৰেও কোৰআনত ধু আল-কাৰণেইনৰ বিষয়ে কিংবদন্তিমূলক আখ্যান, এপক্ৰিফাল গছপেল,^[6] আৰু ইহুদী কিংবদন্তি আদি অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।

পাঠ্য ইতিহাস

কোৰআনৰ Sanaʽa পাণ্ডুলিপি।

প্ৰাচীন পাণ্ডুলিপি

১৯৭০ চনত ছানা মহান মছজিদ, ছানা’ৰ পাণ্ডুলিপিত ১৪ হাজাৰ কোৰআনৰ খণ্ড আৱিষ্কাৰ হৈছিল। প্ৰায় ১২ হাজাৰ খণ্ড কোৰআনৰ ৯২৬ কপিৰ আছিল, বাকী ২০০০ ঢিলা খণ্ড আছিল। এতিয়ালৈকে কোৰআনৰ আটাইতকৈ পুৰণি কপিটো এই সংকলনৰ অন্তৰ্গত:ছাদেঘী আৰু বাৰ্গমেনৰ মতে, ফলাফলসমূহে ইংগিত দিছিল যে এই চৰ্মপত্ৰখন ৬১৪ খ্ৰীষ্টাব্দৰ পৰা ৬৫৬ খ্ৰীষ্টাব্দৰ মাজৰ সময়ৰ অন্তৰ্গত হোৱাৰ সম্ভাৱনা ৬৮% (১σ) আছিল। ইয়াৰ ৫৭৮ খ্ৰীষ্টাব্দৰ পৰা ৬৬৯ খ্ৰীষ্টাব্দৰ মাজৰ সময়ৰ অন্তৰ্গত হোৱাৰ সম্ভাৱনা ৯৫% (২σ) আছিল। কাৰ্বন ডেটিং তলৰ লিখনীৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য আছিল। কিন্তু পুৰাবিজ্ঞানে ৭ম শতিকাৰ মাজভাগৰ পৰা শেষৰ অৰ্ধলৈকে বুলি কয়।

জাৰ্মান পণ্ডিত গেৰ্ড আৰ পুইনে বছৰ বছৰ ধৰি এই কোৰআনৰ খণ্ডবোৰৰ অনুসন্ধান কৰি আহিছে। তেওঁৰ গৱেষক দলটোৱে এই পাণ্ডুলিপিসমূহৰ ৩৫,০০০ মাইক্ৰ’ফিল্ম ফটো নিৰ্মাণ কৰিছিল, যিবোৰ তেওঁ অষ্টম শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ অংশ বুলি কয়। পুইনে তেওঁৰ গ্ৰন্থখনৰ সম্পূৰ্ণতা প্ৰকাশ কৰা নাই যদিও অগতানুগতিক আয়াতৰ ক্ৰম, সৰু সৰু পাঠ্যৰ ভিন্নতা আৰু আখণ্ডৰ বিৰল শৈলী লক্ষ্য কৰিছে। তেওঁ লগতে পৰামৰ্শ দিছিল যে কিছুমান পাৰ্চমেণ্ট পেলিম্পচেষ্ট যিবোৰ পুনৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। পুইনে বিশ্বাস কৰিছিল যে ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে নিৰ্দিষ্ট গ্ৰন্থৰ বিপৰীতে বিৱৰ্তনশীল গ্ৰন্থ।^[7]

২০১৫ চনত বাৰ্মিংহাম বিশ্ববিদ্যালয়ত প্ৰায় ৫৬৮ চনৰ পৰা ৬৪৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ভিতৰৰ কিছুমান প্ৰাচীন জ্ঞাত কোৰআনৰ খণ্ড চিনাক্ত কৰা হয়।^[8] কাটাৰৰ হামাদ বিন খলিফা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইছলামিক পণ্ডিত জোচেফ ই বি লুম্বাৰ্ডে বাৰ্মিংহামৰ পণ্ডিতসকলে প্ৰস্তাৱ কৰা তাৰিখসমূহৰ সমৰ্থনত হাফিংটন পোষ্টত লিখিছে। অধ্যাপক লুম্বাৰ্ডে লক্ষ্য কৰিছে যে ৰেডিঅ’কাৰ্বন ডেটিংৰ দ্বাৰা নিশ্চিত হ’ব পৰা কোৰআনৰ গ্ৰন্থ আৱিষ্কাৰক ইছলামিক যুগৰ প্ৰথম দশকত লিখা বুলি নিশ্চিত কৰিব পাৰি, আৰু ইয়াত “আণ্ডাৰ টেক্সট”ৰ তাৰতম্যও অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। ইছলামিক ইতিহাস লিপিবদ্ধ পৰম্পৰাত লিপিবদ্ধ কৰা হৈছে।^[9]

কোৰআন আৰু ইতিহাস

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: বাইবেল আৰু কোৰআনৰ আখ্যান

সৃষ্টিৰ আখ্যান

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: বিৱৰ্তনৰ ওপৰত ইছলামিক দৃষ্টিভংগী

কোৰআনত সৃষ্টিৰ আখ্যান আছে আৰু ই হয়তো ছয় দিনত সৃষ্টি হোৱা পৃথিৱীখনক বুজাব পাৰে (যোৱাম), যদিও এইটো অতি বিতৰ্কিত। ছূৰা আল-আম্বিয়াʼত কোৰআনে উল্লেখ কৰিছে যে বিভাজিত হোৱাৰ আগতে "আকাশ আৰু পৃথিৱী একে টুকুৰা আছিল।" ^[10] তাৰ পিছত আল্লাহে পৃথিৱীৰ ভূ-প্ৰকৃতি সৃষ্টি কৰি তাৰ ওপৰত আকাশক চালি হিচাপে ৰাখি সূৰ্য্য আৰু চন্দ্ৰ উভয়ৰে বাবে কক্ষপথ নিৰ্ধাৰণ কৰি দিন আৰু ৰাতিৰ চক্ৰ সৃষ্টি কৰিলে।^[11] জাকিৰ নাইক আৰু আদনান অক্তাৰৰ দৰে কিছুমান মুছলমান ক্ষমাপ্ৰাৰ্থীয়ে সৃষ্টিবাদৰ পোষকতা কৰে আৰু সমসাময়িক ইছলামিক পণ্ডিত ইয়াছিৰ কাধীয়ে বিশ্বাস কৰে যে মানুহৰ বিৱৰ্তন হোৱা ধাৰণাটো কোৰআনৰ বিৰুদ্ধে।^[12] বেছিভাগ মুছলমানেই বিৱৰ্তন তত্ত্ব মানি নলয় যদিও দেশৰ মাজত যথেষ্ট পাৰ্থক্য আছে (ইজিপ্তত <১০% গ্ৰহণযোগ্যতাৰ পৰা কাজাখস্তানত প্ৰায় ৪০%লৈকে)।^[13] কিছুমান মুছলমানে কোৰআনৰ এটা আয়াতক বিৱৰ্তনৰ প্ৰমাণ হিচাপে আঙুলিয়াই দিয়ে “যেতিয়া তেওঁ সঁচাকৈয়ে আপোনাক ˹বিকাশৰ ˺ পৰ্যায়ত সৃষ্টি কৰিছিল?”আয়াত ৭১:১৪। বহু ইছলামিক দেশত বিৱৰ্তনৰ শিক্ষা দিয়া হয় আৰু কিছুমান পণ্ডিতে কোৰআন আৰু বিৱৰ্তনৰ মাজত মিলন ঘটাবলৈ চেষ্টা কৰিছে।^[14]

ছামিৰি

কোৰআনে সোণৰ পোৱালিটোৰ কাহিনী বৰ্ণনা কৰিছে, য’ত উল্লেখ আছে যে মোচিৰ বিদ্ৰোহী অনুগামী ছামিৰীয়ে পোৱালিটো সৃষ্টি কৰিছিল, যেতিয়া মোচিয়ে চিনাই পৰ্বতত ৪০ দিন আঁতৰত আছিল, দহ আজ্ঞা লাভ কৰিছিল।^[15] আছ-চামিৰীয়ে চমৰীয়াক বুজাব পাৰে বুলি^[16] কিছুমানে বিশ্বাস কৰে যে তেওঁৰ চৰিত্ৰটো চমৰিয়াৰ যিৰবিয়ামে নিৰ্মাণ কৰা সোণৰ পোৱালিবোৰৰ পূজাৰ উল্লেখ, মূৰ্তি পূজাৰ দুটা কাণ্ডক একেলগে মিহলাই।

আলেকজেণ্ডাৰ দ্য গ্ৰেট কিংবদন্তি

মহান আলেকজেণ্ডাৰৰ ৰূপৰ টেট্ৰাড্ৰাকম ভেড়া দেৱতা জিউছ-আমনৰ শিং পিন্ধি দেখুওৱা হৈছে।

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: কোৰআনত মহান আলেকজেণ্ডাৰ

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: ধুল-কাৰণয়ন

কোৰআনে কোৰআনত ধুল-কাৰণাইন ("দুটা শিঙৰ তেওঁ") নামৰ মহান আলেকজেণ্ডাৰৰ বিষয়ে জনপ্ৰিয় কিংবদন্তিও ব্যৱহাৰ কৰে। ধুল-কাৰণাইনৰ কাহিনীৰ উৎপত্তি খ্ৰীষ্টান যুগৰ প্ৰথম বছৰবোৰত মধ্যপ্ৰাচ্যত মহান আলেকজেণ্ডাৰৰ প্ৰবাহৰ কিংবদন্তিৰ পৰাই হৈছে। এইসকলৰ মতে গগ আৰু মাগগৰ বংশধৰ ছিথিয়ানসকলে এবাৰ আলেকজেণ্ডাৰৰ এজন সেনাপতিক পৰাস্ত কৰিছিল, যাৰ ওপৰত আলেকজেণ্ডাৰে তেওঁলোকক সভ্য দেশৰ পৰা আঁতৰাই ৰাখিবলৈ ককেছাছ পৰ্বতমালাত দেৱাল নিৰ্মাণ কৰিছিল (মূল উপাদানসমূহ ফ্লেভিয়াছ জোচেফাছত পোৱা যায়)।

"দুটা শিংযুক্ত" নামটোৰ আঁৰৰ কাৰণবোৰ কিছু অস্পষ্ট: পণ্ডিত আল-তাবাৰীয়ে (৮৩৯–৯২৩ খ্ৰীষ্টাব্দ) ইয়াক ধৰি লৈছিল কাৰণ তেওঁ পৃথিৱীৰ এটা চৰম ("শিং")ৰ পৰা আনটো চৰমলৈ গৈছিল,^[17] কিন্তু শেষত সেয়া হ'ব পাৰে গোটেই হেলেনিষ্টিক নিকট পূবত মুদ্ৰাত জনপ্ৰিয় কৰা মেৰ-দেৱতা জিউছ-আমনৰ শিং পিন্ধা আলেকজেণ্ডাৰৰ প্ৰতিমূৰ্তিৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে।^[18] ধুল-কাৰণাইনে তেওঁৰ উত্তৰ যাত্ৰাত নিৰ্মাণ কৰা দেৱালখনে হয়তো চীনৰ গ্ৰেট ৱালৰ বিষয়ে দূৰৈৰ জ্ঞান প্ৰতিফলিত কৰিছিল (দ্বাদশ শতিকাৰ পণ্ডিত আল-ইদ্ৰিছিয়ে চিচিলিৰ ৰজাৰৰ বাবে মংগোলিয়াৰ "গগ আৰু মাগগৰ দেশ" দেখুৱাই এখন মানচিত্ৰ আঁকিছিল), বা উত্তৰ বৰ্বৰসকলৰ বিৰুদ্ধে কেছপিয়ান অঞ্চলত নিৰ্মিত বিভিন্ন ছাছানিড পাৰ্চী দেৱালৰ, বা দুয়োটাৰে মিশ্ৰণ।^[19]

ধুল-কাৰ্নেনে পৃথিৱীৰ পশ্চিম আৰু পূব প্ৰান্ত ("কাৰ্নছ", টিপ)লৈও যাত্ৰা কৰে।^[20] পশ্চিমে তেওঁ সূৰ্য্যটো "বোকাময় বসন্ত"ত অস্ত যোৱা দেখা পায়, যিটো আলেকজেণ্ডাৰে চিৰিয়াক কিংবদন্তিত পোৱা "বিষাক্ত সাগৰ"ৰ সমতুল্য। ^[21] চিৰিয়াক মূল ভাষাত আলেকজেণ্ডাৰে নিন্দা কৰা বন্দীসকলক তাত পঠিয়াই সাগৰখন পৰীক্ষা কৰিছিল, কিন্তু কোৰআনে ইয়াক ন্যায়ৰ সাধাৰণ প্ৰশাসনলৈ সলনি কৰে।^[21] পূবত ছিৰিয়াৰ কিংবদন্তি আৰু কোৰআন দুয়োটাতে আলেকজেণ্ডাৰ/ধুল-কাৰ্নেনে এনে এটা জনগোষ্ঠী বিচাৰি পাইছে যিয়ে উদীয়মান সূৰ্য্যৰ ইমান ওচৰত বাস কৰে যে ইয়াৰ গৰমৰ পৰা তেওঁলোকৰ কোনো সুৰক্ষা নাই।^[21]

"কৰ্ণ"ৰ অৰ্থ হৈছে "যুগ" বা "শতিকা"ও, আৰু ধুল-কাৰণেইন নামটোৰ সেয়েহে "দুযুগৰ তেওঁ" বুলি প্ৰতীকী অৰ্থ আছে, প্ৰথমটো হৈছে পৌৰাণিক সময় যেতিয়া দেৱাল নিৰ্মাণ কৰা হয় আৰু দ্বিতীয়টো হৈছে যুগ পৃথিৱীৰ শেষ যেতিয়া আল্লাহৰ শ্বৰীয়ত, ঐশ্বৰিক বিধান আঁতৰাই পেলোৱা হ’ব আৰু গগ আৰু মাগগক মুকলি কৰি দিয়া হ’ব।^[22] আধুনিক ইছলামিক এপ’কেলিপ্টিক লেখকসকলে আক্ষৰিক পঠন এটা ধৰি ৰাখি আধুনিক জগতৰ পৰা দেৱালখনৰ অনুপস্থিতিৰ বিভিন্ন ব্যাখ্যা আগবঢ়াইছিল, কোনোৱে কৈছিল যে গগ আৰু মাগগ মংগোলীয় আছিল আৰু দেৱালখন এতিয়া নাই, কোনোৱে কৈছিল দেৱাল আৰু গগ দুয়োটা আৰু মাগগ উপস্থিত কিন্তু অদৃশ্য।^[23]

যীশুৰ মৃত্যু

পেপিৰাছ অৱ আইৰেনিয়াছৰ এগেইনষ্ট হেৰেচিজ, য'ত যীশুৰ মৃত্যুৰ বিষয়ে আদিম নষ্টিক বিশ্বাসৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে যিয়ে ইছলামক প্ৰভাৱিত কৰিছিল।^[24]

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: যীশুৰ মৃত্যুৰ ওপৰত ইছলামিক মতামত

কোৰআনে কয় যে যীশুক প্ৰকৃততে ক্ৰুচত দিয়া হোৱা নাছিল আৰু ক্ৰুচত মৃত্যু হোৱা নাছিল। ক্ৰুচবিদ্ধ হোৱাৰ অস্বীকাৰক সমৰ্থন কৰা সাধাৰণ ইছলামিক মতামত সম্ভৱতঃ মেনিকেনিজম (ড’চেটিজম)ৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছিল, যিয়ে যীশুৰ পৰিৱৰ্তে আন কাৰোবাক ক্ৰুচত দিয়া হৈছিল বুলি ধৰি লৈছে, একে সময়তে এই সিদ্ধান্তত উপনীত হৈছিল যে যীশু শেষকালত ঘূৰি আহিব।^[25]

যে তেওঁলোকে (অহংকাৰ কৰি) ক'লে, "আমি মৰিয়মৰ পুত্ৰ খ্ৰীষ্ট আল্লাহৰ দূত যীশুক হত্যা কৰিলোঁ।" ; - কিন্তু তেওঁলোকে তেওঁক হত্যা কৰা নাছিল, ক্ৰুচত দিয়া নাছিল, কিন্তু তেওঁলোকৰ আগত তেনেকৈয়ে প্ৰকাশ কৰা হৈছিল, আৰু তাত মতানৈক্য থকাসকল সন্দেহেৰে ভৰি আছে, কোনো (নিশ্চিত) জ্ঞান নাই, কিন্তু অনুসৰণ কৰিবলৈ মাত্ৰ অনুমানহে আছে, কাৰণ নিশ্চিতভাৱে তেওঁলোকে হত্যা কৰা নাছিল:-
নাই, আল্লাহে তেওঁক নিজৰ ওচৰলৈ উত্থাপন কৰিলে; আৰু আল্লাহ ক্ষমতাত উচ্চ, জ্ঞানী; -
—কোৰআন, ছূৰা ৪ (আন-নিচা) আয়াত ১৫৭–১৫৮^[26]

এই মতামত থকাৰ পিছতো ধৰ্মতত্ত্ববিদসকলে যীশুক ক্ৰুচত দিয়াটো ইতিহাসৰ এক সত্য বুলি কয়।^[27]

যীশুক কেৱল ক্ৰুচত দিয়া যেন দেখা গৈছিল আৰু প্ৰকৃততে মৃত্যু হোৱা নাছিল বুলি কোৱা মতামত ইছলামৰ পূৰ্বৰ, আৰু ইয়াক কেইবাটাও এপক্ৰিফাল শুভবাৰ্তাত পোৱা যায়।^[25]

আইৰেনিয়াছে তেওঁৰ এগেইনষ্ট হেৰেচিজ নামৰ গ্ৰন্থখনত ইছলামিক মতামতৰ সৈতে উল্লেখযোগ্য সাদৃশ্য থকা নষ্টিক বিশ্বাসৰ বৰ্ণনা কৰিছে:

তেওঁ নিজেই মৃত্যু ভোগ কৰা নাছিল, কিন্তু চিমোন নামৰ চিৰেনৰ এজন ব্যক্তিয়ে বাধ্য হৈ তেওঁৰ ঠাইত ক্ৰুচ বহন কৰিলে; যাতে এই পিছৰজনক তেওঁৰ দ্বাৰা ৰূপান্তৰিত কৰা হৈছিল, যাতে তেওঁক যীশু বুলি ভবা হয়, অজ্ঞানতা আৰু ভুলৰ দ্বাৰা ক্ৰুচত দিয়া হ’ল, আনহাতে যীশোৱে নিজেই চিমোনৰ ৰূপ ল’লে আৰু কাষত থিয় হৈ তেওঁলোকক হাঁহিলে। কাৰণ যিহেতু তেওঁ এজন অশৰীৰী শক্তি, আৰু গৰ্ভস্থ পিতৃৰ নৌছ (মন) আছিল, সেয়েহে তেওঁ নিজকে ইচ্ছামতে ৰূপান্তৰিত কৰিছিল, আৰু এইদৰে তেওঁক পঠোৱাজনৰ ওচৰলৈ উঠি আহিছিল, তেওঁলোকক উপহাস কৰিছিল, যিহেতু তেওঁক ধৰিব পৰা নাছিল, আৰু সকলোৰে বাবে অদৃশ্য আছিল.-
—বিৰোধী পাষণ্ড, প্ৰথম কিতাপ, অধ্যায় ২৪, খণ্ড ৪০

আইৰেনিয়াছে এই মত পুনৰ উল্লেখ কৰিছে:

তেওঁ মানুহ হিচাপে পৃথিৱীত আবিৰ্ভাৱ হৈ অলৌকিক কাৰ্য্য কৰিছিল। এইদৰে তেওঁ নিজেই কষ্ট নাপালে। বৰঞ্চ চিৰেনৰ এজন নিৰ্দিষ্ট চিমোনে তেওঁৰ বাবে তেওঁৰ ক্ৰুচ কঢ়িয়াই নিবলৈ বাধ্য হৈছিল। তেওঁৱেই আছিল যিজনক অজ্ঞানভাৱে আৰু ভুলকৈ ক্ৰুচত দিয়া হৈছিল, তেওঁৰ দ্বাৰা ৰূপান্তৰিত হৈছিল, যাতে তেওঁক যীশু বুলি ভবা হয়। তদুপৰি যীশোৱে চিমোনৰ ৰূপ ধাৰণ কৰিলে আৰু তেওঁলোকক চাই হাঁহিলে।^[28]^[29] আইৰেনিয়াছ, এগেইনষ্ট হেৰেচিজ।^[24]

নাগ হাম্মাদি পুথিভঁৰালত পোৱা আন এটা নষ্টিক লেখা, দ্বিতীয় ট্ৰিটিজ অৱ দ্য গ্ৰেট চেথৰ যীশুৰ মৃত্যুৰ বিষয়েও একেধৰণৰ দৃষ্টিভংগী আছে:

মই একেবাৰেই দুখ পোৱা নাছিলো, তথাপিও মই কঠিন বাস্তৱত নহয়, যিটো দেখা যায়, তাতেই মৰিলোঁ, যাতে মই তেওঁলোকৰ দ্বাৰা লজ্জিত নহওঁ

আৰু লগতে:

আন এজন তেওঁলোকৰ পিতৃয়ে পিত্ত আৰু ভিনেগাৰ খাইছিল; মই নহয়। আন এজন আছিল কান্ধত ক্ৰুচটো ওপৰলৈ তুলি লোৱাজন, যিজন আছিল চিমন। আন এজন আছিল যিজনৰ ওপৰত কাঁইটৰ মুকুট পিন্ধাইছিল। কিন্তু মই আৰ্কনসকলৰ সকলো ধন-সম্পত্তি আৰু তেওঁলোকৰ ভুলৰ সন্তান আৰু তেওঁলোকৰ অহংকাৰৰ ওপৰত উচ্চতাত আনন্দিত হৈ আছিলো আৰু তেওঁলোকৰ অজ্ঞানতাক লৈ মই হাঁহি আছিলো

পিতৰৰ কপটিক এপ’কেলিপছতো একেদৰেই যীশুৰ মৃত্যুৰ বিষয়ে একে ধৰণৰ মতামত প্ৰকাশ পাইছে:

মই দেখিলোঁ যে তেওঁক (যীশুক) যেন তেওঁলোকৰ হাতত ধৰিছে। আৰু মই ক’লোঁ ‘হে প্ৰভু মই কি দেখিছোঁ? যে আপুনি নিজেই যাক তেওঁলোকে লৈ যায়, আৰু আপুনি মোক ধৰি আছে? নে এইজন কোন, আনন্দিত আৰু গছত হাঁহি থকা? আৰু আন এজন নেকি যাৰ ভৰি আৰু হাতত আঘাত কৰি আছে?' ত্ৰাণকৰ্তাই মোক ক’লে, ‘আপুনি যাক গছত আনন্দিত আৰু হাঁহি থকা দেখিছিল, তেওঁ এইজনেই জীৱিত যীচু। কিন্তু যিজনৰ হাত-ভৰিত নখ ঠেলি দিয়ে, তেওঁৱেই তেওঁৰ মাংসিক অংশ, যিটো হৈছে লজ্জিত হোৱা বিকল্প, তেওঁৰ সদৃশ সৃষ্টি হোৱা। কিন্তু তেওঁক আৰু মোক চাওকচোন। ' কিন্তু মই চাওঁতে ক’লো প্ৰভু, তোমাৰ ফালে কোনেও চোৱা নাই। এই ঠাইৰ পৰা পলাই যাওঁ। ' কিন্তু তেওঁ মোক ক’লে, ‘মই তোমাক কৈছো, ‘অন্ধক এৰি দিয়া! ’। আৰু আপুনি, চাওক যে তেওঁলোকে কি কৈছে কেনেকৈ নাজানে। কিয়নো মোৰ দাসৰ সলনি তেওঁলোকৰ মহিমাৰ পুত্ৰক তেওঁলোকে লজ্জিত কৰিছে। ' আৰু তেওঁৰ সৈতে মিল থকা কোনোবা এজন আমাৰ ওচৰলৈ আহিবলৈ ওলোৱা দেখিলোঁ, আনকি গছজোপাৰ ওপৰত হাঁহি থকা তেওঁৰো। আৰু তেওঁ পবিত্ৰ আত্মাৰ সৈতে আছিল, আৰু তেওঁ ত্ৰাণকৰ্তা। আৰু তেওঁলোকৰ চাৰিওফালে এক মহান, অকথ্য পোহৰ আছিল আৰু অকথ্য আৰু অদৃশ্য স্বৰ্গদূতৰ সংখ্যাই তেওঁলোকক আশীৰ্ব্বাদ কৰিছিল। আৰু যেতিয়া মই তেওঁৰ ফালে চালোঁ, তেতিয়া প্ৰশংসা কৰাজন প্ৰকাশ হ’ল।

কিন্তু ইছলামিক পণ্ডিত মাহমুদ এম আয়ুব আৰু ধৰ্মৰ ইতিহাসবিদ গেব্ৰিয়েল ছাইদ ৰেইনল্ডছে যীশুৰ মৃত্যুৰ কোৰআনৰ আখ্যানৰ মূলসুঁতিৰ ব্যাখ্যাৰ সৈতে একমত নহয়, তেওঁলোকে যুক্তি দিছে যে কোৰআনে যীশুৰ মৃত্যুৰ কথা ক’তো বিতৰ্ক নকৰে।^[30]^[31]^{[অধিক ব্যাখ্যাৰ প্ৰয়োজন]}

লগতে চাওক

তথ্য সংগ্ৰহ

টোকা

উদ্ধৃতি

↑ Religions of the world Lewis M. Hopfe – 1979 "Some Muslims have suggested and practiced textual criticism of the Quran in a manner similar to that practiced by Christians and Jews on their bibles. No one has yet suggested the higher criticism of the Quran."
↑ ^2.0 ^2.1 LESTER, TOBY (January 1999). "What Is the Koran?". Atlantic. https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1999/01/what-is-the-koran/304024/। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 April 2019.
↑ Christian-Muslim relations: yesterday, today, tomorrow Munawar Ahmad Anees, Ziauddin Sardar, Syed Z. Abedin – 1991 For instance, a Christian critic engaging in textual criticism of the Quran from a biblical perspective will surely miss the essence of the quranic message. Just one example would clarify this point.
↑ Studies on Islam Merlin L. Swartz – 1981 One will find a more complete bibliographical review of the recent studies of the textual criticism of the Quran in the valuable article by Jeffery, "The Present Status of Qur'anic Studies," Report on Current Research on the Middle East
↑ Leirvik 2010, p. 33.
↑ Leirvik 2010, pp. 33–34.
↑ Lester, Toby (January 1999). "What Is the Koran?" (en-US ভাষাত). The Atlantic. https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1999/01/what-is-the-koran/304024/?single_page=true.
↑ Coughlan, Sean (22 July 2015). "'Oldest' Koran fragments found in Birmingham University". BBC News. https://www.bbc.com/news/business-33436021.
↑ "New Light on the History of the Qur'anic Text?". 24 July 2015. http://www.huffingtonpost.com/joseph-e-b-lumbard/new-light-on-the-history-_b_7864930.html.
↑ কোৰআন 21:30
↑ কোৰআন 21:31–33
↑ "Muslim thought on evolution takes a step forward | Salman Hameed". TheGuardian.com. 11 January 2013. https://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2013/jan/11/muslim-thought-on-evolution-debate.
↑ Hameed, Salman (2008-12-12). "Bracing for Islamic Creationism" (en ভাষাত). Science খণ্ড 322 (5908): 1637–1638. doi:10.1126/science.1163672. ISSN 0036-8075. PMID 19074331. https://www.science.org/doi/10.1126/science.1163672.
↑ webmaster (6 December 2011). "Are evolution and religion compatible?". The Stream – Al Jazeera English. https://ajmn.tv/4w622. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
↑ The Qur'an, Surah Ta Ha, Ayah 85 Archived 2009-01-29 at the Wayback Machine
↑ Rubin, Uri. "Tradition in Transformation: the Ark of the Covenant and the Golden Calf in Biblical and Islamic Historiography," Oriens (Volume 36, 2001): 202.
↑ Van Donzel & Schmidt 2010, পৃষ্ঠা. 57 fn.3.
↑ Pinault 1992, পৃষ্ঠা. 181 fn.71.
↑ Glassé & Smith 2003, পৃষ্ঠা. 39.
↑ Wheeler 2013, পৃষ্ঠা. 96.
↑ ^21.0 ^21.1 ^21.2 Ernst 2011, পৃষ্ঠা. 133.
↑ Glassé & Smith 2003, পৃষ্ঠা. 38.
↑ Cook 2005, পৃষ্ঠা. 205-206.
↑ ^24.0 ^24.1 "Et gentibus ipsorum autem apparuisse eum in terra hominem, et virtutes perfecisse. Quapropter neque passsum eum, sed Simonem quendam Cyrenæum angariatum portasse crucem ejus pro eo: et hunc secundum ignorantiam et errorem crucifixum, transfiguratum ab eo, uti putaretur ipse esse Jesus: et ipsum autem Jesum Simonis accepisse formam, et stantem irrisisse eos." view=1up; seq=406 Book 1, Chapter 19
↑ ^25.0 ^25.1 Joel L. Kraemer Israel Oriental Studies XII BRILL 1992 আই.এচ.বি.এন. 9789004095847 p. 41
↑ Lawson, Todd (1 March 2009). The Crucifixion and the Quran: A Study in the History of Muslim Thought. Oneworld Publications. পৃষ্ঠা. 12. ISBN 978-1851686353. https://books.google.com/books?id=C1cQBwAAQBAJ&pg=PA12.
↑ Eddy, Paul Rhodes and Gregory A. Boyd (2007). The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus Tradition. Baker Academic. p. 172. আই.এচ.বি.এন. 0801031141. ...if there is any fact of Jesus' life that has been established by a broad consensus, it is the fact of Jesus' crucifixion.
↑ Haer. 1.24.4
↑ Kelhoffer, James A. (2014). Conceptions of "Gospel" and Legitimacy in Early Christianity. Mohr Siebeck. পৃষ্ঠা. 80. ISBN 9783161526367.
↑ Ayoub, Mahmoud M. (1980). "Towards an Islamic Christology, II:The Death of Jesus, Reality or Delusion". The Muslim World খণ্ড 70 (2): 91–121. doi:10.1111/j.1478-1913.1980.tb03405.x. ISSN 0027-4909.
↑ Reynolds, Gabriel Said (May 2009). "The Muslim Jesus: Dead or Alive?". Bulletin of the School of Oriental and African Studies (University of London) (Cambridge: Cambridge University Press) খণ্ড 72 (2): 237–258. doi:10.1017/S0041977X09000500. https://www3.nd.edu/~reynolds/index_files/jesus%20dead%20or%20alive.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 January 2021.

গ্ৰন্থতালিকা

Roslan Abdul-Rahim (December 2017). "Demythologizing the Qur'an Rethinking Revelation Through Naskh al-Qur'an". Global Journal Al-Thaqafah খণ্ড 7 (2): 51–78. doi:10.7187/GJAT122017-2. ISSN 2232-0474. http://www.gjat.my/gjat122017/GJAT122017-2.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 February 2019.
Bannister, Andrew G.. Retelling the Tale: A Computerised Oral-Formulaic Analysis of the Qur'an. Presented at the 2014 International Qur'an Studies Association Meeting in San Diego. https://www.academia.edu/9490706। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 May 2019.
Böwering, Gerhard (2008). "Recent Research on the Construction of the Quran". In Reynolds, Gabriel Said. The Quran in its Historical Context. Routledge. পৃষ্ঠা. 70-87. https://archive.org/details/quranitshistoric00reyn.
Burton, John (1990). The Sources of Islamic Law: Islamic Theories of Abrogation. Edinburgh University Press. ISBN 0-7486-0108-2. Archived from the original on 4 January 2020. https://web.archive.org/web/20200104171116/http://www.almuslih.org/Library/Burton,%20J%20-%20The%20Sources%20of%20Islamic%20Law.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 July 2018.
Cook, David B. (2005). Contemporary Muslim Apocalyptic Literature. Syracuse University Press. ISBN 9780815630586. https://books.google.com/books?id=uCtQhsrnwWQC&pg=PA205.
Cook, Michael (2000). The Koran : A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 0192853449. https://archive.org/details/koranveryshorti00cook.
Crone, Patricia (1987). Meccan Trade and the Rise of Islam. Princeton University Press. Archived from the original on 2016-05-28. https://web.archive.org/web/20160528221729/http://almuslih.org/Library/Crone,%20P%20-%20Meccan%20Trade%20and%20the%20Rise%20of%20Islam.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-08-03.
Crone, Patricia; Cook, Michael (1977). %20Cook,%20M%20-%20Hagarism.pdf HAGARISM, THE MAKING OF THE ISLAMIC WORLD. Cambridge University Press. http://www.almuslih.org/Library/Crone,%20P; %20Cook,%20M%20-%20Hagarism.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 18 March 2020. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
Dashti, `Ali (1994). Twenty Three Years: A Study of the Prophetic Career of Mohammad. https://1400years.org/books/twentythreeyearsEN.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 10 April 2019. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
Donner, Fred M. (2008). "The Quran in Recent Scholarship". In Reynolds, Gabriel Said. The Quran in its Historical Context. Routledge. পৃষ্ঠা. 29-50. https://archive.org/details/quranitshistoric00reyn.
Dundes, Alan (2003). Fables of the Ancients?: Folklore in the Qur'an. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 9780585466774. https://books.google.com/books?id=Yfo2AgAAQBAJ&q=pre-modern+folkloric+stories+in+the+bible+quran। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 May 2019.
Ernst, Carl W. (2011). How to Read the Qur'an: A New Guide, with Select Translations. University of North Carolina Press. ISBN 9781134823871. https://books.google.com/books?id=sOnr6M0QmwwCq&pg=PA133. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
Gibb, H.A.R. (1953). Mohammedanism : An Historical Survey (2nd সম্পাদনা). Oxford University Press. https://archive.org/details/mohammedanismanh027895mbp/page/n8.
Gillot, Claude (2008). "Reconsidering the Authorship of the Quran. Is the Quran party the fruit of a progressive and collective work?". In Reynolds, Gabriel Said. The Quran in its Historical Context. Routledge. পৃষ্ঠা. 88-108. https://archive.org/details/quranitshistoric00reyn.
Glassé, Cyril; Smith, Huston (2003). The New Encyclopedia of Islam. Rowman Altamira. ISBN 9780759101906. https://books.google.com/books?id=focLrox-frUC&q=%22the+eschatological+shadow+that+Alexander+casts%22&pg=PA38.
Guillaume, Alfred (1978). Islam. Penguin books.
Hawting, G.R. (2000). "16. John Wansbrough, Islam, and Monotheism". The Quest for the Historical Muhammad. প্ৰকাশক New York: Prometheus Books. পৃষ্ঠা. 489–509.
Holland, Tom (2012). In the Shadow of the Sword. প্ৰকাশক UK: Doubleday. ISBN 978-0-385-53135-1. https://books.google.com/books?id=1f_BR2DulRIC&q=in+the+shadow+of+the+sword+holland। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 August 2019.
Ibn Warraq, ed (2000). "2. Origins of Islam: A Critical Look at the Sources". The Quest for the Historical Muhammad. Prometheus. পৃষ্ঠা. 89–124.
Ibn Warraq, ed (2000). "1. Studies on Muhammad and the Rise of Islam". The Quest for the Historical Muhammad. Prometheus. পৃষ্ঠা. 15–88. </ref>
Ibn Warraq (2002). Ibn Warraq. ed. What the Koran Really Says : Language, Text & Commentary. প্ৰকাশক New York: Prometheus. পৃষ্ঠা. 23–106. ISBN 157392945X. Archived from the original on 11 April 2019. https://web.archive.org/web/20190411194515/https://www.ebooklibs.co/book/view/1m41/what-the-koran-really-says.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 April 2019.
Ibn Warraq (1995). Why I Am Not a Muslim. Prometheus Books. http://www.conflicts.rem33.com/images/books/Ibn%20Warraq%20-%20Why%20I%20Am%20Not%20a%20Muslim.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 25 April 2019.
Leirvik, Oddbjørn (27 May 2010). Images of Jesus Christ in Islam (2nd সম্পাদনা). প্ৰকাশক New York: Bloomsbury Academic; 2nd edition. পৃষ্ঠা. 33–66. ISBN 978-1441181602. https://books.google.com/books?id=IEUdCgAAQBAJ&q=child+jesus+islam&pg=PR5.
Lippman, Thomas W. (1982). Understanding Islam : An Introduction to the Moslem World. New American Library.
Lüling, Günter (1981). A Challenge to Islam for Reformation; Die Wiederentdeckung des Propheten Muhammad: eine Kritik am "christlichen" Abendland. প্ৰকাশক Erlangen: Luling. </ref>
Pinault, David (1992). Story-Telling Techniques in the Arabian Nights. BRILL. ISBN 978-9004095304. https://books.google.com/books?id=guHmLGJMbg4C&q=Story-Telling+Techniques+in+the+Arabian+Nights.
Reynolds, Gabriel Said, ed (2008). The Quran in its Historical Context. Routledge.
Reynolds, Gabriel Said (2008). "Introduction, Quranic studies and its controversies". In Reynolds, Gabriel Said. The Quran in its Historical Context. Routledge. পৃষ্ঠা. 1-26. https://archive.org/details/quranitshistoric00reyn.
Rodinson, Maxime (2002). Muhammad. প্ৰকাশক London: Tauris Parke. ISBN 1-86064-827-4.
Saadi, Abdul-Massih (2008). "Nascent Islam in the Seventh Century Syriac Sources". In Reynolds, Gabriel Said. The Quran in its Historical Context. Routledge. পৃষ্ঠা. 217-222. https://archive.org/details/quranitshistoric00reyn.
Said, Edward (1978). Orientalism. Vintage. https://www.researchgate.net/publication/313360730। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 April 2019.
van Bladel, Kevin (2008). "The Alexander Legend in the Qur'an 18:83–102". In Reynolds, Gabriel Said. The Quran in its Historical Context. Routledge. পৃষ্ঠা. 175-203. https://archive.org/details/quranitshistoric00reyn.
Van Donzel, Emeri J.; Schmidt, Andrea Barbara (2010). Gog and Magog in Early Eastern Christian and Islamic Sources. Brill. ISBN 978-9004174160. https://books.google.com/books?id=PtxOXRlPMA0C&q=%22Alexander+and+his+barrier+against+Gog+and+Magog+was+rooted+in+Syriac+tradition%22&pg=PA57.
Wansbrough, John (2004). Quranic Studies : Sources and Methods of Scriptural Interpretation. Foreword, Translations, and Expanded Notes by Andrew Rippin. প্ৰকাশক Amherst, New York: Prometheus. ISBN 1-59102-201-0. Archived from the original on 29 July 2020. https://web.archive.org/web/20200729111233/http://www.almuslih.org/Library/Wansbrough,%20J%20-%20Quranic%20Studies.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 February 2020.
Weiss, Bernard (April–June 1993). "Reviewed Work: The Sources of Islamic Law: Islamic Theories of Abrogation by John Burton". Journal of the American Oriental Society খণ্ড 113 (2): 304–306. doi:10.2307/603054.
Wheeler, Brannon M. (2013). Moses in the Qur'an and Islamic Exegesis. Routledge. ISBN 9781136128905. https://books.google.com/books?id=4uArBgAAQBAJ&q=%22Dhu+al-Qarnayn%27s+journey+to+the+ends+of+the+Earth%22&pg=PA96.

[1] Religions of the world Lewis M. Hopfe – 1979 "Some Muslims have suggested and practiced textual criticism of the Quran in a manner similar to that practiced by Christians and Jews on their bibles. No one has yet suggested the higher criticism of the Quran."

[what-atlantic-1999-2] 2.0 ^2.1 LESTER, TOBY (January 1999). "What Is the Koran?". Atlantic. https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1999/01/what-is-the-koran/304024/। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 April 2019.

[3] Christian-Muslim relations: yesterday, today, tomorrow Munawar Ahmad Anees, Ziauddin Sardar, Syed Z. Abedin – 1991 For instance, a Christian critic engaging in textual criticism of the Quran from a biblical perspective will surely miss the essence of the quranic message. Just one example would clarify this point.

[4] Studies on Islam Merlin L. Swartz – 1981 One will find a more complete bibliographical review of the recent studies of the textual criticism of the Quran in the valuable article by Jeffery, "The Present Status of Qur'anic Studies," Report on Current Research on the Middle East

[5] Leirvik 2010, p. 33.

[6] Leirvik 2010, pp. 33–34.

[atlantic-7] Lester, Toby (January 1999). "What Is the Koran?" (en-US ভাষাত). The Atlantic. https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1999/01/what-is-the-koran/304024/?single_page=true.

[8] Coughlan, Sean (22 July 2015). "'Oldest' Koran fragments found in Birmingham University". BBC News. https://www.bbc.com/news/business-33436021.

[9] "New Light on the History of the Qur'anic Text?". 24 July 2015. http://www.huffingtonpost.com/joseph-e-b-lumbard/new-light-on-the-history-_b_7864930.html.

[10] কোৰআন 21:30

[11] কোৰআন 21:31–33

[12] "Muslim thought on evolution takes a step forward | Salman Hameed". TheGuardian.com. 11 January 2013. https://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2013/jan/11/muslim-thought-on-evolution-debate.

[13] Hameed, Salman (2008-12-12). "Bracing for Islamic Creationism" (en ভাষাত). Science খণ্ড 322 (5908): 1637–1638. doi:10.1126/science.1163672. ISSN 0036-8075. PMID 19074331. https://www.science.org/doi/10.1126/science.1163672.

[14] webmaster (6 December 2011). "Are evolution and religion compatible?". The Stream – Al Jazeera English. https://ajmn.tv/4w622. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}

[15] The Qur'an, Surah Ta Ha, Ayah 85 Archived 2009-01-29 at the Wayback Machine

[16] Rubin, Uri. "Tradition in Transformation: the Ark of the Covenant and the Golden Calf in Biblical and Islamic Historiography," Oriens (Volume 36, 2001): 202.

[FOOTNOTEVan_DonzelSchmidt201057_fn.3-17] Van Donzel & Schmidt 2010, পৃষ্ঠা. 57 fn.3.

[FOOTNOTEPinault1992181_fn.71-18] Pinault 1992, পৃষ্ঠা. 181 fn.71.

[FOOTNOTEGlasséSmith200339-19] Glassé & Smith 2003, পৃষ্ঠা. 39.

[FOOTNOTEWheeler201396-20] Wheeler 2013, পৃষ্ঠা. 96.

[FOOTNOTEErnst2011133-21] 21.0 ^21.1 ^21.2 Ernst 2011, পৃষ্ঠা. 133.

[FOOTNOTEGlasséSmith200338-22] Glassé & Smith 2003, পৃষ্ঠা. 38.

[FOOTNOTECook2005205-206-23] Cook 2005, পৃষ্ঠা. 205-206.

[Book_1,_Chapter_19-24] 24.0 ^24.1 "Et gentibus ipsorum autem apparuisse eum in terra hominem, et virtutes perfecisse. Quapropter neque passsum eum, sed Simonem quendam Cyrenæum angariatum portasse crucem ejus pro eo: et hunc secundum ignorantiam et errorem crucifixum, transfiguratum ab eo, uti putaretur ipse esse Jesus: et ipsum autem Jesum Simonis accepisse formam, et stantem irrisisse eos." view=1up; seq=406 Book 1, Chapter 19

[ReferenceA-25] 25.0 ^25.1 Joel L. Kraemer Israel Oriental Studies XII BRILL 1992 আই.এচ.বি.এন. 9789004095847 p. 41

[26] Lawson, Todd (1 March 2009). The Crucifixion and the Quran: A Study in the History of Muslim Thought. Oneworld Publications. পৃষ্ঠা. 12. ISBN 978-1851686353. https://books.google.com/books?id=C1cQBwAAQBAJ&pg=PA12.

[27] Eddy, Paul Rhodes and Gregory A. Boyd (2007). The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus Tradition. Baker Academic. p. 172. আই.এচ.বি.এন. 0801031141. ...if there is any fact of Jesus' life that has been established by a broad consensus, it is the fact of Jesus' crucifixion.

[28] Haer. 1.24.4

[29] Kelhoffer, James A. (2014). Conceptions of "Gospel" and Legitimacy in Early Christianity. Mohr Siebeck. পৃষ্ঠা. 80. ISBN 9783161526367.

[Ayoub1980-30] Ayoub, Mahmoud M. (1980). "Towards an Islamic Christology, II:The Death of Jesus, Reality or Delusion". The Muslim World খণ্ড 70 (2): 91–121. doi:10.1111/j.1478-1913.1980.tb03405.x. ISSN 0027-4909.

[31] Reynolds, Gabriel Said (May 2009). "The Muslim Jesus: Dead or Alive?". Bulletin of the School of Oriental and African Studies (University of London) (Cambridge: Cambridge University Press) খণ্ড 72 (2): 237–258. doi:10.1017/S0041977X09000500. https://www3.nd.edu/~reynolds/index_files/jesus%20dead%20or%20alive.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 January 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]