ৱিকিপিডিয়া

শশাঙ্ক

বংগ অঞ্চলৰ এক ঐক্যবদ্ধ ৰাজনীতিৰ প্ৰথম স্বতন্ত্ৰ ৰজা
এই প্ৰবন্ধটো অন্য কোনো ভাষাৰ পৰা কৰা আসোঁৱাহ থকা অনুবাদ। এয়া সম্ভৱতঃ যান্ত্ৰিক অনুবাদৰ দ্বাৰা বা দুয়োটা ভাষাৰ যথাযথ দক্ষতা নথকা অনুবাদকৰ দ্বাৰা অনূদিত। অনুগ্ৰহ কৰি এই অনুবাদ উন্নত কৰাত সহায় কৰক।

শশাঙ্ক (সংস্কৃত: शशाङ्क) আছিল বংগ অঞ্চলৰ এক ঐক্যবদ্ধ ৰাজনীতিৰ প্ৰথম স্বতন্ত্ৰ ৰজা, যাক গৌড় ৰাজ্য বুলি কোৱা হয়। আৰু বাংলা ইতিহাসৰ এজন প্ৰধান ব্যক্তি।[2] তেওঁ সপ্তম শতিকাত ৰাজত্ব কৰিছিল, কিছুমান ইতিহাসবিদে তেওঁৰ শাসন প্ৰায় ৬০০ খ্ৰীষ্টাব্দৰ পৰা ৬৩৬/৭ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ভিতৰত ৰাখে,[3] আনহাতে অন্যান্য উৎসসমূহে তেওঁৰ ৰাজত্বৰ মাজত... ৫৯০ আৰু ৬২৫ খ্ৰীষ্টাব্দ।[4]

শশাঙ্ক
মহাৰাজধিৰাজ, গৌড়েশ্বৰ

Map of Shashanka
শশাংকৰ ৰাজকীয় মোহৰ
গৌড়ৰ ৰজা
ৰাজত্ব ৫৯০ খ্ৰীষ্টাব্দ - ৬২৫ খ্ৰীষ্টাব্দ[1]
উত্তৰসূৰী মানব
ৰাণী বিজয়কীৰ্তী
সন্তান
মানব
ধৰ্ম হিন্দু ( শৈব )

শশাঙ্ক, বাংলা কেলেণ্ডাৰ সৃষ্টিৰ কৃতিত্ব।[5] আকবৰ যুগতকৈ বহু শতিকা পুৰণি দুটা শিৱ মন্দিৰতো বঙ্গাব্দ (বাংলা বছৰ) শব্দটো পোৱা যায়, ইয়াৰ পৰা অনুমান কৰিব পাৰি যে আকবৰৰ সময়ৰ বহু আগতেই বাংলা কেলেণ্ডাৰ আছিল।[6][7]

তেওঁ হৰ্ষবৰ্ধন আৰু কামৰূপৰ ভাস্কৰবৰ্মণৰ সমসাময়িক। তেওঁৰ ৰাজধানী আছিল কৰ্ণসুবৰ্ণ, বৰ্তমানৰ মুৰ্ছিদাবাদ পশ্চিম বংগত।

সমসাময়িক উৎস সম্পাদনা কৰক

 
শশংকাৰ মানচিত্ৰ বা "গৌড় ৰাজ্য", প্ৰায় ৬০০ খ্ৰীষ্টাব্দ।[8]

তেওঁৰ জীৱনৰ কেইবাটাও প্ৰধান সমসাময়িক উৎসৰ ভিতৰত তেওঁৰ অধীনস্থ মাধৱবৰ্মা (গঞ্জামৰ ৰজা)ৰ তামৰ ফলক, প্ৰতিদ্বন্দ্বী হৰ্ষ আৰু ভাস্কৰবৰ্মনৰ তামৰ ফলক, বনভট্টৰ বিৱৰণী, যি... হৰ্ষৰ দৰবাৰত আৰু চীনা সন্ন্যাসী Xuanzang ৰ বাৰ্ড আছিল, আৰু শশাংকৰ ৰাজত্বকালত প্ৰস্তুত কৰা মুদ্ৰাও আছিল।

প্ৰাথমিক জীৱন সম্পাদনা কৰক

শশংকাৰ প্ৰাথমিক জীৱনৰ বিষয়ে বিশেষ একো জনা নাযায়। তেওঁক শৈৱ গৌৰ নগৰৰ ৰজা বুলি কোৱা হয়।[9] বুৰঞ্জীবিদ ডি কে গাংগুলীয়ে মগধৰ থলুৱা বুলি সিদ্ধান্ত লোৱা বুলি জানিব পৰা গৈছে।[10]

একেটা সূত্ৰই বুৰঞ্জীবিদ পদ্মানাথ ভট্টাচাৰ্য শশংকক মহাসেনাগুপ্তৰ পুত্ৰ বুলি ধৰি লৈছিল। আৰ ডি বেনাৰ্জীয়ে এই সিদ্ধান্তত উপনীত হয় যে তেওঁ মগধ গুপ্তৰ বংশধৰ। এই মতামতসমূহৰ বিৰোধিতা কৰিছে বি.

নগেন্দ্ৰনাথ বসু য়ে যুক্তি দিছে যে শশংকক কৰ্ণসুবৰ্ণ নগৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰা ৰাজ কৰ্ণদেৱৰ পুত্ৰ / বংশধৰ আছিল।[11]

নাম আৰু উপাধি সম্পাদনা কৰক

শশংকৰ নাম শশাংক আৰু শশাংক-দেৱকে ধৰি একাধিক ৰূপত দেখা যায়। এই নামটো সংস্কৃতৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে, চন্দ্ৰৰ আন এটা নাম হিচাপে। শশাংক-দেৱে সেয়েহে শিথিলভাৱে চন্দ্ৰ দেৱতালৈ অনুবাদ কৰে। হিন্দু দেৱতাক শিৱ চন্দ্ৰক মূৰত ধৰি ৰখাৰ বাবে শশাংক শিখৰ নামেৰেও জনা যায়।

চীনা সন্ন্যাসী Xuanzang ৰ লেখাত, তেওঁক She-Shang-Kia বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে। তেওঁক শশাংক গৌৰ বুলিও কোৱা হয়, যিয়ে প্ৰথম অৱস্থাত তেওঁক পিছৰ গৌৰৰ বংশধৰ বুলি কোৱা কথাটোৰ বিশ্বাসযোগ্যতা প্ৰদান কৰিছিল।[12] সিনহাৰ মগধৰ বংশীয় ইতিহাসত ‘শশাংক’ আৰু ‘সোম’ নাম দুটা বিনিময়ত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে।

ক্ষমতালৈ উত্থান সম্পাদনা কৰক

গুপ্ত সাম্ৰাজ্য ৪৬৭ খ্ৰীষ্টাব্দত স্কন্দগুপ্তৰ মৃত্যুৰ পিছত দুৰ্বল ৰজাৰ শৃংখলা দেখা গৈছিল একাধিক ফাল। বিশাল সাম্ৰাজ্যখনৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ ফলত ৰাজকোষৰ ওপৰত হেঁচা পৰিল। যদিও প্ৰথম অৱস্থাত হুনসকলক খেদি পঠিওৱা হৈছিল, দীৰ্ঘদিনীয়া আক্ৰমণে গুপ্ত ৰজাসকলৰ পতন ক্ষিপ্ৰ কৰি তুলিছিল। মন কৰিবলগীয়া যে ভাৰতীয় পুৰাতত্ত্ববিদ শংকৰ শৰ্মাই যুক্তি দিছে যে খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ষষ্ঠ শতিকাৰ মাজভাগৰ আশে-পাশে এক বৃহৎ জলপ্লাৱনৰ ফলত সাম্ৰাজ্যৰ অন্ত পৰিল।[13]

ষষ্ঠ শতিকাৰ শেষৰ ফালে এই সাম্ৰাজ্যত পৰৱৰ্তী গুপ্ত বংশৰ অন্তৰ্গত এজন দুৰ্বল শাসক মহাসেনাগুপ্ত (r. c. 562-601 C.E.)।[14] Decline of the Gupta empire বিভাজিত সাম্ৰাজ্যখনক বিশৃংখল কৰি পেলাইছিল। যশোধৰ্মনৰ দৰে অসংখ্য স্থানীয় ৰজা আৰু শাসকৰ উত্থান ঘটিছিল, আৰু পূৰ্বৰ সাম্ৰাজ্যৰ বহু টুকুৰা নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। গৌড়া আৰু ইয়াৰ আশে-পাশে থকা অঞ্চলৰ নিয়ন্ত্ৰণ দখল কৰাৰ লক্ষ্যৰে শশংকাই এই অভিলাষী স্থানীয় শাসকসকলৰ ভিতৰত এজন হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছিল।

 
ৰোহতাশগড় দুৰ্গ, প্ৰায় সপ্তম শতিকাত নিৰ্মিত

মগধ ৰাজ্যৰ সৰু চহৰ ৰোহতাছৰ সপ্তম শতিকাৰ পাহাৰীয়া দুৰ্গ ৰোহতাসগড়ত শশংকৰ প্ৰথম উল্লেখ পোৱা যায়। ছীলটোত এটা কুটিল শিলালিপি আছিল, "মহাসমন্ত শশংকদেৱ।"

কিছুমান ইতিহাসবিদৰ মতে শশংকাই মহাসেনাগুপ্তৰ অধীনত, পৰৱৰ্তী গুপ্ত বংশ]ৰ সামন্তপ্ৰধান (মহা সমন্ত) হিচাপে নিজৰ কেৰিয়াৰ আৰম্ভ কৰিছিল।[15] আৰু যে মহাসেনাগুপ্তৰ মৃত্যুৰ পিছত শশংকাই পিছৰ গুপ্ত আৰু অন্যান্য বিশিষ্ট সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলক সেই অঞ্চলৰ পৰা খেদি পঠিয়াই নিজৰ ৰাজধানী ৮ কৰ্ণসুবৰ্ণ। শৈলেন্দ্ৰ নাথ সেনৰ দৰে আন আন ইতিহাসবিদৰ মতে মহাসেনাগুপ্তই - ইতিমধ্যে মৌখাৰীৰ হেঁচাত পৰি (পৰ্যাপ্ত সুৰক্ষা প্ৰদান নকৰাৰ বাবে) - জানি-বুজি শশাংকক ইমান গুৰুত্বপূৰ্ণ পদত নিযুক্তি নিদিলেহেঁতেন। মিডলটনে (২০১৫) একে ধাৰাত যুক্তি দিছে যে শশংকাই এজন গৌড় ৰজাৰ বাবে মহা সমন্ত হিচাপে কাম কৰিছিল, সম্ভৱতঃ জয়নাগ।[16]

মৌখৰী বা গুপ্তৰ অধীনত শশাংক সামন্ত আছিল নে নাই সেয়া জনা নাযায়। মহাসেনাগুপ্তৰ মৃত্যুৰ পিছৰ ৬০৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ভিতৰত শশংকে গৌড় ৰাজ্য নামেৰে জনাজাত হোৱা ঠাইখন প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তাৰ পৰাই তেওঁ নিজৰ জয়ৰ উদযাপনৰ বাবে সোণৰ মুদ্ৰা উলিয়াইছিল, আৰু তেওঁক মহাৰজাধিৰাজ (মহাৰাজসকলৰ ৰজা) বুলি সম্বোধন কৰা হৈছিল।

সামৰিক অভিযান আৰু যুদ্ধ সম্পাদনা কৰক

 
সাশংকা দেৱৰ মুদ্ৰা। সমাটাটা ধৰণ। অসম মিণ্ট

গৌড়া সেনাৰ বহু ঐতিহাসিক উল্লেখ পোৱা নাযায়। ইয়াৰ পূৰ্বৰ প্ৰয়াত গুপ্ত সেনাবাহিনীৰ দৰে শশংকাৰ সৈন্যতো পদাতিক আৰু অশ্বাৰোহী বাহিনীৰ ইউনিট আছিল। ডি. সম্পাদক), অসমৰ বিস্তৃত ইতিহাস (খণ্ড-১) |date=1990 |publisher=প্ৰকাশন ব'ৰ্ড, অসম |location=গুৱাহাটী, ভাৰত |pages=94–171}}</ref>

কামৰূপ ৰজা ভাস্কৰবৰ্মণ এ গৌড় সৈন্যক শক্তিশালী নৌসেনা বাহিনীক ফিল্ডিং কৰা বুলি বৰ্ণনা কৰিছে।[17]

কামৰূপ (অসম)ৰ বৰ্মনসকলৰ বিৰুদ্ধে অভিযান সম্পাদনা কৰক

দেখা যায় যে ৫৯৫ আৰু ৬০০ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ভিতৰত গৌড় সেনাই বৰ্মন ৰজাৰ বিৰুদ্ধে আক্ৰমণ চলাইছিল। যুদ্ধৰ আৰম্ভণিতে বৰ্মান ৰজাৰ মৃত্যু হয় আৰু তেওঁৰ দুজন পুত্ৰই খোজ দিলে। ডুবি কপাৰ প্লেটৰ শিলালিপিত কোৱা হৈছে যে গৌড় সৈন্যই যুদ্ধ কৰি ৰজাক পৰাস্ত কৰিছিল, আৰু ৰাজকুমাৰ কামৰূপৰ ভাস্কৰবৰ্মা আৰু সুপ্ৰতিষ্ঠিত[18] ৰাজকুমাৰসকলক এক শক্তিশালী হাতী বাহিনীৰে যুঁজি থকা বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছে।

ৰাজকুমাৰসকলক বন্দী হিচাপে গৌড়ালৈ ঘূৰাই অনা হয় যদিও কিছু সময়ৰ পিছতে মুকলি কৰি দিয়া হয়। বোধহয় তেওঁলোকে শশাংকৰ অধীনত সামন্ত হিচাপে নিজৰ ৰাজ্যলৈ উভতি আহিছিল। দুয়োৰে সৰুজন অতি সোনকালে গৌড়াৰ বিৰুদ্ধে ঘূৰি আহিব।

কন্যাকুবজা (কনৌজ)ৰ মৌখাৰীসকলৰ বিৰুদ্ধে অভিযান সম্পাদনা কৰক

হান্স বেকাৰে যুক্তি আগবঢ়ায় যে কন্যাকুবজাত মৌখাৰীসকলক আক্ৰমণ কৰিবলৈ লোৱা সেনাই অধিক "ক্ষোভ ৰখা সকলোৰে কনফেডাৰেচন" আছিল, আৰু ইয়াৰ নেতৃত্ব আছিল শশংকাই।[19]

এতিয়া কন্যাকুবজা আৰু স্থাননিশ্বৰৰ শাসক বংশ বিবাহৰ দ্বাৰা সম্পৰ্কিত হোৱাৰ বাবে থানেছৰ ৰজা ৰাজ্যবৰ্ধন লগে লগে ১০,০০০ অশ্বাৰোহী সৈন্যৰ সৈতে কন্যাকুবজা পুনৰ দখল কৰি নিজৰ ভগ্নী ৰাজ্যশ্ৰীৰ প্ৰতিশোধ ল’বলৈ ৰাওনা হ’ল। ৰাজ্যবৰ্ধনে যুদ্ধ কৰি বাটতে দেৱগুপ্তক হত্যা কৰিছিল। কন্যাকুবজা অভিমুখে গৈ থাকোঁতে তেওঁ শশংকাৰ সৈন্যবাহিনীৰ সন্মুখীন হ’ল। প্ৰায় ৬০৬ খ্ৰীষ্টাব্দত ৰাজ্যবৰ্ধনক শশংকাই হত্যা কৰিছিল। কোনো নিৰ্ণায়ক প্ৰমাণ নাই যদিও দেৱগুপ্তৰ মিত্ৰ হিচাপে যুদ্ধত যোগদান কৰা শশংকাই তেওঁক হত্যা কৰাটো সম্ভৱ। এই বিষয়ত উপলব্ধ একমাত্ৰ উৎস হ'ল বাণভটৰ হৰ্ষচৰিত, যি শৈশৱৰ বন্ধু আৰু হৰ্ষৰ অহৰহ সংগী আছিল; মৃত্যুৰ সময়ত এই দুয়োৰে কোনোৱেই উপস্থিত নাছিল।

স্থাননিশ্বৰ (থানেছৰ) হৰ্ষৰ লগত যুদ্ধ সম্পাদনা কৰক

হৰ্ষ তেওঁৰ ভাতৃৰ পিছত ৬০৬ খ্ৰীষ্টাব্দত থানেছৰৰ শাসক হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰে আৰু তেওঁ পুনৰবাৰ সৈন্যবাহিনী গোটাই কনৌজ আক্ৰমণ কৰে। শশংক আৰু তেওঁৰ মিত্ৰসকলে তেতিয়াৰ থানেছৰ সম্ৰাট, হৰ্ষ আৰু তেওঁৰ মিত্ৰসকলৰ সৈতে এক বৃহৎ যুদ্ধ কৰিছিল। কন্নৌজৰ পৰা শশংকাই পিছুৱাই যাবলগীয়া হোৱাটো স্পষ্ট। যুদ্ধৰ ফলাফল নিৰ্ণায়ক নাছিল কাৰণ শশংকাই নিজৰ মাটিৰ ওপৰত আধিপত্য বজাই ৰখাৰ নথিভুক্ত। শশংকাই গৌড়ত সঘনাই হৰ্ষৰ আক্ৰমণেৰে শাসন কৰি থাকিল, যাৰ বাবে তেওঁ সাহসেৰে সন্মুখীন হোৱা বুলি জনা যায়।[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]

ৰাজ্যৰ পৰিসৰ সম্পাদনা কৰক

শশংকে প্ৰথমে গৌড়ত প্ৰতিষ্ঠা কৰি মগধৰ ওপৰত চকু ৰাখিছিল। সেই সময়ত মগধ মৌখৰী শাসনৰ অধীনত আছিল আৰু শশংকাই পুনৰ মুক্ত কৰাৰ প্ৰতিজ্ঞা কৰিছিল।

সেনে (১৯৭৭) দেখুৱাইছে যে শশংকৰ বাহিৰে আন কোনোৱে মগধৰ মৌখাৰী শাসকসকলক পৰাস্ত কৰিব নোৱাৰিলেহেঁতেন।[20] ইয়াৰ পিছত তেওঁ নিজৰ ৰাজ্য Odissa, মধ্য প্ৰদেশৰ কিছু অংশ, আৰু বিহাৰলৈ সম্প্ৰসাৰণ কৰাত মনোনিৱেশ কৰিছিল।

যদিও শশংকক গৌড়ৰ প্ৰভু বুলি জনা যায়, আৰু উল্লেখ কৰা হৈছে, তেওঁৰ ৰাজ্যত কেৱল সেই অঞ্চলতকৈও অধিক অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। তেওঁৰ ৰাজত্বকালৰ শেষলৈকে তেওঁৰ ৰাজ্য ভাংগাৰ পৰা ভুৱনেশলৈকে বিস্তৃত হৈছিল আনহাতে পূবত তেওঁৰ ৰাজ্য কামৰূপৰ সীমাৰেখাত আছিল।[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]

শাসন আৰু প্ৰশাসন সম্পাদনা কৰক

[[ফাইল:সাশংক দেৱ গৌড়ৰ ৰজা প্ৰায় ৬০০-৬৩০.jpg|thumb|গৌড়ৰ ৰজা শশাংক-দেৱৰ মুদ্ৰা, প্ৰায় ৬০০–৬৩০ চনত। শিৱ ম'হৰ ওপৰত মুখ কৰি বহি বাওঁফালে / লক্ষ্মী পদুমত মুখ কৰি বহি; দুয়োফালে সৰু সৰু হাতীয়ে পানী দি থকা।[21]]]

শশংকক প্ৰথম দৃষ্টিত "যুদ্ধপ্ৰেমী ৰজা"ৰ দৰে দেখা যায়।[22] তেওঁৰ অন্তহীন আক্ৰমণ আৰু বিজয়ে নিজৰ ৰাজ্য বৃদ্ধিৰ উদ্দেশ্যেৰে এজন ৰজাৰ কথা কয়। সেনে শশংকক ‘সামৰিক দুঃসাহসিক’ বুলি বৰ্ণনা কৰিছে, যশোধৰ্মনৰ দৰে নহয়। তেওঁ ছায়িদ বংশ ৰাজকুমাৰী বিজয়িক্তিৰ ৰাজকুমাৰীক অপহৰণ কৰিছিল। পাছলৈ তাই গৌড়াৰ বিজয়কীৰ্তী হৈ পৰে। [23] কিন্তু প্ৰাক-মধ্যযুগীয় ভাৰতীয় ৰজাৰ বাবে অন্তহীন যুদ্ধ, ৰাজহত্যা, প্ৰতিশোধ আৰু ষড়যন্ত্ৰ অস্বাভাৱিক নহয়।

প্ৰাক-মধ্যযুগৰ বহু ভাৰতীয় ৰজাৰ দৰে শশংকাইও নিজৰ স্থিতি সুদৃঢ় কৰাৰ গুৰুত্ব বুজি পাইছিল বুলি কোৱা হয়।[22] তেওঁ সংযুক্ত শক্তিক প্ৰতিহত কৰিবলৈ বিশেষকৈ মাল্ব ৰজা দেৱগুপ্তৰ সৈতে চতুৰ ৰাজনৈতিক মিত্ৰতা গঠন কৰিছিল কনৌজ-থানেশ্বৰ মিত্ৰজোঁটৰ।

ৰজা হিচাপে শশংকাই গুপ্ত যুগৰ বহুতো পৰম্পৰা অব্যাহত ৰাখিছিল, যেনে ব্ৰাহ্মণক ভূমি অনুদান দিয়া, যাৰ প্ৰমাণ সেই যুগৰ তামৰ ফলকৰ শিলালিপিৰ পৰা পোৱা যায়। শশংকৰ দ্বাৰা জাৰি কৰা দিনাৰ নামেৰে পৰিচিত সোণ-ৰূপৰ মুদ্ৰাও আৱিষ্কাৰ কৰা হৈছে।[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন] তেওঁ হিন্দু ধৰ্মৰ প্ৰচাৰ জোৰদাৰভাৱে কৰিছিল, আৰু সাকদ্বীপি ব্ৰাহ্মণ আৰু বৈদিক ব্ৰাহ্মণক তেওঁৰ ৰাজ্যলৈ আমন্ত্ৰণ জনাইছিল, অনুমাণিকভাৱে কন্যাকুবজাৰ পৰা, অন্যান্য ঠাইৰ লগতে।[24]

কলা আৰু সংস্কৃতি সম্পাদনা কৰক

ইতিহাসবিদসকলে যুক্তি আগবঢ়ায় যে বংগৰ ৰাজকুমাৰৰ দৰবাৰত কবিতাৰ বিকাশৰ লগে লগে অনন্য গৌড় শৈলীৰ ৰচনা শৈলীৰ বিকাশ ঘটিছিল। বংগৰ এই ৰাজকুমাৰসকল আন কোনো নহয় গৌড়ৰ প্ৰভু।[25][26]

তামৰ ফলকৰ শিলালিপি সম্পাদনা কৰক

আৱিষ্কাৰ হৈছে ৰজা শশংকাই জাৰি কৰা তিনিটা তামৰ ফলকৰ শিলালিপি। ইয়াৰে দুটা তেওঁৰ ৮ম আৰু দশম ৰাজত্বকালত জাৰি কৰা হৈছিল আৰু মিডনাপুৰৰ পৰা আৱিষ্কাৰ কৰা হৈছিল। আনখন এগ্ৰা কপাৰপ্লেট নামেৰে পৰিচিত, খড়গপুৰৰ সমীপত আৱিষ্কাৰ হৈছিল আৰু ইয়াৰ কোনো তাৰিখ নাই।

বৌদ্ধ ধৰ্ম দমন সম্পাদনা কৰক

দ্বাদশ শতিকাৰ এটা গ্ৰন্থত কোৱা হৈছে যে শশংকাই বংগৰ বৌদ্ধ স্তুপসকলক ধ্বংস কৰিছিল আৰু বৌদ্ধ ধৰ্মৰ অত্যাচাৰী আছিল।[27] শশংকাই কাটি পেলোৱা বুলি কোৱা হয় বুদ্ধই জ্ঞান লাভ কৰা বোধি গছ বোধ গয়া ৰ মহাবোধি মন্দিৰ ত।[28][29]

ৰমেশ চন্দ্ৰ মজুমদাৰ য়ে উল্লেখ কৰিছে যে এই বিৱৰণী সন্দেহজনক কাৰণ এইটো কথিত নিৰ্যাতনৰ ৫০০ বছৰৰ পিছত লিখা হৈছে,[30] আৰু যে "এই কিতাপত লিপিবদ্ধ কৰা বক্তব্যসমূহক ঐতিহাসিক বুলি গ্ৰহণ কৰাটো অসুৰক্ষিত।" [31] ৰাধাগোবিন্দ বাসকে কৈছে যে দ্বাদশ শতিকাৰ এই বৌদ্ধ লেখকে সপ্তম শতিকাৰ শশংকৰ বিষয়ে কোনো ধৰণৰ অসুস্থ অনুভৱক লালন-পালন কৰিছিল বুলি বিশ্বাস কৰাৰ কোনো কাৰণ নাই, আৰু তেওঁ... হয়তো পৰিঘটনাবোৰ ঘটাৰ দৰে বৰ্ণনা কৰাৰ কাৰণ আছিল।[32]

তেওঁৰ মৃত্যুৰ পিছত শশংকৰ পিছত তেওঁৰ পুত্ৰ মানৱ আঠ মাহ ৰাজ্য শাসন কৰে। কিন্তু অতি সোনকালেই গৌড়ক কামৰূপৰ হৰ্ষ আৰু ভাস্কৰবৰ্মণৰ মাজত বিভক্ত কৰা হয়, আনকি পিছৰজনে কৰ্ণসুবৰ্ণ জয় কৰিবলৈও সক্ষম হয়।

বৈশিষ্ট্য সম্পাদনা কৰক

সাঁচ:৬০০ খ্ৰীষ্টাব্দত দক্ষিণ এছিয়া গৌড়ৰ প্ৰতীকীতাৰ বিষয়ে মন্তব্য কৰি অক্ষয় কুমাৰ মৈত্ৰেয় মন্তব্য কৰিছিল, “এসময়ত সমগ্ৰ গৌড়ক গৌড় দেশ বুলি জনা গৈছিল। মাত্ৰ কেইদিনমানৰ আগতে বাংলা ভাষাক গৌড়িয়া ভাষা বুলি জনা গৈছিল... এতিয়াও ভাৰতৰ বহু ঠাইত বাঙালীক গৌড়িয়া নামেৰে জনা যায়। গতিকে, যদি কোনোবাই আমাৰ ইতিহাস লিখিবলৈ চেষ্টা কৰে, তেন্তে গৌৰৰ পৰা আৰম্ভ কৰিব লাগিব। ’[33]

ৰজা শশংকাই শক্তিশালী ৰজা হৰ্ষৰ বিৰুদ্ধে বংগ, সমতাতা আৰু গৌড়কে ধৰি স্থানীয়, পৃথক ৰাজ্যসমূহৰ একত্ৰীকৰণ আৰু পৰৱৰ্তী প্ৰতিৰক্ষাক বংগৰ ধাৰণা, আৰু ৰাজনীতিৰ গঠনত গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি গণ্য কৰা হয়। . বহু ইতিহাসবিদ আৰু ধাৰাভাষ্যকাৰে যুক্তি আগবঢ়ায় যে শশাংক কেৱল গৌড়া নহয়, বংগৰ প্ৰথম স্বাধীন ৰজা আছিল। সেই হিচাপে তেওঁ অঞ্চলটোৰ স্বাধীনতা আৰু আত্মশাসনৰ আকাংক্ষাৰ এক প্ৰতীকী ব্যক্তিত্ব।

অসংখ্য জনজাতি-ৰাজ্যক এখন পতাকাৰ অধীনলৈ অনাৰ ক্ষেত্ৰত শশংকাৰ কৃতিত্ব তেওঁৰ মৃত্যুৰ পিছতহে স্পষ্ট হৈ পৰে। গৌড় ৰাজ্যৰ অৱসানৰ লগে লগে বংগত বিশৃংখলতাৰ সৃষ্টি হয়। পাল শিলালিপিত এই সময়ক মৎস্যান্যাম বুলি কোৱা হয়, ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে ডাঙৰ মাছে সৰু মাছ গিলি পেলোৱাৰ সময়ত 'জংঘল শাসন'ৰ সময়।[34]

বাংলা পঞ্জিকাৰ বিকাশ শশংকৰ ৰাজত্বকালত হৈছিল বুলি ভবা হয়।[35][36]

লোক আৰু জনপ্ৰিয় সংস্কৃতিত সম্পাদনা কৰক

সৰশংক দীঘী (লোক আখ্যান) সম্পাদনা কৰক

বৰ্তমানৰ মিদনাপুৰ ত অৱস্থিত সৰশংকা ১৪০ একৰতকৈও অধিক জোখৰ এটা বিশাল দিঘি (মানৱসৃষ্ট হ্ৰদ)।[37] সেয়া ৮০খন ফুটবল খেলপথাৰৰ মুঠ ক্ষেত্ৰফলৰ প্ৰায় সমান। ইয়াৰ নান্দনিকতাই হিন্দু বাস্তু শাস্ত্ৰ স্থাপত্য, ডিজাইন আৰু নান্দনিক বিদ্যালয়ৰ স্পষ্ট প্ৰভাৱ দেখুৱাইছে।

বাংলা লোককথা আৰু কিংবদন্তি অনুসৰি ৰজা শশংকৰ নিৰ্দেশত দিঘী খনন কৰা হৈছিল।[38] এটা মৌখিক পৰম্পৰাত: এবাৰ শশংকাই মাকৰ লগত পবিত্ৰ তীৰ্থযাত্ৰালৈ গৈছিল আৰু তেওঁৰ কনভয়ে দতনৰ সৰু গাঁও জমুৱাপতিত শিবিৰ পাতিছিল।[39] তাত স্থানীয় আতিথ্যত তেওঁৰ মাক আপ্লুত হৈছিল; তাই সিহঁতক সুধিলে যে সিহঁতৰ উৎপাদন ইমান কম কিয়। গাঁওবাসীয়ে উত্তৰ দিলে যে তেওঁলোকে পানীৰ তীব্ৰ নাটনিত ভুগিছে।

গতিকে, শশংকৰ মাকে পুত্ৰক গাঁৱৰ মানুহৰ বাবে কিবা এটা কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছিল, যাতে ক্ষীণ বতৰত তেওঁলোকৰ হাতত এতিয়াও পানী থাকে। মাকৰ ইচ্ছা অমান্য কৰা এজন নহয়, শশংকাই আৱৰণৰ পৰা কাঁড় উলিয়াইছিল বুলি কোৱা হৈছে, আৰু কাঁড়ৰ ট্ৰেজেক্টৰীৰ সমান দীঘল জলাশয় খনন কৰাৰ কথা ঘোষণা কৰিছিল। আৰু এইদৰে তিনি বছৰৰ ভিতৰত আৰু স্থানীয় সম্ভ্ৰান্ত লোকৰ সহায়ত সৰশংকৰ অস্তিত্ব আহিল।

শশাংক (জনপ্ৰিয় সংস্কৃতি) সম্পাদনা কৰক

১৯১৪ চনত প্ৰকাশিত শশংকা ভাৰতীয় বিখ্যাত পুৰাতত্ত্ববিদ [[R. ডি. তেওঁ শশংকক বংগৰ গৌৰৱময় অতীত আৰু ভৱিষ্যতৰ ৰাজনৈতিক আকাংক্ষাৰ এক শক্তিশালী প্ৰতীক হিচাপে বিবেচনা কৰিছিল।[40]

আৰু চাওক সম্পাদনা কৰক

অধিক পঢ়া সম্পাদনা কৰক

  • আৰ. চি মজুমদাৰ, বংগৰ ইতিহাস, ডাক্কা, ১৯৪৩, পৃষ্ঠা ৫৮–৬৮
  • সুধীৰ আৰ দাস, ৰাজবাদদাংগা, কলিকতা, ১৯৬২
  • পি কে ভট্টাচাৰ্য, শশাংকৰ দুটা আকৰ্ষণীয় মুদ্ৰা, জাৰ্নেল অৱ দ্য ৰয়েল এছিয়াটিক ছ'চাইটি অৱ গ্ৰেট ব্ৰিটেইন এণ্ড আয়াৰলেণ্ড, লণ্ডন, ২, ১৯৭৯

সাঁচ:পশ্চিম বংগ

উল্লেখসমূহ সম্পাদনা কৰক

সাঁচ:পুনৰ তালিকাভুক্ত কৰক

  1. ↑ Gauda Kingdom
  2. ↑ ভূখণ্ডৰ মানচিত্ৰৰ বাবে Schwartzberg, Joseph E. (1978). A Historical atlas of South Asia. চাওক ইউনিভাৰ্চিটি অৱ চিকাগো প্ৰেছ. ISBN 0226742210. https://dsal.uchicago.edu/reference/schwartzberg/pager.html?object=183. 
  3. ↑ .in/repository/record/im_kol-83-6-72 "Egra Copper Plate Inscription". ভাৰতীয় সংগ্ৰহালয়, কলকাতাভাৰতীয় সংগ্ৰহালয় (কলকাতা). http://museumsofindia.gov .in/repository/record/im_kol-83-6-72। আহৰণ কৰা হৈছে: 14 September 2019. [সংযোগবিহীন উৎস]
  4. ↑ Jan Gyllenbok. ঐতিহাসিক মেট্ৰ'লজিৰ বিশ্বকোষ, ওজন, আৰু পৰিমাপ. 1. ISBN ৯৭৮-৩-৩১৯-৫৭৫৯৮-৮. https://books.google.com/books?id=XnRVDwAAQBAJ&pg=PA260. 
  5. ↑ Nitish K. Sengupta (2011). দুখন নদীৰ ভূমি: মহাভাৰতৰ পৰা মুজিবলৈকে বংগৰ ইতিহাস. পেংগুইন বুকছ ইণ্ডিয়া. পৃষ্ঠা. 96–98. ISBN 978-0-14-341678-4. 
  6. ↑ Monier Monier-Williams (1923). books?id=_3NWAAAAcAAJ&pg=PA353 এটা সংস্কৃত–ইংৰাজী অভিধান. অক্সফৰ্ড ইউনিভাৰ্চিটি প্ৰেছ. পৃষ্ঠা. 353. https://books.google.com/ books?id=_3NWAAAAcAAJ&pg=PA353. 
  7. ↑ জেমছ ল'চটেফেল্ড (২০০২), "জ্যোতিষা" দ্য ইলাষ্ট্ৰেটেড এনচাইক্লোপিডিয়া অৱ হিন্দুইজম, ভল . ১: এ–এম, ৰ’জেন পাব্লিছিং, আই.এচ.বি.এন. ০-৮২৩৯-২২৮৭-১ Parameter error in {{ISBN}}: Invalid ISBN., পৃষ্ঠা ৩২৬–৩২৭
  8. ↑ Schwartzberg, Joseph E.. schwartzberg/pager.html?বস্তু=১৮৩ A Historical দক্ষিণ এছিয়াৰ এটলাছ. ISBN 0226742210. https://dsal.uchicago.edu/reference/ schwartzberg/pager.html?বস্তু=১৮৩. 
  9. ↑ Amin, Adnan R. (2019-09-30). "বংগৰ প্ৰথম ৰজা" (as ভাষাত). The... Daily Star. https://www.thedailystar.net/in-focus/news/প্ৰথম-ৰজা-বংগ-১৮০৭১৪১। আহৰণ কৰা হৈছে: ২০২২-০১-১১. 
  10. ↑ Sinha, বিন্দেশ্বৰী প্ৰসাদ (1977). মগধৰ বংশগত ইতিহাস. অভিনৱ প্ৰকাশন. https://books.google.com/books?id=V3KDaZY85wYC। আহৰণ কৰা হৈছে: ১৬ ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯. 
  11. ↑ Basu, Nagendranath. %ই০%এ৬%বিই:%ই০%এ৬%এচি%ই০%এ৬%৯৯%ই০%এ৭%৮ডি%ই০%এ৬%৯৭%ই০%এ৭%৮৭%ই০%এ৬%বি০_%ই০%এ৬%৯চি% ই০%এ৬%বিই%ই০%এ৬%এ৪%ই০%এ৭%৮০%ই০%এ৬%এএফ%ই০%এ৬%বিচি_%ই০%এ৬%৮৭%ই০%এ৬%এ৪%ই০%এ৬%বিএফ%ই০% A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8_(%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B8%E0%A7 %৮ডি%ই০%এ৬%এ৫_%ই০%এ৬%৯৫%ই০%এ৬%বিই%ই০%এ৬%এ৩%ই০%এ৭%৮ডি%ই০%এ৬%এ১,_%ই০%এ৬%এএ%ই০%এ৭ %৮ডি%ই০%এ৬%বি০%ই০%এ৬%এ৫%ই০%এ৬%এই%ই০%এ৬%বিই%ই০%এ৬%৮২%ই০%এ৬%বি৬,_%ই০%এ৬%বি০%ই০%এ৬ %BE%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A3%E0%A7%8D %E0%A6%A1).djvu/%E0%A7%AD%E0%A7%AF Bonger জাতীয় ইতিহাস (কয়াস্থ). https://bn.wikisource.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A4 %ই০%এ৬%বিই:%ই০%এ৬%এচি%ই০%এ৬%৯৯%ই০%এ৭%৮ডি%ই০%এ৬%৯৭%ই০%এ৭%৮৭%ই০%এ৬%বি০_%ই০%এ৬%৯চি% ই০%এ৬%বিই%ই০%এ৬%এ৪%ই০%এ৭%৮০%ই০%এ৬%এএফ%ই০%এ৬%বিচি_%ই০%এ৬%৮৭%ই০%এ৬%এ৪%ই০%এ৬%বিএফ%ই০% A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8_(%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B8%E0%A7 %৮ডি%ই০%এ৬%এ৫_%ই০%এ৬%৯৫%ই০%এ৬%বিই%ই০%এ৬%এ৩%ই০%এ৭%৮ডি%ই০%এ৬%এ১,_%ই০%এ৬%এএ%ই০%এ৭ %৮ডি%ই০%এ৬%বি০%ই০%এ৬%এ৫%ই০%এ৬%এই%ই০%এ৬%বিই%ই০%এ৬%৮২%ই০%এ৬%বি৬,_%ই০%এ৬%বি০%ই০%এ৬ %BE%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A3%E0%A7%8D %E0%A6%A1).djvu/%E0%A7%AD%E0%A7%AF. 
  12. ↑ "Indian Antiquary". Journal of Oriental Research (Ed. J.A.S. Burgess) খণ্ড VII: ১৯৭. ১৮৭৮. https://books.google.com/books?id=yR3mAAAAMAAJ। আহৰণ কৰা হৈছে: ১৬ ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯. 
  13. ↑ Raj, Dev. "Deluge drowned mighty গুপ্তাছ: অধ্যয়ন". দ্য টেলিগ্ৰাফ. https://www.telegraphindia.com/india/deluge-drowned-mighty-guptas-study/cid/1685500. 
  14. ↑ {{cite book |last1=Sinha |first1 =বিন্দেশ্বৰী প্ৰসাদ |title=মগধৰ বংশগত ইতিহাস, Cir. ৪৫০-১২০০ খ্ৰীষ্টাব্দ |তাৰিখ=১৯৭৭ |প্ৰকাশক=অভিনৱ প্ৰকাশন |স্থান=ভাৰত |পৃষ্ঠা=১২৯–১৩১ |url=https://books.google.com/books?id=V3KDaZY85wYC |access-date=১৫ ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯} }
  15. ↑ Sen, N. S.. /books?id=Wk4_ICH_g1EC প্ৰাচীন ভাৰতীয় ইতিহাস আৰু সভ্যতা (দ্বিতীয় সম্পাদনা). প্ৰকাশক ভাৰত: নতুন যুগ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়. ISBN 81-224-1198-3. https://books.google.com /books?id=Wk4_ICH_g1EC। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2019. 
  16. ↑ Middleton, John (as ভাষাত). World Monarchies and Dynasties. ISBN ৯৭৮১৩১৭৪৫১৫৮৭. https://books.google.com/books?id=R63ACQAAQBAJ। আহৰণ কৰা হৈছে: ১৫ ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯. 
  17. ↑ Sircar, দীনেশচন্দ্ৰ. [https:/ /books.google.com/books?id=AqKw1Mn8WcwC প্ৰাচীন আৰু মধ্যযুগীয় ভাৰতৰ ভূগোলৰ অধ্যয়ন] (২য় সম্পাদনা). মোটিলাল বনৰচিদাস. পৃষ্ঠা. 124. ISBN 978-81-208-0690-0. https:/ /books.google.com/books?id=AqKw1Mn8WcwC. 
  18. ↑ Bakker, Hans (2014) (as ভাষাত). স্কন্দপুৰাণৰ জগতখন. BRILL. পৃষ্ঠা. 90. ISBN 9789004277144. https://books.google.com/books?id=6p2XCgAAQBAJ. 
  19. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; বাকেৰ_স্কন্দপুৰাণ নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  20. ↑ {{cite book |last1=Sinha |first1=বিন্দেশ্বৰী প্ৰসাদ |title=Dynastic History of Magadha, চিৰ. ৪৫০-১২০০ খ্ৰীষ্টাব্দ |তাৰিখ=১৯৭৭ |প্ৰকাশক=অভিনৱ প্ৰকাশন |স্থান=ভাৰত |পৃষ্ঠা=১২৯–১৩১ |url=https://books.google.com/books?id=V3KDaZY85wYC |access-date=১৫ ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯} }
  21. ↑ CNG Coins
  22. ↑ 22.0 22.1 /Gauda_Kingdom/ "Gauda Kingdom". World History Encyclopedia. https://www.worldhistory.org /Gauda_Kingdom/। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2019. 
  23. ↑ Sen, Sailendra Nath (১৯৯৯). প্ৰাচীন ভাৰতীয় ইতিহাস আৰু সভ্যতা. নিউ এজ ইণ্টাৰনেশ্যনেল (পি) লিমিটেড. ISBN ৯৭৮৮১২২৪১১৯৮০. https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2019. 
  24. ↑ "Kulinism". Banglapedia. http://en.banglapedia.org/index.php?title=Kulinism। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯. 
  25. ↑ Keith, আৰ্থাৰ বেৰিডেল (1993) (as ভাষাত). সংস্কৃত সাহিত্যৰ ইতিহাস. Motilal Banarsidass Publishe. পৃষ্ঠা. 60. ISBN 9788120811003. https://books.google.com/books?id=GNALtBMVbd0C. 
  26. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি
  27. ↑ Basak, Radhagovinda (1967). The History of North-Eastern India গুপ্ত সাম্ৰাজ্যৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ পৰা বংগৰ পাল বংশৰ উত্থানলৈকে (প্ৰায় ৩২০-৭৬০ খ্ৰীষ্টাব্দ). Sambodhi Publications. পৃষ্ঠা. 155. 
  28. ↑ Sharma, R. এছ. ভাৰতৰ প্ৰাচীন অতীত. অক্সফৰ্ড ইউনিভাৰ্চিটি প্ৰেছ. পৃষ্ঠা. 260. ISBN 978-0-19-566714-1. https://books.google.com/books?id=giwpDwAAQBAJ&pg=PT283. 
  29. ↑ সাঁচ:উদ্ধৃতি ৱেব
  30. ↑ Majumdar, Rmesh Chandra. [https ://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.43136 History of Bengal]. https ://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.43136. 
  31. ↑ Majumdar, Rmesh Chandra (1943). বংগৰ ইতিহাস. ডাকা বিশ্ববিদ্যালয়. পৃষ্ঠা. /details/in.ernet.dli.2015.43136/page/n106 64. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.43136. 
  32. ↑ বাসক. গুপ্ত সাম্ৰাজ্যৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ পৰা বংগৰ পাল বংশৰ উত্থানলৈকে বিস্তৃত উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ ইতিহাস (গ. খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৩২০-৭৬০). 
  33. ↑ Ganesan, V. B. (২৭ জানুৱাৰী ২০১৪). /article5623712.ece "গৌৰৰ ধ্বংসাৱশেষত বংগৰ মধ্যযুগীয় ইতিহাস অন্বেষণ" (as-IN ভাষাত). হিন্দু. https://www.thehindu.com/books/books-reviews/exploring-bengals-medieval-history-in-the-ruins-of-gaur /article5623712.ece. 
  34. ↑ .php?title=মৎস্যায়ম "Matsyannyam". বাংলাপিডিয়া. http://en.banglapedia.org/index .php?title=মৎস্যায়ম। আহৰণ কৰা হৈছে: ১৫ ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯. [সংযোগবিহীন উৎস]
  35. ↑ =শশংকা "শশংকা". http://en.banglapedia.org/index.php?title =শশংকা। আহৰণ কৰা হৈছে: ২০১৬-১১-২৩. 
  36. ↑ সাঁচ:উদ্ধৃতি
  37. ↑ Maity, Atanunandan. "A Note on সৰসংকা দিঘী". চিত্ৰলেখা আন্তৰ্জাতিক কলা আৰু ডিজাইনৰ আলোচনী. http://www.chitrolekha.com/V4/n1/07_Sarasanka_Dantan_Medinipur.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: ১৬ ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯. 
  38. ↑ Nanda, J.N.. বংগ: অনন্য ৰাজ্য. ISBN ৯৭৮৮১৮০৬৯১৪৯২. https://books.google.com/books?id=HsV3cYAvGEEC&pg=PA54। আহৰণ কৰা হৈছে: ১৫ মাৰ্চ ২০২০. 
  39. ↑ Bhattacharjee, ৰূপনাৰায়ণ (৮ আগষ্ট ২০১৫). বিষয়ে-এটা-কাহিনী/ "Error: no |title= specified when using {{Cite web}}" (bn ভাষাত). indiatimes.comEisamay Blog. https://blogs.eisamay.indiatimes.com/rupayanbhattacharya/বংগৰ-বৃহত্তম-হ্ৰদৰ বিষয়ে-এটা-কাহিনী/। আহৰণ কৰা হৈছে: ১৬ ছেপ্টেম্বৰ ২০১৯. [সংযোগবিহীন উৎস]
  40. ↑ Bhattacharya, Asok K. (1999). Rakhaldas Bandyopadhyay. সাহিত্য অকাডেমী. ISBN ৮১২৬০০৮৪৮২. https://books.google.com/books?id=b5axYviGjO8C. 
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=শশাঙ্ক&oldid=385853"ৰ পৰা অনা হৈছে