ৱিকিপিডিয়া

হিন্দুত্ব

ভাৰতীয় জীৱন ধাৰণৰ প্ৰণালী তথা জীৱনশৈলী

হিন্দুত্ব (হিন্দী উচ্চাৰণ: [hɪnˈdʊtvə] lit. 'Hindu-ness') হৈছে [[Hindu nationalism]]ৰ সাংস্কৃতিক ন্যায্যতা আৰু ভিতৰত হিন্দু আধিপত্য প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ বিশ্বাসক সামৰি লোৱা এক ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ ভাৰত.[1][2][3][4] ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শটো ১৯২২ চনত [[বিনায়ক দামোদৰ সাৱৰকাৰ]] য়ে প্ৰণয়ন কৰিছিল।[5][6] ইয়াক ৰাষ্ট্ৰীয় স্বয়ংসেৱক সংঘ (আৰ এছ এছ), বিশ্ব হিন্দু পৰিষদ (ভি এইচ পি), ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (বিজেপি)[7][8] আৰু অন্যান্য সংগঠন, যিবোৰক সামূহিকভাৱে সংঘ পৰিয়াল বুলি কোৱা হয়। ইউৰোপীয় ফেচিবাদৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত,[9][10] হিন্দুত্ববাদী আন্দোলনক সোঁপন্থী উগ্ৰবাদ,[11] আৰু "ধ্ৰুপদী অৰ্থত প্ৰায় ফেচিষ্ট" হিচাপে, সমতাপূৰ্ণ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আৰু সাংস্কৃতিক hegemony.[12][13] কিছুমানে হিন্দুত্বক বিচ্ছিন্নতাবাদী মতাদৰ্শ বুলিও বৰ্ণনা কৰিছে।[14][15] কিছুমান বিশ্লেষকে হিন্দুত্বক ফেচিবাদৰ সৈতে চিনাক্তকৰণৰ ওপৰত বিতৰ্ক কৰে, আৰু হিন্দুত্বক ৰক্ষণশীলতা বা "জাতিগত নিৰপেক্ষতাবাদ"ৰ এক চৰম ৰূপ বুলি মত প্ৰকাশ কৰে।[16]

সংজ্ঞাসমূহ সম্পাদনা কৰক

তৃতীয় পৰ্যায়ৰ উৎস সম্পাদনা কৰক

[[Oxford English Dictionary]] (OED) ৰ মতে হিন্দুত্ব হৈছে "মূলতঃ: হিন্দু হোৱাৰ অৱস্থা বা গুণ; 'হিন্দুত্ব'। এতিয়া: আধিপত্যৰ পোষকতা কৰা, বা প্ৰতিষ্ঠা কৰিব বিচৰা আন্দোলন ভাৰতৰ ভিতৰত হিন্দু আৰু হিন্দু ধৰ্ম।"[17] ইয়াৰ ব্যুৎপত্তি, OED অনুসৰি, হৈছে: "আধুনিক সংস্কৃতৰ পৰা হিন্দুত্ব (হিন্দু গুণ, হিন্দু পৰিচয়) হিন্দুৰ পৰা (হিন্দীৰ পৰা হিন্দু : হিন্দু ন. চাওক) + ধ্ৰুপদী সংস্কৃত -tva , প্ৰত্যয়।" হিন্দী হিন্দুপানৰ পিছত একে অৰ্থতে বিমূৰ্ত বিশেষ্য গঠন কৰা।"[17] হিন্দুৰ ব্যুৎপত্তি আৰু অৰ্থ, OED অনুসৰি: "আংশিকভাৱে হিন্দী আৰু উৰ্দুৰ পৰা ধাৰ লোৱা। (i) হিন্দী হিন্দু আৰু উৰ্দু হিন্দুৰ পৰা, মূলতঃ ভাৰতৰ পৰা অহা এজন ব্যক্তিক বুজায়, যি এতিয়া বিশেষভাৱে হিন্দু ধৰ্মৰ অনুগামী, আৰু ইয়াৰ ব্যুৎপত্তি (ii) পাৰ্চী হিন্দু, একে অৰ্থতে ( মধ্য পাৰ্চী হিন্দুগ, ভাৰতৰ পৰা অহা ব্যক্তিক বুজায়), আপাত দৃষ্টিত ইতিমধ্যে পুৰণি পাৰ্চী ভাষাত গঠিত ... হিন্দু, আচামেনিড সাম্ৰাজ্যৰ পূব প্ৰদেশক বুজায়।"[18] মেৰিয়াম-ৱেবষ্টাৰৰ বিশ্ব ধৰ্ম বিশ্বকোষৰ মতে হিন্দুত্ব হৈছে "ভাৰতীয় সাংস্কৃতিক, জাতীয়, আৰু ধৰ্মীয় পৰিচয়"ৰ ধাৰণা।[19] শব্দটোৱে "ভৌগোলিকভাৱে ভিত্তিক ধৰ্মীয়, সাংস্কৃতিক, আৰু জাতীয় পৰিচয়: এজন প্ৰকৃত 'ভাৰতীয়' হ'ল সেইজন যিয়ে এই 'হিন্দু-ত্ব'ত অংশগ্ৰহণ কৰে ভাৰতীয় জাতি-ৰাষ্ট্ৰৰ পৰম্পৰাগত আৰু খিলঞ্জীয়া ঐতিহ্য, আৰু তেওঁলোকে হিন্দুত্ব আৰু ভাৰতৰ মাজৰ সম্পৰ্কক জায়নিজম আৰু ইজৰাইলৰ সৈতে তুলনা কৰে।"[19] এই মতামত, as মেৰিয়াম-ৱেবষ্টাৰৰ বিশ্ব ধৰ্ম বিশ্বকোষৰ দ্বাৰা সাৰাংশত উল্লেখ কৰা হৈছে যে "যিসকল ধৰ্মীয়ভাৱে হিন্দু নহয় কিন্তু যিসকলৰ ধৰ্মৰ উৎপত্তি ভাৰতত হৈছে – জৈন, বৌদ্ধ, শিখ, আৰু অন্যান্যসকলেও – এই ঐতিহাসিক, সাংস্কৃতিক আৰু জাতীয় সত্তাৰ অংশীদাৰ।" . যিসকলৰ ধৰ্ম ভাৰতলৈ আমদানি কৰা হৈছিল, অৰ্থাৎ মূলতঃ দেশৰ মুছলমান আৰু খ্ৰীষ্টান সম্প্ৰদায়, তেওঁলোক সংখ্যাগৰিষ্ঠ সংস্কৃতিৰ অন্তৰ্গত হ'লেহে হিন্দুত্বৰ সীমাৰ ভিতৰত পৰিব পাৰে".[19] Concise Oxford Dictionary of Politics and International Relations ৰ মতে, "হিন্দুত্বক 'হিন্দুত্ব' বুলি অনুবাদ কৰা হৈছে, ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ বাসিন্দাসকলৰ সাধাৰণ সংস্কৃতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি হিন্দু জাতীয়তাবাদীসকলৰ মতাদৰ্শক বুজায়। ... আধুনিক ৰাজনীতিবিদসকল।" হিন্দুত্ববাদৰ বৰ্ণবাদী আৰু মুছলমান বিৰোধী দিশসমূহক তুচ্ছজ্ঞান কৰাৰ চেষ্টা কৰিছে, ভাৰতীয় পৰিচয়ৰ অন্তৰ্ভুক্তিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে কিন্তু এই শব্দটোৰ ফেচিষ্ট আণ্ডাৰটন আছে।"[20] ৰ মতে; দ্য ডিকচনেৰী অৱ হিউমেন জিঅ'গ্ৰাফী, "হিন্দুত্বই হিন্দু জাতীয়তাবাদৰ সাংস্কৃতিক ন্যায্যতাক সামৰি লৈছে, যিটো 'হিন্দুত্ব' বুলি অভিযোগ উঠিছে যিটো সকলো হিন্দুৱে ভাগ কৰে।"[3] এ পলিটিকেল... আৰু ইকনমিক ডিকচনেৰী অৱ চাউথ এছিয়া, "হিন্দুত্বৰ ধাৰণাটোৰ আঁৰৰ এটা মূল উদ্দেশ্য আছিল 'হিন্দু-ঐক্য' (হিন্দু সংঘাটান)ৰ কাৰ্য্যক সমৰ্থন কৰিবলৈ এক সামূহিক পৰিচয় গঢ়ি তোলা আৰু অত্যধিক সংকীৰ্ণ ক হিন্দু ধৰ্মৰ সংজ্ঞা, যাৰ পৰিণতি আছিল বৌদ্ধ, শিখ আৰু জৈনক হিন্দু সম্প্ৰদায়ৰ পৰা বাদ দিয়া। পিছলৈ হিন্দু-জাতীয়তাবাদী মতাদৰ্শবিদসকলে এই ধাৰণাটোক অহিন্দুসকলক অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ কৌশললৈ ৰূপান্তৰিত কৰিলে, যাতে তেওঁলোকৰ সামাজিক ভিত্তি বহল হয়, আৰু ৰাজনৈতিক সংগঠনৰ বাবে।[21]

[[Encyclopædia Britannica]]'s হিন্দু আৰু ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী [[বিনায়ক দামোদৰ সাৱৰকাৰ]]ৰ ওপৰত প্ৰবন্ধ অনুসৰি,[22] "হিন্দুত্ব ( "হিন্দুত্ব") ... ভাৰতীয় সংস্কৃতিক হিন্দু মূল্যবোধৰ প্ৰকাশ হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিব বিচাৰিছিল; //www.britannica.com/biography/Vinayak-Damodar-Savarkar |title=বিনায়ক দামোদৰ সাৱৰকাৰ: হিন্দু আৰু ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদী |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |access-date=9 May 2019}}</ref> হিন্দু ধৰ্ম বিশ্বকোষ, ইয়াৰ মতাদৰ্শৰ ধ্ৰুপদী বক্তব্যত সংজ্ঞায়িত হিন্দুত্ব হৈছে "হিন্দু জাতিৰ সংস্কৃতি" য'ত হিন্দু ধৰ্ম মাত্ৰ এটা উপাদান আৰু "হিন্দু ধৰ্ম হৈছে হিন্দুৰ লগতে শিখ আৰু বৌদ্ধসকলেও পালন কৰা এটা ধৰ্ম"। প্ৰবন্ধটোত আৰু কোৱা হৈছে, "হিন্দুত্বৰ সমৰ্থকসকলে হিন্দুসকলৰ ধৰ্মীয় আৰু বহল সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ সৈতে জাতীয় পৰিচয়ৰ চিনাক্তকৰণক প্ৰসাৰিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে। এই উদ্দেশ্য সাধনৰ বাবে গ্ৰহণ কৰা ব্যৱস্থাসমূহৰ ভিতৰত 'বিদেশী' গ্ৰহণ কৰা বুলি বিবেচিত ব্যক্তিসকলক 'পুনৰ দাবী' কৰাৰ প্ৰয়াস অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।" ধৰ্ম, হিন্দুৰ অন্তৰ্গততাৰ সজাগতা বৃদ্ধিৰ বাবে ডিজাইন কৰা সামাজিক, সাংস্কৃতিক আৰু দানশীল কাৰ্য্যকলাপৰ পিছত লগা, আৰু ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (বিজেপি)ৰ দৰে স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত ৰাজনৈতিক দলকে ধৰি বিভিন্ন সংগঠনৰ জৰিয়তে প্ৰত্যক্ষভাৱে ৰাজনৈতিক পদক্ষেপ লোৱা।"[23]

সাৱৰকাৰ সম্পাদনা কৰক

সাৱৰকাৰৰ বাবে en:Hindutva: Who Is a Hindu? ত হিন্দুত্ব ভাৰতীয় সকলো বস্তুৰে এক অন্তৰ্ভুক্ত শব্দ। সাৱৰকাৰৰ সংজ্ঞাত হিন্দুত্বৰ তিনিটা প্ৰয়োজনীয় বস্তু আছিল সাধাৰণ জাতি (ৰাষ্ট্ৰ), সাধাৰণ জাতি (জাতি), আৰু সাধাৰণ সংস্কৃতি বা সভ্যতা (সংস্কৃত)।[24] সাৱৰকাৰে "হিন্দু" আৰু "সিন্ধু" শব্দ দুটা বিনিময়ত ব্যৱহাৰ কৰিছিল।[25][26] সেই শব্দবোৰ তেওঁৰ হিন্দুত্বৰ ভেটিত আছিল, ভৌগোলিক, সাংস্কৃতিক আৰু জনগোষ্ঠীয় ধাৰণা হিচাপে, আৰু "ধৰ্ম তেওঁৰ সমষ্টিত স্থান নাছিল।" ", শৰ্মাই কয়।[24][27] হিন্দুত্বৰ বিষয়ে তেওঁৰ বিশদ বিৱৰণীত সকলো ভাৰতীয় ধৰ্ম অৰ্থাৎ হিন্দু, বৌদ্ধ, জৈন আৰু শিখ ধৰ্ম অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল। সাৱৰকাৰে "হিন্দু জাতীয়তা"ক "ভাৰতীয় ধৰ্ম"ৰ মাজত সীমাবদ্ধ কৰি ৰাখিছিল এই অৰ্থত যে তেওঁলোকৰ উৎপত্তিস্থলৰ ভূমিৰ প্ৰতি এক উমৈহতীয়া সংস্কৃতি আৰু আকৰ্ষণ আছিল।[25][26] সাৱৰকাৰে কৰিছিল হিন্দু আৰু হিন্দুত্বৰ মাজত স্পষ্ট পাৰ্থক্য, যে এইবোৰ হিন্দুত্বৰ সৈতে একে বস্তু নহয়, ই ধৰ্ম বা আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ বিষয়ে নহয় বৰঞ্চ ভাৰতৰ জাতীয় চৰিত্ৰৰ ভিত্তিহে।[28][29] দক্ষিণ এছিয়াৰ বিশেষজ্ঞ ৰাজনীতি বিজ্ঞানী ক্ৰিষ্টোফ জাফ্ৰেলটৰ মতে, সাৱৰকাৰে – নিজকে নাস্তিক বুলি ঘোষণা কৰি – "হিন্দুৰ সংজ্ঞাত ধৰ্মৰ গুৰুত্বক নূন্যতম কৰি তোলে", আৰু তাৰ পৰিৱৰ্তে এটা জনগোষ্ঠীৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে গোটটোৰ সৈতে এটা ভাগ কৰা সংস্কৃতি আৰু লালন-পালন কৰা ভূগোল।[26]উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: </ref> বন্ধ কৰা হৈছে; <ref> টেগৰ বাবে পোৱা নাই}} তেওঁ হিন্দুত্বৰ বৰ্ণনা কৰিছে, কয় ভট্ট, "মানৱ জিভাই জনা আটাইতকৈ ব্যাপক আৰু বিভ্ৰান্তিকৰ কৃত্ৰিম ধাৰণাসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম" আৰু "হিন্দুত্ব শব্দ নহয় বৰঞ্চ ইতিহাস; কেৱল আমাৰ মানুহৰ আধ্যাত্মিক বা ধৰ্মীয় ইতিহাস নহয় যিদৰে কেতিয়াবা সত্তাৰ দ্বাৰা বুলি ভুল কৰা হয়।" হিন্দু ধৰ্মৰ আনটো সম্পৰ্কীয় শব্দৰ সৈতে বিভ্ৰান্ত কৰা হৈছে, কিন্তু সম্পূৰ্ণ ইতিহাস।[30]

সাৱৰকাৰৰ হিন্দুত্ব ধাৰণাই তেওঁৰ [[হিন্দু জাতীয়তাবাদ]]ৰ ভেটি গঠন কৰিছিল।[25] [[ক্লিফৰ্ড গেৰ্টজে] নিৰ্ধাৰণ কৰা মাপকাঠী অনুসৰি ই আছিল [[জাতিগত জাতীয়তাবাদ]]ৰ এক প্ৰকাৰ। ], [[লয়ড ফলাৰ্ছ]] আৰু [[এন্থনী ডি. স্মিথ]].[31][26]

  1. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; ব্ৰাউনমেকলিন২০১৮ নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  2. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  3. ↑ 3.0 3.1 Gregory, Derek; জনষ্টন, ISBN ৯৭৮-১-৪৪৪৩-৫৯৯৫-৪, https://books.google.com /books?id=5gCHckKszz0C&pg=RA1-PT467 
  4. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; OED-online- hindutva নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  5. ↑ ৰছ. বিভক্ত সমাজত সংস্কৃতি আৰু অন্তৰ্গততা: প্ৰতিযোগিতা আৰু প্ৰতীকী প্ৰাকৃতিক দৃশ্য. প্ৰকল্প MUSE ৰ ওপৰত কিতাপৰ সংগ্ৰহ. ইউনিভাৰ্চিটি অৱ পেনচিলভেনিয়া প্ৰেছ, ইনকৰ্পৰেটেড. পৃষ্ঠা. 34. ISBN ৯৭৮-০-৮১২২-০৩৫০-৯. https://কিতাপ.গুগল.কম/কিতাপ?id=osHNwPkLh30C&pg=PA34. 
  6. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  7. ↑ "হিন্দুত্ববাদী পথ" (en ভাষাত). ফ্ৰন্টলাইন. ৪ ডিচেম্বৰ ২০০৪. https://frontline.thehindu.com/politics/article30225920.ece. 
  8. ↑ কৃষ্ণ ২০১১, পৃষ্ঠা. ৩২৪.
  9. ↑ পেট্ৰিচিয়া এম ছান্ট. খিলঞ্জীয়া: নিৰ্মাণ আৰু পুনৰ/উপস্থাপন. নোভা বিজ্ঞান প্ৰকাশক. পৃষ্ঠা. 85. ISBN 978-1-56072-674-6. https://books.google.com/books?id=3JmAAAAAMAAJ. "হিন্দুত্বই বিশেষকৈ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত ইউৰোপীয় ফেচিবাদ উভয়ৰে পৰা মতাদৰ্শগত ঋণ লোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়া আৰু স্থানীয়/গোলকীয় বাইনাৰীবাদক অৱজ্ঞা কৰা " বৈদিক হিন্দু ধৰ্ম "ৰ এটা ৰচনাৰ উদাহৰণ দাঙি ধৰে।" 
  10. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  11. ↑ Leidig, Eviane. "সোঁপন্থী উগ্ৰবাদৰ এটা ভিন্নতা হিচাপে হিন্দুত্ব". Patterns of Prejudice খণ্ড 54 (3): 215–237. doi:10.1080/0031322X.2020.1759861. ISSN 0031-322X. 
  12. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; j3517631 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  13. ↑ Frykenberg 2008, পৃষ্ঠা 178–220: "এই ৰচনাখনে দেখুৱাবলৈ চেষ্টা কৰিছে যে কেনেকৈ — বিশ্লেষণাত্মক বা ঐতিহাসিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা — হিন্দুত্ববাদী।" হিন্দু ফেচিবাদ আৰু হিন্দু মৌলবাদৰ মিশ্ৰণ।"
  14. ↑ এন্থনী পেৰেল. গান্ধী, স্বাধীনতা, আৰু আত্মশাসন. লেক্সিংটন বুকছ. পৃষ্ঠা. 133. ISBN ৯৭৮-০-৭৩৯১-০১৩৭-৭. https://books.google.com/books?id=sErf-DzVI9EC. "আত্ম-পৰিচয় আৰু আত্ম-সংজ্ঞাৰ বিষয়ত হিন্দুত্ববাদী এজেণ্ডা শক্তিশালী হ'লেও বিচ্ছিন্নতাবাদী হোৱাৰ প্ৰৱণতা দেখা গৈছে।" 
  15. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  16. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; Bhatt & Mukta নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  17. ↑ 17.0 17.1 "হিন্দুত্ব, n.", অক্সফৰ্ড ইংৰাজী অভিধান অনলাইন, অক্সফৰ্ড ইউনিভাৰ্চিটি প্ৰেছ, 2011, http://www.oed.com/view/Entry/291968?redirectedFrom=Hindutva#eid, আহৰণ কৰা হৈছে: ১৭ নৱেম্বৰ ২০২১ 
  18. ↑ অক্সফৰ্ড ইংৰাজী অভিধান অনলাইন, অক্সফৰ্ড ইউনিভাৰ্চিটি প্ৰেছ, https://www.oed.com/view/Entry/87084?redirectedFrom=হিন্দু#eid, আহৰণ কৰা হৈছে: ১৭ নৱেম্বৰ ২০২১ 
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 মেৰিয়াম-ৱেবষ্টাৰ, ইনক; এনচাইক্লোপিডিয়া ব্ৰিটানিকা. মেৰিয়াম-ৱেবষ্টাৰৰ বিশ্ব ধৰ্ম বিশ্বকোষ. ISBN ৯৭৮-০-৮৭৭৭৯-০৪৪-০. https://books.google.com/books?id=ZP_f9icf2roC. 
  20. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; BrownMcLean2018 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  21. ↑ Schottli, Jivanta; মিত্ৰ, Subrata K.; পহু, Siegried, দক্ষিণ এছিয়াৰ এখন ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক অভিধান, ISBN ৯৭৮-১-১৩৫-৩৫৫৭৫-৩, https://books.google.com/books?id=yOIjCQAAQBAJ&pg=PT215 
  22. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; britannica-savarkar1 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  23. ↑ কুছ, books?id=3N4mGlbutbgC&pg=PA351 হিন্দু ধৰ্মৰ বিশ্বকোষ, ISBN ৯৭৮-১-১৩৫-১৮৯৭৮-৫, https://books.google.com/ books?id=3N4mGlbutbgC&pg=PA351 
  24. ↑ 24.0 24.1 শৰ্মা, অৰবিন্দ (2002). "হিন্দু, হিন্দুস্তান, হিন্দু ধৰ্ম আৰু হিন্দুত্বৰ ওপৰত". Numen খণ্ড 49 (1): 22–23, 1–36. doi:10.1163/15685270252772759. 
  25. ↑ 25.0 25.1 25.2 উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; Sharma নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 26.3 Christophe Jaffrelot. হিন্দু জাতীয়তাবাদ: এজন পাঠক. পৃষ্ঠা. 14–15, 86–93. ISBN ৯৭৮- 1-4008-2803-6. https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC. 
  27. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; NUSSBAUM2009p58 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  28. ↑ পুৰন্দৰে. ধৰ্মই-কোৱা-সাৱৰকাৰ/cid/1699550 "হিন্দুত্বৰ লগত হিন্দু ধৰ্ম একে নহয় বুলি ক'লে সাৱৰকাৰ". টেলিগ্ৰাফ ইণ্ডিয়া. https://www.telegraphindia.com/india/হিন্দু ধৰ্মই-কোৱা-সাৱৰকাৰ/cid/1699550। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-03-30. 
  29. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  30. ↑ Chetan Bhatt. মুক্তি আৰু বিশুদ্ধতা: জাতি, নতুন ধৰ্মীয় আন্দোলন আৰু উত্তৰ আধুনিকতাৰ নৈতিকতা. ISBN ৯৭৮-১-৮৫৭২৮-৪২৩-২. https://books.google.com/books?id=aap0HaCzrFwC. 
  31. ↑ Jaffrelot 1996, পৃষ্ঠা. 12-13.
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=হিন্দুত্ব&oldid=420009"ৰ পৰা অনা হৈছে