ৱিকিপিডিয়া

বায়ু প্ৰদূষণ

ক্ষতিকাৰক পদাৰ্থৰ দ্বাৰা বায়ু দূষিত হোৱা
(Air pollutionৰ পৰা পুনঃনিৰ্দেশিত)

বায়ু প্ৰদূষণ(ইংৰাজী: Air pollution) হ’ল বায়ুমণ্ডলত প্ৰদূষক পদাৰ্থৰ উপস্থিতিৰ ফলত বায়ু দূষিত হোৱা, যিয়ে মানুহ আৰু অন্যান্য জীৱৰ স্বাস্থ্যৰ বাবে ক্ষতিকাৰক আৰু জলবায়ু বা বয়-বস্তুৰ ক্ষতি সাধন কৰে।[1][2] বিভিন্ন পদাৰ্থ যেনে, ৰাসায়নিক, ভৌতিক বা জৈৱিক পদাৰ্থৰ দ্বাৰা ঘৰৰ ভিতৰ বা বাহিৰৰ পৰিৱেশৰ দূষণেও বায়ুমণ্ডলৰ প্ৰাকৃতিক বৈশিষ্ট্য সলনি কৰে।[1] বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ বায়ু প্ৰদূষক(যেনে এমোনিয়া, কাৰ্বন মনোক্সাইড, ছালফাৰ ডাই অক্সাইড, নাইট্ৰাছ অক্সাইড, মিথেন, কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড আৰু ক্লোৰোফ্লুৰোকাৰ্বন), জৈৱিক আৰু অজৈৱিক কণিকা আৰু জৈৱিক অণু আদি। বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত মানুহৰ নানা ৰোগ, এলাৰ্জি, আনকি মৃত্যুও হ'ব পাৰে; ই আন ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ জীৱৰ ক্ষতি কৰাৰ উপৰি, জীৱ-জন্তু আৰু খাদ্য শস্যৰো ক্ষতি কৰিব পাৰে, আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ (উদাহৰণ স্বৰূপে, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, অ'জ’ন হ্ৰাস বা বাসস্থানৰ অৱক্ষয়) বা সৃষ্ট পৰিৱেশ(উদাহৰণ স্বৰূপে, এচিড বৰষুণ) ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিব পাৰে।[3] মানুহৰ কাৰ্যকলাপ[4] আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিঘটনা দুয়োটাৰ ফলত বায়ু প্ৰদূষণ হ'ব পাৰে।[5]

দ্বিতীয় মহাযুদ্ধৰ সময়ত এটা কাৰখানাৰ পৰা ওলোৱা ধোঁৱা
প্ৰতি এক লাখ বাসিন্দাৰ বিপৰীতে বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত মৃত্যু (IHME, 2019)

বিশ্বজুৰি পৃথিৱীৰ জলবায়ু আৰু পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ লগত বায়ুৰ গুণাগুণ ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত। বায়ু প্ৰদূষণৰ বহুতো কাৰণৰ ভিতৰত সেউজ গৃহ গেছ নিৰ্গমন উৎস যেনে, জীৱাশ্ম ইন্ধন দহনো এটা।[1]

বায়ু প্ৰদূষণ, প্ৰদূষণ সম্পৰ্কীয় কেইবাটাও ৰোগৰ বাবে এক উল্লেখযোগ্য বিপদজনক কাৰক, য'ত শ্বাস-প্ৰশ্বাসজনিত সংক্ৰমণ, হৃদৰোগ, ক্ৰনিক অব্ষ্ট্ৰাক্টিভ পালমোনাৰী ডিজিজ (COPD), ষ্ট্ৰোক আৰু হাওঁফাওঁৰ কৰ্কট ৰোগ আদি হয়।[6] ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পোৱা তথ্যই প্ৰকাশ কৰে যে, বায়ু প্ৰদূষণৰ সংস্পৰ্শৰ ফলত উপস্থিত বুদ্ধিমত্তা হ্ৰাস, জ্ঞানশক্তিৰ অসুবিধা,[7] মানসিক বিকাৰ যেনে, হতাশা[8] আৰু প্ৰসৱকালীন স্বাস্থ্যৰ ক্ষতিৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি পাব পাৰে।[9] বায়ুৰ গুণাগুণৰ অৱনতি হোৱাৰ ফলত মানুহৰ স্বাস্থ্যৰ ওপৰত পৰা প্ৰভাৱ বহু দূৰলৈকে বিস্তৃত যদিও মূলতঃ শৰীৰৰ শ্বাসতন্ত্ৰ আৰু হৃদযন্ত্ৰত প্ৰভাৱ পেলায়। বায়ু প্ৰদূষকৰ প্ৰতি ব্যক্তিগত প্ৰতিক্ৰিয়া নিৰ্ভৰ কৰে এজন ব্যক্তিৰ সংস্পৰ্শলৈ অহা প্ৰদূষকৰ প্ৰকাৰ,[10][11] সংস্পৰ্শৰ মাত্ৰা আৰু ব্যক্তিজনৰ স্বাস্থ্যৰ অৱস্থা আৰু জিনীয় বিজ্ঞানৰ ওপৰত।[12]

জীৱাশ্ম ইন্ধন দহনৰ ফলতেই ঘৰৰ বাহিৰৰ বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত বছৰি ~৩.৬১ মিলিয়ন লোকৰ মৃত্যু হয়, যাৰ বাবে মানুহৰ মৃত্যুৰ অন্যতম শীৰ্ষ কাৰণ হিচাপে চিহ্নিত কৰা হৈছে,[13] মানৱসৃষ্ট অ'জন আৰু পিএম ২.৫ৰ ফলত হয়, ~২.১ মিলিয়ন।2.5 causing ~2.1 million.[14][15] সামগ্ৰিকভাৱে বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত প্ৰতি বছৰে বিশ্বজুৰি প্ৰায় ৭০ লাখ লোকৰ মৃত্যু হয়, বা বিশ্বব্যাপী গড় আয়ুস (LLE) ২.৯ বছৰ হৈছে,[16] আৰু ই বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ একক পৰিৱেশ স্বাস্থ্যজনিত বিপদ, যাৰ অন্ততঃ ২০১৫ চনৰ পৰা বিশেষ পৰিৱৰ্তন হোৱা নাই।[6][17][18] ২০০৮ চনৰ ব্লেকস্মিথ ইনষ্টিটিউটৰ বিশ্বৰ আটাইতকৈ বেয়া প্ৰদূষিত স্থানৰ প্ৰতিবেদনত ঘৰৰ ভিতৰৰ বায়ু প্ৰদূষণ আৰু নগৰীয়া বায়ুৰ গুণাগুণক বিশ্বৰ দুটা ভয়াৱহ বিষাক্ত প্ৰদূষণৰ সমস্যা হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে।[19] বায়ু প্ৰদূষণৰ সংকটৰ পৰিসৰ বৃহৎ; ২০১৮ চনত বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই অনুমান কৰিছিল যে "১০ জনৰ ভিতৰত ৯জন লোকেই উচ্চ মাত্ৰাৰ প্ৰদূষকযুক্ত বায়ুৰে উশাহ লয়।" [20] যদিও স্বাস্থ্যজনিত পৰিণতি গুৰুতৰ, সমস্যাটো মোকাবিলা কৰাৰ ধৰণটো কিন্ত বহুলাংশে বিবেচনা কৰা হয় আড়ম্বৰপূৰ্ণ[21][20][22] বা অৱহেলিত।[23]


বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত উৎপাদনশীলতা হেৰুওৱা আৰু জীৱনৰ মানদণ্ডৰ অৱনমিত হোৱাৰ ফলত বিশ্ব অৰ্থনীতিয়ে প্ৰতি বছৰে ৫ ট্ৰিলিয়ন ডলাৰ খৰচ কৰে বুলি অনুমান কৰা হৈছে[24][25] কিন্তু স্বাস্থ্য আৰু মৃত্যুৰ প্ৰভাৱৰ সৈতে সমসাময়িক অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থা বাহ্যিক আৰু বেছিভাগ মানুহৰ কাৰ্য্যকলাপ, কেতিয়াবা মধ্যমীয়াভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ আৰু নিৰীক্ষণ কৰা হয়।[26][27] বায়ু প্ৰদূষণ হ্ৰাস কৰিবলৈ বিভিন্ন প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰযুক্তি আৰু কৌশল উপলভ্য। বায়ু প্ৰদূষণৰ নেতিবাচক প্ৰভাৱ সীমিত কৰিবলৈ কেইবাটাও আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় আইন আৰু নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰস্তুত কৰা হৈছে।[28] স্থানীয় নিয়মসমূহ সঠিকভাৱে কাৰ্যকৰী কৰি জনস্বাস্থ্যৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট উন্নতি হৈছে।[29] এই প্ৰচেষ্টাসমূহৰ কিছুমান আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত সফল হৈছে, যেনে মণ্ট্ৰিয়েল প্ৰট'কল,[30] যিয়ে ক্ষতিকাৰক অ'জন ক্ষয়কাৰী ৰাসায়নিক পদাৰ্থৰ নিৰ্গমন হ্ৰাস কৰে আৰু ১৯৮৫ চনৰ হেলচিংকি প্ৰট'কল,[31] যিয়ে চালফাৰ নিৰ্গমন হ্ৰাস কৰে।[32] আনহাতে আন কিছুমান, যেনে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ওপৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পদক্ষেপ[33][34][35] কম সফল হোৱা দেখা গৈছে। ​

বায়ু প্ৰদূষণৰ উৎস

সম্পাদনা কৰক
 
ধূলিৰ ধুমুহা ওচৰ চাপি আহিছে ষ্ট্ৰেটফোৰ্ড, টেক্সাছৰ পিনে
 
জৰ্জিয়াৰ ষ্টেটছব’ৰ’ৰ বাহিৰৰ এখন পথাৰ নিয়ন্ত্ৰিতভাৱে জ্বলাই দিয়া হৈছে
 
বায়ু প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱ আৰু কাৰকসমূহ

বায়ু কেনেদৰে প্ৰদূষিত হয়?

বায়ু প্ৰদূষণৰ কাৰণ ঘাইকৈ দুটা৷ প্ৰাকৃতিক আৰু মানৱ সৃষ্ট৷

মানৱ সৃষ্ট

সম্পাদনা কৰক
 
এটা শক্তি কেন্দ্ৰৰ শীতল টাৱাৰ ভাঙি পৰা অৱস্থাত, এথল'ন, কেপ টাউন, দক্ষিণ আফ্ৰিকা, ২০১০

​

 
ৰবি শস্য ৰোপনৰ বাবে আমেৰিকাৰ জৰ্জিয়াৰ এখন পথাৰত নিয়ন্ত্ৰিত জ্বলন কাৰ্য
 
ঘানাত মুকলি ঠাইত জুইৰ ওপৰত সিজোৱা মাছৰ গোন্ধ, ২০১৮
  • জীৱাশ্ম ইন্ধন শক্তি কেন্দ্ৰ আৰু জৈৱভৰ শক্তি কেন্দ্ৰ দুয়োটাতে ধোঁৱাৰ ভাণ্ডাৰ সৃষ্টি হয়।[36] তেল আৰু গেছৰ স্থানবোৰত মিথেন নিৰ্গমন হয়।[37][38][39][40]
  • পৰম্পৰাগত জৈৱবস্তু যেনে কাঠ, শস্যৰ আৱৰ্জনা আৰু গোবৰ জ্বলোৱা। (উন্নয়নশীল আৰু দৰিদ্ৰ দেশসমূহত,[41] পৰম্পৰাগত জৈৱভৰ জ্বলোৱাটোৱেই হৈছে বায়ু প্ৰদূষণৰ প্ৰধান উৎস।[42][43] ই ব্ৰিটেইন আৰু নিউ চাউথ ৱেলছকে ধৰি বহু উন্নত অঞ্চলত প্ৰদূষণৰ মূল উৎস।[44][45] ইয়াৰ প্ৰদূষকসমূহৰ ভিতৰত 'PAH'(Polycyclic aromatic hydrocarbon)সমূহো অন্তৰ্ভুক্ত।[46]))
  • আৱৰ্জনা জ্বলোৱা (জুই জ্বলোৱা যন্ত্ৰৰ লগতে কু-পৰিচালিত আৱৰ্জনা দহনৰ মুকলি আৰু অনিয়ন্ত্ৰিত জুই, যি পৌৰসভাৰ কঠিন স্থলজ আৱৰ্জনাসমূহৰ প্ৰায় এক চতুৰ্থাংশ)[49][50]
  • চৌকা আৰু অন্যান্য ধৰণৰ ইন্ধন জ্বলোৱা উত্তাপন যন্ত্ৰ।[51]
  • চলন্ত উৎসসমূহৰ ভিতৰত মটৰ গাড়ী, ৰে'ল (বিশেষকৈ ডিজেল ইঞ্জিন আৰু ডিএমইউ), সাগৰীয় জাহাজ আৰু বিমান[52]ৰ লগতে ৰকেট আৰু আন উপাদান আৰু ধ্বংসাৱশেষৰ পুনৰ প্ৰৱেশ আদি অন্তৰ্ভুক্ত।[53] গাড়ীৰ বায়ু প্ৰদূষণৰ বাহ্যিকতাই এক্সজষ্ট গেছ আৰু গাড়ীৰ টায়াৰ (মাইক্ৰ'প্লাষ্টিককে ধৰি[54]))ৰ পৰা বায়ুত প্ৰৱেশ কৰে। বাহনসমূহে "আমেৰিকাৰ সকলো বায়ু প্ৰদূষণৰ প্ৰায় এক তৃতীয়াংশ উৎপাদন কৰে"[55] আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ এটা প্ৰধান চালক বুলি কোৱা হৈছে।[56][57]
  • নিয়ন্ত্ৰিত জ্বলন কাৰ্য ব্যৱহাৰ কৰি কৃষি আৰু বন ব্যৱস্থাপনা কৌশল। আমাজনৰ দৰে অৰণ্যত ঝুম কৃষি-পদ্ধতিৰ দৰে প্ৰথাই বনাঞ্চল ধ্বংসৰ লগে লগে বৃহৎ বায়ু প্ৰদূষণৰ সৃষ্টি কৰে।[58] নিয়ন্ত্ৰিত বা নিৰ্ধাৰিত জ্বলন হৈছে বন ব্যৱস্থাপনা, যি কৃষি আৰু উলু জাতীয় বন পুনৰুদ্ধাৰ আৰু সেউজ গৃহ গেছ হ্ৰাস কৰাত ব্যৱহৃত এক প্ৰথা।[59] বনকৰ্মীসকলে নিয়ন্ত্ৰিত জুইক আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে, কাৰণ জুই বনাঞ্চল আৰু ঘাঁহনিৰ পৰিৱেশ দুয়োটাৰে বাবে ই এটা প্ৰাকৃতিক বৈশিষ্ট্য।[60][61] নিয়ন্ত্ৰিত জ্বলনে কিছুমান বাঞ্ছনীয় ঘাঁহ-বনৰ বংশবৃদ্ধিত অৰিহণা যোগায়, যাৰ ফলত বনাঞ্চলৰ নবীকৰণ হৈ যায়।[62]

দহনৰ বাদেও বায়ু প্ৰদূষণৰ আন কেতবোৰ কাৰণো আছে।

  • ৰং, চুলিত মৰা স্প্ৰে, বাৰ্নিচ, এৰ’ছল স্প্ৰে আৰু অন্যান্য দ্ৰাৱকৰ পৰা ওলোৱা ধোঁৱা বা গোন্ধ। এইবোৰ প্ৰয়োজনীয় হ’ব পাৰে; এই উৎসসমূহৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা নিৰ্গমনে ২০১০ চনত লছ এঞ্জেলছ অৱবাহিকাত ’অস্বাভাৱিক জৈৱ যৌগসমূহ’ৰ পৰা হোৱা প্ৰদূষণৰ প্ৰায় আধা দায়ী বুলি অনুমান কৰা হৈছিল।[63]
  • আৱৰ্জনাস্থলীত আৱৰ্জনা জমা হ'লে মিথেন উৎপন্ন হয়[64] আৰু আৱৰ্জনা মুকলিকৈ জ্বলাই দিলে ক্ষতিকাৰক পদাৰ্থ নিৰ্গত হয়।[65]
  • পাৰমাণৱিক অস্ত্ৰ, বিষাক্ত গেছ, বীজাণু যুদ্ধ, আৰু ৰকেট আদি সামৰিক সম্পদৰ উদাহৰণ৷[66]
  • কৃষিৰ বৰ্জিত পদাৰ্থ আৰু মাংসৰ বাবে পালন কৰা পশুধনৰ পৰা হোৱা নিৰ্গমনে বায়ু প্ৰদূষণত যথেষ্ট অৰিহণা যোগায়[67][68] সাৰুৱা কৃষিভূমি নাইট্ৰজেন অক্সাইডৰ এটা প্ৰধান উৎস হ'ব পাৰে।[69][68] তদুপৰি, যোৱা কেইটামান দশকত জীৱাশ্ম ইন্ধন জ্বলোৱা বাহনৰ সংখ্যা দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পাইছিল যি বায়ুত প্ৰদূষকৰ Archived 2023-04-08 at the Wayback Machine সংখ্যা বৃদ্ধি কৰিছিল।

প্ৰাকৃতিক কাৰণ

সম্পাদনা কৰক
  • সাধাৰণতে গছ-গছনি কম বা গছ-গছনি নথকা বৃহৎ অঞ্চল বা মৰুভূমিৰ পৰা অহা প্ৰাকৃতিক ধূলি।
  • জীৱ-জন্তু যেনে গৰু-ম’হৰ গোবৰৰ দ্বাৰা নিৰ্গত হোৱা মিথেন গেছ।
  • পৃথিৱীৰ আৱৰণৰ তলত তেজস্ক্ৰিয় ক্ষয়ৰ পৰা ৰেডন গেছ। ৰেডন হৈছে ৰংহীন, গন্ধহীন, প্ৰাকৃতিকভাৱে পোৱা তেজস্ক্ৰীয় উন্নত গেছ, যি ৰেডিয়াম ক্ষয়প্ৰাপ্ত হৈ গঠিত হয়। ইয়াক স্বাস্থ্যৰ বাবে বিপজ্জনক বুলি গণ্য কৰা হয়। প্ৰাকৃতিক উৎসৰ পৰা নিৰ্গত ৰেডন গেছ অট্টালিকাত বিশেষকৈ বেছমেণ্টৰ দৰে বন্ধ অঞ্চলত জমা হ’ব পাৰে। আনহাতৰ চিগাৰেট সেৱন হাওঁফাওঁৰ কৰ্কট ৰোগৰ দ্বিতীয় ক্ষিপ্ৰ কাৰণ হিচাপে পৰিগণিত।
  • বনজুইৰ পৰা নিৰ্গত ধোঁৱা আৰু কাৰ্বন মনোক্সাইড। সক্ৰিয় বনজুইৰ সময়ছোৱাত অনিয়ন্ত্ৰিত জৈৱবস্তুৰ দহনৰ ধোঁৱাই ঘনত্বৰ ভিত্তিত সকলো বায়ু প্ৰদূষণৰ প্ৰায় ৭৫% হ'ব পাৰে।[70]
  • কিছুমান অঞ্চলত গছ-গছনিয়ে উষ্ণ দিনত পৰিৱেশৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি যথেষ্ট পৰিমাণৰ অস্বাভাৱিক জৈৱ যৌগ (VOC) নিৰ্গত কৰে। এই ভিঅ'চিসমূহে প্ৰাথমিক মানৱজনিত প্ৰদূষকসমূহৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি – বিশেষকৈ, NOx, SO2 আৰু মানৱজনিত জৈৱিক কাৰ্বন যৌগসমূহৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি গৌণ প্ৰদূষকৰ ঋতুভিত্তিক কুঁৱলী উৎপন্ন কৰে।[71] ক’লা আঠা, পপলাৰ, ওক আৰু উইলো আদি গছ-গছনিৰ কিছুমান উদাহৰণ যিয়ে প্ৰচুৰ পৰিমাণে ভি অ’ চি উৎপন্ন কৰিব পাৰে। এই প্ৰজাতিবোৰৰ পৰা VOC উৎপাদনৰ ফলত কম প্ৰভাৱৰ গছৰ প্ৰজাতিতকৈ অ'জনৰ মাত্ৰা আঠগুণলৈকে বেছি হয়।[72]
  • আগ্নেয়গিৰিৰ কাৰ্য্যকলাপ, যিয়ে চালফাৰ, ক্ল'ৰিন আৰু ছাইৰ কণা উৎপন্ন কৰে।[73]

নগৰীকৰণ

সম্পাদনা কৰক

সঘনে গঢ়ি উঠা নগৰবোৰ বায়ু প্ৰদূষণৰ এক মুখ্যকাৰক। নগৰ সমূহৰ গৃহ নিৰ্মাণত ব্যৱহাৰ কৰা বিভিন্ন আচবাব যেনে – ইটা, বালি, চিমেণ্ট আদিৰপৰা দূষিত ৰেডন গেছৰ উৎপত্তি হয়। নগৰ অঞ্চলত যিহেতু কল-কাৰখানা, যান-বাহন আদিৰ ব্যৱহাৰ বেছি, সেই কাৰণেই এই অঞ্চলবোৰৰ বায়ুমণ্ডলত ছালফাৰ-ডাই-অক্সাইডৰ(SO2)গাঢ়তা বেছি হয়। পৃথিৱীত বছৰি প্ৰায় ৩৩৮নিযুত টন দূষিত আৱৰ্জনা নগৰ বিলাকত সৃষ্টি হব ধৰিছে। স্তূপীকৃত আৱৰ্জনা আৰু নগৰ অঞ্চলৰ নৰ্দমা আৱৰ্জনাত থকা জৈৱ পদাৰ্থৰ পচনক্ৰিয়াত হাইড্ৰ’জেন চালফাইড(H2S)গেছ উৎপন্ন হয়। জাৰণৰ সহায়ত অক্সিজেন যুক্ত হৈ ছালফাৰ-ডাই-অক্সাইডৰ সৃষ্টি হয়। কেতিয়াবা (H2S)গেছ নিৰ্গত হৈ বায়ুমণ্ডলত থকা পানীৰ বাষ্পৰ লগত লগলাগি ছালফিউৰিক এচিডলৈ (H2SO4)পৰিৱৰ্ত্তিত হয় আৰু এচিড বৰষুণ হৈ তললৈ নামি আহে। এই এচিড বৰষুণে গছ-গছনিৰ লগতে আমাৰ ঘৰ-দুৱাৰ আদিৰো বিস্তৰ ক্ষতি সাধন কৰে। বন ধ্বংসৰ ফলত গছ-গছনিৰ পৰিমাণ দিনে হ্ৰাস পাইছে। গছ-গছনিৰ অভাৱত বায়ুমণ্ডলত অক্সিজেনৰ পৰিমাণ যথেষ্ট কমি গৈছে আৰু কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ পৰিমাণ দিনে দিনে বৃদ্ধি পাই আহিছে। ইয়াৰ ফলত পৃথিৱীৰ গোলকীয় উষ্ণতা দিনে দিনে বৃদ্ধি পাইছে আৰু ইয়ে এদিন সমগ্ৰ জীৱকুল ধ্বংসৰ কাৰণ হ'বলৈ আগবাঢ়িছে। [2]

উদ্যোগিক প্ৰদূষণ কাৰক

সম্পাদনা কৰক
 
Industrial air pollution emissions

নানা ধৰণৰ কল-কাৰখানা বায়ু প্ৰদূষণৰ প্ৰধান উৎস।[74] এই উদ্যোগসমূহৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা কাৰ্বন মনক্সাইড (CO),কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড (CO2),ছালফাৰ-ডাই-অক্সাইড (SO2),হাইড্ৰ’জেন ছালফাইড (H2S)আৰু হাইড্ৰ’কাৰ্বন আদি গেছে বায়ু প্ৰদূষিত কৰে। কিছুমান ৰাসায়নিক উদ্যোগে হাইড্ৰক্লৰিক এচিড, ক্লৰিন, ফ্লৰিন, নাইট্ৰ’জেন অক্সাইড, দস্তা, সীহ, আৰ্ছেনিক, তাম, ছালফাৰ-ডাই-অক্সাইড, কাৰ্বন-মনক্সাইড আদি প্ৰদূষণ কাৰক নিৰ্গত কৰে। এই সকলোবোৰৰ উপৰিও সূৰ্যৰ পৰা অহা অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মিৰ প্ৰভাৱত বায়ুমণ্ডলত থকা হাইড্ৰকাৰ্বন তথা নাইট্ৰজেন অক্সাইডে পেৰক্সি এচিটাইল নাইট্ৰেট (PAN)আৰু অজ'ন (O3) সৃষ্টি কৰি বায়ুমণ্ডলক মাৰাত্মকভাৱে দূষিত কৰা এক ধোঁৱাৰ সৃষ্টি কৰে। [2]

যান-বাহনে সৃষ্টি কৰা প্ৰদূষক

সম্পাদনা কৰক

নানা ধৰণৰ যান-বাহনৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা বায়ু প্ৰদূষণৰ বাবে শতকৰা ৬০ভাগ দায়ী। এই ধোঁৱাত কাৰ্বন-মন’ক্সাইড,কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড,নাইট্ৰজেন অক্সাইড আৰু হাইড্ৰকাৰ্বন থাকে। প্ৰতি গেলন পেট্ৰলৰ দহনৰ ফলত ৩পাউণ্ড কাৰ্বন-মন’ক্সাইড আৰু ১৫পাউণ্ড নাইট্ৰজেন অক্সাইড সৃষ্টি হয় আৰু এইবোৰে ৪,০০,০০০ – ২০,০০,০০০ C.C বায়ু দূষিত কৰিব পাৰে। তদুপৰি যান-বাহনৰ ধোঁৱাৰ লগত লীড অক্সাইড নিৰ্গত হয়। পেট্ৰলৰ ক্ষমতা বঢ়াবৰ বাবে প্ৰতি লিটাৰ পেট্ৰলৰ লগত ৪গ্ৰাম পৰ্যন্ত লীড (সীহ)মিহলাই দিয়ে। এই সীহ দেহৰ বাবে ক্ষতিকাৰক। উশাহৰ লগত নাইবা খাদ্য বস্তুৰ সহায়ত এই সীহ মানুহৰ শৰীৰত প্ৰবেশ কৰে। সীহৰ মাত্ৰা প্ৰতি ১০০মি.লি.তেজত ২০ ug হ’লে বিষক্ৰিয়া আৰম্ভ হয়।[2]

ইন্ধনৰ দহন

সম্পাদনা কৰক

ইন্ধন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা কয়লা,গোবৰ,খৰি,কেৰাচিন ইত্যাদিৰ অসম্পূৰ্ণ দহনৰ ফলত কাৰ্বন মনক্সাইড আদি দূষিত গেছৰ সৃষ্টি হয়। কয়লাত প্ৰচুৰ পৰিমাণে ছালফাৰ থাকে আৰু দহনৰ ফলত ছালফাৰ-ডাই-অক্সাইড হিচাপে বায়ুমণ্ডললৈ নিৰ্গমন হৈ বায়ুক দূষিত কৰে।[75][76]

কৃষিকাৰ্যৰপৰা প্ৰদূষণ

সম্পাদনা কৰক

জনসংখ্যাৰ বৃদ্ধিৰ লগে লগে অধিক উৎপাদন লাভৰ বাবে কৃষিকাৰ্যত নানা ধৰণৰ ৰাসায়নিক সাৰ,কীটনাশক দৰৱ আদি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কীটনাশক তথা আগাছানাশক দৰৱ আদিৰপৰা অৰ্গেনিক ফছফেট, ক্লৰিনযুক্ত হাইড্ৰ’কাৰ্বন আৰ্ছেনিক, সীহ আদি ওলাই বায়ুৰ লগত মিহলি হৈ বায়ু দূষিত কৰে।

তেজষ্ক্ৰিয় আৰু আন পদাৰ্থ কণা প্ৰদূষক

সম্পাদনা কৰক

নানা ধৰণৰ বিস্ফোৰক আৰু আণবিক চুলাৰ ব্যৱহাৰৰ ফলত কিছুমান পদাৰ্থ ধূলিকণা ৰূপে বায়ুমণ্ডলত সৃষ্টি হয় আৰু তেজষ্ক্ৰিয় ৰশ্মি যেনে α,β,γ আদি প্ৰক্ষেপণ কৰে। ইয়াৰ উপৰিও আন কিছুমান পদাৰ্থ বায়ুমণ্ডলত জলীয় আৰু কঠিন এই দুই অৱস্থাতে ভাহি থাকে। এই পদাৰ্থবোৰত কেডমিয়াম, ক্ৰ'মিয়াম, ভানাডিয়াম ইত্যাদি বিষাক্ত ধাতু মিশ্ৰিত হৈ থাকে।[2]

বায়ু প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱ

সম্পাদনা কৰক

বায়ু প্ৰদূষণে বিভিন্ন দিশত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে। তলত কেইটামান উল্লেখ কৰা হ’ল –

মানৱ স্বাস্থ্যৰ ওপৰত প্ৰভাৱ

সম্পাদনা কৰক
  1. কাৰ্বন মন’অক্সাইড – কাৰ্বন মন’অক্সাইডে তেজৰ ৰক্ত কণিকাত থকা হিমগ্ল’বিনৰ লগত লগ লাগি কাৰ্বক্সিহিমগ্ল’বিন সৃষ্টি কৰে। ফলত তেজৰ অক্সিজেন পৰিবহণ ক্ষমতা কমি যায়। দীৰ্ঘ সময় ধৰি কাৰ্বন মন'ক্সাইড সেৱন কৰিলে মানু্হৰ ভাগৰ লগা,মূৰ্ছা যোৱা, আনকি মৃত্যু হোৱাও দেখা যায়।
  2. ছালফাৰ-ডাই-অক্সাইড – ছালফাৰৰ অক্সাইবোৰে আমাৰ শ্বাস-প্ৰশ্বাসৰ নলীবোৰৰ কোষবোৰ আক্ৰান্ত কৰি ডিঙিৰ সুৰসুৰণি,শ্বাসকষ্ট,এজমা,ব্ৰংকাইটিছ আদি ৰোগৰ সৃষ্টি কৰে। কেতিয়াবা এই গেছৰ(SO2) প্ৰভাৱত চকুৰ ৰোগ হোৱাও দেখা যায়।
  3. নাইট্ৰজেন অক্সাইড – নাইট্ৰজেন অক্সাইডবোৰে হাওঁফাওঁৰ বেৰত থকা কোষবোৰ আক্ৰান্ত কৰি এজমা,নিউমোনিয়া ব্ৰংকাইটিছ জাতীয় ৰোগৰ সৃষ্টি কৰে। লগতে চকুৰ ৰোগও কৰে।
  4. কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড – এই গেছে হাওঁফাও ৰোগ,ব্ৰংকাইটিছ আদিৰ সৃষ্টি কৰে।
  5. সীহ – উশাহৰ লগত সীহ মানুহৰ দেহৰ ভিতৰত সোমালে ই লাহে লাহে মানুহজনক মৃত্যুৰ মুখলৈ ঠেলি দিয়ে। কাৰণ সীহে তেজত থকা হিমগ্ল’বিন গঠনত বাধা প্ৰদান কৰে। তদুপৰি সীহে সৰু ল’ৰা-ছোৱালীৰ মস্তিষ্কৰ ক্ষতি সাধন কৰে।
  6. এলডিহাইড – বিভিন্ন উৎসৰপৰা সৃষ্টি হোৱা এলডিহাইডবোৰে পাকস্থলী আৰু শ্বাসনলীৰ ৰোগ সৃষ্টি কৰে।
  7. হাইড্ৰ’কাৰ্বন – উদ্যোগবোৰত সৃষ্টি হোৱা বিভিন্ন ধৰণৰ হাইড্ৰ’কাৰ্বনবোৰৰ অসম্পূৰ্ণ জাৰণৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা বেঞ্জ’পাইৰিন জাতীয় পদাৰ্থই হাওঁফাওঁৰ কৰ্কটৰোগ সৃষ্টি কৰে।
  8. O3 গেছ – বায়ুমণ্ডলৰ ষ্টেট’স্ফিয়াৰত থকা অ’জন (O3)গেছে সূৰ্য্যৰ পৰা অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মি পৃথিৱীলৈ আহিব নিদিয়ে। এই গেছে মানুহৰ মিউকাছ আৱৰণৰ ক্ষতি সাধন কৰে। আনহাতে,CFC (Chloro Fluro Carbon) হেলন আদি গেছৰ প্ৰভাৱত অ’জন স্তৰটোৰ ক্ষতিসাধন হৈ আছে। UN – ৰ সমীক্ষা অনুসৰি শতকৰা ১০ ভাগ অ’জন(O3)ৰ ক্ষতিসাধনে শতকৰা ২৬ ভাগ মেলান’মাছ নামৰ ছালৰ কেঞ্চাৰ ৰোগ বঢ়ায়।
  9. তেজষ্ক্ৰিয় পদাৰ্থ – বায়ুত তেজষ্ক্ৰিয় পদাৰ্থৰ উপস্থিতিৰ ফলত কৰ্কট ৰোগৰ উপৰিও জন্মৰ সময়ত ল’ৰা-ছোৱালীৰ দৈহিক বিকৃতি পৰিলক্ষিত হয়। ইয়াৰ উপৰিও কয়লাৰ খনিত কাম কৰা কৰ্মীবোৰৰ ক’লা হাওঁফাওঁ ৰোগ আৰু এচবেষ্টছ উদ্যোগত কাম কৰা কৰ্মীবোৰৰ এছবেষ্ট’ছিছ নামৰ ৰোগ বিশেষভাৱে উল্লেখযোগ্য।[2]
  10. বায়ু প্ৰদূষনৰ ফলত মানুহৰ বিভিন্ন শ্বাস প্ৰশ্বাসজনিত ৰোগ হ'ব পাৰে |

আন প্ৰাণীৰ ওপৰত প্ৰভাৱ

সম্পাদনা কৰক

কল-কাৰখানাৰ ওচৰত বাস কৰা প্ৰাণীবোৰৰ ফ্লৰিন সেৱনৰ বাবে ফ্ল’ৰছিছ ৰোগ হয়। প্ৰদূষিত বায়ু পানীৰ লগত মিহলি হৈ নদ-নদী, খাল, বিল, পুখুৰী, হ্ৰদ আনকি সাগৰৰ পানীৰো আম্লিকতা বৃদ্ধি কৰে। ফলত এই পানীত বাস কৰা জলজ প্ৰাণীবোৰৰ বেয়াকৈ ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়।

উদ্ভিদ জগতত প্ৰভাৱ

সম্পাদনা কৰক
  1. kolyan থকা SO2 য়ে শস্য আৰু আন উদ্ভিদৰ যথেষ্ট পৰিমাণে ক্ষতিসাধন কৰে। উদ্ভিদৰ পাতৰ বিভিন্ন পত্ৰৰন্ধ্ৰইদি এই SO2 গেছবোৰ ব্যাপিত হৈ সালোক সংশ্লেষণৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয় পত্ৰহৰিৎক ক্ষতি কৰে।
  2. উদ্যোগ সমূহত সৃষ্টি হোৱা ফ্লৰাইড গেছে পাতৰ উৰিভাগত থকা মমজাতীয় কিউটিক’ল নামৰ স্তৰটো নষ্ট কৰে। এই স্তৰটোৱে উদ্ভিদৰ অতিৰিক্ত পানী ওলাই যোৱাত বাধা দি থাকে। এই প্ৰভাৱ দীৰ্ঘসময় ধৰি সঞ্চিত হ’লে উদ্ভিদৰ নেক্ৰ’ছিছ (Nacrosis), ক্লৰছিছ (Chlorosis), এপিনেষ্টি (Eppinasty), এবছিছন (Abscission)আদি ৰোগ হয় আৰু কেতিয়াবা মৃত্যু হোৱাও দেখা যায়।
  3. বায়ুমণ্ডলত থকা ইথিলিন জাতীয় পদাৰ্থ কপাহ নাইবা আন আন শস্যৰ বাবে ক্ষতিকাৰক। কিছুমান হাইড্ৰ’কাৰ্বনৰ প্ৰভাৱত অপৈণত অৱস্থাতে উদ্ভিদৰ পাত নাইবা ফল সৰি যায়।
  4. অ’জন গেছৰ প্ৰভাৱত ৰবৰ টান হয় আৰু ০.০২ ppm গাঢ়তাত উদ্ভিদৰ ক’লেনকাইমা কোষবোৰ ধ্বংস হয়। অ’জন গেছে অপৈনত অৱস্থাতে উদ্ভিদৰ পাত সৰাই পেলায়।
  5. নগৰীকৰণ আৰু উদ্যোগৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা কিছুমান বায়ু প্ৰদূষকে খেতিপথাৰত অনিষ্টকাৰী কীট-পতঙ্গৰ সংখ্যা বঢ়োৱাৰ লগে লগে খেতিপথাৰৰ যথেষ্ট অনিষ্ট সাধন কৰে।[2]

জলবায়ুৰ ওপৰত প্ৰভাৱ

সম্পাদনা কৰক

বায়ুমণ্ডলত কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইডৰ পৰিমাণ বাঢ়ি গলে সূৰ্য্যৰ পৰা বিকিৰিত ৰশ্মি কুঁৱলী আৰু কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইডৰ তৰপ ভেদ কৰি ওলাই যাব নোৱাৰে। ফলত পৰিবেশৰ উষ্ণতা বাঢ়ে। ইয়াক সেউজ গৃহ প্ৰভাৱ (ইংৰাজী: Green house effect) বোলে। ইতিমধ্যে যোৱা ১০০ বছৰৰ ভিতৰত পৃথিৱীৰ উষ্ণতা প্ৰায় ০.৫° বাঢ়িছে। প্ৰত্যেক বছৰে কল-কাৰখানাবোৰৰ পৰা প্ৰায় ৬০০০ নিযুত টন CO2 বায়ুমণ্ডলত সৃষ্টি হৈ আছে।

বিভিন্ন আচবাবত প্ৰভাৱ

উদ্যোগ সমূহৰ পৰা ওলোৱা ধোৱা আৰু এচিড বৰষুণে পকীঘৰ অট্টালিকাবোৰৰ গৃহ নিৰ্মাণ সামগ্ৰীসমূহৰ অৱক্ষয় ঘটায় আৰু সৌন্দৰ্য্যহীন হৈ পৰে।[2]

বায়ু প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণৰ উপায়

সম্পাদনা কৰক

বৰ্তমান আধুনিক যুগত বায়ু প্ৰদূষণ সম্পূৰ্ণৰূপে নাইকিয়া কৰাটো সম্ভৱ নহয় যদিও কিছুমান পদ্ধতিৰ দ্বাৰা ইয়াৰ প্ৰভাৱ নিম্নতম কৰিব পৰা যায়।

  1. উদ্যোগ সমূহৰ পৰা ধোৱা নিৰ্গত হোৱা চিমনীবোৰ ওখ কৰিলে দূষিত বায়ু ওপৰলৈ উঠি যাব আৰু পৰিবেশৰ ওপৰত নিম্নতম ঋণাত্মক প্ৰভাৱ পেলাব।
  2. পুৰণি যান-বাহন সমূহ চলোৱাত বাধা দি, কেটালাইটিক কনভাৰ্টাৰ (Catalytic converter)ব্যৱহাৰ কৰি দূষিত পদাৰ্থবোৰ পৰিবেশত অহাৰ আগতে দহন কৰা প্ৰয়োজন।
  3. উদ্যোগ সমূহত চাইক্লন (Cyclone) নামৰ এক বিশেষ যন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰি বস্তুকণা (articulate matter) সমন্বিত গেছৰ চেণ্ট্ৰিফিউজ কৰি বস্তুকণাসমূহ পৃথক কৰিব পাৰি।
  4. স্ক্ৰাবাৰ (Scrubbers)ব্যৱহাৰ কৰি বায়ুমণ্ডলৰ পৰা বস্তুকণাৰ লগতে SO2 গেছো পৃথক কৰিব পাৰি।
  5. বৃক্ষৰোপণ বায়ু প্ৰদূষণ ৰোধ কৰাৰ এক অন্যতম উপায়। উদ্ভিদে সালোক সংশ্লেষণ প্ৰথাৰ দ্বাৰা বায়ুমণ্ডলৰ পৰা কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড শোষণ কৰি বায়ুমণ্ডল শোধন কৰে।[2]

তথ্য সংগ্ৰহ

সম্পাদনা কৰক
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 "Air pollution" (en ভাষাত). www.who.int. https://www.who.int/health-topics/air-pollution। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-01-14. 
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 দীপালী দাস (২য় সংস্কৰণ ২০১২). পৰিবেশ অধ্যয়ন. ISBN 81-85-916-100-4. 
  3. ↑ Manisalidis, Ioannis; Stavropoulou, Elisavet; Stavropoulos, Agathangelos; Bezirtzoglou, Eugenia (2020). "Environmental and Health Impacts of Air Pollution: A Review". Frontiers in Public Health খণ্ড 8: 14. doi:10.3389/fpubh.2020.00014. ISSN 2296-2565. PMID 32154200. 
  4. ↑ Howell, Rachel; Pickerill, Jenny (2016). "The Environment and Environmentalism". In Daniels, Peter; Bradshaw, Michael; Shaw, Denis et al.. An Introduction To Human Geography (5th সম্পাদনা). Pearson. পৃষ্ঠা. 134. ISBN 978-1-292-12939-6. 
  5. ↑ Dimitriou, Anastasia; Christidou, Vasilia (2011-09-26), Khallaf, Mohamed, ed., "Causes and Consequences of Air Pollution and Environmental Injustice as Critical Issues for Science and Environmental Education" (en ভাষাত), The Impact of Air Pollution on Health, Economy, Environment and Agricultural Sources (InTech), doi:10.5772/17654, ISBN 978-953-307-528-0, http://www.intechopen.com/books/the-impact-of-air-pollution-on-health-economy-environment-and-agricultural-sources/causes-and-consequences-of-air-pollution-and-environmental-injustice-as-critical-issues-for-science-, আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-05-31 
  6. ↑ 6.0 6.1 "7 million premature deaths annually linked to air pollution". WHO. 25 March 2014. https://www.who.int/news/item/25-03-2014-7-million-premature-deaths-annually-linked-to-air-pollution। আহৰণ কৰা হৈছে: 25 March 2014. 
  7. ↑ Allen, J. L.; Klocke, C.; Morris-Schaffer, K.; Conrad, K.; Sobolewski, M.; Cory-Slechta, D. A. (June 2017). "Cognitive Effects of Air Pollution Exposures and Potential Mechanistic Underpinnings" (en ভাষাত). Current Environmental Health Reports খণ্ড 4 (2): 180–191. doi:10.1007/s40572-017-0134-3. PMID 28435996. 
  8. ↑ Newbury, Joanne B.; Stewart, Robert; Fisher, Helen L.; Beevers, Sean; Dajnak, David; Broadbent, Matthew; Pritchard, Megan; Shiode, Narushige et al. (2021). "Association between air pollution exposure and mental health service use among individuals with first presentations of psychotic and mood disorders: retrospective cohort study" (en ভাষাত). The British Journal of Psychiatry খণ্ড 219 (6): 678–685. 2021-08-19. doi:10.1192/bjp.2021.119. ISSN 0007-1250. PMID 35048872. 
  9. ↑ Ghosh, Rakesh; Causey, Kate; Burkart, Katrin; Wozniak, Sara; Cohen, Aaron; Brauer, Michael (28 September 2021). "Ambient and household PM2.5 pollution and adverse perinatal outcomes: A meta-regression and analysis of attributable global burden for 204 countries and territories" (en ভাষাত). PLOS Medicine খণ্ড 18 (9): e1003718. doi:10.1371/journal.pmed.1003718. ISSN 1549-1676. PMID 34582444. 
  10. ↑ Stanek, L. W.; Brown, J. S.; Stanek, J.; Gift, J.; Costa, D. L. (2011). "Air Pollution Toxicology—A Brief Review of the Role of the Science in Shaping the Current Understanding of Air Pollution Health Risks". Toxicological Sciences খণ্ড 120: S8–S27. doi:10.1093/toxsci/kfq367. PMID 21147959. https://academic.oup.com/toxsci/article-lookup/doi/10.1093/toxsci/kfq367। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-07. 
  11. ↑ Majumder, Nairrita; Kodali, Vamsi; Velayutham, Murugesan; Goldsmith, Travis; Amedro, Jessica; Khramtsov, Valery V.; Erdely, Aaron; Nurkiewicz, Timothy R. et al. (2022). "Aerosol physicochemical determinants of carbon black and ozone inhalation co-exposure induced pulmonary toxicity". Toxicological Sciences খণ্ড 191 (1): 61–78. doi:10.1093/toxsci/kfac113. PMID 36303316. 
  12. ↑ "Fundamental of air pollution". https://shop.elsevier.com/books/fundamentals-of-air-pollution/vallero/978-0-12-373615-4। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 January 2024. 
  13. ↑ Lelieveld, J.; Klingmüller, K.; Pozzer, A.; Burnett, R. T.; Haines, A.; Ramanathan, V. (25 March 2019). "Effects of fossil fuel and total anthropogenic emission removal on public health and climate". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America খণ্ড 116 (15): 7192–7197. doi:10.1073/pnas.1819989116. PMID 30910976. 
  14. ↑ "Fine Particulate Matter Map Shows Premature Mortality Due to Air Pollution - SpaceRef". spaceref.com. 19 September 2013. Archived from the original on 18 March 2023. https://web.archive.org/web/20230318112405/https://spaceref.com/earth/fine-particulate-matter-map-shows-premature-mortality-due-to-air-polution/। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 August 2019. 
  15. ↑ Silva, Raquel A; West, J Jason; Zhang, Yuqiang; Anenberg, Susan C; Lamarque, Jean-François; Shindell, Drew T; Collins, William J; Dalsoren, Stig et al. (2013). "Global premature mortality due to anthropogenic outdoor air pollution and the contribution of past climate change". Environmental Research Letters খণ্ড 8 (3): 034005. doi:10.1088/1748-9326/8/3/034005. 
  16. ↑ "বিশ্বব্যাপী গড় আয়ুস". https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7449554/। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 January 2024. 
  17. ↑ "Energy and Air Pollution". Iea.org. http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/WorldEnergyOutlookSpecialReport2016EnergyandAirPollution.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 March 2019. 
  18. ↑ "Study Links 6.5 Million Deaths Each Year to Air Pollution". The New York Times. 26 June 2016. https://www.nytimes.com/2016/06/27/business/energy-environment/study-links-6-5-million-deaths-each-year-to-air-pollution.html. 
  19. ↑ "Reports". WorstPolluted.org. http://www.worstpolluted.org/। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 August 2010. 
  20. ↑ 20.0 20.1 "9 out of 10 people worldwide breathe polluted air, but more countries are taking action" (en ভাষাত). World Health Organization. 2 May 2018. https://www.who.int/news/item/02-05-2018-9-out-of-10-people-worldwide-breathe-polluted-air-but-more-countries-are-taking-action। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-05-18. 
  21. ↑ "Cheap air pollution monitors help plot your walk" (en ভাষাত). European Investment Bank. https://www.eib.org/en/stories/air-pollution-monitor। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-05-18. 
  22. ↑ "Assessing the risks to health from air pollution" (en ভাষাত). European Environment Agencywww.eea.europa.eu. https://www.eea.europa.eu/publications/assessing-the-risks-to-health। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-05-18. 
  23. ↑ "pollution and health". https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-5196(22)00090-0/fulltext,https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35594895/। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 January 2024. 
  24. ↑ "cost of air pollution". https://documents1.worldbank.org/curated/en/781521473177013155/pdf/108141-REVISED-Cost-of-PollutionWebCORRECTEDfile.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 January 2024. 
  25. ↑ "Making case for clean air". https://www.commondreams.org/news/2016/09/08/making-case-clean-air-world-bank-says-pollution-cost-global-economy-5-trillion। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 January 2024. 
  26. ↑ Batool, Rubeena; Zaman, Khalid; Khurshid, Muhammad Adnan; Sheikh, Salman Masood; Aamir, Alamzeb; Shoukry, Alaa Mohamd; Sharkawy, Mohamed A.; Aldeek, Fares et al. (October 2019). "Economics of death and dying: a critical evaluation of environmental damages and healthcare reforms across the globe". Environmental Science and Pollution Research International খণ্ড 26 (29): 29799–29809. doi:10.1007/s11356-019-06159-x. ISSN 1614-7499. PMID 31407261. 
  27. ↑ Bherwani, Hemant; Nair, Moorthy; Musugu, Kavya; Gautam, Sneha; Gupta, Ankit; Kapley, Atya; Kumar, Rakesh (10 June 2020). "Valuation of air pollution externalities: comparative assessment of economic damage and emission reduction under COVID-19 lockdown". Air Quality, Atmosphere & Health খণ্ড 13 (6): 683–694. doi:10.1007/s11869-020-00845-3. ISSN 1873-9318. PMID 32837611. 
  28. ↑ US EPA, OCSPP (2014-09-22). "Pollution Prevention Law and Policies" (en ভাষাত). www.epa.gov. https://www.epa.gov/p2/pollution-prevention-law-and-policies। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-06-07. 
  29. ↑ Frieden, Thomas R. (January 2014). "Six Components Necessary for Effective Public Health Program Implementation" (en ভাষাত). American Journal of Public Health খণ্ড 104 (1): 17–22. doi:10.2105/AJPH.2013.301608. ISSN 0090-0036. PMID 24228653. 
  30. ↑ Environment, U. N. (2018-10-29). "About Montreal Protocol" (en ভাষাত). Ozonaction. http://www.unep.org/ozonaction/who-we-are/about-montreal-protocol। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-06-07. 
  31. ↑ "The Montreal Protocol on Substances That Deplete the Ozone Layer" (en-US ভাষাত). United States Department of State. https://www.state.gov/key-topics-office-of-environmental-quality-and-transboundary-issues/the-montreal-protocol-on-substances-that-deplete-the-ozone-layer/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-06-07. 
  32. ↑ "Protocol On Further Reduction Of Sulphur Emissions To The Convention On Long-Range Transboundary Air Pollution | International Environmental Agreements (IEA) Database Project" (en ভাষাত). iea.uoregon.edu. https://iea.uoregon.edu/treaty-text/3186। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-06-07. 
  33. ↑ Nations, United. "ClimateChange" (en ভাষাত). https://www.un.org/en/climatechange. 
  34. ↑ "Climate change" (en ভাষাত). World Health Organizationwww.who.int. https://www.who.int/health-topics/climate-change। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-06-07. 
  35. ↑ "Global Climate Agreements: Successes and Failures" (en ভাষাত). Council on Foreign Relations. https://www.cfr.org/backgrounder/paris-global-climate-change-agreements। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-06-07. 
  36. ↑ Perera, Frederica (2017-12-23). "Pollution from Fossil-Fuel Combustion is the Leading Environmental Threat to Global Pediatric Health and Equity: Solutions Exist" (en ভাষাত). International Journal of Environmental Research and Public Health খণ্ড 15 (1): 16. doi:10.3390/ijerph15010016. ISSN 1660-4601. PMID 29295510. 
  37. ↑ "Mapping methane emissions on a global scale" (en ভাষাত). ESA. https://www.esa.int/Applications/Observing_the_Earth/Copernicus/Sentinel-5P/Mapping_methane_emissions_on_a_global_scale. 
  38. ↑ "Climate change: Satellites map huge methane plumes from oil and gas". BBC News. 4 February 2022. https://www.bbc.com/news/science-environment-60203683. 
  39. ↑ "Cracking down on methane 'ultra emitters' is a quick way to combat climate change, researchers find". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2022/02/03/cracking-down-methane-ultra-emitters-is-quick-way-combat-climate-change-researchers-find/. 
  40. ↑ Lauvaux, T.; Giron, C.; Mazzolini, M.; d’Aspremont, A.; Duren, R.; Cusworth, D.; Shindell, D.; Ciais, P. (4 February 2022). "Global assessment of oil and gas methane ultra-emitters". Science খণ্ড 375 (6580): 557–561. doi:10.1126/science.abj4351. ISSN 0036-8075. PMID 35113691. https://www.science.org/doi/10.1126/science.abj4351. 
  41. ↑ Rentschler, Jun; Leonova, Nadezda (2023). "Global air pollution exposure and poverty". Nature Communications খণ্ড 14 (1): 4432. doi:10.1038/s41467-023-39797-4. PMID 37481598. 
  42. ↑ Pennise, David; Smith, Kirk. "Biomass Pollution Basics". World Health Organization. https://www.who.int/indoorair/interventions/antiguamod21.pdf. 
  43. ↑ "Indoor air pollution and household energy". WHO and UNEP. 2011. https://www.who.int/heli/risks/indoorair/indoorair/en/index.html. 
  44. ↑ Hawkes, N. (22 May 2015). "Air pollution in UK: the public health problem that won't go away". BMJ খণ্ড 350 (may22 1): h2757. doi:10.1136/bmj.h2757. PMID 26001592. 
  45. ↑ "Wood burning heaters and your health - Fact sheets". www.health.nsw.gov.au. https://www.health.nsw.gov.au/environment/factsheets/Pages/wood-smoke.aspx. 
  46. ↑ Tsiodra, Irini; Grivas, Georgios; Tavernaraki, Kalliopi; Bougiatioti, Aikaterini; Apostolaki, Maria; Paraskevopoulou, Despina; Gogou, Alexandra; Parinos, Constantine et al. (7 December 2021). "Annual exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons in urban environments linked to wintertime wood-burning episodes" (English ভাষাত). Atmospheric Chemistry and Physics খণ্ড 21 (23): 17865–17883. doi:10.5194/acp-21-17865-2021. ISSN 1680-7316. 
  47. ↑ "EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2019". https://www.eea.europa.eu/publications/emep-eea-guidebook-2019/part-b-sectoral-guidance-chapters/2-industrial-processes/2-a-mineral-products/2-a-5-b-construction. 
  48. ↑ "Particulate Matter (PM), US EPA". 19 April 2016. https://www.epa.gov/pm-pollution/particulate-matter-pm-basics. 
  49. ↑ "Health crisis: Up to a billion tons of waste potentially burned in the open every year" (en ভাষাত). phys.org. https://phys.org/news/2021-01-health-crisis-billion-tons-potentially.html. 
  50. ↑ Cook, E.; Velis, C. A. (6 January 2021). "Global Review on Safer End of Engineered Life" (en ভাষাত). Global Review on Safer End of Engineered Life. http://eprints.whiterose.ac.uk/169766/। আহৰণ কৰা হৈছে: 13 February 2021. 
  51. ↑ "Combustion Pollutants in Your Home - Guidelines". California Air Resources Board. https://ww2.arb.ca.gov/resources/documents/combustion-pollutants-your-home-guidelines। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 June 2022. ""... most furnaces, wood stoves, fireplaces, gas water heaters, and gas clothes dryers, usually vent (exhaust) the combustion pollutants directly to the outdoors. However, if the vent system is not properly designed, installed, and maintained, indoor pollutants can build up quickly inside the home." 
  52. ↑ "Overview of Air Pollution from Transportation". US Environmental Protection Agency. 15 December 2021. https://www.epa.gov/transportation-air-pollution-and-climate-change/overview-air-pollution-transportation। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 June 2022. 
  53. ↑ Ryan, Robert G.; Marais, Eloise A.; Balhatchet, Chloe J.; Eastham, Sebastian D. (June 2022). "Impact of Rocket Launch and Space Debris Air Pollutant Emissions on Stratospheric Ozone and Global Climate" (en ভাষাত). Earth's Future খণ্ড 10 (6): e2021EF002612. doi:10.1029/2021EF002612. ISSN 2328-4277. PMID 35865359. 
  54. ↑ Yeung, Jessie. "Microplastics in our air 'spiral the globe' in a cycle of pollution, study finds". https://edition.cnn.com/2021/04/13/world/atmospheric-plastics-study-intl-hnk-scli-scn/index.html. 
  55. ↑ "The environmental impacts of cars explained" (en ভাষাত). Environment (National Geographic). 4 September 2019. https://www.nationalgeographic.com/environment/article/environmental-impact. 
  56. ↑ "NASA GISS: NASA News & Feature Releases:Road Transportation Emerges as Key Driver of Warming" (en ভাষাত). www.giss.nasa.gov. https://www.giss.nasa.gov/research/news/20100218a/। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 August 2022. 
  57. ↑ "Car Emissions & Global Warming | Union of Concerned Scientists" (en ভাষাত). www.ucsusa.org. https://www.ucsusa.org/resources/car-emissions-global-warming। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 August 2022. 
  58. ↑ "NASA's AIRS Maps Carbon Monoxide from Brazil Fires". NASA Jet Propulsion Laboratory (JPL). https://www.jpl.nasa.gov/images/pia23356-nasas-airs-maps-carbon-monoxide-from-brazil-fires। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 August 2022. 
  59. ↑ Harper, Ashleigh R.; Doerr, Stefan H.; Santin, Cristina; Froyd, Cynthia A.; Sinnadurai, Paul (2018-05-15). "Prescribed fire and its impacts on ecosystem services in the UK" (en ভাষাত). Science of the Total Environment খণ্ড 624: 691–703. doi:10.1016/j.scitotenv.2017.12.161. ISSN 0048-9697. PMID 29272838. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969717335878. 
  60. ↑ George Neary, Daniel; McMichael Leonard, Jackson (2020-04-08), Missiakô Kindomihou, Valentin, ed., "Effects of Fire on Grassland Soils and Water: A Review" (en ভাষাত), Grasses and Grassland Aspects (IntechOpen), doi:10.5772/intechopen.90747, ISBN 978-1-78984-949-3, https://www.intechopen.com/books/grasses-and-grassland-aspects/effects-of-fire-on-grassland-soils-and-water-a-review, আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-06-07 
  61. ↑ Husseini, Rikiatu; Aboah, Daniel T.; Issifu, Hamza (2020-03-01). "Fire control systems in forest reserves: An assessment of three forest districts in the Northern region, Ghana" (en ভাষাত). Scientific African খণ্ড 7: e00245. doi:10.1016/j.sciaf.2019.e00245. ISSN 2468-2276. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2468227619308063. 
  62. ↑ Reyes, O.; Casal, M. (November 2004). "Effects of forest fire ash on germination and early growth of four pinus species" (en ভাষাত). Plant Ecology খণ্ড 175 (1): 81–89. doi:10.1023/B:VEGE.0000048089.25497.0c. ISSN 1385-0237. http://link.springer.com/10.1023/B:VEGE.0000048089.25497.0c. 
  63. ↑ Chatterjee, Rhitu (15 February 2018). "Wall Paint, Perfumes and Cleaning Agents Are Polluting Our Air". NPR. https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2018/02/15/585886321/your-wall-paint-perfumes-and-cleaning-agents-are-polluting-our-air. 
  64. ↑ "Basic Information about Landfill Gas". US Environmental Protection Agency. 15 April 2016. https://www.epa.gov/lmop/basic-information-about-landfill-gas। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 August 2022. "Landfill gas (LFG) is a natural byproduct of the decomposition of organic material in landfills. LFG is composed of roughly 50 percent methane..." 
  65. ↑ "Open waste burning prevention | Climate & Clean Air Coalition" (en ভাষাত). www.ccacoalition.org. 2023-09-07. https://www.ccacoalition.org/projects/open-waste-burning-prevention। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-12-22. 
  66. ↑ Hafemeister, David (2016), "Biological and Chemical Weapons" (en ভাষাত), Nuclear Proliferation and Terrorism in the Post-9/11 World, প্ৰকাশক Cham: Springer International Publishing, pp. 337–351, doi:10.1007/978-3-319-25367-1_15, ISBN 978-3-319-25365-7 
  67. ↑ Sun, Feifei; Dai, Yun; Yu, Xiaohua (December 2017). "Air pollution, food production and food security: A review from the perspective of food system". Journal of Integrative Agriculture খণ্ড 16 (12): 2945–2962. doi:10.1016/S2095-3119(17)61814-8. 
  68. ↑ 68.0 68.1 Lelieveld, J.; Evans, J. S.; Fnais, M.; Giannadaki, D.; Pozzer, A. (September 2015). "The contribution of outdoor air pollution sources to premature mortality on a global scale" (en ভাষাত). Nature খণ্ড 525 (7569): 367–371. doi:10.1038/nature15371. ISSN 1476-4687. PMID 26381985. "Whereas in much of the USA and in a few other countries emissions from traffic and power generation are important, in eastern USA, Europe, Russia and East Asia agricultural emissions make the largest relative contribution to PM2.5, with the estimate of overall health impact depending on assumptions regarding particle toxicity.". 
  69. ↑ Sun, Feifei; Dai, Yun; Yu, Xiaohua (December 2017). "Air pollution, food production and food security: A review from the perspective of food system". Journal of Integrative Agriculture খণ্ড 16 (12): 2945–2962. doi:10.1016/S2095-3119(17)61814-8. 
  70. ↑ "Education Data, Visualizations & Graphics on particulate pollution.". www.cleanairresources.com. Archived from the original on 20 March 2019. https://web.archive.org/web/20190320212032/https://www.cleanairresources.com/data। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 March 2019. 
  71. ↑ Goldstein, Allen H.; Koven, Charles D.; Heald, Colette L.; Fung, Inez Y. (5 May 2009). "Biogenic carbon and anthropogenic pollutants combine to form a cooling haze over the southeastern United States". Proceedings of the National Academy of Sciences খণ্ড 106 (22): 8835–40. doi:10.1073/pnas.0904128106. PMID 19451635. 
  72. ↑ Fischetti, Mark (2014). "Trees That Pollute". Scientific American খণ্ড 310 (6): 14. doi:10.1038/scientificamerican0614-14. PMID 25004561. 
  73. ↑ "Volcanic Pollution |" (en-CAC ভাষাত). https://intlpollution.commons.gc.cuny.edu/volcanic-pollution/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-02-27. 
  74. ↑ Huo, Hong; Zhang, Qiang; Guan, Dabo; Su, Xin; Zhao, Hongyan; He, Kebin (16 December 2014). "Examining Air Pollution in China Using Production- And Consumption-Based Emissions Accounting Approaches". Environmental Science & Technology খণ্ড 48 (24): 14139–14147. doi:10.1021/es503959t. ISSN 0013-936X. PMID 25401750. 
  75. ↑ "Biomass Pollution Basics". WHO. https://www.who.int/indoorair/interventions/antiguamod21.pdf. 
  76. ↑ "Indoor air pollution and household energy". WHO and UNEP. 2011. https://www.who.int/heli/risks/indoorair/indoorair/en/index.html. 

বাহ্যিক সংযোগ

সম্পাদনা কৰক
ৱিকিমিডিয়া কমন্সত বায়ু প্ৰদূষণ সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল আছে।
Air quality science and general information
Air quality modelling
Effects on human health
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=বায়ু_প্ৰদূষণ&oldid=432995"ৰ পৰা অনা হৈছে