ৱিকিপিডিয়া

ব্ৰহ্মোছ

চুপাৰছনিক ক্ৰুজ মিছাইল, ভাৰত আৰু ৰাছিয়াই যৌথভাবে নিৰ্মাণ কৰা মিছাইল
(BrahMosৰ পৰা পুনঃনিৰ্দেশিত)

ব্ৰহ্মোছ (পিজে-১০ বুলিও কোৱা হয়)[13] হৈছে মধ্যম দূৰত্বৰ ৰেমজেট ছুপাৰছনিক ক্ৰুজ মিছাইল যিটো চাবমেৰিন, জাহাজ, যুঁজাৰু বিমান বা টি ই এলৰ পৰা নিক্ষেপ কৰিব পাৰি।[14] ইয়াক ভাৰতীয় প্ৰতিৰক্ষা গৱেষণা আৰু উন্নয়ন সংস্থা (ডি আৰ ডি অ’) আৰু ৰাছিয়ান ফেডাৰেচনৰ এন পি অ’ মাছিনোষ্ট্ৰয়েনিয়াৰ যৌথ উদ্যোগত ব্ৰহ্মোছ এৰ’স্পেচ গঠন কৰিছে।[15] এই মিছাইলটো পি-৮০০ অনিকৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নিৰ্মাণ কৰা হৈছে।[16][17] ব্ৰহ্মোছ নামটো ভাৰতৰ ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু ৰাছিয়াৰ মস্কভা দুখন নদীৰ নামৰ পৰা গঠিত এটা পৰ্টমেণ্ট।

ব্ৰহ্মোছ

প্ৰকাৰ ক্ৰুজ মিছাইল
বিমানেৰে নিক্ষেপ কৰা ক্ৰুজ মিছাইল
জাহাজ বিৰোধী মিছাইল
স্থল আক্ৰমণৰ ক্ষেপণাস্ত্ৰ
পৃষ্ঠৰ পৰা পৃষ্ঠলৈ ক্ষেপণাস্ত্ৰ
ছাবমেৰিনে নিক্ষেপ কৰা ক্ৰুজ মিছাইল
উদ্ভাৱনকৰ্তা ভাৰত
ৰাছিয়া
ব্যৱহাৰৰ ইতিহাস
ব্যৱহাৰকাল নবেম্বৰ ২০০৫
ব্যৱহাৰকাৰী ভাৰতীয় সেনাবাহিনী
ভাৰতীয় নৌসেনা
ভাৰতীয় বায়ুসেনা
ফিলিপাইনছৰ মেৰিন কৰ্পছ (অৰ্ডাৰত)
উৎপাদনৰ ইতিহাস
নক্সাকৰ্তা প্ৰতিৰক্ষা গৱেষণা আৰু উন্নয়ন সংস্থা,
এন পি অ' মাছিনোষ্ট্ৰয়েনিয়া
উৎপাদন কৰ্তা ব্ৰাহ্মোচ এৰ'স্পেচ লিমিটেড[1]
উৎপাদন
খৰচ (প্ৰতি) 		ব্ৰাহ্মোচ : $ ৩.৫ নিযুত
ব্ৰাহ্মোচ-ইআৰ : $ ৪.৮৫ নিযুত
সংস্কৰণসমূহ জাহাজত উৎক্ষেপণ কৰা
ভূমিতউৎক্ষেপণ কৰা
ছাবমেৰিনত উৎক্ষেপণ কৰা
বিমানেৰে লঞ্চ কৰা
ব্ৰাহ্মোচ-ইআৰ
ব্ৰাহ্মোচ-এনজি
ব্ৰাহ্মোচ-২
তথ্যৱলী
ওজন ব্ৰাহ্মোচ: ৩,০০০ কেজি (৬,৬০০ পাউণ্ড)
ব্ৰাহ্মোচ-এ: ২,৫০০ কেজি (৫,৫০০ পাউণ্ড)
ব্ৰাহ্মোচ-এনজি: -−২৭,০০,০০০ কেজি (−৬৬১ পাউণ্ড)
দৈৰ্ঘ্য ব্ৰাহ্মোচ: 8.4 মিটাৰ (28 ফুট)
ব্ৰাহ্মোচ-এনজি: 6 মিটাৰ (20 ফুট)
ব্যাস ব্ৰাহ্মোচ: 0.6 মিটাৰ (2.0 ফুট)
ব্ৰাহ্মোচ-এনজি: 0.5 মিটাৰ (1.6 ফুট)
Warhead -−৫০,০০০ কেজি (−২২০ পাউণ্ড) nuclear conventional semi-armour-piercing warhead[10]
ইঞ্জিন ১ম পৰ্যায়:
ছলিড ৰকেট বুষ্টাৰ [ইইএল][2]
দ্বিতীয় পৰ্যায়:
তৰল ৰকেট ৰেমজেট [এনপিঅ'][2]

প্ৰপেল্যান্ট 1st Stage: Solid fuel
2nd Stage: Liquid fuel
অপাৰেশ্যনাল
ৰেঞ্জ 		*জাহাজ : 900 km (560 মাইল)[3]
  • ভূমি : 900 km (560 মাইল)[3]
  • আকাশ : −−95,000 km (−31.1 মাইল) [4][5]
  • ৰপ্তানি : 290 km (180 মাইল) [6]
Flight ceiling 15 km (49,000 ফুট)[9]
ফ্লাইট উচ্চতা সাগৰীয় স্কিমিং, as low as 3—4 meters[10]
গতিবেগ মাৰ্চ ৩
নিৰ্দেশনা
পদ্ধতি 		মিড-কোৰ্চ: আইএনেচ + SatNav
টাৰ্মিনেল: সক্ৰিয় ৰাডাৰ হোমিং[7][8]
Accuracy 1 m CEP[12]
লঞ্চ
প্লেটফৰ্ম 		*Warship

স্থলপথত উৎক্ষেপণ কৰা আৰু জাহাজত উৎক্ষেপণ কৰা সংস্কৰণ ইতিমধ্যে সেৱাত আছে।[18] ব্ৰহ্মোছৰ এটা বিমানেৰে নিক্ষেপ কৰা ভেৰিয়েন্ট যিটো ছু-৩০এমকেআইৰ পৰা নিক্ষেপ কৰিব পাৰি। ব্ৰহ্মোছ ২০১২ চনত আবিৰ্ভাৱ হৈছিল আৰু ২০১৯ চনত সেৱাত প্ৰৱেশ কৰিছিল।[19]

ব্ৰহ্মোছ এৰ’স্পেছে এই মিছাইল গাইডেন্স প্ৰস্তুত কৰিছে।

২০১৬ চনত ভাৰত মিছাইল টেকন’লজি কণ্ট্ৰ’ল ৰেজিম (MTCR)ৰ সদস্য হোৱাৰ লগে লগে ভাৰত আৰু ৰাছিয়াই এতিয়া যৌথভাৱে ৮০০ কিলোমিটাৰ দূৰত্বৰ আৰু সুৰক্ষিত লক্ষ্যত পিনপইণ্ট সঠিকতাৰে আঘাত কৰিব পৰা নতুন প্ৰজন্মৰ ব্ৰহ্মোছ ক্ষেপণাস্ত্ৰ নিৰ্মাণৰ পৰিকল্পনা কৰিছে। অৱশেষত সকলো মিছাইল ১৫০০ কিলোমিটাৰ দূৰত্বলৈ উন্নীত কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে।[20][21][22][23][24]

ভাৰত-ৰাছিয়াৰ যৌথ ব্ৰহ্মোছ কাৰ্যসূচীৰ মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া অতুল ৰাণে ২০২২ চনত কয় যে ভৱিষ্যতে হাইপাৰছ’নিক মিছাইল, যাক ব্ৰহ্মোছ-২ বুলি কোৱা হ’ব, সম্ভৱতঃ ৩এম২২ জিৰকনৰ পৰা নিৰ্মাণ কৰা হ’ব আৰু ইয়াৰ বৈশিষ্ট্য একে।[25][26][27]

উৎপত্তি

সম্পাদনা কৰক
২০২২ চনৰ জানুৱাৰী মাহত ভাৰতীয় উপাদানৰ সৈতে ব্ৰহ্মোছ পৰীক্ষা কৰিছিল।

ৰাছিয়াৰ এন পি অ’ মাছিনোষ্ট্ৰয়েনিয়া (এন পি অ’ এম) পি-৮০০ অনিকছ পৰিয়ালৰ ক্ৰুজ মিছাইলৰ পৰা,[28] এন পি অ’ এম আৰু ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা গৱেষণা আৰু উন্নয়ন সংস্থা (ডি আৰ ডি অ’)ৰ যৌথ উদ্যোগৰ জৰিয়তে ব্ৰহ্মোছ বিকশিত কৰা হৈছিল, যাৰ নাম ব্ৰহ্মোছ এৰ’স্পেচ। ১৯৯৫ চনৰ ৫ ডিচেম্বৰত ২৫ কোটি মাৰ্কিন ডলাৰৰ অনুমোদিত শ্বেয়াৰ কেপিটেলৰে এই কোম্পানীটো প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়। ভাৰতৰ এই যৌথ উদ্যোগৰ ৫০.৫% অংশীদাৰিত্ব আছে, আৰু ইয়াৰ প্ৰাৰম্ভিক আৰ্থিক অৱদান আছিল ১২৬.২৫ মিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ, আনহাতে ৰাছিয়াৰ হাতত ৪৯.৫% অংশীদাৰিত্ব আছে আৰু প্ৰাৰম্ভিক অৱদান ১২৩.৭৫ মিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ।[29][30][31][32]

২০০৪ চনৰ শেষৰ ফালৰ পৰা এই ক্ষেপণাস্ত্ৰখনে বিভিন্ন প্লেটফৰ্মৰ পৰা কেইবাটাও পৰীক্ষা সম্পন্ন কৰিছে, য’ত মৰুভূমিৰ পোখ্ৰাণ ৰেঞ্জৰ পৰা স্থলভিত্তিক পৰীক্ষা, য’ত ভাৰতীয় সেনাৰ বাবে মেক ২.৮ত এভাইচিভ[33] ‘এছ’ কৌশল প্ৰদৰ্শন কৰা হৈছিল, আৰু ক লঞ্চত সাগৰৰ পৰা স্থল আক্ৰমণৰ ক্ষমতা প্ৰদৰ্শন কৰা হৈছিল।[34]

 
ব্ৰহ্মোছ হৈছে ভাৰতৰ আটাইতকৈ দ্ৰুততম ক্ৰুজ মিছাইল
 
গণতন্ত্ৰ দিৱসৰ পেৰেডত ব্ৰহ্মোছ মিছাইল

ভাৰতীয় চৰকাৰী মালিকানাধীন প্ৰতিষ্ঠান কেলটেক (বৰ্তমান ব্ৰহ্মোছ এৰ'স্পেচ ত্ৰিবেন্দ্ৰম লিমিটেড বা বিএটিএল নামেৰে জনাজাত) ২০০৮ চনত ব্ৰহ্মোছ কৰ্পৰেশ্যনে ক্ৰয় কৰে।[35] ব্ৰহ্মোছৰ উপাদান নিৰ্মাণ আৰু মিছাইল ব্যৱস্থাসমূহ একত্ৰিত কৰিবলৈ প্ৰায় ₹১,৫০০ কোটি (২১০.৩ মিলিয়ন ডলাৰ) এই সুবিধাত বিনিয়োগ কৰিছিল।[36][37] প্ৰথম অৱস্থাত ৰাছিয়াই ব্ৰহ্মোছৰ ৬৫% উপাদান যোগান ধৰিছিল, য’ত আছিল ইয়াৰ ৰেমজেট ইঞ্জিন আৰু ৰাডাৰ ছিকাৰ।[38] বৰ্তমান এই ক্ষেপণাস্ত্ৰৰ ৬৫% ভাৰতত নিৰ্মিত আৰু ইয়াৰ উপাদানসমূহ ভাৰতত নিৰ্মিত ছিকাৰ আৰু বুষ্টাৰেৰে সলনি কৰি ইয়াক ৮৫% লৈ বৃদ্ধি কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে।[39][40]

ব্ৰহ্মোছৰ মুখ্য কাৰ্যালয় কমপ্লেক্স নতুন দিল্লীত অৱস্থিত আৰু ইয়াত এটা ডিজাইন চেণ্টাৰ আৰু এৰ'স্পেচ জ্ঞান কেন্দ্ৰ আছে। হায়দৰাবাদত অৱস্থিত এই ইন্টিগ্ৰেচন কমপ্লেক্স আৰু তিৰুৱনন্তপুৰমত এটা উৎপাদন কেন্দ্ৰ আছে।[41] পিলানীত আন এটা এছেম্বলি লাইন স্থাপন কৰা হৈছে।[42]

প্ৰতিৰক্ষা সামগ্ৰী আৰু ষ্ট’ৰ গৱেষণা আৰু উন্নয়ন প্ৰতিষ্ঠান (ডি এম এছ আৰ ডি ই) ব্ৰহ্মোছৰ বাবে ঘৰুৱা ইন্ধন প্ৰস্তুত কৰাত সফল হৈছিল। ক্ষেপণাস্ত্ৰৰ লিকুইড ৰেমজেট ইঞ্জিনক শক্তি প্ৰদান কৰিব পৰা এই ইন্ধনৰ পৰীক্ষণ ডিফেন্স ৰিচাৰ্চ এণ্ড ডেভেলপমেণ্ট লেবৰেটৰী (ডি আৰ ডি এল)ত আৰম্ভ হৈছে। লেবৰ মতে −৫০°ৰ পৰা −৫৫°C উষ্ণতাতো ইন্ধন জাম নহ’ব। ই ৰাছিয়াৰ পৰা আমদানি কৰা ইন্ধনৰ ঠাই ল’ব।[43]

বিকাশ

সম্পাদনা কৰক

পৃষ্ঠৰ পৰা পৃষ্ঠলৈ ভিন্নতা

সম্পাদনা কৰক
 
২০১৮ চনৰ মে’ মাহত ছাৰ্ফেচ লঞ্চৰ ব্ৰাহ্মোছ পৰীক্ষা কৰা হৈছিল।

ব্ৰহ্মোছক প্ৰথমবাৰৰ বাবে ২০০১ চনৰ ১২ জুনত চণ্ডীপুৰৰ ইন্টিগ্ৰেটেড টেষ্ট ৰেঞ্জ (আইটিআৰ)ৰ পৰা উলম্ব উৎক্ষেপণ কনফিগাৰেচনত পৰীক্ষামূলকভাৱে চলোৱা হৈছিল। ২০০৪ চনৰ ১৪ জুনত আই টি আৰত আন এটা পৰীক্ষা কৰা হয় আৰু ব্ৰহ্মোছক মোবাইল লঞ্চাৰৰ পৰা লঞ্চ কৰা হয়।[44] ২০০৮ চনৰ ৫ মাৰ্চত ধ্বংসকাৰী জাহাজ আই এন এছ ৰাজপুতৰ পৰা স্থললৈ আক্ৰমণ কৰা হয়। আৰু এই আক্ৰমণত সঠিক স্থানত আঘাত কৰিবলৈ সক্ষম হয়। [45][46] ২০০৮ চনৰ ১৮ ডিচেম্বৰত আই এন এছ ৰণবীৰৰ পৰা ব্ৰহ্মোছৰ উলম্ব উৎক্ষেপণ কৰা হৈছিল।[47] ২০০৪ চনৰ ডিচেম্বৰ আৰু ২০০৭ চনৰ মাৰ্চ মাহত সেনাবাহিনীৰ বাবে ব্ৰহ্মোছ-১ ব্লক-১ ৰাজস্থানৰ মৰুভূমিত পোখাৰাণৰ ওচৰৰ এটা পৰীক্ষা ৰেঞ্জত নতুন ক্ষমতাৰে সফলতাৰে পৰীক্ষা কৰা হৈছিল।[48] ২০০৯ চনৰ ২০ জানুৱাৰীত ব্যৱহাৰকাৰী পৰীক্ষাৰ সময়ত ব্ৰহ্মোছক নতুন নেভিগেচন ব্যৱস্থাৰে পৰীক্ষা কৰা হৈছিল যদিও ই লক্ষ্যত উপনীত হোৱাত ব্যৰ্থ হৈছিল। ব্ৰহ্মোছ এৰ’স্পেচ কৰ্প’ৰেশ্যনৰ সঞ্চালক ড০ এ শিৱথানু পিল্লাই কয় যে, “শেষ পৰ্যায়লৈকে ক্ষেপণাস্ত্ৰৰ প্ৰদৰ্শন একেবাৰে স্বাভাৱিক আছিল, কিন্তু ক্ষেপণাস্ত্ৰই লক্ষ্য হেৰুৱাই পেলাইছিল যদিও ই দিশটো বজাই ৰাখিছিল।” আৰু "সমস্যাটো চফ্টৱেৰত আছিল, হাৰ্ডৱেৰত নহয়"।[49][50] প্ৰতিৰক্ষা গৱেষণা আৰু উন্নয়ন সংস্থাই কয় যে পৰীক্ষামূলক লঞ্চৰ শেষ পৰ্যায়ত জড় নেভিগেচন ব্যৱস্থালৈ উপগ্ৰহৰ নেভিগেচন ইনপুটৰ ইনপুটত পলম হোৱাৰ বাবে “সৰু সৰু হিটচ” হৈছিল, মিছাইলটোৱে ১১২ ছেকেণ্ড যাত্ৰা কৰি ৮৪ ছেকেণ্ড স্লেটেডৰে গৈ লক্ষ্যৰ পৰা ৭ কিলোমিটাৰ দূৰত পৰিল।[51] ব্ৰহ্মোছ কৰ্পৰেশ্যনৰ তথ্য অনুসৰি এমাহৰ ভিতৰত এই নতুন ক্ষেপণাস্ত্ৰৰ আন এটা পৰীক্ষা হ’ব লাগিছিল,[52] যদিও অৱশেষত ২০০৯ চনৰ ৪ মাৰ্চত এই ক্ষেপণাস্ত্ৰখন সফল বুলি গণ্য কৰা হয়।[53] ২০০৯ চনৰ ২৯ মাৰ্চত ব্ৰহ্মোছৰ পুনৰ পৰীক্ষামূলক লঞ্চ কৰা হয়। পৰীক্ষাৰ বাবে ক্ষেপণাস্ত্ৰখনে চহৰীয়া পৰিৱেশৰ অট্টালিকাৰ থুপৰ মাজত এটা অট্টালিকা চিনাক্ত কৰিবলগীয়া হৈছিল। ব্ৰহ্মোছে উৎক্ষেপণৰ ডেৰ-দুই মিনিটত উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত লক্ষ্যত সফলতাৰে আঘাত কৰে। চৰকাৰী সূত্ৰৰ মতে, "নতুন সাধকজন অনন্য আৰু ই আমাক বৃহৎ অট্টালিকাৰ থুপত আকাৰৰ লক্ষ্যত আঘাত হানিবলৈ সহায় কৰিব।" ভাৰত এতিয়া এই উন্নত প্ৰযুক্তিৰ সৈতে বিশ্বৰ একমাত্ৰ ৰাষ্ট্ৰ"।[54] তৃতীয় পৰীক্ষাৰ অন্তত লেফটেনেণ্ট জেনেৰেল নোবেল থাম্বুৰাজে কয় যে ভাৰতীয় সেনাই ব্ৰহ্মোছৰ সঠিকতাৰ উচ্চ মানদণ্ড লাভ কৰাটো বিচাৰে আৰু ভাৰতীয় সেনাৰ হৈ বিজ্ঞানীসকলক অভিনন্দন জনায়।[55] ভাৰতীয় সেনাই নিশ্চিত কৰিছে যে এই পৰীক্ষা সফল হৈছে আৰু সেনা ক্ষেপণাস্ত্ৰক লৈ সন্তুষ্ট। ইয়াৰ ফলত ব্ৰহ্মোছ ব্লক-২ৰ বিকাশৰ পৰ্যায় সম্পূৰ্ণ হৈছিল, আৰু ই প্ৰৰোচনাৰ বাবে সাজু হৈছিল।[56][57][58][59]

 
TROPEX 2017 ৰ সময়ত INS চেন্নাইৰ পৰা ব্ৰহ্মোছ লঞ্চ কৰা হৈছে।

২০১০ চনৰ ৫ ছেপ্টেম্বৰত ব্ৰহ্মোছৰ পৰীক্ষাই ষ্টীপ-ডাইভ মোডত ছুপাৰছনিক গতিৰে পৰীক্ষা কৰা প্ৰথমটো ক্ৰুজ মিছাইল হিচাপে বিশ্ব অভিলেখ সৃষ্টি কৰে। পুৱা প্ৰায় ১১.৩৫ বজাত চণ্ডীপুৰত ইণ্টিগ্ৰেটেড টেষ্ট ৰেঞ্জ লঞ্চিং কমপ্লেক্স-৩ (এল চি-৩)ৰ পৰা এই ক্ষেপণাস্ত্ৰখন পৰীক্ষামূলকভাৱে নিক্ষেপ কৰা হয়। এই উৎক্ষেপণৰ লগে লগে লক্ষ্য বৈষম্যমূলক ক্ষমতা থকা ব্লক-২ উন্নত ছিকাৰ চফ্‌টৱেৰেৰে স্থল আক্ৰমণৰ বাবে ভাৰতীয় সেনাৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ হয়। ব্ৰহ্মোছ হৈ পৰিছিল একমাত্ৰ ছুপাৰছনিক ক্ৰুজ মিছাইল যিয়ে লক্ষ্যৰ এটা গোটৰ মাজত এটা বিশেষ স্থল লক্ষ্য নিৰ্বাচন কৰাৰ উন্নত ক্ষমতা লাভ কৰিছিল, যি ব্যৱহাৰকাৰীক নিখুঁত আঘাতৰ সৈতে এটা প্ৰান্ত প্ৰদান কৰিছিল।[60][61]

তৃতীয় ব্লকত উন্নত গাইডেন্স আৰু উন্নীতকৃত চফ্টৱেৰ আছে, যি একাধিক স্থানত উচ্চ কৌশল আৰু উচ্চ উচ্চতাৰ পৰা ঠেক ডাইভ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। ইয়াক অৰুণাচল প্ৰদেশত নিয়োগ কৰা হ’ব। ই কোনো ধৰণৰ জামিন ক্ষতি নকৰাকৈ ছাৰ্জিকেল ইস্ট্ৰাইকৰ বাবে ১০ মিটাৰ উচ্চতাৰ পৰা মাটিৰ লক্ষ্যক সংযুক্ত কৰিব পাৰে। ইয়াক ছাবমেৰিন, জাহাজ, বিমান আৰু স্থলভিত্তিক ম’বাইল অটোন’মাছ লঞ্চাৰ (MAL)ৰ দৰে একাধিক প্লেটফৰ্মৰ পৰা উৎক্ষেপণ কৰিবলৈ সক্ষম।[62][63][64] ২০১১ চনৰ ১২ আগষ্টত ইয়াক স্থল বাহিনীয়ে পৰীক্ষামূলকভাৱে চলাইছিল আৰু ই মিছনৰ সকলো পৰিমাপ পূৰণ কৰিছিল।[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]

 
আঘাতৰ মুহূৰ্তত ব্ৰহ্মোছ

নতুন নেভিগেচন চিষ্টেমত G3OM (GPS, GLONASS, GAGAN on a module) নামৰ ভাৰতীয় চিপ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। এই ব্যৱস্থাটোৰ ওজন প্ৰায় ১৭ গ্ৰাম, আৰু ভাৰত, আমেৰিকা আৰু ৰাছিয়াৰ নেভিগেচন উপগ্ৰহ ব্যৱহাৰ কৰি পাঁচ মিটাৰৰ তলত সঠিকতা প্ৰদান কৰে। কোনো চিকাৰ ব্যৱহাৰ নকৰাকৈ উচ্চ-সঠিকতা লক্ষ্য প্ৰদান কৰিবলৈ এই ব্যৱস্থাটো জড় নেভিগেচন ব্যৱস্থা (INS)ৰ সৈতে একেলগে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।[65][66][67]

ব্ৰহ্মোছক ২০১৮ চনৰ ২২ মাৰ্চত প্ৰথমবাৰৰ বাবে ভাৰতীয় সাধকৰ সৈতে পৰীক্ষা কৰা হৈছিল,[68] আৰু ২০১৯ চনৰ ৩০ ছেপ্টেম্বৰত ভাৰতত বিকশিত প্ৰপালচন চিষ্টেম, বিমানৰ ফ্ৰেম আৰু শক্তি যোগানৰ সৈতে পৰীক্ষা কৰা হৈছিল।[69]

২০২০ চনৰ ৩০ ছেপ্টেম্বৰত ভাৰতে মেক ২.৮ পৰ্যন্ত গতিৰে প্ৰায় ৩৫০ কিলোমিটাৰ ৰেঞ্জ প্ৰদান কৰা বৰ্ধিত ৰেঞ্জৰ ব্ৰহ্মোছৰ সফলতাৰে পৰীক্ষা কৰিছিল, যি প্ৰাৰম্ভিক ২৯০ কিলোমিটাৰৰ তুলনাত উন্নত আছিল।[70][71] ডিফেন্স ৰিচাৰ্চ এণ্ড ডেভেলপমেণ্ট অৰ্গেনাইজেচনৰ ব্ৰহ্মোছ প্ৰজেক্টৰ অধীনত এই পৰীক্ষা সম্পন্ন কৰা হৈছিল, যাৰ অধীনত থলুৱা বুষ্টাৰেৰে ক্ষেপণাস্ত্ৰ নিক্ষেপ কৰা হৈছিল। ওড়িশাৰ স্থলভিত্তিক সুবিধাৰ পৰা নিক্ষেপ কৰা হৈছিল এই ক্ষেপণাস্ত্ৰ।

থলুৱাভাৱে নিৰ্মিত বিমানৰ ফ্ৰেম আৰু বুষ্টাৰ থকা ক্ষেপণাস্ত্ৰখনৰ বৰ্ধিত ৰেঞ্জ সংস্কৰণৰ এইটো দ্বিতীয়টো পৰীক্ষামূলক লঞ্চ কৰা হৈছিল।[72]

ছাবমেৰিনত নিক্ষেপ কৰা ভিন্নতা

সম্পাদনা কৰক

২০১৩ চনৰ ২০ মাৰ্চত বংগোপসাগৰৰ উপকূলৰ বিশাখাপট্টনমৰ সমীপৰ ডুব যোৱা পণ্টুনৰ পৰা ব্ৰহ্মোছৰ ছাবমেৰিনে উৎক্ষেপ কৰা ভেৰিয়েণ্টটো প্ৰথমবাৰৰ বাবে সফলতাৰে পৰীক্ষামূলকভাৱে নিক্ষেপ কৰা হৈছিল। এইটোৱেই আছিল ডুব যোৱা প্লেটফৰ্মৰ পৰা ভাৰতীয় ছুপাৰছনিক মিছাইলৰ প্ৰথম উলম্ব উৎক্ষেপণ।[73][74] এই ক্ষেপণাস্ত্ৰখন 40 ৰ পৰা 50 মিটাৰ (130 ৰ পৰা 160 ফুট)গভীৰতাৰ পৰা নিক্ষেপ কৰিব পাৰি।[75] ২০১৬ চনৰ জানুৱাৰী মাহৰ শেষৰ ফালে ৰাছিয়াই নিশ্চিত কৰিছিল যে ভৱিষ্যতে ভাৰতত নিৰ্মিত ছাবমেৰিনত টৰ্পিডো টিউবৰ ভিতৰত সোমাব পৰা ক্ষেপণাস্ত্ৰৰ সৰু সংস্কৰণেৰে সজ্জিত হ’ব।[76]

তথ্যসমূহ

সম্পাদনা কৰক
  1. ↑ "Brahmos Supersonic Cruise Missile". BrahMos.com. Archived from the original on 5 August 2013. https://web.archive.org/web/20130805213356/http://brahmos.com/content.php?id=10&sid=10। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2024. 
  2. ↑ 2.0 2.1 "First made-in-India boosters for BrahMos missile delivered". 27 September 2022. https://timesofindia.indiatimes.com/city/nagpur/first-made-in-india-boosters-for-brahmos-missile-delivered/articleshow/94462201.cms. 
  3. ↑ 3.0 3.1 "Indian Navy Tests BrahMos Missile With ‘Enhanced Range’ Of 900 Km". https://www.navalnews.com/naval-news/2024/02/indian-navy-tests-brahmos-missile-with-enhanced-range-of-900-km/. 
  4. ↑ "IAF Successfully Test-fires Extended-range Version of BrahMos Missile". The Times of India. https://m.timesofindia.com/india/iaf-successfully-tests-extended-range-version-of-brahmos-missile-from-sukhoi-jet/articleshow/96597158.cms. 
  5. ↑ "'Game Changer' : India Tests Extended-Range BrahMos Missile from Su-30 Fighter". https://www.hindustantimes.com/india-news/game-changer-india-tests-extended-range-brahmos-missile-from-su-30-fighter-101652363919577.html. 
  6. ↑ "BrahMos supersonic cruise missile". Brahmos Aerospace. Archived from the original on 5 August 2013. https://web.archive.org/web/20130805213356/http://brahmos.com/content.php?id=10&sid=10। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 July 2013. 
  7. ↑ Bana, Sarosh (May–June 2017). "Armed to the Hilt – Indian Navy's Anti-Ship Missiles". Vayu Aerospace and Defence Review (Society for Aerospace Studies) (3): 68. http://www.vayuaerospace.in/Issue/vayu-issue-Vayu-Issue-III-May-June-2017.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 September 2018. 
  8. ↑ "Indian Navy test-fires Brahmos supersonic missile". Vayu Aerospace and Defence Review (Society for Aerospace Studies) (3): 18. May–June 2017. http://www.vayuaerospace.in/Issue/vayu-issue-Vayu-Issue-III-May-June-2017.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 September 2018. 
  9. ↑ "BrahMos supersonic cruise missile". Brahmos Aerospace. Archived from the original on 5 August 2013. https://web.archive.org/web/20130805213356/http://brahmos.com/content.php?id=10&sid=10। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 July 2013. 
  10. ↑ 10.0 10.1 Gady, Franz-Stefan. "India Test Fires Nuclear-Capable Cruise Missile From Fighter Jet" (en-US ভাষাত). thediplomat.com. https://thediplomat.com/2017/11/india-test-fires-nuclear-capable-cruise-missile-from-fighter-jet/। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 March 2022. 
  11. ↑ Gady, Franz-Stefan. "India Developing BrahMos-NG Missile for Project 75I Submarines" (en-US ভাষাত). thediplomat.com. https://thediplomat.com/2019/07/india-developing-brahmos-ng-missile-for-project-75i-submarines/। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 May 2022. 
  12. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; forcem2009 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  13. ↑ India Displays Big Missiles at Defense Show Archived 5 May 2018 at the Wayback Machine. Aviation International News. 19 April 2018.
  14. ↑ "BrahMos air launch completes India's supersonic cruise missile triad: Five things you need to know". The Indian Express. http://indianexpress.com/article/india/brahmos-air-launch-completes-indias-supersonic-cruise-missile-triad-five-things-you-need-to-know-4949540/. 
  15. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; aw4m13 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  16. ↑ "Brahmos Missiles – The Hans India". www.thehansindia.com. 12 August 2015. http://www.thehansindia.com/posts/search_archivebase/2015-08-12/Brahmos-Missiles-169367। আহৰণ কৰা হৈছে: 24 July 2023. 
  17. ↑ "P-800 Oniks/Yakhont/Bastion (SS-N-26 Strobile)" (en-US ভাষাত). Missile Threat. https://missilethreat.csis.org/missile/ss-n-26/। আহৰণ কৰা হৈছে: 24 July 2023. 
  18. ↑ "armed with brahmos, INS Teg inducted into Indian Navy". BrahMos. 12 April 2012. http://brahmos.com/newscenter.php?newsid=159. 
  19. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; Janes নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  20. ↑ "India now working on 1,500-km range BrahMos supersonic cruise missile". 24 November 2020. https://theprint.in/defence/india-now-working-on-1500-km-range-brahmos-supersonic-cruise-missile/550924/। আহৰণ কৰা হৈছে: 25 November 2020. 
  21. ↑ "Upgraded BRAHMOS with 500-km range ready: BrahMos Chief". BrahMos Aerospace. http://www.brahmos.com/pressRelease.php?id=88। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 August 2019. 
  22. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; :4 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  23. ↑ Chaudhury, Dipanjan Roy; Pubby, Manu. "MTCR benefit: India, Russia to develop 600-km range cruise missiles that can cover entire Pakistan". The Economic Times. http://economictimes.indiatimes.com/news/defence/mtcr-benefit-india-russia-to-develop-600-km-range-cruise-missiles-that-can-cover-entire-pakistan/articleshow/54926916.cms. 
  24. ↑ "BrahMos missile with higher range: This 'killer' India-Russia project will scare Pakistan and China". The Financial Express (India). 19 October 2016. http://www.financialexpress.com/india-news/brahmos-missile-range-highlights-india-russia-modi-putin-mtcr-pakistan-china/424178/। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 October 2016. 
  25. ↑ "Modified Version Of BrahMos Anti-Ship Cruise Missile Successfully Tested; Hits Target With Pinpoint Accuracy". Eurasian Times Desk. 28 November 2020. https://eurasiantimes.com/modified-version-of-brahmos-anti-ship-cruise-missile-successfully-tested-hits-target-with-pinpoint-accuracy/. 
  26. ↑ Staff, Naval News (2 August 2022). "Hypersonic BrahMos-II missile may include tech from Tsirkon missile" (en-US ভাষাত). Naval News. https://www.navalnews.com/naval-news/2022/08/hypersonic-brahmos-ii-missile-may-include-tech-from-tsirkon-missile/। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 December 2023. 
  27. ↑ "Russia, India to test-fly hypersonic missiles by 2017: BrahMos chief". The Hindu. 28 June 2012. http://www.thehindu.com/sci-tech/science/article3580844.ece?homepage=true. 
  28. ↑ "P-800 Oniks/Yakhont/Bastion (SS-N-26 Strobile)" (en-US ভাষাত). Missile Threat. https://missilethreat.csis.org/missile/ss-n-26/। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 June 2023. 
  29. ↑ "Joint Venture". brahmos.com. Archived from the original on 5 August 2013. https://web.archive.org/web/20130805130820/http://brahmos.com/content.php?id=1। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 May 2018. 
  30. ↑ "BrahMos missile cant be intercepted in next 20 years: A Sivathanu Pillai". The Economic Times. 17 June 2013. Archived from the original on 6 June 2016. https://web.archive.org/web/20160606143450/http://indiatoday.intoday.in/story/india-china-bramos-missiles-modi-government-vietnam/1/683455.html. 
  31. ↑ "History of BrahMos". brahmos.com. http://www.brahmos.com/content.php?id=1&sid=2। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 May 2018. 
  32. ↑ "Print Release". Pib.nic.in. http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=95273। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 April 2013. 
  33. ↑ "BrahMos: Everything You Need to Know About India's Mach 2.8 Missile". 25 July 2017. http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/brahmos-everything-you-need-know-about-indias-mach-28-21657। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 July 2017. 
  34. ↑ "BrahMos cruise missile test fired from naval ship". Archived from the original on 6 March 2008. https://web.archive.org/web/20080306045005/http://news.in.msn.com/national/article.aspx?cp-documentid=1275872। আহৰণ কৰা হৈছে: 5 March 2008. 
  35. ↑ "Modernisation and expansion after Keltec-BrahMos merger". Newindpress.com. 27 August 2010. http://www.newindpress.com/newsitems.asp?ID=IEO20071205215830। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 August 2010.  [সংযোগবিহীন উৎস]
  36. ↑ "BrahMos Aerospace (Tvm) goes live with Rs 1000-cr agenda". The Financial Express. 1 January 2008. http://www.financialexpress.com/news/BrahMos-Aerospace-Tvm-goes-live-with-Rs-1000cr-agenda/256339। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 August 2010. 
  37. ↑ "DNA – India – Kerala gets BrahMos unit". Daily News and Analysis. 2 January 2008. http://www.dnaindia.com/report.asp?newsid=1142683। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 August 2010. 
  38. ↑ "India, Russia to increase BrahMos' strike range | Jane's 360". http://www.janes.com/article/66415/india-russia-to-increase-brahmos-strike-range। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 July 2017. 
  39. ↑ "BrahMos to attain 76% localisation in six months" (en ভাষাত). Business Line. 6 May 2018. https://www.thehindubusinessline.com/news/national/brahmos-to-attain-76-localisation-in-six-months/article23793579.ece. 
  40. ↑ "India's L&T develops inclined launcher for BrahMos cruise missile". www.janes.com. http://www.janes.com/article/79884/india-s-l-t-develops-inclined-launcher-for-brahmos-cruise-missile। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 May 2018. 
  41. ↑ "BrahMos Work Centres". brahmos.com. http://www.brahmos.com/content.php?id=1&sid=6। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 August 2017. 
  42. ↑ "2 state villages chosen by DRDO for setting up radar to track enemy" (en-US ভাষাত). dna. 4 August 2017. http://www.dnaindia.com/jaipur/report-2-state-villages-chosen-by-drdo-for-setting-up-radar-to-track-enemy-2520834. 
  43. ↑ "DMSRDE prepares indigenous fuel for BrahMos, testing begins". The Times of India. 22 January 2024. ISSN 0971-8257. https://timesofindia.indiatimes.com/city/kanpur/dmsrde-prepares-indigenous-fuel-for-brahmos/articleshow/107040275.cms. 
  44. ↑ "BrahMos Test Fired". BrahMos.com. http://www.brahmos.com/newscenter.php?newsid=3। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 October 2011. 
  45. ↑ "BrahMos naval version tested successfully". Pib.nic.in. 25 March 2008. http://pib.nic.in/release/release.asp?relid=36060। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 April 2013. 
  46. ↑ "Brahmos naval version tested successfully". Google webcache. http://pib.nic.in/release/release.asp?relid=36060. 
  47. ↑ "BrahMos-launched successfully". The Hindu (Chennai, India). 19 December 2008. Archived from the original on 26 June 2009. https://web.archive.org/web/20090626081259/http://www.hindu.com/2008/12/19/stories/2008121956211300.htm. 
  48. ↑ "Delivery of BrahMos cruise missiles to Indian Army begins". India-defence.com. 21 June 2007. http://www.india-defence.com/reports-3345। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 August 2010. 
  49. ↑ "South Asia news, business and economy from India and Pakistan". Asia Times. 23 January 2009. Archived from the original on 6 June 2016. https://web.archive.org/web/20160606143450/http://indiatoday.intoday.in/story/india-china-bramos-missiles-modi-government-vietnam/1/683455.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 October 2011. 
  50. ↑ "Minor hitches in BrahMos missile test: DRDO". The Indian Express. 21 January 2009. http://www.indianexpress.com/news/minor-hitches-in-brahmos-missile-test-drdo/413458/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 October 2011. 
  51. ↑ "Why BrahMos failed". Frontline India. http://www.frontline.in/static/html/fl2607/stories/20090410260704400.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 November 2015. 
  52. ↑ "BrahMos missed the target". The Hindu (Chennai, India). 22 January 2009. http://www.hindu.com/2009/01/22/stories/2009012255381000.htm. 
  53. ↑ "New BrahMos test successful". The Hindu (Chennai, India). 5 March 2009. http://www.hindu.com/2009/03/05/stories/2009030555111100.htm. 
  54. ↑ "Supersonic BrahMos Successfully Tested in Pokhran". News.outlookindia.com. Archived from the original on 22 October 2009. https://web.archive.org/web/20091022222338/http://news.outlookindia.com/item.aspx?656957। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 August 2010. 
  55. ↑ "Army wanted BrahMos to achieve high standards of accuracy". The Hindu (Chennai, India). 30 March 2009. http://www.hindu.com/thehindu/holnus/002200903301221.htm. 
  56. ↑ "Army:Process of inducting new version BrahMos to begin soon". Hinduonnet.com. 30 March 2009. Archived from the original on 21 August 2009. https://web.archive.org/web/20090821103844/http://www.hinduonnet.com/thehindu/holnus/001200903301848.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 August 2010. 
  57. ↑ "BrahMos develops Block II for precision strike". India Strategic. Archived from the original on 17 January 2013. https://web.archive.org/web/20130117133351/http://indiastrategic.in/topstories288.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 7 February 2013. 
  58. ↑ "BrahMos test-fired, creates world record". The Times of India. 6 September 2010. Archived from the original on 6 June 2016. https://web.archive.org/web/20160606143450/http://indiatoday.intoday.in/story/india-china-bramos-missiles-modi-government-vietnam/1/683455.html. 
  59. ↑ "Supersonic BrahMos missile test fired successfully". The Times of India. 30 March 2009. http://timesofindia.indiatimes.com/BrahMos-missile-successfully-test-fired-in-Pokhran/articleshow/4330267.cms. 
  60. ↑ "BrahMos test-fired, creates world record". The Times of India. 6 September 2010. Archived from the original on 6 June 2016. https://web.archive.org/web/20160606143450/http://indiatoday.intoday.in/story/india-china-bramos-missiles-modi-government-vietnam/1/683455.html. 
  61. ↑ "India test-fires Brahmos cruise missile | Reuters". Reuters.com. 5 September 2010. Archived from the original on 5 March 2014. https://web.archive.org/web/20140305183105/http://in.reuters.com/article/2010/09/05/idINIndia-51293520100905. 
  62. ↑ "Govt acts on General VK Singh's complaint, fast-tracks acquisition of weapons". The Times of India. 18 April 2012. Archived from the original on 6 June 2016. https://web.archive.org/web/20160606143450/http://indiatoday.intoday.in/story/india-china-bramos-missiles-modi-government-vietnam/1/683455.html. 
  63. ↑ "Upgraded-BrahMos-cruise-missile-successfully-test-fired". The Times of India. 2 December 2010. Archived from the original on 6 June 2016. https://web.archive.org/web/20160606143450/http://indiatoday.intoday.in/story/india-china-bramos-missiles-modi-government-vietnam/1/683455.html. 
  64. ↑ "BrahMos Block III version successfully test fired". BrahMos.com. 2 December 2010. http://www.brahmos.com/newscenter.php?newsid=140। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 October 2011. 
  65. ↑ "Desi G3OM Makes BrahMos Smarter". The New Indian Express. 9 July 2014. http://www.newindianexpress.com/states/karnataka/Desi-G3OM-Makes-BrahMos-Smarter/2014/07/09/article2320976.ece. 
  66. ↑ "DRDO-Private Industry Collaboration Creates GPS Receiving Module 'G3om' For Military Operations". Defence Now. http://www.defencenow.com/news/858/drdo-private-industry-collaboration-creates-gps-receiving-module-g3om-for-military-operations.html. 
  67. ↑ "Small device with big applications". The Hindu. 3 September 2012. http://www.thehindubusinessline.com/news/science/small-device-with-big-applications/article3855005.ece. 
  68. ↑ "Indigenous technology tested on BrahMos supersonic missile" (en-IN ভাষাত). The Hindu. 22 March 2018. ISSN 0971-751X. https://www.thehindu.com/news/national/brahmos-successfully-tested-with-indigenous-seeker/article23319659.ece. 
  69. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; :5 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  70. ↑ "India successfully test-fires extended-range version of BrahMos missile from Sukhoi". The Economic Times. 12 May 2022. ISSN 0013-0389. https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/india-test-fires-extended-range-version-of-brahmos-missile/articleshow/91521029.cms. 
  71. ↑ "BRAHMOS Supersonic Cruise Missile - BrahMos.com". www.brahmos.com. Archived from the original on 17 October 2022. https://web.archive.org/web/20221017182058/https://www.brahmos.com/content.php?id=10&sid=10। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 June 2023. 
  72. ↑ "India successfully test-fires over 400 km strike range BrahMos supersonic cruise missile". ANI. https://www.aninews.in/news/national/general-news/india-successfully-test-fires-over-400-km-strike-range-brahmos-supersonic-cruise-missile20200930124259। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 September 2020. 
  73. ↑ "India test fires submarine-launched version of BrahMos supersonic cruise missile". The Times of India. 20 March 2013. http://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/india-test-fires-submarine-launched-version-of-brahmos-supersonic-cruise-missile/articleshow/19091392.cms. 
  74. ↑ "Sub-Launched Version Of BrahMos Missile Tested". Aviation Week. 20 March 2013. Archived from the original on 3 December 2013. https://web.archive.org/web/20131203050636/http://www.aviationweek.com/Article.aspx?id=/article-xml/asd_03_21_2013_p02-01-561389.xml&p=1. 
  75. ↑ "Submarine-launched variant". Brahmos. http://www.brahmos.com/content.php?id=20। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 July 2013. 
  76. ↑ Brahmos Missile Small-Size Version can be Launched from Submarine Torpedo Tubes Archived 13 February 2016 at the Wayback Machine – Navyrecognition.com, 29 January 2016
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=ব্ৰহ্মোছ&oldid=443599"ৰ পৰা অনা হৈছে