ৱিকিপিডিয়া

মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথ অভিযান

(Mars Orbiter Missionৰ পৰা পুনঃনিৰ্দেশিত)

মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথ অভিযান বা বেচৰকাৰীভাৱে কোৱামঙ্গলযান (ইংৰাজী: Mars Orbiter Mission বা চমুকৈ MOM, সংস্কৃত: मंगलयान, "Mars-craft") পৃথিৱীৰ পৰা মঙ্গল গ্ৰহলৈ কৰা এক মহাকাশ অভিযান। ২০১৩ চনৰ ৫ নৱেম্বৰত ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থাৰ দ্বাৰা ইয়াক সফলতাৰে পৃথিৱীৰ কক্ষপথত স্থাপন কৰা হয়।[9][10][11] আন্তঃগ্ৰহীয় অভিযানৰ পৰিকল্পনা, পৰিচালনা, ৰূপাঙ্কণ আদিত ব্যৱহৃত প্ৰযুক্তিৰ বিকাশৰ লক্ষ্যয়েই এই অভিযানৰ মুখ্য উদ্দেশ্য।[12]

মাৰ্ছ অৰবিটাৰ মিছ'ন
অভিযানৰ প্ৰকাৰ মঙ্গল কক্ষক
নিয়ন্ত্ৰক ইছৰো
COSPAR ID 2013-060A
SATCAT no. 39370
ৱেবছাইট www.isro.org/mars/home.aspx
অভিযানৰ সময় ৩০০ দিন
মহাকাশযানৰ বৈশিষ্টসমূহ
বাছ I-1K[1]
নিৰ্মাতা ইছৰো উপগ্ৰহ কেন্দ্ৰ (ISAC)
উত্‍ক্ষেপিত ভৰ ১,৩৩৭ কেজি (২,৯৫০ পাউণ্ড)[2]
শুস্ক ভৰ ৫০০ কেজি (১,১০০ পাউণ্ড)[3]
পেলোড ভৰ ১৫ কেজি (৩৩ পাউণ্ড)[4]
মাত্ৰা ১.৫ মিটাৰ (U=ft}}) cube
ক্ষমতা ৮৪০ ৱাট[1]
অভিযানৰ আৰম্ভণি
উৎক্ষেপণৰ তাৰিখ 5 November 2013, 09:08 (2013-11-05UTC09:08Z)  UTC[5]
ৰকেট PSLV-XL C25[6]
উৎক্ষেপণ স্থলী সতীশ ধৱন প্ৰথম নিক্ষেপণ মঞ্চ
Contractor ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থা
কক্ষীয় পৰিমাপসমূহ
প্ৰসংগ  প্ৰণালী এৰিঅ'কেন্দ্ৰিক
Periএৰিয়ন altitude 365.3 km (227.0 মাইল)
Apoএৰিয়ন altitude 80,000 km (50,000 মাইল)
Inclination ১৫০.০[7]
পৰ্যায়কাল ৭৬.৭২ ঘণ্টা
Epoch পৰিকল্পিত
Invalid value for parameter "type"
Invalid parameter ২৪ ছেপ্তেম্বৰ, ২০১৪[8]
(পৰিকল্পিত)
 

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মান সময় অনুসৰি মঙ্গলযানক ২০১৩ চনৰ ৫ নৱেম্বৰৰ আবেলি ঠিক ২.৩৮ মিনিটত অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ শ্ৰীহৰিকোটাত অৱস্থিত সতীশ ধৱন মহাকাশ কেন্দ্ৰৰ পৰা এক PSLV C25 ৰকেটৰ সহায়ত উৎক্ষেপণ কৰা হয়।[13] ইয়াৰ উৎক্ষেপণ সময়সূচী প্ৰায় ২০ দিনীয়া আছিল আৰু ২০১৩ চনৰ ২৮ অক্টোবৰত আৰম্ভ হৈছিল। ই ভাৰতৰ প্ৰথম আন্তঃগ্ৰহীয় অভিযান আৰু ইয়াৰ সফলতাৰ পাছত ছোভিয়েট মহাকাশ কাৰ্যসূচী, নাছা আৰু ইউৰোপীয়ান ইউনিয়'নৰ পাছতেই মঙ্গল গ্ৰহলৈ যোৱা ভাৰতৰ ইছৰো পৃথিৱীৰ চতুৰ্থটো মহাকাশ সংস্থা হিচাপে পৰিগণিত হয়।[14] ই ভাৰতক মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত উপনীত হোৱা প্ৰথম এছিয়ান ৰাষ্ট্ৰ আৰু প্ৰথম প্ৰচেষ্টাত তেনে কৰা বিশ্বৰ প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে গঢ়ি তুলিছিল। তদুপৰি ই ভাৰতক আমেৰিকা আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ পিছত আন গ্ৰহৰ প্ৰদক্ষিণ কৰা তৃতীয় ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে গঢ়ি তুলিছিল।[15][16][17][18]

ইতিহাস

সম্পাদনা কৰক

২০০৮ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত মংগল গ্ৰহলৈ মানৱবিহীন অভিযানৰ প্ৰথম ৰাজহুৱা স্বীকৃতি ঘোষণা কৰে তেতিয়াৰ ইছৰোৰ অধ্যক্ষ জি মাধৱন নাইৰেই।[19] ২০০৮ চনৰ চন্দ্ৰযান ১ ৰ সফলতাৰ পাছত ২০১০ চনত মাৰ্ছ অৰবিটাৰ মিছন অভিযানৰ গবেষণা আৰম্ভ হয়।[20] প্ৰধানমন্ত্ৰী মনমোহন সিংৰ দ্বাৰা ২০১২ চনৰ ৩ আগষ্টত এই প্ৰকল্পত অনুমোদন জনোৱা হয়,[21][22] ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থাই কক্ষপথৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় অধ্যয়ন সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ ১২৫ কোটি (১৫ মিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ)ধাৰ্য্য কৰে।[23] প্ৰকল্পৰ মুঠ খৰচ ৪৫৪ কোটি টকা (৫৪ মিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ) পৰ্যন্ত হ'ব পাৰে বুলি ধাৰণা কৰা হৈছিল।[9][24] ইয়াৰে উপগ্ৰহৰ খৰচ ১৫৩ কোটি (১৮ মিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ)টকা আৰু বাকী বাজেটৰ ধন গ্ৰাউণ্ড ষ্টেচন আৰু ৰিলে উন্নীতকৰণৰ বাবে ৰখা হৈছিল, যিবোৰ ইছৰোৰ অন্যান্য প্ৰকল্পৰ বাবেও ব্যৱহাৰ কৰা হ'ব।[25]

মহাকাশ সংস্থাটোৱে ২০১৩ চনৰ ২৮ অক্টোবৰত এই উৎক্ষেপণৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল যদিও প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ দুৰ্বল বতৰৰ বাবে ইছৰোৰ মহাকাশযান অনুসৰণ কৰা জাহাজসমূহে পূৰ্বনিৰ্ধাৰিত স্থান লোৱাত পলম হোৱাৰ বাবে ইয়াক ৫ নৱেম্বৰলৈ পিছুৱাই দিয়া হয়।[5] ইন্ধন ৰাহি কৰা হোহমান স্থানান্তৰ কক্ষপথ(Hohmann transfer orbit)ৰ বাবে উৎক্ষেপণৰ সুযোগ প্ৰতি ২৬ মাহৰ মূৰে মূৰে ঘটে, এই ক্ষেত্ৰত পৰৱৰ্তী দুটা সময় হ'ব ২০১৬ আৰু ২০১৮ চনত।[26]

২০১৩ চনৰ ৫ আগষ্টৰ পৰা চি২৫ নামেৰে নামাকৰণ কৰা পিএছএলভি-এক্সএল(PSLV-XL) বাহন লঞ্চৰ সমাবেশ আৰম্ভ হয়।[27] বেংগালুৰুৰ ভাৰতীয় মহাকাশ গৱেষণা সংস্থাৰ উপগ্ৰহ কেন্দ্ৰত পাঁচটা বৈজ্ঞানিক যন্ত্ৰৰ মাউণ্টিং সম্পূৰ্ণ কৰা হয় আৰু সম্পূৰ্ণ মহাকাশযানখন ২০১৩ চনৰ ২ অক্টোবৰত পিএছএলভি-এক্সএল উৎক্ষেপণ বাহনৰ সৈতে সংযুক্ত কৰাৰ বাবে শ্ৰীহৰিকোটালৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়।[27] উপগ্ৰহটোৰ বিকাশ দ্ৰুতগতিত কৰা হয় আৰু অভিলেখ সৃষ্টি কৰি ১৫ মাহত ই সম্পূৰ্ণ হয়[28] আংশিকভাৱে পুনৰ সংৰূপিত চন্দ্ৰযান-২ অৰ্বিটাৰ বাছ ব্যৱহাৰ কৰাৰ বাবে সম্পূৰ্ণ হয়।[29] আমেৰিকাৰ ফেডাৰেল চৰকাৰ বন্ধ হোৱাৰ পিছতো নাছাই ২০১৩ চনৰ ৫ অক্টোবৰত পুনৰ দৃঢ়তাৰে কয় যে তেওঁলোকে এই অভিযানক “তেওঁলোকৰ ডিপ স্পেচ নেটৱৰ্কৰ সুবিধাসমূহৰ সৈতে’’ যোগাযোগ আৰু নেভিগেচনৰ বাবে সহায় আগবঢ়াব।[30] ২০১৪ চনৰ ৩০ ছেপ্টেম্বৰত অনুষ্ঠিত হোৱা এখন বৈঠকৰ সময়ত নাছা আৰু ইছৰোৰ বিষয়াসকলে ভৱিষ্যতে মংগল গ্ৰহ অন্বেষণৰ বাবে যৌথ অভিযানৰ বাবে এটা পথ স্থাপনৰ বাবে এক চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰে। তেওঁলোকৰ এটা উদ্দেশ্য হ'ব MAVEN কক্ষপথ আৰু MOMৰ মাজত সম্ভাৱ্য সমন্বিত পৰ্যবেক্ষণ আৰু বিজ্ঞান বিশ্লেষণৰ লগতে বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যতৰ মংগল গ্ৰহৰ অন্যান্য অভিযানসমূহৰ সন্ধান কৰা।[31]

২০২২ চনৰ ২ অক্টোবৰত এই অৰ্বিটাৰখনে ২০২২ চনৰ এপ্ৰিল মাহত দীঘলীয়া গ্ৰহণৰ সময়ত প্ৰৱেশ কৰাৰ পিছত পৃথিৱীৰ সৈতে যোগাযোগ অপ্ৰতিৰোধ্যভাৱে হেৰুৱাই পেলাইছিল, খবৰ আহিছিল যে, ইয়াক জীৱিত থাকিবলৈ ডিজাইন কৰা হোৱা নাছিল। যোগাযোগ হেৰুৱাৰ সময়ত প্ৰ'বে শক্তি হেৰুৱাইছিল নে স্বয়ংক্ৰিয় কৌশলৰ সময়ত অজানিতে ইয়াৰ পৃথিৱীমুখী এন্টেনা পুনৰ প্ৰান্তিককৰণ কৰিছিল সেয়া জনা নাছিল।[32]

দল

সম্পাদনা কৰক

ইছৰোৰ কিছু বিজ্ঞানী আৰু এই অভিযানৰ লগত জড়িত অভিযন্তাসকলৰ ভিতৰত আছে:[33]

  • কে ৰাধাকৃষ্ণনৰ ইছৰোৰ অধ্যক্ষ হিচাপে।
  • ভি কেশৱ ৰাজু আছিল মংগল কক্ষপথ অভিযানৰ সঞ্চালক।
  • চুব্বিয়া অৰুণান মংগল কক্ষপথ অভিযানৰ প্ৰকল্প সঞ্চালক আছিল।
  • বি এছ কিৰণ আছিল ফ্লাইট ডাইনেমিক্সৰ সহযোগী প্ৰকল্প সঞ্চালক।
  • ভি কোটেশ্বৰ ৰাও আছিল ইছৰোৰ বৈজ্ঞানিক সম্পাদক।
  • চন্দ্ৰদথন আছিল লিকুইড প্ৰপালচন চিষ্টেমৰ সঞ্চালক।
  • মৌমিতা দত্ত মংগল কক্ষপথ অভিযানৰ প্ৰকল্প পৰিচালক আছিল।
  • নন্দিনী হৰিনাথ আছিল নেভিগেচনৰ ডেপুটি অপাৰেচন ডাইৰেক্টৰ।
  • ৰিতু কৰিধল আছিল নেভিগেচনৰ ডেপুটি অপাৰেচন ডাইৰেক্টৰ।
  • মাইলস্বামী আন্নাদুৰাই কাৰ্যসূচী সঞ্চালক আছিল আৰু বাজেট ব্যৱস্থাপনাৰ লগতে মহাকাশযানৰ বিন্যাস, সময়সূচী আৰু সম্পদৰ নিৰ্দেশনাৰ দায়িত্বত আছিল।
  • বি জয়কুমাৰ পিএছএলভি প্ৰগ্ৰেমৰ সহযোগী প্ৰকল্প সঞ্চালক আছিল যিয়ে ৰকেট ব্যৱস্থা পৰীক্ষাৰ দায়িত্বত আছিল।
  • এছ ৰামকৃষ্ণন আছিল পি এছ এল ভি লঞ্চাৰৰ লিকুইড প্ৰপালচন ব্যৱস্থাৰ বিকাশত সহায় কৰা সঞ্চালক।
  • পি কুঁহিকৃষ্ণন পি এছ এল ভি কাৰ্যসূচীত প্ৰকল্প সঞ্চালক আছিল। পিএছএলভি-চি২৫/মংগল অৰ্বিটাৰ মিছনৰ মিছন পৰিচালকও আছিল।
  • এ এছ কিৰণ কুমাৰ চেটেলাইট এপ্লিকেচন চেণ্টাৰৰ সঞ্চালক আছিল, যিয়ে পিছলৈ ইয়াৰ পিছত ইছৰোৰ অধ্যক্ষ হিচাপে কাম কৰিছিল, যেতিয়া দলটোৱে মাৰ্ড অধ্যয়ন কৰিছিল
  • এম ৱাই এছ প্ৰসাদ সতীশ ধাৱন মহাকাশ কেন্দ্ৰৰ সঞ্চালক। তেওঁ লঞ্চ অথৰাইজেচন ব’ৰ্ডৰ অধ্যক্ষও আছিল।
  • এম এছ পন্নিৰচেলভাম শ্ৰীহৰিকোটা ৰকেট বন্দৰৰ মুখ্য জেনেৰেল মেনেজাৰ আছিল আৰু তেওঁক উৎক্ষেপণৰ সময়সূচী বজাই ৰখাৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল।
  • এছ কে শিৱকুমাৰ ইছৰোৰ উপগ্ৰহ কেন্দ্ৰৰ সঞ্চালক আছিল। ইণ্ডিয়ান ডিপ স্পেচ নেটৱৰ্কৰ প্ৰজেক্ট ডাইৰেক্টৰও আছিল। মংগল কক্ষপথ অভিযান ইছৰো উপগ্ৰহ কেন্দ্ৰ (আই এছ এ চি)ৰ উৎপাদন। তেওঁ অনন্য মহাকাশযান এম অ’ এমৰ ধাৰণা, ডিজাইন আৰু বাস্তৱায়নৰ কামৰ নেতৃত্ব দিছিল। তেওঁ কৌশলেৰে ১৫ মাহৰ অভিলেখ সময়ত মহাকাশযানখন বাস্তৱায়িত কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল।

ব্যয়

সম্পাদনা কৰক
 
 
 
 
 
Mars Orbiter Mission spacecraft at various phases of integration

এই অভিযানৰ মুঠ খৰচ আছিল প্ৰায় ৪৫০ কোটি টকা (৭৩ মিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ),[34][35] ই বৰ্তমানলৈকে সৰ্বনিম্ন খৰচী মংগল অভিযান।[36] ইছৰোৰ অধ্যক্ষ কে ৰাধাকৃষ্ণনে এই অভিযানৰ কম খৰচৰ কাৰণ বিভিন্ন বুলি কয়, য'ত আছিল "মডুলাৰ এপ্ৰ'চ", কম গ্ৰাউণ্ড টেষ্ট আৰু বিজ্ঞানীসকলৰ বাবে দীঘলীয়া কৰ্মদিন (১৮ৰ পৰা ২০ ঘণ্টা)৷[37] বিবিচিৰ জনাথন এমোছে নাছাৰ মেভেনতকৈ কম শ্ৰমিকৰ খৰচ, ঘৰতে উৎপাদিত প্ৰযুক্তি, সহজ আৰু যথেষ্ট কম জটিল ডিজাইনে শ্ৰমব্যয় কম কৰিছিল। প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে কয় যে এই অভিযানৰ খৰচ গ্ৰেভিটি ছবিতকৈ কম।[38]

উদ্দেশ্য

সম্পাদনা কৰক

এই অভিযানৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল, আন্তঃগ্ৰহ অভিযানৰ ডিজাইন, পৰিকল্পনা, পৰিচালনা আৰু পৰিচালনাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় প্ৰযুক্তি বিকশিত কৰা।[12] মঙ্গলযানৰ দ্বিতীয়টো উদ্দেশ্য হ'ল, দেশীয় বৈজ্ঞানিক আহিলা ব্যৱহাৰ কৰি মঙ্গলগ্ৰহৰ পৃষ্ঠভাগৰ সংৰচনা, গ্ৰহটোৰ গঠন, অবয়ব ইত্যাদি আৰু খনিজ পদাৰ্থ আদিৰ অধ্যয়ন কৰা।[39]

মূল উদ্দেশ্যসমূহ ৰূপায়ণ কৰিবলৈ আন্তঃগ্ৰহ অভিযানৰ ডিজাইন, পৰিকল্পনা, পৰিচালনা আৰু পৰিচালনাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় প্ৰযুক্তিসমূহ বিকশিত কৰাৰ বাবে তলত উল্লেখ কৰা প্ৰধান কামসমূহ সামৰি লোৱা হয়:[40]:42

  • পৃথিৱীকেন্দ্ৰিক কক্ষপথৰ পৰা সূৰ্য্যকেন্দ্ৰিক ট্ৰেজেক্টৰীলৈ আৰু শেষত, মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত উপনীত হ’বলৈ মহাকাশযানখনক স্থানান্তৰণ কৌশল
  • কক্ষপথ আৰু ৰেহৰূপ (অৰিয়েণ্টেচন) গণনা আৰু বিশ্লেষণৰ বাবে বলৰ আৰ্হি আৰু এলগৰিদমৰ বিকাশ
  • সকলো পৰ্যায়তে নেভিগেচন
  • অভিযানৰ সকলো পৰ্যায়তে মহাকাশযানখনৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰা
  • শক্তি, যোগাযোগ, তাপীয় আৰু পেলোড অপাৰেচনৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা
  • আকস্মিক পৰিস্থিতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ স্বয়ংক্ৰিয় বৈশিষ্ট্যসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা

বৈজ্ঞানিক উদ্দেশ্য

সম্পাদনা কৰক

এই অভিযানৰ বৈজ্ঞানিক উদ্দেশ্যসমূহ তলত দিয়া প্ৰধান দিশসমূহৰ সৈতে জড়িত:[40]:43

  • ৰূপবিজ্ঞান, ভূ-প্ৰকৃতি আৰু খনিজ বিজ্ঞান অধ্যয়ন কৰি মংগল গ্ৰহৰ পৃষ্ঠৰ বৈশিষ্ট্যৰ অন্বেষণ
  • ৰিম’ট চেন্সিং কৌশল ব্যৱহাৰ কৰি মিথেন আৰু Co2কে ধৰি মংগল গ্ৰহৰ বায়ুমণ্ডলৰ উপাদানসমূহ অধ্যয়ন কৰা
  • মংগল গ্ৰহৰ ওপৰৰ বায়ুমণ্ডলৰ গতিশীলতা, সৌৰ বতাহ আৰু বিকিৰণৰ প্ৰভাৱ আৰু অস্বাভাৱিক পদাৰ্থৰ মহাকাশলৈ পলায়নৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা

এই অভিযানে মংগল গ্ৰহৰ চন্দ্ৰ ফ’বছ পৰ্যবেক্ষণ কৰাৰ একাধিক সুযোগো প্ৰদান কৰিব আৰু লগতে মংগল গ্ৰহৰ সময়ত দেখা পোৱা গ্ৰহাণুৰ কক্ষপথ চিনাক্ত আৰু পুনৰ অনুমান কৰাৰ সুযোগো প্ৰদান কৰিব। ট্ৰেন্সফাৰ ট্ৰেজেক্টৰী:[40]:43 মহাকাশযানখনে মংগল গ্ৰহৰ চন্দ্ৰ ডেইমছৰ দূৰৈৰ ফালৰ প্ৰথম দৃশ্যও প্ৰদান কৰিছিল৷

অধ্যয়ন

সম্পাদনা কৰক

২০১৫ চনৰ মে–জুন মাহত ভাৰতীয় বিজ্ঞানীসকলে মংগল গ্ৰহৰ সংযোগৰ সময়ত যেতিয়া পৃথিৱী আৰু মংগল সূৰ্য্যৰ বিপৰীত দিশত থাকে, তেতিয়া সৌৰ ক’ৰ’না অধ্যয়নৰ সুযোগ লাভ কৰে। এই সময়ছোৱাত এম অ’ এমৰ দ্বাৰা নিৰ্গত এছ বেণ্ড তৰংগ সৌৰ ক’ৰ’নাৰ জৰিয়তে বিয়পি গৈছিল, যি মহাকাশলৈ লাখ লাখ কিলোমিটাৰ বিস্তৃত হৈ আছে। এই পৰিঘটনাই বিজ্ঞানীসকলক সৌৰ পৃষ্ঠ আৰু উষ্ণতা হঠাতে সলনি হোৱা অঞ্চলসমূহ অধ্যয়ন কৰাত সহায় কৰিছিল।[41]

মহাকাশযানৰ আৰ্হি

সম্পাদনা কৰক
 
মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথ অভিযান
  • ভৰ: উৰণ ভৰ আছিল ১,৩৩৭.২ কিলোগ্ৰাম (২,৯৪৮ পাউণ্ড), য'ত ৮৫২ কিলোগ্ৰাম (১,৮৭৮ পাউণ্ড) প্ৰপেলেণ্ট আছিল।[42]
  • বাছ: মহাকাশযানখনৰ বাছখন হৈছে পৰিৱৰ্তিত I-1K গঠন আৰু প্ৰপালচন হাৰ্ডৱেৰ কনফিগাৰেচন ভাৰতৰ চন্দ্ৰ কক্ষপথ চন্দ্ৰযান-১ৰ দৰেই, যিয়ে ২০০৮ চনৰ পৰা ২০০৯, ২০১৬ চনলৈকে চলাইছিল। মংগল গ্ৰহ অভিযানৰ বাবে ইয়াত প্ৰয়োজনীয় বিশেষ উন্নতি আৰু বিকাশ কৰা হৈছিল৷[39] উপগ্ৰহৰ গঠনটো এলুমিনিয়াম আৰু কম্পোজিট ফাইবাৰ ৰিইনফৰ্চড প্লাষ্টিক(CFRP)ৰ চেণ্ডুইচ নিৰ্মাণ শৈলীত নিৰ্মিত।[43]
  • শক্তি: ১.৮ মিটাৰ × ১.৪ মিটাৰ (৫ ফুট ১১ ইঞ্চি × ৪ ফুট ৭ ইঞ্চি) প্ৰতিটোত (মুঠ ৭.৫৬ মিটাৰ বৰ্গফুট (৮১.৪ বৰ্গফুট)) তিনিটা সৌৰ এৰে পেনেল(solar array panels)ৰ দ্বাৰা বৈদ্যুতিক শক্তি উৎপাদন কৰা হয়, মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথৰ সৰ্বাধিক ৮৪০ ৱাট শক্তি উৎপাদনৰ বাবে। বিদ্যুৎ ৩৬ আহ লিথিয়াম-আয়ন বেটাৰীত সংৰক্ষণ কৰা হয়।[1][44]
  • প্ৰপালচন: ৪৪০ নিউটন (৯৯ পাউণ্ড এফ) থ্ৰাষ্টৰ তৰল ইন্ধনযুক্ত ইঞ্জিন কক্ষপথ উত্থাপন আৰু মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত সোমোৱাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। অৰ্বিটাৰ ৰেহৰূপ নিয়ন্ত্ৰণ(অৰিয়েণ্টেচন)ৰ বাবে আঠটা ২২-নিউটন (৪.৯ পাউণ্ড) থ্ৰাষ্টাৰো আছে।[45] উৎক্ষেপণৰ সময়ত ইয়াৰ প্ৰপেলেণ্ট ভৰ আছিল ৮৫২ কিলোগ্ৰাম (১,৮৭৮ পাউণ্ড)।[1]
  • মনোভাৱ আৰু কক্ষপথ নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা: মেনুৱেৰিং ব্যৱস্থা য'ত এটা MAR31750 প্ৰচেছৰ, দুটা তাৰকা চেন্সৰ, এটা সৌৰ পেনেল ছান চেন্সৰ, এটা মোটা এনালগ ছান চেন্সৰ, চাৰিটা বিক্ৰিয়া চকা আৰু প্ৰাথমিক প্ৰপালচন ব্যৱস্থাৰ সৈতে ইলেক্ট্ৰনিক্স অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়।[1][46]
  • এন্টেনা: কম গেইন এন্টেনা, মিড গেইন এন্টেনা আৰু হাই গেইন এন্টেনা।[1]

বৈজ্ঞানিক সৰঞ্জাম

সম্পাদনা কৰক
 
মংগল গ্ৰহ কক্ষপথ অভিযান - পেলোড
টোকা: MENCA আৰু LAP ৰ অৱস্থান পিছলৈ ইহঁতৰ পেনেলৰ দেখুওৱা কাষেৰে অনুভূমিকভাৱে সামান্যভাৱে স্থানান্তৰিত কৰা হৈছিল

১৫ কিলোগ্ৰাম(৩৩ পাউণ্ড)ৰ পাঁচটা যন্ত্ৰৰে গঠিত বৈজ্ঞানিক পেলোড:[4][47][48]

মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথ অভিযানৰ পেলোড
পেলোড ভৰ ছবি উদ্দেশ্য
বায়ুমণ্ডলীয় অধ্যয়ন
লাইমেন-আলফা ফটোমিটাৰ (LAP) ১.৯৭ কিলোগ্ৰাম (৪.৩ পাউণ্ড)   ওপৰৰ বায়ুমণ্ডলত লাইমেন-আলফা নিৰ্গমনৰ পৰা ডিউটেৰিয়াম আৰু হাইড্ৰজেনৰ আপেক্ষিক প্ৰাচুৰ্য্য জুখিব পৰা এটা ফটোমিটাৰ। ডিউটেৰিয়াম/হাইড্ৰজেন অনুপাত জুখিলে মহাকাশলৈ পানীৰ ক্ষয়ৰ পৰিমাণ অনুমান কৰিব পৰা যাব। মংগল গ্ৰহৰ পেৰিয়াপচিছৰ আগতে আৰু পিছত প্ৰায় ৩,০০০ কিলোমিটাৰ (১৯০০ মাইল) ৰেঞ্জৰ ভিতৰত LAP চলোৱাৰ নামমাত্ৰ পৰিকল্পনা। এল এ পিৰ বিজ্ঞানৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ নূন্যতম পৰ্যবেক্ষণৰ সময়কাল প্ৰতিটো কক্ষপথত স্বাভাৱিক কাৰ্যৰ পৰিসৰৰ সময়ত ৬০ মিনিট। এই যন্ত্ৰৰ উদ্দেশ্য হৈছে D/H অনুপাতৰ অনুমান, H2 ক'ৰ'নাৰ পলায়ন প্ৰবাহৰ অনুমান আৰু হাইড্ৰজেন আৰু ডিউটেৰিয়াম ক'ৰ'নেল প্ৰফাইল সৃষ্টি।:[40]:56,57
মংগল গ্ৰহৰ বাবে মিথেন সেন্সৰ (MSM) ২.৯৪ কিলোগ্ৰাম (৬.৫ পাউণ্ড)   ইয়াৰ উদ্দেশ্য আছিল মংগল গ্ৰহৰ বায়ুমণ্ডলত যদি আছে মিথেন জোখা, আৰু ইয়াৰ উৎসৰ মানচিত্ৰ প্ৰতি বিলিয়নত কম ১০s অংশ (ppb)ৰ সঠিকভাৱে।[4] মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰাৰ পিছত নিৰ্ণয় কৰা হয় যে, যন্ত্ৰটোৰ কামৰ অৱস্থা ভাল হ’লেও ডিজাইনৰ ত্ৰুটি আছে আৰু ই মংগল গ্ৰহত মিথেন পৃথক কৰিবলৈ অক্ষম। এই যন্ত্ৰটোৱে ১.৬৫ UMত মংগল গ্ৰহৰ এলবিডোৰ সঠিক মেপ কৰিব পাৰে।[49][50]

MSM Design Flaw: MSM চেন্সৰে মংগল গ্ৰহৰ বায়ুমণ্ডলত মিথেন জুখিব বুলি আশা কৰা হৈছিল; পৃথিৱীত থকা মিথেন প্ৰায়ে জীৱনৰ সৈতে জড়িত। কিন্তু ই কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰাৰ পিছত ই কেনেকৈ তথ্য সংগ্ৰহ আৰু প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কৰে তাৰ এটা সমস্যাৰ সৃষ্টি হোৱা বুলি খবৰ ওলাইছিল। বৰ্ণালীমাপকটোৱে বিভিন্ন বৰ্ণালী বেণ্ডৰ তীব্ৰতা জুখিব পাৰিছিল, [যেনে মিথেন] কিন্তু ই বৰ্ণালীবোৰ ঘূৰাই পঠোৱাৰ পৰিৱৰ্তে নমুনা সংগ্ৰহ কৰা বৰ্ণালীৰ যোগফল আৰু নমুনা সংগ্ৰহ কৰা ৰেখাবোৰৰ মাজৰ ফাঁকবোৰো ঘূৰাই পঠিয়াইছিল। পাৰ্থক্যটো মিথেন সংকেত হ’ব লাগিছিল যদিও যিহেতু কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ দৰে আন বৰ্ণালীৰ তীব্ৰতা ভিন্ন হ’ব পাৰে, সেয়েহে প্ৰকৃত মিথেনৰ তীব্ৰতা নিৰ্ণয় কৰা সম্ভৱ নাছিল। যন্ত্ৰটোক এলবিডো মেপাৰ হিচাপে পুনৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল[51]

ছাৰ্ফেচ ইমেজিং ষ্টাডী
থাৰ্মেল ইনফ্ৰাৰেড ইমেজিং স্পেকট্ৰমিটাৰ (TIS) ৩.২০ কিলোগ্ৰাম (৭.১ পাউণ্ড)   টিআইএছেৰে তাপ নিৰ্গমন জুখিব আৰু দিন আৰু ৰাতি দুয়োটা সময়তে ইয়াক চলাব পাৰি। ই মংগল গ্ৰহৰ পৃষ্ঠৰ গঠন আৰু খনিজ বিজ্ঞানৰ মানচিত্ৰ ঠিক কৰিব আৰু বায়ুমণ্ডলীয় Co2 আৰু ঘোলা অৱস্থা(এম এছ এম তথ্য সংশোধনৰ বাবে প্ৰয়োজনীয়)ও নিৰীক্ষণ কৰিব। তাপ নিৰ্গমন জোখৰ পৰা অনুমান কৰা দুটা মৌলিক ভৌতিক পৰিমাপ হৈছে, তাপমাত্ৰা আৰু নিৰ্গমন ক্ষমতা। বহুতো খনিজ আৰু মাটিৰ প্ৰকাৰৰ টি আই আৰ অঞ্চলত বৈশিষ্ট্যপূৰ্ণ বৰ্ণালী থাকে। টিআইএছে মংগল গ্ৰহৰ পৃষ্ঠৰ গঠন আৰু খনিজ বিজ্ঞানৰ মেপ কৰিব পাৰে।[40]:59
মংগল গ্ৰহৰ ৰঙৰ কেমেৰা (MCC) ১.২৭ কিলোগ্ৰাম (২.৮ পাউণ্ড)   এই ত্ৰিৰঙী কেমেৰাটোৱে মংগল গ্ৰহৰ পৃষ্ঠৰ পৃষ্ঠৰ বৈশিষ্ট্য আৰু গঠনৰ বিষয়ে ছবি আৰু তথ্য প্ৰদান কৰে। মংগল গ্ৰহৰ গতিশীল পৰিঘটনা আৰু বতৰ যেনে ধূলিৰ ধুমুহা/বায়ুমণ্ডলীয় ঘোলা নিৰীক্ষণ কৰাটো উপযোগী। মংগল গ্ৰহ ফ’বছ আৰু ডেইমছ নামৰ উপগ্ৰহ দুটাৰ অনুসন্ধানৰ বাবেও এমচিচি ব্যৱহাৰ কৰা হ’ব। এমচিচিয়ে অন্যান্য বিজ্ঞান পেলোডৰ বাবে প্ৰসংগ তথ্য প্ৰদান কৰিব। যেতিয়াই এমএছএম আৰু টিআইএছ তথ্য আহৰণ কৰা হয় তেতিয়াই এমচিচি ছবি আহৰণ কৰিব লাগে। প্ৰতিটো কক্ষপথত সমগ্ৰ ডিস্কৰ সাতটা এপ'ৰিয়েন ইমেজিং আৰু ৫৪০ কিলোমিটাৰ × ৫৪০ কিলোমিটাৰ (৩৪০ মাইল × ৩৪০ মাইল) একাধিক পেৰিয়াৰিয়ান ছবিৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে।[40]:58
কণা পৰিৱেশ অধ্যয়ন
মংগল গ্ৰহৰ বহিঃমণ্ডলীয় নিৰপেক্ষ গঠন বিশ্লেষক (MENCA) ৩.৫৬ কিলোগ্ৰাম (৭.৮ পাউণ্ড)   ই একক ভৰ ৰিজ’লিউচনৰ সৈতে ১–৩০০ এমু (পাৰমাণৱিক ভৰ একক)ৰ পৰিসৰৰ কণিকাৰ নিৰপেক্ষ গঠন বিশ্লেষণ কৰিব পৰা চতুৰ্মেৰু ভৰ বিশ্লেষক। এই পেলোডৰ ঐতিহ্য চন্দ্ৰযান-১ অভিযানত মুন ইমপেক্ট প্ৰ’ব (এমআইপি)ত থকা চন্দ্ৰৰ এলটিটুডিনেল কম্পোজিচন এক্সপ্ল’ৰাৰ (CHACE) পেলোডৰ পৰা। MENCA এ প্ৰতিটো কক্ষপথত পাঁচটা পৰ্যবেক্ষণ কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে আৰু প্ৰতিটো পৰ্যবেক্ষণত এঘণ্টা।[40]:58

টেলিমেট্ৰি আৰু কমাণ্ড

সম্পাদনা কৰক

ইছৰো টেলিমেট্ৰি, ট্ৰেকিং এণ্ড কমাণ্ড নেটৱৰ্কে ভাৰতৰ শ্ৰীহৰিকোটা আৰু প'ৰ্ট ব্লেয়াৰ, ইণ্ডোনেছিয়াৰ ব্ৰুনেই আৰু বিয়াকত স্থল ষ্টেচনৰ সৈতে উৎক্ষেপণৰ বাবে নেভিগেচন আৰু ট্ৰেকিং অভিযান সম্পন্ন কৰিছিল,[52] আৰু মহাকাশযানখনৰ এপ'জি ১ লাখ কিলোমিটাৰতকৈ অধিক হোৱাৰ পিছত ১৮ মিটাৰ (৫৯ ফুট) আৰু ভাৰতীয় গভীৰ মহাকাশ নেটৱৰ্কৰ ৩২ মিটাৰ (১০৫ ফুট) ব্যাসৰ এণ্টেনা ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[53] ২০১৪ চনৰ এপ্ৰিল মাহলৈকে এই জাহাজখনৰ সৈতে যোগাযোগৰ বাবে ১৮ মিটাৰ (৫৯ ফুট) ডিচ এণ্টেনা ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল, তাৰ পিছত ৩২ মিটাৰ(১০৫ ফুট) ডাঙৰ এণ্টেনা ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[54] নাছাৰ ডিপ স্পেচ নেটৱৰ্কে ইছৰোৰ নেটৱৰ্কৰ অদৃশ্য সময়ছোৱাত আমেৰিকাৰ পশ্চিম উপকূলৰ কেনবেৰা, মাদ্ৰিদ আৰু গোল্ডষ্টোনত অৱস্থিত তিনিটা ষ্টেচনৰ জৰিয়তে অৱস্থানৰ তথ্য প্ৰদান কৰি আছে।[55] দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় মহাকাশ সংস্থাৰ (SANSA) হাৰ্টেবিষ্ট'ক (HBK) গ্ৰাউণ্ড ষ্টেচনেও উপগ্ৰহ অনুসৰণ, টেলিমেট্ৰি আৰু কমাণ্ড সেৱা প্ৰদান কৰি আছে।[56]

যোগাযোগ

সম্পাদনা কৰক

অভিযানটোৰ যোগাযোগ দুটা ২৩০ ৱাটৰ টিডব্লিউটিএ আৰু দুটা সুসংহত ট্ৰেন্সপণ্ডাৰৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়। এন্টেনা এৰেত এটা লো-গেইন এন্টেনা, এটা মিডিয়াম-গেইন এন্টেনা আৰু এটা হাই-গেইন এন্টেনা থাকে। হাই-গেইন এন্টেনা ব্যৱস্থাটো এছ-বেণ্ডত ফিডৰ দ্বাৰা আলোকিত কৰা এটা ২.২ মিটাৰ (৭ ফুট ৩ ইঞ্চি) ৰিফ্লেক্টৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তৈয়াৰ কৰা হৈছে। ইয়াক টেলিমেট্ৰি, ট্ৰেকিং, কমাণ্ডিং আৰু তথ্য ভাৰতীয় গভীৰ মহাকাশ নেটৱৰ্কলৈ আৰু তাৰ পৰা প্ৰেৰণ আৰু গ্ৰহণ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[1]

মিছন প্ৰফাইল

সম্পাদনা কৰক
অভিযানৰ সময়ৰেখা
Phase Date Event Detail Result References
Geocentric phase 5 November 2013 09:08 UTC Launch Burn time: 15:35 min in 5 stages Apogee: 23,550 km (14,630 মাইল) [57]
6 November 2013 19:47 UTC Orbit raising manoeuvre Burn time: 416 sec Apogee: 28,825 km (17,911 মাইল) [57]
7 November 2013 20:48 UTC Orbit raising manoeuvre Burn time: 570.6 sec Apogee: 40,186 km (24,970 মাইল) [58][59]
8 November 2013 20:40 UTC Orbit raising manoeuvre Burn time: 707 sec Apogee: 71,636 km (44,513 মাইল) [58][60]
10 November 2013 20:36 UTC Orbit raising manoeuvre Incomplete burn Apogee: 78,276 km (48,638 মাইল) [61]
11 November 2013 23:33 UTC Orbit raising manoeuvre (supplementary) Burn time: 303.8 sec Apogee: 1,18,642 km (73,721 মাইল) [58]
15 November 2013 19:57 UTC Orbit raising manoeuvre Burn time: 243.5 sec Apogee: 1,92,874 km (1,19,846 মাইল) [58][62]
30 November 2013 19:19 UTC Trans-Mars injection Burn time: 1328.89 sec Heliocentric insertion [63]
Heliocentric phase December 2013 – September 2014 En route to Mars – The probe travelled a distance of ৭৮,০০,০০,০০০ kilometre (48,00,00,000 মাইল) in a Hohmann transfer orbit[26] around the Sun to reach Mars.[54] This phase plan included up to four trajectory corrections if needed. [64][65][66][67][68]
11 December 2013 01:00 UTC 1st Trajectory correction Burn time: 40.5 sec Success [58][66][67][68]
9 April 2014 2nd Trajectory correction (planned) Not required Rescheduled for 11 June 2014 [65][68][69][70][71]
11 June 2014 11:00 UTC 2nd Trajectory correction Burn time: 16 sec Success [69][72]
August 2014 3rd Trajectory correction (planned) Not required[69][73] [65][68]
22 September 2014 3rd Trajectory correction Burn time: 4 sec Success [65][68][74]
Areocentric phase 24 September 2014 Mars orbit insertion Burn time: 1388.67 sec Success [75]
Animation of Mars Orbiter Mission
 
Geocentric phase
 
Heliocentric phase
 
Areocentric phase
      Mars Orbiter Mission ·       Mars ·       Earth ·       Sun

উৎক্ষেপন

সম্পাদনা কৰক
 
মংগল গ্ৰহ কক্ষপথ অভিযানৰ উৎক্ষেপণ

ইছৰোই প্ৰথমে ইয়াৰ জিঅ'চিনক্ৰ'নাছ চেটেলাইট লঞ্চ ভেহিকেল (GSLV)ৰ সৈতে MOM আৰম্ভ কৰাৰ উদ্দেশ্য আছিল,[76] কিন্তু ২০১০ চনত GSLV দুবাৰকৈ বিফল হৈছিল, তদুপৰি ইয়াৰ ক্ৰাইজেনিক ইঞ্জিনৰ সৈতে সমস্যাও আছিল।[77] নতুন ৰকেটৰ গোটৰ বাবে অপেক্ষা কৰিলে এম অ' এম কমেও তিনি বছৰ পিছুৱাই গ'লহেঁতেন,[78] গতিকে ইছৰোৱে কম শক্তিশালী মেৰু উপগ্ৰহ উৎক্ষেপণ বাহন (পিএছএলভি)লৈ সলনি কৰাটো ঠিক কৰিছিল। যিহেতু ই মংগল গ্ৰহলৈ প্ৰত্যক্ষভাৱে যোৱা ট্ৰেজেক্টৰীত এম অ’ এম স্থাপন কৰিব পৰাকৈ শক্তিশালী নাছিল, গতিকে মহাকাশযানখনক অতি উপবৃত্তাকাৰ পৃথিৱীৰ কক্ষপথত নিক্ষেপ কৰা হৈছিল আৰু নিজকে মংগল গ্ৰহৰ ট্ৰেজেক্টৰীত স্থাপন কৰিবলৈ(Oberth effect ৰ সুবিধা ল'বলৈ) একাধিক পেৰিজি বাৰ্নৰ ওপৰত নিজৰ থ্ৰাষ্টাৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[76]

২০১৩ চনৰ ১৯ ​​অক্টোবৰত ইছৰোৰ অধ্যক্ষ কে ৰাধাকৃষ্ণনে ঘোষণা কৰে যে, ফিজিত এখন গুৰুত্বপূৰ্ণ টেলিমেট্ৰি জাহাজ উপস্থিত হোৱাত পলম হোৱাৰ বাবে এই উৎক্ষেপণ ২০১৩ চনৰ ৫ নৱেম্বৰলৈ এসপ্তাহ পিছুৱাই দিবলগীয়া হৈছে। উৎক্ষেপণৰ সময়সীমা পুনৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল।[5] ইছৰোৰ পিএছএলভি-এক্সএলে ৫ নৱেম্বৰ ২০১৩ তাৰিখে ০৯:৫০ ইউটিচি বজাত এই উপগ্ৰহটোক পৃথিৱীৰ কক্ষপথত স্থাপন কৰে[23] ইয়াৰ পেৰিজি ২৬৪.১ কিলোমিটাৰ (১৬৪.১ মাইল), এপ'জী ২৩,৯০৩.৬ কিলোমিটাৰ (১৪,৮৫৩.০ মাইল), আৰু হেলনীয়া ১৯.২০ ডিগ্ৰী,[79] এন্টেনা আৰু সৌৰ পেনেল এৰেৰ তিনিওটা অংশ দুয়োটাকে নিয়োজিত কৰা হৈছে।[91] প্ৰথম তিনিটা কক্ষপথ উত্থাপন অভিযানৰ সময়ত ইছৰ'ই ক্ৰমান্বয়ে মহাকাশযান ব্যৱস্থাসমূহ পৰীক্ষা কৰিছিল।[62]

যানখনৰ শুকান ভৰ ৪৮২.৫ কিলোগ্ৰাম (১,০৬৪ পাউণ্ড) আৰু ই উৎক্ষেপণৰ সময়ত ৮৫২ কিলোগ্ৰাম (১,৮৭৮ পাউণ্ড) ইন্ধন কঢ়িয়াই লৈ ফুৰিছিল।[42][80][81] ইয়াৰ মূল ইঞ্জিন, ভাৰতৰ যোগাযোগ উপগ্ৰহত ব্যৱহৃত ব্যৱস্থাটোৰ ব্যুৎপত্তি, পৃথিৱীৰ পৰা পলায়নৰ বেগৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ঠেলা লাভ কৰিবলৈ বাইপ্ৰপেলেণ্ট সংমিশ্ৰণ মনোমিথাইলহাইড্ৰাজিন আৰু ডাইনাইট্ৰজেন টেট্ৰ’ক্সাইড ব্যৱহাৰ কৰে। ইয়াক মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশৰ বাবে আৰু তাৰ পিছত কক্ষপথ সংশোধনৰ বাবে প্ৰ'বক লেহেমীয়া কৰিবলৈও ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[82]

Models used for MOM:[83]

Planetary Ephemeris DE-424
Satellite Ephemeris MAR063
Gravity Model (Earth) GGM02C (100x100)
Gravity Model (Moon) GRAIL360b6a (20x20)
Gravity Model (Mars) MRO95A (95x95)
Earth Atmosphere ISRO: DTM 2012
JPL : DTM 2010
Mars Atmosphere MarsGram 2005
DSN Station Plate Motion ITRF1993 frame, plate motion epoch 01-Jan-2003 00:00 UTC

কক্ষপথ উত্থাপন কৰা কৌশল

সম্পাদনা কৰক
 
ভাৰতে ভূকেন্দ্ৰিক পৰ্যায়ত মংগল গ্ৰহৰ ৰঙৰ কেমেৰা(MCC)ৰে দেখাৰ দৰে

বেংগালুৰুৰ পিনিয়াত থকা ইছৰো টেলিমেট্ৰি, ট্ৰেকিং এণ্ড কমাণ্ড নেটৱৰ্ক (আইষ্ট্ৰেক)ত থকা মহাকাশযান নিয়ন্ত্ৰণ কেন্দ্ৰ(এছচিচি)ৰ পৰা ৬, ৭, ৮, ১০, ১২ আৰু ১৬ নৱেম্বৰত মহাকাশযানখনৰ অন-বৰ্ড প্ৰপালচন ব্যৱস্থা আৰু পেৰিজি বাৰ্নৰ শৃংখলা ব্যৱহাৰ কৰি কেইবাটাও কক্ষপথ উত্থাপন অভিযান চলোৱা হৈছিল। পাঁচটা পৰিকল্পিত কক্ষপথ উত্থানৰ কৌশলৰ ভিতৰত প্ৰথম তিনিটা নামমাত্ৰ ফলাফলৰ সৈতে সম্পূৰ্ণ হৈছিল, আনহাতে চতুৰ্থটো আংশিকভাৱেহে সফল হৈছিল। কিন্তু পৰৱৰ্তী পৰিপূৰক কৌশলে কক্ষপথটোক মূল চতুৰ্থ কৌশলত লক্ষ্য কৰি লোৱা উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত উচ্চতালৈ উন্নীত কৰিলে। মহাকাশযানখন পৃথিৱীৰ কক্ষপথত থকাৰ সময়ত মুঠ ছটা জ্বলন সম্পূৰ্ণ হৈছিল আৰু ৩০ নৱেম্বৰত মংগল গ্ৰহলৈ ট্ৰেন্সজিটৰ বাবে এম অ' এমক সূৰ্য্যকেন্দ্ৰিক কক্ষপথত সুমুৱাই দিওঁতে সপ্তমটো জ্বলন কৰা হৈছিল।[84]

প্ৰথমটো কক্ষপথ উত্থান কৌশল ২০১৩ চনৰ ৬ নৱেম্বৰত ১৯:৪৭ UTC বজাত মহাকাশযানখনৰ ৪৪০ নিউটন (৯৯ lbf) লিকুইড ইঞ্জিন ৪১৬ ছেকেণ্ডৰ বাবে প্ৰজ্জ্বলন কৰা হৈছিল। ইঞ্জিনৰ এই জ্বলনৰ ফলত মহাকাশযানখনৰ এপ'জী ২৮,৮২৫ কিলোমিটাৰ (১৭,৯১১ মাইল) লৈ বৃদ্ধি পায় আৰু পেৰিজি ২৫২ কিলোমিটাৰ (১৫৭ মাইল) হয়।[57]

দ্বিতীয় কক্ষপথ উত্থান কৌশল ২০১৩ চনৰ ৭ নৱেম্বৰত ২০:৪৮ UTC বজাত কৰা হৈছিল, ৫৭০.৬ ছেকেণ্ডৰ বাৰ্নৰ সময়ৰ ফলত ৪০,১৮৬ কিলোমিটাৰ (২৪,৯৭০ মাইল) এপ'জী পোৱা গৈছিল।[58][59]

তৃতীয় কক্ষপথ উত্থান কৌশল ২০১৩ চনৰ ৮ নৱেম্বৰত ২০:৪০ UTC বজাত ৭০৭ ছেকেণ্ডৰ বাৰ্ন সময় আছিল, যাৰ ফলত এপ'জী ৭১,৬৩৬ কিলোমিটাৰ (৪৪,৫১৩ মাইল) আছিল।[58][60]

২০১৩ চনৰ ১০ নৱেম্বৰৰ ২০:৩৬ UTC ৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা চতুৰ্থ কক্ষপথ উত্থাপন কৌশলে মটৰৰ দ্বাৰা আণ্ডাৰবাৰ্নৰ ফলত মহাকাশযানখনক পৰিকল্পিত ১৩৫ মিটাৰ প্ৰতি ছেকেণ্ড (৪৪০ ফুট/ছেকেণ্ড)ৰ পৰিৱৰ্তে ৩৫ মিটাৰ প্ৰতি ছেকেণ্ড (১১০ ফুট/ছেকেণ্ড)ৰ ডেল্টা-v প্ৰদান কৰে।[61][85] ইয়াৰ বাবে পৰিকল্পিত ১ লাখ কিলোমিটাৰ (৬২,০০০ মাইল)ৰ পৰিৱৰ্তে এপ'জী ৭৮,২৭৬ কিলোমিটাৰ (৪৮,৬৩৮ মাইল) লৈ বৃদ্ধি কৰা হয়।[61] প্ৰপালচন চিষ্টেমৰ বাবে বিল্ট-ইন ৰিডাণ্ডেন্সি পৰীক্ষা কৰাৰ সময়ত লিকুইড ইঞ্জিনলৈ প্ৰবাহ বন্ধ হৈ যায়, যাৰ ফলত বৃদ্ধি পোৱা বেগ হ্ৰাস পায়। চতুৰ্থ কক্ষপথ বাৰ্নৰ সময়ত ৪৪০ নিউটন লিকুইড ইঞ্জিনৰ ছ’লেন’ইড প্ৰবাহ নিয়ন্ত্ৰণ ভালভৰ প্ৰাথমিক আৰু অতিৰিক্ত কইল আৰু মনোভাৱ নিয়ন্ত্ৰণ থ্ৰাষ্টাৰৰ দ্বাৰা থ্ৰাষ্ট বৃদ্ধিৰ বাবে লজিক পৰীক্ষা কৰা হৈছিল। যেতিয়া পৰিকল্পিত ধৰণৰ সময়ত প্ৰাথমিক আৰু অতিৰিক্ত কইল দুয়োটাকে একেলগে শক্তি প্ৰদান কৰা হয়, তেতিয়া তৰল ইঞ্জিনলৈ প্ৰবাহ বন্ধ হৈ যায়। দুয়োটা কইল একেলগে চলোৱাটো ভৱিষ্যতৰ কাৰ্যৰ বাবে সম্ভৱ নহয়, অৱশ্যে ইহঁতক ইটোৱে সিটোৰ পৰা স্বাধীনভাৱে, ক্ৰমাগতভাৱে চলাব পৰা যাব।[62]

চতুৰ্থটো পৰিকল্পিত জ্বলন চমু হোৱাৰ ফলত ২০১৩ চনৰ ১২ নৱেম্বৰত অতিৰিক্ত অনিৰ্ধাৰিত জ্বলন কৰা হয়, যিয়ে এপ'জী ১১৮,৬৪২ কিলোমিটাৰ (৭৩,৭২১ মাইল) লৈ বৃদ্ধি কৰে,[58][62] চতুৰ্থটো প্ৰথমে উদ্দেশ্য কৰাতকৈ অলপ বেছি উচ্চতা কৌশল।[58][86] ২০১৩ চনৰ ১৫ নৱেম্বৰত ১৯:৫৭ UTC বজাত চূড়ান্ত কক্ষপথ বৃদ্ধিৰ কৌশলত এপ'জী ১৯২,৮৭৪ কিলোমিটাৰ (১১৯,৮৪৬ মাইল) লৈ বৃদ্ধি কৰা হয়।[58][86]

ট্ৰেন্স-মাৰ্চ ইনজেকচন

সম্পাদনা কৰক

২০১৩ চনৰ ৩০ নৱেম্বৰত ১৯:১৯ UTC বজাত ২৩ মিনিটৰ ইঞ্জিনৰ জ্বলনৰ ফলত পৃথিৱীৰ কক্ষপথৰ পৰা আঁতৰত আৰু মংগল গ্ৰহৰ ফালে সূৰ্যকেন্দ্ৰিক কক্ষপথত এম অ' এম স্থানান্তৰিত হয়।[87] যানখনে মংগল গ্ৰহত উপনীত হ'বলৈ ৭ লাখ ৮০,০০০,০০০ কিলোমিটাৰ (৪৮০,০০০,০০০ মাইল) দূৰত্ব অতিক্ৰম কৰিছিল।[88]

ট্ৰেজেক্টৰী সংশোধন কৌশল

সম্পাদনা কৰক

প্ৰথমে চাৰিটা ট্ৰেজেক্টৰী সংশোধনৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছিল যদিও মাত্ৰ তিনিটাহে কৰা হৈছিল।[65] প্ৰথম ট্ৰেজেক্টৰী কাৰেকচন মেনুৱেৰ (TCM) ২০১৩ চনৰ ১১ ডিচেম্বৰত ০১:০০ UTC বজাত ২২ নিউটন(৪.৯ lbf) থ্ৰাষ্টাৰ ৪০.৫ ছেকেণ্ডৰ জ্বলনেৰে সম্পন্ন কৰা হৈছিল।[58][89] এই ঘটনাৰ পিছত এম অ’ এম-এ ডিজাইন কৰা ট্ৰেজেক্টৰীটো ইমানেই নিবিড়ভাৱে অনুসৰণ কৰিছিল যে ২০১৪ চনৰ এপ্ৰিল মাহত পৰিকল্পিত ট্ৰেজেক্টৰী সংশোধন কৌশলৰ প্ৰয়োজন নাছিল। দ্বিতীয়টো ট্ৰেজেক্টৰী সংশোধন কৌশল ২০১৪ চনৰ ১১ জুন তাৰিখে ১১:০০ UTC বজাত মহাকাশযানখনৰ ২২টা নিউটন থ্ৰাষ্টাৰ ১৬ ছেকেণ্ডৰ জ্বলনেৰে সম্পন্ন কৰা হৈছিল।[90] তৃতীয় পৰিকল্পিত ট্ৰেজেক্টৰী সংশোধন কৌশল পিছুৱাই দিয়া হৈছিল, কাৰণ অৰ্বিটাৰৰ ট্ৰেজেক্টৰী পৰিকল্পিত ট্ৰেজেক্টৰীৰ সৈতে নিবিড়ভাৱে মিলি গৈছিল।[91] তৃতীয় ট্ৰেজেক্টৰী সংশোধনটোও ২০১৪ চনৰ ২২ ছেপ্টেম্বৰত ৩.৯ ছেকেণ্ডৰ এটা দীঘল মন্থৰ পৰীক্ষা আছিল।[74]

 
মঙ্গলযানৰ পৰিভ্ৰমণ কক্ষ

মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ

সম্পাদনা কৰক
 
মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথ সন্নিৱিষ্ট প্ৰফাইল

২০১৪ চনৰ ২৪ ছেপ্টেম্বৰত মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত সন্নিৱিষ্ট কৰা পৰিকল্পনা আছিল,[8][92] নাছাৰ MAVEN কক্ষপথৰ আগমনৰ প্ৰায় ২ দিনৰ পিছত।[93] ৪৪০ নিউটনৰ লিকুইড এপ'জি মটৰটোক ২২ ছেপ্টেম্বৰত ০৯:০০ UTC বজাত ৩.৯৬৮ ছেকেণ্ডৰ বাবে পৰীক্ষা কৰা হৈছিল, যিটো প্ৰকৃত কক্ষপথ প্ৰৱেশৰ প্ৰায় ৪১ ঘণ্টা আগতে।[92][94][95]

Date Time (UTC) Event
23 September 2014 10:47:32 Satellite communication switched to medium gain antenna
24 September 2014 01:26:32 Forward rotation started for deceleration burn
01:42:19 Eclipse started
01:44:32 Attitude control manoeuvre performed with thrusters
01:47:32 Liquid Apogee Motor starts firing
02:11:46 Liquid Apogee Motor stops firing

এই ঘটনাবোৰৰ পিছত, মহাকাশযানখনে ওলোটা কৌশল সম্পন্ন কৰি তাৰ মন্থৰ জ্বলনৰ পৰা পুনৰ দিশ নিৰ্ধাৰণ কৰে আৰু মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত প্ৰৱেশ কৰে।[75][96][97]

মংগল গ্ৰহৰ গোলকীয় আৰু স্থানীয় দৃশ্য

সম্পাদনা কৰক

ফলাফল

সম্পাদনা কৰক

বহিঃমণ্ডলত অতিতাপীয় আৰ্গনৰ পৰ্যবেক্ষণ

সম্পাদনা কৰক

মংগল গ্ৰহৰ বহিঃমণ্ডলীয় নিৰপেক্ষ গঠন বিশ্লেষক(MENCA)-এ ২০১৪ চনৰ ডিচেম্বৰৰ ভিতৰত মংগল গ্ৰহৰ বহিঃমণ্ডলত চাৰিটা কক্ষপথৰ পৰা আৰ্গন-৪০ৰ উচ্চতাৰ তথ্য প্ৰকাশ কৰিছিল, যেতিয়া মহাকাশযানখনৰ পেৰিয়াপচিছ আটাইতকৈ কম আছিল। এই সময়ছোৱাৰ সৈতে সংগতি ৰাখি আৰ্গন সংখ্যাৰ ঘনত্বৰ ওপৰৰ সীমা ২৫০ কিলোমিটাৰ উচ্চতাত প্ৰায় ৫ x ১০৫/চে.মি. আৰু সাধাৰণ স্কেলৰ উচ্চতা প্ৰায় ১৬ কিলোমিটাৰ, যিটো প্ৰায় ২৭৫ কেল'ৰিৰ বহিঃমণ্ডলীয় উষ্ণতাৰ সৈতে মিলি যায়৷ এই উচ্চতাৰ অঞ্চলৰ ওপৰত স্কেলৰ উচ্চতা যথেষ্ট বৃদ্ধি পোৱা দেখা যায় যাৰ ফলত কাৰ্যকৰী উষ্ণতা ৪০০ কেল'ৰিতকৈ অধিক হয়। MAVEN ত নিৰপেক্ষ গেছ আৰু আয়ন গণ বৰ্ণালীমাপক (NGIMS)ৰ পৰ্যবেক্ষণেও ইংগিত দিয়ে যে আৰ্গন ঘনত্বৰ ঢালৰ পৰিৱৰ্তন ওপৰৰ বহিঃমণ্ডলৰ ওচৰত ঘটে প্ৰায় ২৩০–২৬০ কি.মি. এই পৰ্যবেক্ষণসমূহে মংগল গ্ৰহৰ বহিঃমণ্ডলত কাৰ্বন ডাই অক্সাইড আৰু আৰ্গনৰ উল্লেখযোগ্য অতিতাপীয় জনসংখ্যাৰ ইংগিত দিয়ে।[98][99][100]

গোলকীয় বোধগম্যৰ চুটি তৰংগ অতি ৰঙা এলবিডো মেপিং

সম্পাদনা কৰক
 
এমএছএম তথ্যৰ পৰা পোৱা গ্লোবেল SWIR আপাত এলবিডো মেপ

মংগল গ্ৰহৰ গ্লোবেল এপাৰেণ্ট শ্বৰ্ট ৱেভ ইনফ্ৰাৰেড(SWIR) এলবিডো মেপিং মংগল গ্ৰহৰ বাবে মিথেন চেন্সৰ(MSM) পেলোডৰ পৰা আহৰণ কৰা তথ্যৰ ভিত্তিত সম্পন্ন কৰা হৈছিল। এই যন্ত্ৰটো হৈছে বৰ্ণালীৰ SWIR অঞ্চলত থকা এটা ডিফাৰেন্সিয়েল ৰেডিঅ’মিটাৰ, যিয়ে দুটা SWIR (১.৬৪ৰ পৰা ১.৬৬ মাইক্ৰ’মিটাৰ) চেনেলত প্ৰতিফলিত সৌৰ বিকিৰণ জুখিব পাৰে। প্ৰথমটো হৈছে মিথেন চেনেল, যিয়ে মিথেনৰ দ্বাৰা শোষণ জুখিব আৰু দ্বিতীয়টো হৈছে ন’ এবছৰ্পচন চেনেল(ৰেফাৰেন্স চেনেল)। ২০১৪ চনৰ অক্টোবৰৰ পৰা ২০১৫ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰীলৈকে আহৰণ কৰা ৰেফাৰেন্স চেনেলৰ তথ্যসমূহ আপাত SWIR এলবিডো মেপিঙৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। বায়ুমণ্ডলীয় অংগ উজ্জ্বল হোৱাৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ আৰু দৃষ্টিক্ষেত্ৰ সম্পূৰ্ণৰূপে গ্ৰহটোৰ ওপৰত থকাটো নিশ্চিত কৰিবলৈ গ্ৰহটোৰ অংগটোৰ এক ডিগ্ৰীতকৈ কম তথ্য বাদ দিয়া হৈছিল। বায়ুমণ্ডলীয় প্ৰভাৱ হ্ৰাস কৰিবলৈ ৬০°তকৈ অধিক প্ৰাদুৰ্ভাৱ আৰু জোলাৰ জেনিথ কোণ থকা তথ্যও বাতিল কৰা হৈছিল।[101][102]

০.৪তকৈ অধিক এলবিডো থকা উজ্জ্বল অঞ্চলসমূহ মূলতঃ থাৰ্চিছ মালভূমি, আৰব টেৰা আৰু ইলিছিয়াম প্লেনিচিয়াৰ ওপৰত স্থানীয় আৰু সাধাৰণতে ধূলিৰে আবৃত পৃষ্ঠভাগক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে আনহাতে ০.১৫তকৈ কম কম এলবিডো মূলতঃ চিৰ্টিছ মেজৰ প্লেনাম, ডেডালিয়া প্লেনাম, ভেলছৰ ওপৰত স্থানীয় মেৰিনেৰিছ আৰু এচিডেলিয়া প্লেনিচিয়া। কম এলবিডো পৃষ্ঠৰ উন্মোচন হিচাপে আগ্নেয়গিৰিৰ শিলৰ বেছাল্ট থকা ক'লা পৃষ্ঠৰ সৈতে জড়িত। ছাৰ্টিছ মেজৰ প্লেনামৰ ওপৰত সাপ্তাহিক গড় আপাত এলবিডো তথ্য সৌৰ দ্ৰাঘিমাংশ ২০৫ৰ পৰা ২৮২ (অক্টোবৰ ২০১৪)ৰ সময়ছোৱাত লিপিবদ্ধ কৰা হৈছিল য'ত ধূলিৰ কাৰ্য্যকলাপ উল্লেখযোগ্য। সৌৰ দ্ৰাঘিমাংশ ২২৫ ত গড় এলবিড'ৰ উত্থান সাধাৰণ ০.২ৰ পৰা ০.৪ৰ ওচৰত অস্বাভাৱিকভাৱে বেছি হোৱা দেখা গৈছে যিটো সম্ভৱতঃ বায়ুমণ্ডলত ধূলিৰ স্থানীয় ইনজেকচনৰ বাবেই হৈছিল।[101] এইটো ভাইকিং আই আৰ টি এম দ্বাৰা ৰেকৰ্ড কৰা ২৮০-২৯০ সৌৰ দ্ৰাঘিমাংশৰ সময়ত অঞ্চলটোৰ একেধৰণৰ এলবিডো স্পাইকৰ সৈতে মিল খায়।[103]

সন্ধিয়াৰ সময়ৰ বহিঃমণ্ডলৰ নিৰক্ষীয় গঠন

সম্পাদনা কৰক

২০১৪ চনৰ ১৮-২৯ ডিচেম্বৰৰ ভিতৰত মংগল গ্ৰহৰ বহিঃমণ্ডল নিউট্ৰেল কম্পোজিচন এনালাইজাৰে (MENCA) তিনিটা প্ৰধান উপাদানৰ উচ্চতাৰ তথ্য প্ৰদান কৰিছিল; কাৰ্বন ডাই অক্সাইড(amu 44), নাইট্ৰজেন অণু আৰু কাৰ্বন মনোক্সাইড(amu 28); লগতে মংগল গ্ৰহৰ বহিঃমণ্ডলত পৰমাণু অক্সিজেন (amu 16)। এই জোখ-মাখ সন্ধিয়াৰ সময়ত বা সূৰ্যাস্তৰ টাৰ্মিনেটৰৰ সময়ত মধ্যমীয়া সৌৰ কাৰ্য্যকলাপৰ অৱস্থা লাভ কৰিবলৈ মংগল গ্ৰহৰ আটাইতকৈ ওচৰৰ চাৰিটা কক্ষপথৰ পৰা লোৱা হৈছিল আৰু ইয়াৰ পেৰিয়াপচিছ আছিল ২৬২ - ২৬৫ কিলোমিটাৰৰ ভিতৰত বেলেগ বেলেগ।[104][105]

সন্ধিয়াৰ সময়ত বহিঃমণ্ডলত ১০০ কিলোমিটাৰ উচ্চতাৰ পৰিৱৰ্তনৰ বাবে কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ ঘনত্ব ৩.৫ × ১০৭ চে.মি.ৰ পৰা ১.৫ × ১০৫/চে.মি. AMU২৮ ৰ সংখ্যা ঘনত্ব কম উচ্চতাত কাৰ্বন ডাই অক্সাইড (amu 44) ৰ সৈতে তুলনাযোগ্য আৰু ২৭৫ কিলোমিটাৰৰ ওপৰত। ৩৭৫ কিলোমিটাৰত কাৰকটো প্ৰায় ১০ হৈ পৰে। পাৰমাণৱিক অক্সিজেন সংখ্যাৰ ঘনত্ব ২৭০ কিলোমিটাৰৰ ওপৰত কাৰ্বন ডাই অক্সাইডতকৈ বেছি। ৩৩৫ কিলোমিটাৰত এই পাৰ্থক্য ১০ ৰ গুণকত পৰিণত হয়, যাৰ ওপৰত পাৰমাণৱিক অক্সিজেনে কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ প্ৰাচুৰ্য্যতকৈ বহু বেছি। কাৰ্বন ডাই অক্সাইডৰ পৰা পাৰমাণৱিক অক্সিজেন প্ৰধান বহিঃমণ্ডললৈ পৰিৱৰ্তন সৌৰ ই ইউ ভি বল প্ৰয়োগৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সূচক। তিনিটা ভৰ চ্যানেলত পৰ্যবেক্ষণ কৰা আংশিক চাপৰ তাৰতম্যৰ পৰা অনুমান কৰা স্কেল উচ্চতাৰ মান ব্যৱহাৰ কৰি আহৰণ কৰা গড় বহিঃমণ্ডলীয় উষ্ণতা ২৭১ ± ৫ কেল'ৰি। মংগল গ্ৰহৰ সন্ধিয়াৰ সময়ৰ সৈতে মিল থকা এই প্ৰথম পৰ্যবেক্ষণসমূহে thermal escape modelসমূহক সীমাৱদ্ধতাৰ তথ্য প্ৰদান কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে।[104][106]

সৌৰ ক’ৰ’নাৰ ওপৰত ৰেডিঅ’ অকুলেচন পৰীক্ষা

সম্পাদনা কৰক
 
ডাউনলিংক সংকেতৰ কম্পনাঙ্ক উঠা-নমা বৰ্ণালী

ৰেডিঅ’ অকুলেচন পৰীক্ষাসমূহ ২০১৫ চনৰ মে’-জুন (সৌৰ চক্ৰ ২৪ৰ প’ষ্ট-মেক্সিমা) সময়ছোৱাত মহাকাশযানখনৰ পৰা এছ-বেণ্ড ডাউনলিংক সংকেত ব্যৱহাৰ কৰি কৰা হৈছিল; যেতিয়া সূৰ্য একেটা উপবৃত্তাকাৰ সমতলত এটা ৰেখাৰে পৃথিৱী আৰু মংগল গ্ৰহৰ মাজত আছিল। ২.২৯ গিগাহাৰ্টজ কম্পনাঙ্ক মহাকাশযানৰ পৰা অহা ডাউনলিংক সংকেত সৌৰ ক'ৰ'নেল অঞ্চলৰ মাজেৰে ৪-২০ সৌৰ ব্যাসাৰ্ধৰ মাজৰ সৌৰ অফছেট দূৰত্বেৰে পাৰ হৈছিল।[107][105]

এই পৰীক্ষাটো closed-loop একমুখী আৰ্হিত এক হাৰ্টজৰ নমুনা সংগ্ৰহৰ কম্পাঙ্কত কৰা হৈছিল আৰু অকল্টেচন জ্যামিতি এনেকুৱা আছিল যে মহাকাশযানখনৰ পৰা পৃথিৱীলৈ যোৱা নিকটৱৰ্তী ৰশ্মিৰ পথটোৱে ৫−৩৯ ডিগ্ৰী হেলিঅ’লটিউডৰ পৰিসৰ সামৰি লৈছিল। মহাকাশযানৰ পৰা ৰেডিঅ' সংকেতৰ সৈতে কৰা পৰ্যবেক্ষণৰ পৰা দেখা যায় যে ১০ R☉ (২৮ মে'ত ১৮.১৭ R☉)তকৈ অধিক বৃহৎ সূৰ্য্যকেন্দ্ৰিক দূৰত্বত টাৰ্বুলেন্স শক্তি বৰ্ণালীয়ে বক্ৰটো প্ৰায় ০.৬−০.৮ বৰ্ণালী সূচকাংকৰ সৈতে ঠেক হৈ পৰে। 10 R☉ (10 জুনত 5.33 R☉)তকৈ কম সৰু সূৰ্যকেন্দ্ৰিক দূৰত্বৰ বাবে ই প্ৰায় 0.2−0.4 বৰ্ণালী সূচকাংকৰ সৈতে কম কম্পনাঙ্ক অঞ্চলত সমতলতা প্ৰদৰ্শন কৰে, যিটো সৌৰ বতাহৰ ত্বৰণ অঞ্চলৰ সৈতে মিল খায়। এটা প্ৰশংসাসূচক পৰ্যবেক্ষণ হ'ল যে উচ্চ হেলিঅ'লেটিটুডৰ বৰ্ণালী কম হেলিঅ'লেটিটুডৰ বৰ্ণালীতকৈ সমতল যেন লাগে।[107][108]

ভেলেছ মেৰিনেৰিছত বায়ুমণ্ডলীয় আলোকীয় গভীৰতা

সম্পাদনা কৰক

মংগল ৰঙৰ কেমেৰা (এমচিচি) পেলোডে লাভ কৰা ভেলেছ মেৰিনেৰিছৰ ষ্টেৰিঅ’ ছবিৰ লগতে সহ-পঞ্জীয়নভুক্ত MOLA ডিজিটেল উচ্চতা মানচিত্ৰ (DEM) ব্যৱহাৰ কৰি ভেলেছ মেৰিনেৰিছৰ উত্তৰ আৰু দক্ষিণ দেৱালৰ ওপৰত বায়ুমণ্ডলীয় অপটিকেল গভীৰতা (AOD) গণনা কৰা হৈছিল। ৬২° পশ্চিমৰ পৰা ৬৮° পশ্চিমলৈকে উত্তৰ দেৱালত এমচিচিৰ ৰঙা চেনেলটোৱে উপত্যকাৰ তলৰ ওচৰত ১.৭ এঅ’ডি জুখিছিল আৰু ওপৰৰ ওচৰত একস্বৰীয়ভাৱে প্ৰায় ১.০ লৈ হ্ৰাস পায়, আনহাতে সেউজীয়া চেনেলটোৱে প্ৰায় ২.১ আৰু একেদৰেই উচ্চতা বৃদ্ধিৰ লগে লগে একস্বৰীয়ভাৱে ই হ্ৰাস পায়। দুয়োটা জোখৰ দ্বাৰা এটা স্পষ্ট সম্পৰ্ক দেখা যায়, যিটো ঘাতীয় বক্ৰৰ সৈতে ভালদৰে মিলিব পাৰি। ৰঙা আৰু সেউজীয়া চেনেলৰ বাবে AOD ৰ গণনা কৰা স্কেল উচ্চতা ক্ৰমে ১৪.০৮ কিলোমিটাৰ আৰু ১১.২৪ কিলোমিটাৰৰ সমান।[109]

৬২° পশ্চিমৰ পৰা ৬৮° পশ্চিমলৈকে ভেলেছ মেৰিনেৰিছৰ দক্ষিণ দেৱালত ৰঙা চ্যানেলৰ এ অ’ ডি জোখ-মাখ উপত্যকাৰ তলত ১.৭৫ৰ পৰা ওপৰৰ ওচৰত ১.৮৫লৈকে প্ৰায় স্থিৰ হৈ থাকে আৰু উচ্চতাৰ লগে লগে এ অ’ ডিৰ উচ্চতা হ্ৰাস দেখা নাযায়। MOLA DEM ৰ ওপৰত ড্ৰেপ কৰা MCC ছবিৰ ওপৰত ওভাৰলেই কৰা AOD মেপৰ পৰা স্পষ্ট যে, উপত্যকাৰ দক্ষিণ দেৱালৰ কাষে কাষে এটা পাহাৰৰ দৰে গঠন আছে, যাৰ ফলত পাহাৰৰ লি ফালে বা লি ঢৌ ডাৱৰৰ বেনাৰ সৃষ্টি হোৱাৰ আশা কৰা হৈছে। ৫৭° পশ্চিমৰ পৰা ৬২° পশ্চিম দ্ৰাঘিমাংশৰ মাজত দক্ষিণ বেৰৰ কাষেৰে উচ্চতাৰ সৈতে এ অ’ ডিৰ তাৰতম্যই য’ত পাহাৰৰ গঠন নাই তাত স্বাভাৱিক উচ্চতা হ্ৰাস দেখা যায়। ইয়াৰ দ্বাৰা ৬৫° পশ্চিমৰ ওচৰত ভেলেছ মেৰিনেৰিছৰ দক্ষিণ দেৱালত লি ৱেভ ডাৱৰৰ অস্তিত্ব আৰু অধিক সমৰ্থন কৰা হয়।[109][110]

স্থিতি

সম্পাদনা কৰক

পৰিকল্পনা অনুসৰি মংগল গ্ৰহৰ চাৰিওফালে কক্ষপথৰ সন্নিৱিষ্টকৰণে অতি উপবৃত্তাকাৰ কক্ষপথ স্থাপন কৰে, যাৰ সময়সীমা ৭২ ঘণ্টা ৫১ মিনিট ৫১ ছেকেণ্ড, পেৰিয়াপচিছ ৪২১.৭ কিলোমিটাৰ (২৬২.০ মাইল) আৰু এপ'এপ্ছিছ ৭৬,৯৯৩.৬ কিলোমিটাৰ (৪৭,৮৪১.৬ মাইল)।[75] কক্ষপথত প্ৰৱেশৰ শেষত এম অ' এমত ৪০ কিলোগ্ৰাম (৮৮ পাউণ্ড) ইন্ধন ৰখা হৈছিল, যিটো ছমাহৰ অভিযানৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ২০ কিলোগ্ৰাম (৪৪ পাউণ্ড)তকৈ অধিক আছিল।[111]

২০১৪ চনৰ ২৮ ছেপ্টেম্বৰত এম অ’ এম নিয়ন্ত্ৰকসকলে মহাকাশযানখনৰ মংগল গ্ৰহৰ প্ৰথম দৃশ্য বিশ্বব্যাপী প্ৰকাশ কৰে। এই ছবিখন মংগল গ্ৰহৰ ৰঙৰ কেমেৰা (MCC) দ্বাৰা বন্দী কৰা হৈছিল।[112]

২০১৪ চনৰ ৭ অক্টোবৰত ইছৰ’ই এম অ’ এমৰ কক্ষপথ সলনি কৰে, যাতে ২০১৪ চনৰ ১৯ ​​অক্টোবৰত ধুমকেতু চাইডিং স্প্ৰিঙে গ্ৰহটোৰ উৰণৰ বাবে মংগল গ্ৰহৰ পিছফালে লৈ যায়। ফলত এম অ' এমৰ এপ'এপচিছ ৭২,০০০ কিলোমিটাৰ (৪৫,০০০ মাইল) লৈ হ্ৰাস পায়।[113] ধুমকেতুটোৱে মংগল গ্ৰহৰ কাষেৰে পাৰ হোৱাৰ পিছত ইছৰ'ই ৰিপ'ৰ্ট কৰিছিল যে এম অ' এম সুস্থ হৈ আছে।[114]

২০১৫ চনৰ ৪ মাৰ্চত ইছৰ’ই প্ৰকাশ কৰিছিল যে, এম এছ এম যন্ত্ৰটোৱে স্বাভাৱিকভাৱে কাম কৰি আছে আৰু মংগল গ্ৰহৰ এলবিডো, গ্ৰহটোৰ পৃষ্ঠৰ প্ৰতিফলন ক্ষমতা অধ্যয়ন কৰি আছে। মংগল গ্ৰহৰ ৰঙৰ কেমেৰাইও মংগল গ্ৰহৰ পৃষ্ঠৰ নতুন ছবি ঘূৰাই পঠিয়াইছিল।[115][116]

২০১৫ চনৰ ২৪ মাৰ্চত এম অ’ এম-এ মংগল গ্ৰহৰ চাৰিওফালে কক্ষপথত ছমাহৰ প্ৰাৰম্ভিক অভিযান সম্পূৰ্ণ কৰে। ইছৰ’ই এই অভিযান অতিৰিক্ত ছমাহ বৃদ্ধি কৰে; মহাকাশযানখনত ৩৭ কিলোগ্ৰাম (৮২ পাউণ্ড) প্ৰপেলেণ্ট বাকী আছিল আৰু ইয়াৰ পাঁচোটা বৈজ্ঞানিক যন্ত্ৰই সঠিকভাৱে কাম কৰি আছিল।[117] খবৰ অনুসৰি এই যানখনে ইয়াৰ বাকী থকা প্ৰপেলেণ্টৰ সৈতে কেইবাবছৰ ধৰি মংগল গ্ৰহক প্ৰদক্ষিণ কৰি থাকিব পাৰে।[118]

২০১৫ চনৰ ৬ জুনৰ পৰা ২২ জুনলৈ মংগল যানে পৃথিৱীৰ দৃষ্টিৰ পৰা সূৰ্যৰ পিছফালে অৱস্থান কৰাৰ সময়ত ১৭ দিনলৈ যোগাযোগ ব্যাহত হয়।[40]:52

 
ইছৰোৰ অধ্যক্ষ,শ্ৰী এ.এছ. কিৰণ কুমাৰে মংগল কক্ষপথ অভিযানৰ এবছৰ সম্পূৰ্ণ হোৱাৰ উপলক্ষে মংগল এটলাছ মুকলি কৰে

২০১৫ চনৰ ২৪ ছেপ্টেম্বৰত ইছৰ'ই ১২০ পৃষ্ঠাৰ বৈজ্ঞানিক এটলাছ প্ৰকাশ কৰে, য’ত মংগল কক্ষপথ অভিযানৰ কক্ষপথত প্ৰথম বছৰৰ ছবি আৰু তথ্য সন্নিবিষ্ট কৰা হয়।[119]

২০১৬ চনৰ মাৰ্চ মাহত এই অভিযানৰ প্ৰথম বিজ্ঞানৰ ফলাফল জিঅ'ফিজিকেল ৰিচাৰ্চ লেটাৰ্ছত প্ৰকাশ কৰা হয়, য'ত মহাকাশযানখনৰ মংগল গ্ৰহৰ বহিঃমণ্ডলৰ MENCA যন্ত্ৰৰ দ্বাৰা পোৱা জোখ-মাখ উপস্থাপন কৰা হয়।[120][121]

২০১৬ চনৰ ১৮ৰ পৰা ৩০ মে’ৰ ভিতৰত পৃথিৱী সূৰ্য্য আৰু মংগল গ্ৰহৰ মাজত পোনপটীয়াকৈ একে ৰেখাতে পৰাৰ লগে লগে যোগাযোগৰ অস্পষ্ট হৈ পৰে। অধিক সৌৰ বিকিৰণৰ বাবে মহাকাশযানলৈ আদেশ প্ৰেৰণ কৰাটো এৰাই চলিব লগা হৈছিল আৰু পেলোডৰ কাম স্থগিত ৰখা হৈছিল।[122]

২০১৭ চনৰ ১৭ জানুৱাৰীত আগতীয়াকৈ গ্ৰহণৰ বতৰৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ এম অ’ এমৰ কক্ষপথ সলনি কৰা হয়। ৪৩১ ছেকেণ্ডৰ বাবে আঠটা ২২ এন থ্ৰাষ্টাৰ জ্বলাই দিয়াৰ ফলত ২০ কিলোগ্ৰাম (৪৪ পাউণ্ড) প্ৰপেলেণ্ট ব্যৱহাৰ কৰি প্ৰতি ছেকেণ্ডত ৯৭.৫ মিটাৰ (৩৫১ কিলোমিটাৰ প্ৰতি ঘণ্টা) বেগৰ পাৰ্থক্য দেখা যায় (১৩ কিলোগ্ৰাম বাকী থাকে) ২০১৭ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহলৈকে গ্ৰহণৰ পৰা হাত সাৰিব পৰা গৈছিল, গ্ৰহণৰ সময়ত বেটাৰীয়ে ১০০ মিনিট পৰ্যন্ত চম্ভালিব পাৰে।[123]

২০১৭ চনৰ ১৯ ​​মে’ত মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথত ১০০০ দিন (৯৭৩ ছ’ল)ত উপনীত হয়। সেই সময়ত মহাকাশযানখনে গ্ৰহটোৰ ৩৮৮টা কক্ষপথ সম্পূৰ্ণ কৰি ৭১৫টাতকৈও অধিক ছবি পৃথিৱীলৈ ঘূৰাই পঠিয়াইছিল। ইছৰোৰ বিষয়াসকলে উল্লেখ কৰিছে যে ই সম্পূৰ্ণ কাৰ্যক্ষম হৈ আছে[124]

২০১৮ চনৰ ২৪ ছেপ্টেম্বৰত মংগল গ্ৰহৰ চাৰিওফালে থকা কক্ষপথত MOMএ ৪ বছৰ সম্পূৰ্ণ কৰিলে যদিও আৰ্হিমতে এই মিছনৰ জীৱনকাল আছিল মাত্ৰ ছমাহ। এই বছৰবোৰত এম অ’ এমৰ মংগল ৰঙীন কেমেৰাই ৯৮০ খনতকৈও অধিক ছবি বন্দী কৰিছে যিবোৰ জনসাধাৰণৰ বাবে মুকলি কৰা হৈছে। এই প্ৰ'বটো এতিয়াও সুস্থ আৰু নামমাত্ৰ কাম কৰি আছে।[125]

২০১৯ চনৰ ২৪ ছেপ্টেম্বৰত MOM এ মংগল গ্ৰহৰ চাৰিওফালে কক্ষপথত ৫ বছৰ সম্পূৰ্ণ কৰিছিল, ২ টেৰাবাইট ইমেজিং ডাটা প্ৰেৰণ কৰিছিল, আৰু কক্ষপথত আৰু এটা বছৰ সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ যথেষ্ট প্ৰপেলেণ্ট আছিল।[126]

২০২০ চনৰ ১ জুলাইত MOMএ ৪২০০ কিলোমিটাৰ দূৰৰ পৰা মংগল গ্ৰহৰ উপগ্ৰহ ফ'বছৰ ফটো তুলিবলৈ সক্ষম হয়।[127]

২০২১ চনৰ ১৮ জুলাইত মংগল গ্ৰহৰ ৰঙৰ কেমেৰাই (MCC) প্ৰায় ৭৫,০০০ কিলোমিটাৰ উচ্চতাৰ পৰা প্ৰায় ৩.৭ কিলোমিটাৰ স্থানীয় ৰিজ'লিউচনৰ সৈতে মংগল গ্ৰহৰ সম্পূৰ্ণ ডিস্ক ছবি ধৰিছিল।[128]

২০২২ চনৰ অক্টোবৰ মাহত ইছৰ’ই স্বীকাৰ কৰিছিল যে, ২০২২ চনৰ এপ্ৰিল মাহত ইছৰোৱে এম অ’ এমৰ সৈতে যোগাযোগ হেৰুৱাই পেলাইছে, যেতিয়া ই ক্ৰমান্বয়ে দীৰ্ঘদিনীয়া গ্ৰহণৰ সম্মুখীন হৈছিল, য’ত সাত ঘণ্টাৰ সূৰ্যগ্ৰহণো আছিল, যিটো ইয়াক সহ্য কৰিব পৰাকৈ ডিজাইন কৰা হোৱা নাছিল। ইছৰোৱে কয় যে, মহাকাশযানখনৰ প্ৰপেলেণ্টো শেষ হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে আৰু ইয়াক উদ্ধাৰ কৰিব নোৱাৰি।[32]

স্বীকৃতি

সম্পাদনা কৰক
 
মহাত্মা গান্ধী নতুন ছিৰিজ ২০০০ চনৰ বেংকনোটৰ ওলোটা ফালে মংগল কক্ষপথ অভিযানৰ চিত্ৰ।

২০১৪ চনত চীনে ভাৰতৰ সফল মংগল কক্ষপথ অভিযানক "এছিয়াৰ গৌৰৱ" বুলি উল্লেখ কৰে।[129] মংগল কক্ষপথ অভিযানৰ দলটোৱে বিজ্ঞান আৰু অভিযান্ত্ৰিক শাখাত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ নেশ্যনেল স্পেচ ছ’চাইটিৰ ২০১৫ চনৰ স্পেচ পাইয়নিয়াৰ বঁটা লাভ কৰে। এন এছ এছে কয় যে, ভাৰতীয় সংস্থাটোৱে প্ৰথম প্ৰচেষ্টাত মংগল গ্ৰহ অভিযান সফলতাৰে সম্পন্ন কৰাৰ বাবে এই বঁটা প্ৰদান কৰা হৈছে; আৰু মহাকাশযানখন উচ্চ এপ'এপচিছৰ সৈতে এটা উপবৃত্তাকাৰ কক্ষপথত আছে য'ত ইয়াৰ উচ্চ ৰিজ'লিউচন কেমেৰাৰ সহায়ত ই মংগল গ্ৰহৰ সম্পূৰ্ণ ডিস্ক ৰঙীন চিত্ৰকল্প লৈ আছে। বিগত সময়ত অতি কম সংখ্যক সম্পূৰ্ণ ডিস্ক ছবি লোৱা হৈছে, বেছিভাগেই গ্ৰহটোৰ ওচৰ চাপি অহাৰ সময়ত, কাৰণ বেছিভাগ ইমেজিং মেপিং মোডত পোনে পোনে তললৈ চাই কৰা হয়। এই ছবিসমূহে গ্ৰহ বিজ্ঞানীসকলক সহায় কৰিব।[130][131][132]

ভাৰতৰ ২০০০ টকীয়া কাগজী মুদ্ৰাৰ পিছফালে মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথ অভিযানৰ মহাকাশযানৰ এটা চিত্ৰ দেখুওৱা হৈছে।[133]

মংগল গ্ৰহৰ কক্ষপথ অভিযানৰ মহাকাশযানখনে তোলা এখন ছবি আছিল নেচনেল জিঅ'গ্ৰাফিক আলোচনীৰ নৱেম্বৰ ২০১৬ সংখ্যাৰ কভাৰ ফটো, তেওঁলোকৰ গল্প "মংগল গ্ৰহ: ৰেচ টু দ্য ৰেড প্লেনেট"ৰ বাবে।[134][135]

পৰৱৰ্তী অভিযান

সম্পাদনা কৰক

ইছৰোৱে ২০২৪ চনত মংগল গ্ৰহলৈ অধিক বৈজ্ঞানিক পেলোডৰ সৈতে মংগল অৰ্বিটাৰ মিছন ২ (এম অ' এম-২ বা মংগলিয়ান-২) নামৰ এটা অনুসৰণমূলক অভিযান বিকশিত আৰু আৰম্ভ কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰিছে।[136][137][138] অৰ্বিটাৰে ইয়াৰ প্ৰাৰম্ভিক কক্ষপথৰ এপ'এপ্চিছ হ্ৰাস কৰিবলৈ আৰু বৈজ্ঞানিক পৰ্যবেক্ষণৰ বাবে অধিক উপযুক্ত উচ্চতাত উপনীত হ'বলৈ এৰোব্ৰেকিং ব্যৱহাৰ কৰিব।[139]

মহাকাশ যান

সম্পাদনা কৰক
 
ভাৰতৰ PSLV উত্‍ক্ষেপন যান

মঙলযান মহাকাশ যানখন ভাৰতৰ প্ৰথম সফল ৰব'টচালিত চন্দ্ৰ অভিযানত ব্যৱহৃত চন্দ্ৰযান ১ৰ দৰেই কেৱল মঙল গ্ৰহলৈ অভিযান চলাব পৰাকৈ নিৰ্মাণ কৰা হৈছে।[39]

ভৰ
উৰণৰ সময়ত ৮৫২ কিলোগ্ৰাম প্ৰ'পেলাৰৰ ভৰৰ সৈতে যানখনৰ মূঠ ভৰ ১৩৫০ কিলোগ্ৰাম।
পৰিসৰ
প্ৰায় ১.৫ মিটাৰ।
শক্তি
তিনিখন ১.৮ × ১.৪ মিটাৰ (৫ ফুট ১০ ইন্সি × ৪ ফুট ৭ ইন্সি) বহল সৌৰফলিৰ সহায়ত ৮৪০ ৱাট বিদ্যুত উৎপন্ন হয় আৰু এটা ৩৬ এম্পিয়েৰ-ঘণ্টা ক্ষমতাৰ লিথিয়াম-আয়ন বেটেৰীত জমা হয়।[1]

পেল'ড

সম্পাদনা কৰক

১৫ কেজি ওজনৰ মূল অংশটো পাঁচটা বৈজ্ঞানিক আহিলাৰে গঠিত।[140][47][141] সেইবোৰ হ'ল:

বায়ুমণ্ডলৰ অধ্যয়ন (Atmospheric studies)
  • লেইমেন আলফা ফ'ট'মিটাৰ (Lyman-Alpha Photometer (LAP)) — ই বায়ুমণ্ডলৰ ওপৰভাগত থকা লেইমেন আলফা লাইনৰ (ইংৰাজী: Lyman-alpha emissions) পৰা ডিউটেৰিয়াম আৰু হাইড্ৰ'জেন ৰ আপেক্ষিক পৰ্যাপ্ততা গণনা কৰে। ডিউটেৰিয়াম আৰু হাইড্ৰ'জেনৰ অনুপাতৰ গণনাৰ সহায়ত গ্ৰহটোৰ পৰা মাহাকাশলৈ নিষ্কাশিত পানীৰ এটা আনুঅমাণিক হিচাপ পাব পাৰি।
  • মঙ্গলৰ মিথেন সংবেদক (Methane Sensor For Mars (MSM)) — ই মঙ্গল গ্ৰহৰ বায়ুমণ্ডলত থকা মিথেন গেছৰ (ইংৰাজী: Atmosphere of Mars#Methane) অধ্যয়ন কৰিব আৰু তাৰ উত্‍সৰ সন্ধান কৰিব।[4]
পৰিবেশৰ ব্যৱহাৰিক অধ্যয়ন
  • Mars Exospheric Neutral Composition Analyzer (MENCA) — is a quadrupole mass analyzer capable of analyzing the neutral composition of particles in the exosphere.
চিত্ৰ্ৰ্ৰৰ সহায়ত পৃষ্ঠভাগৰ অধ্যয়ন
  • Thermal Infrared Imaging Spectrometer (TIS) — will measure the temperature and emissivity of the Martian surface, allowing for the mapping of surface composition and mineralogy of Mars.
  • Mars Color Camera (MCC) — will provide images in the visual spectrum, providing context for the other instruments.

লগতে চাওক

সম্পাদনা কৰক

তথ্যসূত্ৰ

সম্পাদনা কৰক
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 "Mars Orbiter Spacecraft". ISRO. November 2013. http://www.isro.org/mars/spacecraft.aspx। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-11-06. 
  2. ↑ ISRO: Mars Orbiter Mission - Spacecraft
  3. ↑ 's+Mars+Orbiter+Mission.jpg Aero India 2013 Expo
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 "Mars Orbiter MIssion - Payloads" (PDF). Indian Space Research Organisation (ISRO). ISRO. October 2013. http://www.isro.org/pslv-c25/pdf/mom-payloads.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-10-08. 
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 "India to launch Mars Orbiter Mission on November 5". NDTV. 22 October 2013. http://timesofindia.indiatimes.com/india/India-to-launch-Mars-Orbiter-Mission-on-November-5/articleshow/24548060.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 October 2013. 
  6. ↑ ISRO: Mars Orbiter Mission - Launch Vehicle
  7. ↑ "ISRO: Mars Orbiter Mission". Archived from the original on 2013-12-03. https://web.archive.org/web/20131203235451/http://isro.org/mars/mission-profile.aspx। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-11-12. 
  8. ↑ 8.0 8.1 "NASA findings won't affect Mars mission, say ISRO officials". Express News Service. 4 October 2013. http://www.indianexpress.com/news/nasa-findings-won-t-affect-mars-mission-say-isro-officials/1178170/0। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 October 2013. 
  9. ↑ 9.0 9.1 Walton, Zach (15 August 2012). "India Announces Mars Mission One Week After Landing". Web Pro News. Archived from the original on 14 June 2017. https://web.archive.org/web/20170614071520/http://www.webpronews.com/india-announces-mars-mission-one-week-after-curiosity-landing-2012-08/। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 September 2013. 
  10. ↑ Staff (15 August 2012). "Manmohan Singh formally announces India's Mars mission". The Hindu. http://www.thehindu.com/sci-tech/science/article3775271.ece। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 August 2012. 
  11. ↑ Bal, Hartosh Singh (30 August 2012). "BRICS in Space". New York Times. http://latitude.blogs.nytimes.com/2012/08/30/india-and-china-race-to-send-a-mission-to-mars/। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 August 2012. 
  12. ↑ 12.0 12.1 Staff (September 2012). "Mangalyaan -Mission Objectives". Indian Space Science Data Centre. http://www.isro.org/pslv-c25/mission-objective.aspx। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 October 2013. 
  13. ↑ "India’s Mars Mission Mangalyaan to be launched on November 5". http://news.biharprabha.com/2013/10/indias-mars-mission-mangalyaan-to-be-launched-on-november-5/। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 October 2013. 
  14. ↑ "India Launches Mars Orbiter Mission". http://abcnews.go.com/Technology/india-launches-mars-orbiter-mission/story?id=20793860। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 November 2013. 
  15. ↑ Burke, Jason (24 September 2014). "India's Mars satellite successfully enters orbit, bringing country into space elite". The Guardian. https://www.theguardian.com/science/2014/sep/24/india-mars-satellite-successfully-enters-orbit. "India has become the first nation to send a satellite into orbit around Mars on its first attempt, and the first Asian nation to do so." 
  16. ↑ Lakshmi, Rama (24 September 2014). "India becomes first Asian nation to reach Mars orbit, joins elite global space club". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/india-is-the-first-asian-nation-to-touch-mars-orbit-joins-elite-global-space-club/2014/09/23/b6bc6992-a432-4f1e-87ad-5d6fc4da3460_story.html. "India became the first Asian nation to reach the Red Planet when its indigenously made unmanned spacecraft entered the orbit of Mars on Wednesday" 
  17. ↑ Park, Madison (24 September 2014). "India's spacecraft reaches Mars orbit ... and history". CNN. http://edition.cnn.com/2014/09/23/world/asia/mars-india-orbiter/index.html. "India's Mars Orbiter Mission successfully entered Mars' orbit Wednesday morning, making India the first nation to arrive on its first attempt and the first Asian country to reach the Red Planet." 
  18. ↑ Harris, Gardiner (24 September 2014). "On a Shoestring, India Sends Orbiter to Mars on Its First Try". The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/09/25/world/asia/on-a-shoestring-india-sends-orbiter-to-mars.html. 
  19. ↑ "After Chandrayaan, its mission to Mars: Madhavan Nair". Oneindia. United News of India. 23 November 2008. http://www.oneindia.com/2008/11/23/mission-to-mars-next-ambition-of-isro-madhavan-nair-1227412909.html. 
  20. ↑ "India Might Just Get A Spaceship To Mars". CarbonatedTV. November 5, 2013. Archived from the original on 2013-11-09. https://web.archive.org/web/20131109151933/http://www.carbonated.tv/news/india-launches-mangalyaan-spaceship-might-get-it-to-mars। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-11-08. 
  21. ↑ "Manmohan Singh formally announces India's Mars mission". The Hindu. Press Trust of India. 15 August 2012. https://www.thehindu.com/sci-tech/science/manmohan-formally-announces-indias-mars-mission/article3775271.ece. 
  22. ↑ "Cabinet clears Mars mission". The Hindu. 4 August 2012. https://www.thehindu.com/news/national/cabinet-clears-mars-mission/article3723817.ece. 
  23. ↑ 23.0 23.1 "India's Mars mission gets Rs. 125 crore". Mars Daily. 19 March 2012. http://www.marsdaily.com/reports/Indias_Mars_mission_gets_Rs_125_crore_999.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 February 2014. 
  24. ↑ "We are planning to send our first orbiter to Mars in 2013". Deccan Chronicle. 12 August 2012. Archived from the original on 12 August 2012. https://web.archive.org/web/20120812200201/http://www.deccanchronicle.com/editorial/op-ed/%E2%80%98we-are-planning-send-our-first-orbiter-mars-2013%E2%80%99-548. 
  25. ↑ Chaudhuri, Pramit Pal (6 November 2013). "Rocket science: how ISRO flew to Mars cheap". Hindustan Times. http://www.hindustantimes.com/india/rocket-science-how-isro-flew-to-mars-cheap/story-WuxDKgSWXegskycsvxFtcO.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 February 2014. 
  26. ↑ 26.0 26.1 "India plans mission to Mars next year". The Daily Telegraph. 16 August 2012. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/india/9479156/India-plans-mission-to-Mars-next-year.html. 
  27. ↑ 27.0 27.1 Laxman, Srinivas (6 August 2013). "Isro kicks off Mars mission campaign with PSLV assembly". The Times of India. Times News Network. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Isro-kicks-off-Mars-mission-campaign-with-PSLV-assembly/articleshow/21636884.cms. 
  28. ↑ Bagla, Pallava (3 October 2013). "India's Mission Mars: The journey begins". NDTV. http://www.ndtv.com/article/india/india-s-mission-mars-the-journey-begins-427247. 
  29. ↑ "How ISRO modified a lunar orbiter into Mars orbiter Mangalyaan, India's 'Moon Man' recalls" (en ভাষাত). Zee News. 2020-10-25. https://zeenews.india.com/india/how-isro-modified-a-lunar-orbiter-into-mars-orbiter-mangalyaan-indias-moon-man-recalls-2320097.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2020-10-25. 
  30. ↑ "NASA Reaffirms Support for Mars Orbiter Mission" (Press release). ISRO. 5 October 2013. http://www.isro.org/pressrelease/scripts/pressreleasein.aspx?Oct05_2013. 
  31. ↑ "U.S., India to Collaborate on Mars Exploration, Earth-Observing Mission" (Press release). NASA. 30 September 2014. Release 14-266. http://www.nasa.gov/press/2014/september/us-india-to-collaborate-on-mars-exploration-earth-observing-mission/। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 October 2014. 
  32. ↑ 32.0 32.1 Kumar, Chethan (2 October 2022). "Designed to last six months, India's Mars Orbiter bids adieu after 8 long years". The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/india/designed-to-last-six-months-indias-mars-orbiter-bids-adieu-after-8-long-years/articleshow/94599977.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 October 2022. 
  33. ↑ Meet ISRO's real Mangalyaan team before watching Mission Mangal in theatres this Independence Day. Sushant Talwar, Times Now. 14 August 2019.
  34. ↑ "India Successfully Launches First Mission to Mars; PM Congratulates ISRO Team". International Business Times. 5 November 2013. http://www.ibtimes.co.in/india-successfully-launches-first-mission-to-mars-pm-congratulates-isro-team-photos-519719. 
  35. ↑ Bhatt, Abhinav (5 November 2013). "India's 450-crore mission to Mars to begin today: 10 facts". NDTV. http://www.ndtv.com/article/cheat-sheet/india-s-450-crore-mission-to-mars-to-begin-today-10-facts-441410. 
  36. ↑ Vij, Shivam (5 November 2013). "India's Mars mission: worth the cost?". Christian Science Monitor. http://www.csmonitor.com/World/Asia-South-Central/2013/1105/India-s-Mars-mission-worth-the-cost-video. 
  37. ↑ Rai, Saritha (7 November 2013). "How India Launched Its Mars Mission At Cut-Rate Costs". Forbes. https://www.forbes.com/sites/saritharai/2013/11/07/how-indias-isro-launched-its-mars-mission-at-cut-rate-costs/। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 September 2014. 
  38. ↑ "The secret behind India's budget-friendly moonshots: How ISRO has developed its low-cost edge". The Economic Times. 2023-08-24. ISSN 0013-0389. https://economictimes.indiatimes.com/news/science/the-secret-behind-indias-budget-friendly-moonshots-how-isro-has-developed-its-low-cost-edge/articleshow/103018475.cms?from=mdr. 
  39. ↑ 39.0 39.1 39.2 "India's First Mission to Mars to Launch This Month". Space.com. 16 October 2013. http://www.space.com/23204-india-mars-orbiter-mission.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-10-16. 
  40. ↑ 40.0 40.1 40.2 40.3 40.4 40.5 40.6 40.7 Lele, Ajey (2014). Mission Mars: India's Quest for the Red Planet. Springer. ISBN 978-81-322-1520-2. 
  41. ↑ rajasekhar, pathri (2022-03-02). "ISRO scientists study Sun using Mangalyaan" (en ভাষাত). Deccan Chronicle. https://www.deccanchronicle.com/science/science/020322/isro-scientists-study-solar-corona-using-mars-orbiter-mission.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-03-02. 
  42. ↑ 42.0 42.1 Arunan, S.; Satish, R. (25 September 2015). "Mars Orbiter Mission spacecraft and its challenges". Current Science খণ্ড 109 (6): 1061–1069. doi:10.18520/v109/i6/1061-1069. https://www.currentscience.ac.in/Volumes/109/06/1061.pdf. 
  43. ↑ Mars Orbiter Mission Spacecraft. Archived 5 February 2019 at the Wayback Machine ISRO. Accessed on 18 August 2019.
  44. ↑ Uma, BR; Sankaran, M.; Puthanveettil, Suresh E. (2016). "Multijunction Solar Cell Performance in Mars Orbiter Mission (MOM) conditions". E3S Web of Conferences খণ্ড 16: 04001. doi:10.1051/e3sconf/20171604001. https://www.e3s-conferences.org/articles/e3sconf/pdf/2017/04/e3sconf_espc2017_04001.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 Feb 2019. 
  45. ↑ "Mars Orbiter Mission: Major Challenges". ISRO. http://www.isro.org/mars/challenges.aspx. 
  46. ↑ Savitha, A.; Chetwani, Rajiv R.; Ravindra, M.; Baradwaj, K. M. (2015). "Onboard processor validation for space applications". 2015 International Conference on Advances in Computing, Communications and Informatics. 10–13 August 2015. Kochi, India.. doi:10.1109/ICACCI.2015.7275677. 
  47. ↑ 47.0 47.1 Chellappan, Kumar (11 January 2013). "Amangal to budget from Mangalyaan, say experts". Daily Pioneer. http://www.dailypioneer.com/home/online-channel/360-todays-newspaper/121404-amangal-to-budget-from-mangalyaan-say-experts.html. 
  48. ↑ "Mars mission gets October, 2013 launch date deadline as India reaches out to the stars". The Indian Express. Press Trust of India. 4 January 2013. http://www.indianexpress.com/news/mars-mission-gets-october-2013-launch-date-deadline-as-india-reaches-out-to-the-stars/1054576/0. 
  49. ↑ Klotz, Irene (7 December 2016). "India's Mars Orbiter Mission Has a Methane Problem". Seeker. https://www.seeker.com/india-mars-orbiter-mission-methane-detector-flaw-red-planet-2133861312.html. 
  50. ↑ "Global Albedo Map of Mars". Indian Space Research Organisation. 14 July 2017. Archived from the original on 26 November 2021. https://web.archive.org/web/20211126155343/https://www.isro.gov.in/pslv-c25-mars-orbiter-mission/global-albedo-map-of-mars। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 May 2018. 
  51. ↑ "India's Mars Orbiter Mission Has a Methane Problem". space.com. 8 December 2016. https://www.space.com/34943-india-mars-orbiter-mission-methane-detector-flaw-red-planet.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 October 2022. 
  52. ↑ "Bangalore centre to control Mars orbiter henceforth". Deccan Herald. Deccan Herald News Service. 6 November 2013. http://www.deccanherald.com/content/367287/bangalore-centre-control-mars-orbiter.html. 
  53. ↑ Madhumathi, D. S. (6 November 2013). "Mars baton shifts to ISTRAC". The Hindu. http://www.thehindu.com/news/national/mars-baton-shifts-to-istrac/article5318336.ece. 
  54. ↑ 54.0 54.1 "Mars orbiter well on its way". The Hindu. 18 December 2013. http://www.thehindu.com/sci-tech/science/mars-orbiter-well-on-its-way/article5471052.ece. 
  55. ↑ Jayaraman, K. S. (28 June 2013). "NASA's Deep Space Network to Support India's Mars Mission". Space.com. http://www.space.com/21766-indian-mars-mission-nasa-support.html. 
  56. ↑ Rao, Ch. Sushil (3 December 2013). "Mars mission: India gets help from South Africa to monitor 'Mangalyaan'". The Times of India. Times News Network. http://timesofindia.indiatimes.com/home/science/Mars-mission-India-gets-help-from-South-Africa-to-monitor-Mangalyaan/articleshow/26776024.cms. 
  57. ↑ 57.0 57.1 57.2 Ram, Arun (7 November 2013). "Isro scientists raise orbit of Mars spacecraft". The Times of India. Times News Network. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Isro-scientists-raise-orbit-of-Mars-spacecraft/articleshow/25368028.cms. 
  58. ↑ 58.00 58.01 58.02 58.03 58.04 58.05 58.06 58.07 58.08 58.09 58.10 "Mars Orbiter Mission: Latest Updates". ISRO. 8 November 2013. http://www.isro.org/mars/updates.aspx. 
  59. ↑ 59.0 59.1 "Second orbit raising manoeuvre on Mars Mission performed". Indian Express. Press Trust of India. 8 November 2013. http://archive.indianexpress.com/news/second-orbit-raising-manoeuvre-on-mars-mission-performed/1192410/. 
  60. ↑ 60.0 60.1 Kaping, Philaso G. (9 November 2013). "India's Mars probe performs third orbit raising manoeuvre". Zee News. Zee Media Bureau. http://zeenews.india.com/news/space/isro-successfully-completes-third-orbit-raising-manoeuvre-of-mars-probe_888761.html. 
  61. ↑ 61.0 61.1 61.2 Rao, Ch. Sushil (11 November 2013). "Mars mission faces first hurdle, 4th orbit-raising operation falls short of target". The Times of India. Times News Network. http://timesofindia.indiatimes.com/home/science/Mars-mission-faces-first-hurdle-4th-orbit-raising-operation-falls-short-of-target/articleshow/25584362.cms. 
  62. ↑ 62.0 62.1 62.2 62.3 Rao, Ch. Sushil (11 November 2013). "Mars mission: After glitch, Isro plans supplementary orbit-raising operation tomorrow". The Times of India. Times News Network. http://timesofindia.indiatimes.com/home/science/Mars-mission-After-glitch-Isro-plans-supplementary-orbit-raising-operation-tomorrow/articleshow/25590366.cms. 
  63. ↑ Srivastava, Vanita (1 December 2013). "300 days to Mars: Countdown begins for India". Hindustan Times. Archived from the original on 2 December 2013. https://web.archive.org/web/20131202133102/http://www.hindustantimes.com/india-news/300-days-to-mars-countdown-begins-for-india/article1-1157724.aspx. 
  64. ↑ "Isro's Mars Orbiter Mission successfully placed in Mars transfer trajectory". The Times of India. Press Trust of India. 1 December 2013. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Isros-Mars-Orbiter-Mission-successfully-placed-in-Mars-transfer-trajectory/articleshow/26656881.cms. 
  65. ↑ 65.0 65.1 65.2 65.3 65.4 Lakdawalla, Emily (30 November 2013). "Mars Orbiter Mission ready to fly onward from Earth to Mars". The Planetary Society. http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2013/11300724-mars-orbiter-mission-ready.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 December 2013. 
  66. ↑ 66.0 66.1 "ISRO successfully performs first TCM on Mars Orbiter". Zee News. Press Trust of India. 11 December 2013. http://zeenews.india.com/news/space/isro-successfully-performs-first-tcm-on-mars-orbiter_895915.html. 
  67. ↑ 67.0 67.1 Bagla, Pallava (11 December 2013). "Mangalyaan's next successful step: a tricky mid-course correction". NDTV. http://www.ndtv.com/cheat-sheet/mangalyaans-next-successful-step-a-tricky-mid-course-correction-544123. 
  68. ↑ 68.0 68.1 68.2 68.3 68.4 "Mars orbiter gets its first course correction". The Hindu. 11 December 2013. http://www.thehindu.com/sci-tech/science/mars-orbiter-gets-its-first-course-correction/article5446749.ece. 
  69. ↑ 69.0 69.1 69.2 "ISRO's Mars Orbiter spacecraft has...". ISRO's Mars Orbiter Mission. Facebook.com. 9 June 2014. https://www.facebook.com/isromom/posts/1463309403906999. 
  70. ↑ "Mars Orbiter Spacecraft Crosses Half Way Mark of its Journey" (Press release). ISRO. 9 April 2014. Archived from the original on 6 June 2014. https://web.archive.org/web/20140606045559/http://www.isro.gov.in/pressrelease/scripts/pressreleasein.aspx?Apr09_2014। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 July 2024. 
  71. ↑ Ganesan, S. (2 March 2014). "Health parameters of Mars Orbiter are normal". The Hindu. http://www.thehindu.com/news/cities/Tiruchirapalli/health-parameters-of-mars-orbiter-are-normal/article5742711.ece. 
  72. ↑ "Trajectory correction of Mars mission likely by June 11". The Economic Times. Press Trust of India. 2 June 2014. Archived from the original on 2014-06-05. https://web.archive.org/web/20140605151229/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2014-06-02/news/50272494_1_mars-orbit-insertion-mars-mission-mars-orbiter. 
  73. ↑ Srivastava, Vanita (1 August 2014). "Mangalyaan on track, no path correction in August". Hindustan Times. Archived from the original on 24 May 2015. https://web.archive.org/web/20150524061053/http://www.hindustantimes.com/specials/coverage/marsorbitermission/marsorbitermission/mangalyaan-on-track-no-path-correction-in-august/sp-article10-1247284.aspx. 
  74. ↑ 74.0 74.1 "Mars Orbiter Spacecraft's Main Liquid Engine Successfully Test Fired" (Press release). ISRO. 22 September 2014. http://www.isro.org/pressrelease/scripts/pressreleasein.aspx?Sep22_2014. 
  75. ↑ 75.0 75.1 75.2 "Mars Orbiter Spacecraft Successfully Inserted into Mars Orbit" (Press release). ISRO. 24 September 2014. http://www.isro.org/pressrelease/scripts/pressreleasein.aspx?Sep24_2014. 
  76. ↑ 76.0 76.1 Lakdawalla, Emily (31 October 2013). "India prepares to take flight to Mars with the Mars Orbiter Mission (MOM)". The Planetary Society. http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2013/10311230-india-prepares-to-take-flight-faq.html. 
  77. ↑ "India prepares to return troubled rocket to flight". www.planetary.org. https://www.planetary.org/blogs/jason-davis/20130729-india-prepares-to-return.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-11-02. 
  78. ↑ "Isro's Mars Mission: Why Mangalyaan's path is full of riders". Tech2. 6 November 2013. Archived from the original on 19 January 2014. https://web.archive.org/web/20140119232053/http://tech.firstpost.com/news-analysis/isros-mars-mission-why-mangalyaans-path-is-full-of-riders-215625.html. 
  79. ↑ Ram, Arun (7 November 2013). "Mars mission: Scientists start raising Mangalyaan's orbit". The Times of India. Times News Network. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Mars-mission-Scientists-start-raising-Mangalyaans-orbit/articleshow/25338759.cms. 
  80. ↑ "MARS Orbiter Mission". www.ursc.gov.in. https://www.ursc.gov.in/interplanetary/html/mars.jsp। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-11-02. 
  81. ↑ Ians (2014-09-15). "India to enter Mars orbit on September 24" (en-IN ভাষাত). The Hindu. ISSN 0971-751X. https://www.thehindu.com/sci-tech/science/indias-mars-mission-to-enter-mars-orbit-on-september-24/article6413143.ece. 
  82. ↑ "ISRO successfully test-fires vital engine; Mars orbiter on final lap" (en ভাষাত). www.downtoearth.org.in. https://www.downtoearth.org.in/blog/isro-successfully-testfires-vital-engine-mars-orbiter-on-final-lap-46514। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-11-02. 
  83. ↑ "A journey with MOM". http://issfd.org/2015/files/downloads/papers/001_Helfrich.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 5 March 2019. 
  84. ↑ Gebhardt, Chris (23 September 2014). "India's MOM spacecraft arrives at Mars". NASASpaceFlight.com. https://www.nasaspaceflight.com/2014/09/draft-indias-mom-spacecraft-arrive-mars. 
  85. ↑ Lakdawalla, Emily (10 November 2013). "A hiccup in the orbital maneuvers for Mars Orbiter Mission". The Planetary Society. http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2013/11102001-a-hiccup-for-mars-orbiter-mission.html. 
  86. ↑ 86.0 86.1 "Mars mission: Isro performs last orbit-raising manoeuvre". The Times of India. Press Trust of India. 16 November 2013. http://timesofindia.indiatimes.com/home/science/Mars-mission-Isro-performs-last-orbit-raising-manoeuvre/articleshow/25862187.cms. 
  87. ↑ "Mars Orbiter Mission: Latest Updates". ISRO. 2 December 2013. http://www.isro.org/mars/updates.aspx. 
  88. ↑ Clark, Stephen (5 November 2013). "Indian spacecraft soars on historic journey to Mars". Spaceflight Now. http://spaceflightnow.com/pslv/c25/131105launch/. 
  89. ↑ "Mars Orbiter spent 55% of the total fuel so far: ISRO scientist" (en ভাষাত). The Indian Express. 2013-12-18. https://indianexpress.com/article/cities/gujarat/mars-orbiter-spent-55-of-the-total-fuel-so-far-isro-scientist/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-08-11. 
  90. ↑ "ISRO performs TCM-2 on Mars Orbiter Mission". The Economic Times. Press Trust of India. 12 June 2014. Archived from the original on 16 July 2014. https://web.archive.org/web/20140716173840/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2014-06-12/news/50536605_1_mars-orbiter-mission-mars-orbit-insertion-indian-deep-space-network. 
  91. ↑ Srivastava, Vanita (1 August 2014). "Mangalyaan on track, no path correction in August". Hindustan Times. Archived from the original on 24 May 2015. https://web.archive.org/web/20150524061053/http://www.hindustantimes.com/specials/coverage/marsorbitermission/marsorbitermission/mangalyaan-on-track-no-path-correction-in-august/sp-article10-1247284.aspx. 
  92. ↑ 92.0 92.1 Rao, V. Koteswara (15 September 2014). "Mars Orbit Insertion". ISRO. Archived from the original on 24 September 2014. https://web.archive.org/web/20140924045734/http://www.isro.org/mars/pdf/press%20briefing%20on%20MOI.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 July 2024. 
  93. ↑ David, Leonard (15 October 2013). "India's First Mission to Mars to Launch This Month". Space.com. http://www.space.com/23204-india-mars-orbiter-mission.html. 
  94. ↑ Singh, Ritu (22 September 2014). "Mars Orbiter Mission: ISRO to test fire engine today". Zee News. Zee Media Bureau. http://zeenews.india.com/news/sci-tech/mars-orbiter-mission-isro-to-test-fire-engine-today_1473833.html. 
  95. ↑ Ram, Arun (22 September 2014). "Mars spacecraft test-fired successfully, to enter red planet's orbit on Wednesday". The Times of India. Times News Network. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Mars-spacecraft-test-fired-successfully-to-enter-red-planets-orbit-on-Wednesday/articleshow/43150229.cms. 
  96. ↑ "India's Maiden Mars Mission Makes History". Bloomberg TV India. 24 September 2014. http://www.btvin.com/videos/watch/8916/india%E2%80%99s-maiden-mars-mission-makes-history. 
  97. ↑ Lakshmi, Rama (24 September 2014). "India becomes first Asian nation to reach Mars orbit, joins elite global space club". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/india-is-the-first-asian-nation-to-touch-mars-orbit-joins-elite-global-space-club/2014/09/23/b6bc6992-a432-4f1e-87ad-5d6fc4da3460_story.html. 
  98. ↑ Bhardwaj, Anil; Thampi, Smitha V.; Das, Tirtha Pratim; Dhanya, M. B.; Naik, Neha; Vajja, Dinakar Prasad; Pradeepkumar, P.; Sreelatha, P. et al. (2017-03-01). "Observation of suprathermal argon in the exosphere of Mars". Geophysical Research Letters খণ্ড 44 (5): 2088–2095. doi:10.1002/2016GL072001. ISSN 0094-8276. https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2017GeoRL..44.2088B. 
  99. ↑ "ISRO preparing second mission to Mars: Report" (en ভাষাত). The Week. https://www.theweek.in/news/sci-tech/2023/10/02/isro-preparing-second-mission-to-mars-report.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-05-15. 
  100. ↑ "UPDATE ON THE MARS ORBITER MISSION (MOM)". www.isro.gov.in. https://www.isro.gov.in/MOM_NationalMeet_2022SEP.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-05-15. 
  101. ↑ 101.0 101.1 Mishra, Manoj Kumar (2017-01-01). "SWIR Albedo Mapping of Mars Using Mars Orbiter Mission Data". Current Science. https://www.academia.edu/112910491. 
  102. ↑ "Global Albedo Map of Mars". www.isro.gov.in. https://www.isro.gov.in/mission_global_albedo_map_of_mars.html#:~:text=The%20global%20Short%20Wave%20Infra,Mars%20Orbiter%20Mission%20(MOM).। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-05-15. 
  103. ↑ "Mars Global Data Sets: IRTM Albedo". www.mars.asu.edu. https://www.mars.asu.edu/data/irtm_albedo/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-05-15. 
  104. ↑ 104.0 104.1 On the evening time exosphere of Mars, Result from MENCA aboard Mars Orbiter Mission. "Researchgate". Researchgate. https://www.researchgate.net/publication/295252022. 
  105. ↑ 105.0 105.1 "Mars Orbiter Mission". www.isro.gov.in. https://www.isro.gov.in/MarsOrbiterMissionSpacecraft.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-05-15. 
  106. ↑ "ISRO Mars Orbiter Mission - Nov 2013 launch to September 2014 arrival - UPDATES". forum.nasaspaceflight.com. https://forum.nasaspaceflight.com/index.php?topic=29440.1260। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-05-15. 
  107. ↑ 107.0 107.1 M V Roopa, Richa N Jain, R K Choudhary, Anil Bhardwaj, Umang Parikh, Bijoy K Dai. "A study on the solar coronal dynamics during the post-maxima phase of the solar cycle 24 using S-band radio signals from the Indian Mars Orbiter Mission". academic.oup.com. https://academic.oup.com/mnras/article/511/2/1750/6506470। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-05-15. 
  108. ↑ Bhardwaj, Anil; Choudhary, Raj; Jain, Richa Naja (2022). "A study on the solar coronal dynamics during the post-maxima phase of the solar cycle 24 using S -band radio signals from the Indian Mars Orbiter Mission". Academia খণ্ড 511 (2): 1750. doi:10.1093/mnras/stac056. https://www.academia.edu/102827016. 
  109. ↑ 109.0 109.1 Mishra, Manoj K.; Chauhan, Prakash; Singh, Ramdayal; Moorthi, S. M.; Sarkar, S. S. (2016-02-01). "Estimation of dust variability and scale height of atmospheric optical depth (AOD) in the Valles Marineris on Mars by Indian Mars Orbiter Mission (MOM) data". Icarus খণ্ড 265: 84–94. doi:10.1016/j.icarus.2015.10.017. ISSN 0019-1035. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103515004832. 
  110. ↑ K., Mishra, Manoj; Prakash, Chauhan; Ramdayal, Singh; M., Moorthi, S.; S., Sarkar, S. (2016). "Estimation of dust variability and scale height of atmospheric optical depth (AOD) in the Valles Marineris on Mars by Indian Mars Orbiter Mission (MOM) data" (en ভাষাত). Icarus খণ্ড 265: 84. doi:10.1016/j.icarus.2015.10.017. ISSN 0019-1035. https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2016Icar..265...84M/abstract. 
  111. ↑ "Mars Orbiter Mission looks to sniff methane on comet". The Times of India (India). 2014. http://timesofindia.indiatimes.com/home/science/Mars-Orbiter-Mission-looks-to-sniff-methane-on-comet/articleshow/43476830.cms. 
  112. ↑ Lakdawalla, Emily (29 September 2014). "Mars Orbiter Mission delivers on promise of global views of Mars". The Planetary Society. http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2014/09290843-mars-orbiter-mission-delivers.html. 
  113. ↑ Laxman, Srinivas (9 October 2014). "Mars Orbiter Mission shifts orbit to take cover from Siding Spring". The Planetary Society. http://www.planetary.org/blogs/guest-blogs/2014/1009-mars-orbiter-mission-shifts.html. 
  114. ↑ "I'm safe and sound, tweets MOM after comet sighting". The Hindu. 21 October 2014. http://www.thehindu.com/sci-tech/science/im-safe-and-sound-tweets-mom-after-comet-sighting/article6520803.ece. 
  115. ↑ Kumar, Chethan (26 September 2014). "Mars Orbiter Mission sends fresh pictures, methane sensors are working fine". The Times of India. Times News Network. http://timesofindia.indiatimes.com/india/Mars-Orbiter-Mission-sends-fresh-pictures-methane-sensors-are-working-fine/articleshow/46453692.cms. 
  116. ↑ Lakdawalla, Emily (4 March 2015). "Mars Orbiter Mission Methane Sensor for Mars is at work". The Planetary Society. http://www.planetary.org/blogs/emily-lakdawalla/2015/03040850-mars-orbiter-mission-methane.html. 
  117. ↑ "Mars Orbiter Mission extended for another 6 months". India Today. Indo-Asian News Service. 24 March 2015. http://indiatoday.intoday.in/story/mars-orbiter-mission-red-planet-nasa-maven/1/425499.html. 
  118. ↑ "Mangalyaan can survive for 'years' in Martian orbit: ISRO chief". The Indian Express. Express News Service. 15 April 2015. http://indianexpress.com/article/india/india-others/mangalyaan-can-survive-for-years-in-martian-orbit-isro-chief/. 
  119. ↑ "ISRO releases Mars atlas to mark Mangalyaan's first birthday in space". Zee News. Zee Media Bureau. 24 September 2015. http://zeenews.india.com/news/space/isro-releases-mars-atlas-to-mark-mangalyaans-first-birthday-in-space_1801594.html. 
  120. ↑ Ahmed, Syed Maqbool (2 March 2016). "MENCA brings divine wealth from Mars: First science results from the Mars Orbiter Mission". The Planetary Society. http://www.planetary.org/blogs/guest-blogs/2016/0225-menca-brings-divine-wealth.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 July 2016. 
  121. ↑ Bhardwaj, Anil; Thampi, Smitha V.; Das, Tirtha Pratim; Dhanya, M. B.; Naik, Neha et al. (March 2016). "On the evening time exosphere of Mars: Result from MENCA aboard Mars Orbiter Mission". Geophysical Research Letters খণ্ড 43 (5): 1862–1867. doi:10.1002/2016GL067707. 
  122. ↑ "MOM successfully came out of 'whiteout' Phase – ISRO". www.isro.gov.in. Archived from the original on 2020-08-03. https://web.archive.org/web/20200803180307/https://www.isro.gov.in/mom-successfully-came-out-of-%E2%80%98whiteout%E2%80%99-phase। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-10-11. 
  123. ↑ "Long Eclipse Avoidance Manoeuvres Performed Successfully on MOM Spacecraft". Mars Daily. 24 January 2017. http://www.marsdaily.com/reports/Long_Eclipse_Avoidance_Manoeuvres_Performed_Successfully_on_MOM_Spacecraft_999.html. 
  124. ↑ Vyawahare, Malavika (19 June 2017). "India's Mars Orbiter completes 1000 days in orbit and is still going strong". Hindustan Times. http://www.hindustantimes.com/health/india-s-mars-orbiter-completes-1000-days-in-orbit-and-is-still-going-strong/story-fcswttvZZDtSq7BDzei3qI.html. 
  125. ↑ "Mars Orbiter Mission (MOM) completes 4 years in its orbit". Indian Space Research Organisation. 24 September 2018. Archived from the original on 9 May 2020. https://web.archive.org/web/20200509170457/https://www.isro.gov.in/update/24-sep-2018/mars-orbiter-mission-mom-completes-4-years-its-orbit। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 September 2018. 
  126. ↑ "ISRO's Mars Mission Completes 5 Years, Was Meant To Last Only 6 Months". NDTV.com. https://www.ndtv.com/science/isros-mars-mission-mangalyaan-completes-5-years-was-meant-to-last-only-6-months-2106873। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-09-26. 
  127. ↑ "Phobos imaged by MOM on 1st July". Indian Space Research Organisation. 2020-07-05. Archived from the original on 2020-07-05. https://web.archive.org/web/20200705020859/https://www.isro.gov.in/pslv-c25-mars-orbiter-mission/phobos-imaged-mom-1st-july. 
  128. ↑ "Mars full disc image by MCC – ISRO". www.isro.gov.in. Archived from the original on 29 December 2021. https://web.archive.org/web/20211229124655/https://www.isro.gov.in/pslv-c25-mars-orbiter-mission/mars-full-disc-image-mcc। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-12-29. "Full disc of Mars was imaged by Mars Colour Camera (MCC) of MOM on 18 July 2021 from an altitude of about 75,000km from Mars. The spatial resolution of the image is about 3.7 Km. Mars is seen entering in summer solstice in the northern hemisphere and it brings changes to the Martian ice caps, much of the ice cap is seen vaporized, adding water and carbon di-oxide to the atmosphere. Afternoon clouds are visible over Tempe Terra and near Martian North Polar region. Smaller cloud patches could also be seen over Naochis Terra region in the southern hemisphere." 
  129. ↑ Sridharan, Vasudevan (24 September 2014). "China Heralds India's Mars Mission Mangalyaan as 'Pride of Asia'". International Business Times. https://www.ibtimes.co.uk/china-heralds-indias-mars-mission-mangalyaan-pride-asia-1466953. 
  130. ↑ Brandt-Erichsen, David (12 January 2015). "Indian Space Research Organization Mars Orbiter Programme Team Wins National Space Society's Space Pioneer Award for Science and Engineering". National Space Society. Archived from the original on 2 February 2015. https://web.archive.org/web/20150202002327/http://blog.nss.org/?p=4622। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 February 2015. 
  131. ↑ "ISRO Mars Orbiter Mission Team Wins Space Pioneer Award". NDTV. Press Trust of India. 14 January 2015. http://www.ndtv.com/india-news/isro-mars-orbiter-mission-team-wins-space-pioneer-award-726885. 
  132. ↑ "2015 Space Pioneer Award was presented to ISRO for Mars Orbiter Mission". ISRO. 20 May 2015. Archived from the original on 9 June 2015. https://web.archive.org/web/20150609122934/http://www.isro.gov.in/2015-space-pioneer-award-was-presented-to-isro-mars-orbiter-mission. 
  133. ↑ "Rs 500 and Rs 1,000 banned: New Rs 2,000 currency note to feature Mangalyaan, raised bleed lines". Firstpost. 8 November 2016. http://www.firstpost.com/india/rs-500-and-rs-1000-banned-new-rs-2000-currency-note-to-feature-mangalyaan-raised-bleed-lines-3095624.html. 
  134. ↑ Bagla, Pallava (17 February 2017). "India eyes a return to Mars and a first run at Venus". Science. https://www.science.org/content/article/india-eyes-return-mars-and-first-run-venus. 
  135. ↑ "National Geographic (cover)". National Geographic. November 2016. Archived from the original on 19 October 2016. https://web.archive.org/web/20161019165705/http://press.nationalgeographic.com/2016/10/10/national-geographic-magazine-november-2016/। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 July 2024. 
  136. ↑ Mehta, Jatan. "Mangalyaan, India's first Mars mission". Planetary Society. https://www.planetary.org/space-missions/mangalyaan। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 November 2022. 
  137. ↑ "Scientific Assembly Abstracts". 42nd Committee on Space Research Scientific Assembly. প্ৰকাশক Pasadena, CA. 21 July 2018. http://cospar2018.org/wp-content/uploads/2018/07/COSPAR-2018-Abstract-Book_July21-2018-UPDATE.pdf. 
  138. ↑ Singh, Kanishk (28 January 2016). "India's French Connection: CNES and ISRO jointly will develop Mangalyaan 2". The TeCake. http://tecake.in/news/space/india-join-hands-france-next-mars-mission-scheduled-2020-16964.html. 
  139. ↑ Laxman, Srinivas (29 October 2016). "With 82 launches in a go, Isro to rocket into record books". The Times of India. Times News Network. https://timesofindia.indiatimes.com/india/With-82-launches-in-a-go-Isro-to-rocket-into-record-books/articleshow/55123860.cms. 
  140. ↑ "Mars Orbiter MIssion - Payloads" (PDF). Indian Space Research Organisation (ISRO). ISRO. October 2013. http://www.isro.org/pslv-c25/pdf/mom-payloads.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-10-08. 
  141. ↑ "Mars mission gets October, 2013 launch date deadline as India reaches out to the stars". The Indian Express. 4 January 2013. http://www.indianexpress.com/news/mars-mission-gets-october-2013-launch-date-deadline-as-india-reaches-out-to-the-stars/1054576/0। আহৰণ কৰা হৈছে: 5 January 2013. 

বাহ্যিক সংযোগ

সম্পাদনা কৰক
ৱিকিমিডিয়া কমন্সত Mars Orbiter Mission সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল আছে।
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=মংগল_গ্ৰহৰ_কক্ষপথ_অভিযান&oldid=444911"ৰ পৰা অনা হৈছে