অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ

**অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ**
	অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ; ఆంధ్ర ప్రదేశ్
	— ৰাজ্য —
	হায়দ্ৰাবাদত থকা পুৰাতত্ব সংগ্ৰাহলয় হায়দ্ৰাবাদত থকা পুৰাতত্ব সংগ্ৰাহলয়
স্থানাঙ্ক
দেশ	ভাৰত
ৰাজ্য	অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ
জিলাৰ সংখ্যা	13
Established	১ নৱেম্বৰ, ১৯৫৬
ৰাজধানী	হায়দৰাবাদ (de jure); অমৰাৱতী(de facto)
মহানগৰ	বিশাখাপাটনাম
ৰাজ্যপাল	বিশ্বভূষণ হাৰিচন্দন
মুখ্যমন্ত্ৰী	ৱাই এছ জগনমোহন ৰেড্ডী
বিধানসভা (আসন)	Bicameral (২৯৪)
জনসংখ্যা; • ঘনত্ব	49,665,533 (10th); • 310 /কিমি২ (803 /বৰ্গ মাইল)
চৰকাৰী ভাষা	তেলুগু, উৰ্দু
সময় অঞ্চল	ভা.মা.স. (গ্ৰী.মা.স.+০৫:৩০)
মাটিকালি	>160205 km2 (61855 sq mi)
ISO 3166-2	IN-AP
ৱেবছাইট	www.ap.gov.in

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ (ইংৰাজী: /ˌɑːndrə prəˈdɛʃ/,[6] তেলেগু: [aːndɦrɐ prɐdeːʃ] (শুনা) এবিআৰ। এপি) হৈছে ভাৰতৰ দক্ষিণ উপকূলীয় অঞ্চলৰ এখন ৰাজ্য। ই হৈছে 162,970 কিমি2 (62,920 বৰ্গ মাইল)[2] আৰু দশম সৰ্বাধিক জনবহুল ৰাজ্যৰ সৈতে সপ্তম সৰ্ববৃহৎ ৰাজ্য, যাৰ 49,577,103 জন বাসিন্দা আছে। [1] ই তেলেংগানা, ছত্তীশগড়, উৰিষ্যা, তামিলনাডু, কৰ্ণাটক আৰু বংগোপসাগৰৰ সৈতে সীমা ভাগ-বতৰা কৰিছে। ইয়াৰ ভাৰতৰ দ্বিতীয় দীৰ্ঘতম উপকূলীয় অঞ্চল প্ৰায় 974 কিমি (605 মাইল) আছে। [2] অন্ধ্ৰ ৰাজ্য আৰু একত্ৰিত অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ হিচাপে অস্তিত্ব ৰখাৰ পিছত, ৰাজ্যখনে 2 জুন 2014 তাৰিখে ইয়াৰ বৰ্তমানৰ ৰূপ লয়, যেতিয়া নতুন ৰাজ্য তেলেংগানা বিভাজনৰ জৰিয়তে গঠন কৰা হৈছিল। [7] অমৰাৱতীয়ে ৰাজ্যখনৰ ৰাজধানী হিচাপে কাম কৰে আৰু সৰ্ববৃহৎ চহৰ হৈছে বিশাখাপত্তনম। তেলেংগানাৰ সৈতে পানী ভাগ বতৰা বিবাদ আৰু সম্পত্তি বিভাজন এতিয়াও সমাধান হোৱা নাই। তেলেগু, বেছিভাগ লোকে ব্যৱহাৰ কৰা ভাৰতৰ অন্যতম ধ্ৰুপদী ভাষা, এক চৰকাৰী ভাষা।অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ ভাৰতৰ দক্ষিণ ভাৰতৰ এখন ৰাজ্য। দক্ষিণে তামিল নাডু, পশ্চিমে কৰ্ণাটক, উত্তৰে তেলেংগানা, উত্তৰ-পূবত ওড়িশা, আৰু পূবে বঙ্গোপসাগৰ। অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ আয়তন ২,৭৫,০৪৫ বৰ্গকিলোমিটাৰ।

খ্ৰীষ্টপূৰ্ব অষ্টম শতিকাৰ ৰিগভেডিক পাঠ অনুসৰি, অন্ধ্ৰসকলে যমুনা নদীৰ পাৰৰ পৰা উত্তৰ ভাৰত ত্যাগ কৰে আৰু দক্ষিণ ভাৰতলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে। খ্ৰীষ্টপূৰ্ব তৃতীয় শতিকাত, অন্ধ্ৰ মৌৰ্য সাম্ৰাজ্যৰ অশোকৰ এক ভাচল ৰাজ্য আছিল। তেওঁৰ মৃত্যুৰ পিছত, ই শক্তিশালী হৈ পৰে আৰু সাতবাহন ৰাজবংশৰ শাসনৰ অধীনত সমগ্ৰ মাৰাঠা দেশ আৰু তাৰ বাহিৰত ইয়াৰ সাম্ৰাজ্য সম্প্ৰসাৰিত কৰে। তাৰ পিছত প্ৰধান শাসকসকলৰ ভিতৰত আছিল পল্লৱ, পূব চালুক্য, কাকতিয়া, বিজয়নগৰ সাম্ৰাজ্য, কুতুব শাহী ৰাজবংশ, নিজাম ৰাজবংশ, ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী আৰু ব্ৰিটিছ ৰাজ।

পূব ঘাটহৈছে উপকূলীয় সমভূমি আৰু পেনেপ্লেইনক পৃথক কৰা এটা মুখ্য বিভাজন ৰেখা। উপকূলীয় সমভূমিবোৰ উপকূলীয় অন্ধ্ৰৰ অংশ। এইবোৰ বেছিভাগ কৃষ্ণ, গোদাৱৰী আৰু পেন্না নদীৰ দ্বাৰা গঠিত বদ্বীপ অঞ্চল। পেনেপ্লেইনচ ৰায়সীমাৰ অংশ। জনসংখ্যাৰ 60% কৃষি আৰু সম্পৰ্কিত কাৰ্যকলাপত নিয়োজিত। চাউল হৈছে ৰাজ্যখনৰ মুখ্য খাদ্য শস্য আৰু মুখ্য খাদ্য। ৰাজ্যখনে মুঠ মাছৰ 10% আৰু ভাৰতৰ মিছা মাছ উৎপাদনৰ 70% ৰো অধিক অৰিহণা যোগায়। খাদ্য সামগ্ৰী, অ-ধাতৱ খনিজ, বস্ত্ৰ আৰু ফাৰ্মাচিউটিকেলৰ দৰে উদ্যোগ খণ্ডহৈছে শীৰ্ষ নিয়োগ প্ৰদানকাৰী। ভাৰতৰ অটো ৰপ্তানিৰ 10% হৈছে স্বয়ংচালিত খণ্ড। ৰাজ্যখনত ভাৰতৰ প্ৰায় এক-তৃতীয়াংশ চুনাপাথরৰ ভাণ্ডাৰ আছে, তেল আৰু প্ৰাকৃতিক গেছৰ ভাণ্ডাৰৰ উপৰিও বেৰিট আৰু ছায়াপথ গ্ৰেনাইটৰ বৃহৎ জমা আছে। [8] তিৰুপতি জিলাৰ শ্ৰীহৰিকোটাৰ প্ৰতিবন্ধক দ্বীপত শ্ৰীহৰিকোটা ৰেঞ্জ (এছএইচএআৰ) নামেৰে জনাজাত সতীশ ধাৱান মহাকাশ কেন্দ্ৰ (এছডিএছচি) হৈছে ভাৰতৰ উপগ্ৰহ উৎক্ষেপণ কেন্দ্ৰ।

ৰাজ্যখনৰ কিছুমান অনন্য সামগ্ৰী হৈছে বানাগানাপাল্লে আম, বান্দাৰ লাড্ডু, কোণ্ডাপল্লী পুতলা, তিৰুপতি লাড্ডু, আৰু ধৰ্মভাৰাম আৰু মছলিপত্তনমত তৈয়াৰ কৰা শাৰী। কুচিপুড়ি হৈছে আনুষ্ঠানিক নৃত্যৰ ৰূপ। অন্নমাচাৰ্য, ক্ষেত্ৰয়, ত্যাগৰাজ আৰু ভদ্ৰকলা ৰামদাসৰ দৰে কৰ্ণাটিক সংগীতৰ বহুতো ৰচয়িতা এই অঞ্চলৰ আছিল। তিৰুপতিৰ ওচৰৰ তিৰুমালা ভেঙ্কটেশ্বৰ মন্দিৰ হৈছে পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ বেছি ভ্ৰমণ কৰা হিন্দু ধৰ্মীয় স্থান। ৰাজ্যখনত বিভিন্ন ধৰণৰ অন্যান্য তীৰ্থকেন্দ্ৰ আৰু প্ৰাকৃতিক আকৰ্ষণ আছে।

ব্যুৎপত্তি সম্পাদনা কৰক

এইটো সংস্কৃত শব্দ অন্ধ্ৰৰ পৰা আহৰণ কৰা হৈছে যাৰ অৰ্থ হৈছে দক্ষিণ। এই ক্ষেত্ৰত কিছুমান জনজাতি আছে যাক 'অন্ধ্ৰ' বুলিও কোৱা হয়। আৰু অতীতত মৌৰ্য বিষয়াসকল, সাতবাহনসকলক অন্ধ্ৰ-ভৃত্য বুলি জনা গৈছিল যাৰ অৰ্থ হৈছে 'দক্ষিণৰ বিষয়া'।

ইতিহাস সম্পাদনা কৰক

টপনিম সম্পাদনা কৰক

সংস্কৃত পাঠ আইতাৰেয়া ব্ৰহ্মা (৮০০-৫০০ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব) অনুসৰি, অন্ধ্ৰ নামৰ লোকৰ এটা দলে যমুনা নদীৰ পাৰৰ পৰা উত্তৰ ভাৰত ত্যাগ কৰি দক্ষিণ ভাৰতত বসতি স্থাপন কৰে। [9] [10] [11] পুৰাণী সাহিত্যত অন্ধ্ৰ, আন্ধ্ৰা-জাতিয়া আৰু অন্ধ্ৰভৰ্ত্য নামেৰে সাতবাহনৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছিল। [12] [13] তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ কোনো মুদ্ৰা বা শিলালিপিত নিজকে অন্ধ্ৰ বুলি উল্লেখ কৰা নাছিল; এয়া সম্ভৱ যে তেওঁলোকৰ জাতিগত কাৰণত বা তেওঁলোকৰ অঞ্চলত অন্ধ্ৰ অঞ্চল অন্তৰ্ভুক্ত হোৱাৰ বাবে তেওঁলোকক অন্ধ্ৰ বুলি কোৱা হৈছিল

প্ৰাৰম্ভিক আৰু মধ্যযুগীয় ইতিহাস সম্পাদনা কৰক

ষোল্লটা বৈদিক মহাজনপদৰ ভিতৰত আসাকা মহাজনপদত অন্ধ্ৰ, মহাৰাষ্ট্ৰ আৰু তেলেংগানা অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। ভাট্টিপ্ৰলু, অমৰাৱতী, ধাৰানিকোটা আৰু ভাদ্দামানুৰ দৰে ঠাইৰ পৰা পোৱা পুৰাতাত্ত্বিক প্ৰমাণে সূচায় যে অন্ধ্ৰ অঞ্চলটো মৌৰ্য সাম্ৰাজ্যৰ অংশ আছিল। অমৰাৱতী হয়তো মৌৰ্য শাসনৰ এটা আঞ্চলিক কেন্দ্ৰ আছিল। সম্ৰাট অশোকৰ মৃত্যুৰ পিছত, মৌৰ্য শাসন খ্ৰীষ্টপূৰ্ব প্ৰায় 200 দুৰ্বল হৈ পৰে আৰু অন্ধ্ৰ অঞ্চলৰ কেইবাখনো সৰু ৰাজ্যৰ দ্বাৰা প্ৰতিস্থাপিত হয়। ব্ৰাহ্মী লিপিৰ প্ৰাৰম্ভিক প্ৰমাণসমূহৰ ভিতৰত এটা, তেলেগুকে ধৰি কেইবাখনো চিত্ৰনাট্যৰ সন্তান ভাট্টিপ্ৰলুৰ পৰা আহিছে য'ত বুদ্ধৰ ধ্বংসাবশেষ থকা এটা ভাণ্ডাৰত স্ক্ৰিপ্টব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।

সাতবাহন ৰাজবংশে খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ১ম শতিকাৰ পৰা খ্ৰীষ্টপূৰ্ব তৃতীয় শতিকাৰ লৈকে ডেক্কান মালভূমিত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছিল। [19] ৰোমান সাম্ৰাজ্যৰ সৈতে ইয়াৰ বাণিজ্যিক সম্পৰ্ক আছিল। [20] পিছৰ সাতবাহনসকলে অমৰাৱতীৰ ওচৰৰ ধাৰানিকোটাক তেওঁলোকৰ ৰাজধানী কৰি তুলিছিল। বৌদ্ধসকলৰ মতে, মহাযানৰ দাৰ্শনিক নাগাৰ্জুন এই অঞ্চলত বাস কৰিছিল। [21] [22] [23] বিজয়পুৰীত ৰাজধানী থকা অন্ধ্ৰ ইক্ষ্বাকুসকলে দ্বিতীয় শতিকাৰ শেষাৰ্ধত কৃষ্ণা নদী উপত্যকাৰ সাতবাহনৰ উত্তৰাধিকাৰী হয়। [24] সালংকাযান সকল আছিল এক প্ৰাচীন ৰাজবংশ যি গোদাৱৰী আৰু কৃষ্ণৰ মাজৰ অন্ধ্ৰ অঞ্চলত ৩০০ ৰ পৰা ৪৪০ খ্ৰীষ্টাব্দলৈ ভেংগী (আধুনিক পেদাভেগী)ত তেওঁলোকৰ ৰাজধানীৰ সৈতে শাসন কৰিছিল। [25] তেলেগু চোলাসকলে বৰ্তমানৰ ৰয়ালসীমাক পঞ্চমৰ পৰা কুদ্দাপা আৰু জম্মালামডুগুৰ পৰা একাদশ শতিকালৈ শাসন কৰিছিল। এৰিকাল মুত্তুৰাজু ধনঞ্জয়া বৰ্মাৰ তেলেগু শিলালিপি, যাক এৰাগুডিপাডু চাচানম বুলি জনা যায়, বৰ্তমানৰ কাডাপা জিলাৰ ৫৭৫ খ্ৰীঃত খোদিত কৰা হৈছিল। এইটো তেলেগু ভাষাৰ আটাইতকৈ পুৰণি লিখিত অভিলেখ।

পঞ্চম আৰু ষষ্ঠ শতিকাত বিষ্ণুকুণ্ডিনাপ্ৰথম ৰাজবংশ আছিল, যি অন্ধ্ৰ, কলিঙ্গ আৰু তেলেংগানাৰ বেছিভাগ অংশত প্ৰভাৱ পেলাইছিল। [27] ভেংগীৰ পূব চালুক্য, যাৰ ৰাজবংশ ৭ম শতিকাৰ পৰা ১১৩০ খ্ৰীষ্টপূৰ্বলৈকে প্ৰায় পাঁচশ বছৰ ধৰি চলিছিল, অৱশেষত চোল ৰাজবংশৰ সৈতে একত্ৰিত হয়। তেওঁলোকে চোল ৰাজবংশৰ সুৰক্ষাৰ অধীনত ১১৮৯ চনৰ খ্ৰীষ্টপূৰ্বলৈকে শাসন অব্যাহত ৰাখিছিল [28] ৰজা ৰাজাৰাজা নৰেন্দ্ৰৰ অনুৰোধত, প্ৰথম তেলেগু কবি হিচাপে বিবেচিত নান্নায়াই 1025 চনৰ খ্ৰীষ্টপূৰ্বত তেলেগুলৈ মহাভাৰতৰ অনুবাদ গ্ৰহণ কৰিছিল।

কাকতিয়াসকলে দ্বাদশ আৰু চতুৰ্দশ শতিকাৰ ভিতৰত প্ৰায় দুশ বছৰ এই অঞ্চল আৰু তেলেংগানাশাসন কৰিছিল। তেওঁলোক দিল্লী চুলতানত পৰাজিত হৈছিল। দিল্লী চুলতানাত দুৰ্বল হোৱাৰ সময়ত মুচুনুৰি নায়ক আৰু বাহামানি চুলতানে দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰিছিল। চতুৰ্দশ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ৰেড্ডি ৰাজ্যই এই অঞ্চলৰ কিছু অংশ শাসন কৰিছিল। তেওঁলোকে কোণ্ডাভেদু ৰ দুৱাৰ আৰু কোণ্ডাপল্লী ৰ দুৱাৰ নিৰ্মাণ কৰিছিল। তেওঁলোকৰ শাসনৰ পিছত, গজপতি আৰু বাহমণি চুলতানসকলে এই অঞ্চলৰ আগতে একেৰাহে এই অঞ্চলত শাসন কৰিছিল আৰু বৰ্তমানৰ বেছিভাগ অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ বিজয়নগৰ সাম্ৰাজ্যৰ অংশ হৈ পৰিছিল।

চতুৰ্দশ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ডেক্কান মালভূমিত বিজয়নগৰ সাম্ৰাজ্যৰ উৎপত্তি হৈছিল। ইয়াক ১৩৩৬ চনত সংগমা ৰাজবংশৰ হৰিহৰা ৰায় প্ৰথম আৰু তেওঁৰ ভাতৃ বুক্কা ৰায়া প্ৰথমে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল যিৱাৰাংগলৰ কাকতিয়াসকলৰ কোষাগাৰ বিষয়া হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল। [33] তেওঁলোকৰ শাসনকালত পেম্মাছানী নায়কসকলে অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ কিছু অংশ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল আৰু বৃহৎ ভাৰাতীয়া সৈন্য আছিল যি ষোড়শ শতিকাত সাম্ৰাজ্যৰ অগ্ৰদূত আছিল। [34] সাম্ৰাজ্যৰ পৃষ্ঠপোষকতাই সূক্ষ্ম কলা আৰু সাহিত্যক কানাড়া, তেলেগু, তামিল আৰু সংস্কৃতভাষাত নতুন উচ্চতা ত উপনীত হ'বলৈ সক্ষম কৰে, আনহাতে কৰ্ণাটিক সংগীত বৰ্তমানৰূপত বিকশিত হয়। [35] এই সময়ছোৱাত নিৰ্মাণ কৰা স্মাৰকসমূহৰ লেপাক্ষী গোটত বিজয়নগৰ ৰজা, দ্ৰাবিড় কলা আৰু শিলালিপিৰ ম্যুৰাল চিত্ৰ আছে। [36] এইবোৰইউনেস্কো বিশ্ব ঐতিহ্য সমিতিৰ অস্থায়ী তালিকাত ৰখা হৈছে।

আধুনিক ইতিহাস সম্পাদনা কৰক

বিজয়নগৰ সাম্ৰাজ্যৰ পৰাজয়ৰ পিছত, কুতুব শ্বাহি ৰাজবংশে অন্ধ্ৰ দেশৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাইছিল। [38] মোগল সাম্ৰাজ্যৰ অধীনত এই অঞ্চল নিজামৰ শাসনলৈ পৰিণত হয়। সোনকালেই নিজামে নিজকে সাৰ্বভৌম শাসক হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে। 1611 চনত, ভাৰতৰ পূব উপকূলৰ মাচুলিপাটিনামত "ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী" নামৰ ইংৰাজী ট্ৰেডিং পোষ্ট স্থাপন কৰা হৈছিল। [39] ঊনবিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে উত্তৰ চিৰকাৰছক ব্ৰিটিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ সৈতে সংযুক্ত কৰা হয় আৰু ইয়াৰ মাদ্ৰাজ প্ৰেচিডেন্সিৰ অংশ হয়। অৱশেষত, এই অঞ্চলটো উপকূলীয় অন্ধ্ৰ অঞ্চল হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে, যাৰ উত্তৰ অংশপিছলৈ উত্তৰঅন্ধ্ৰ নামেৰে জনাজাত আছিল। পিছলৈ নিজামে ব্ৰিটিছসকলক পাঁচটা অঞ্চল প্ৰদান কৰিছিল যিঅৱশেষত ৰয়ালসীমা অঞ্চলত পৰিণত হৈছিল। পলিগাৰ্ছ নামেৰে জনাজাত স্থানীয় মুৰব্বীসকলে 1800 চনত কোম্পানীৰ নিয়মৰ বিৰুদ্ধে বিদ্ৰোহ কৰিছিল, যাক কোম্পানীটোৱে দমন কৰিছিল। [40] ৰাজা বিজয়ৰাম ৰাজে (বিজয়ৰাম ৰাজ) ১৭১১ চনত জেইপুৰ ৰাজ্যৰ পৰা স্বাধীনতা দাবী কৰি এখন সাৰ্বভৌম ৰাজ্য স্থাপন কৰে। ই ববিলি, কুৰুপম, পাৰালাখেমুণ্ডি আৰু জেইপুৰ ৰাজ্যৰ চুবুৰীয়া অধ্যক্ষতা জয় কৰিবলৈ ফৰাচী আৰু ব্ৰিটিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ সৈতে মিত্ৰতা গঠন কৰিছিল। এইটো ব্ৰিটিছৰ সৈতে পৰিছিল আৰু ফলস্বৰূপে পদ্মনাভমৰ যুদ্ধত আক্ৰমণ আৰু পৰাজিত হৈছিল। ইয়াক অন্যান্য অধ্যক্ষতাৰ দৰে উপনদী সম্পত্তি হিচাপে সংযুক্ত কৰা হৈছিল আৰু ১৯৪৯ চনত ভাৰতীয় সংঘত তেওঁলোকৰ অন্তৰ্ভুক্তিলৈকে আছিল।

১৮৫৭ চনৰ ভাৰতীয় বিদ্ৰোহৰ পিছত, ব্ৰিটিছ মুকুটে এই অঞ্চলত শাসন কৰিছিল, ১৯৪৭ চনত ভাৰত স্বাধীন হোৱালৈকে। ১৯১৯ চনত দুগ্গিৰালা গোপালকৃষ্ণায়ৰ নেতৃত্বত চিৰালা আৰু পেৰালাত কোনো কৰ অভিযান নহয়, ১৯২১ চনত আল্লুৰী সীতাৰামা ৰাজুৰ নেতৃত্বত ৰামপা বিদ্ৰোহ, ১৯৩০ চনত ডেণ্ডুলুৰত নিমখ সত্যাগ্ৰহ হৈছে ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰুদ্ধে হোৱা কিছুমান প্ৰতিবাদ। [40] ১৯৪২ চনৰ ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনত অংশগ্ৰহণ কৰাৰ বাবে তংগুটুৰী প্ৰকাশমক গ্ৰেপ্তাৰ কৰি তিনি বছৰৰো অধিক সময়ৰ বাবে কাৰাবাস খাটিব লাগিব। তেওঁ ১৯৪৬-৪৭ চনত মাদ্ৰাজৰ ৰাষ্ট্ৰপতিপদৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল।

১৮৫০ চনত আৰ্থাৰ কটনৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত ডৌলেশ্বৰম বেৰেজে গোদাৱৰী নদীঅৱবাহিকাত অব্যৱহৃত ভূমিক খেতিলৈ আনিছিল আৰু অঞ্চলটোৰ অৰ্থনীতিক ৰূপান্তৰিত কৰিছিল। [43] চাৰ্লছ ফিলিপ ব্ৰাউনে তেলেগুক মুদ্ৰণ যুগলৈ ৰূপান্তৰ িত কৰাত অগ্ৰণী কাম কৰিছিল আৰু ইংৰাজ পাঠকসকলৰ বাবে ভেমানা কবিতাৰ পৰিচয় দিছিল। [44] কান্দুকুৰি বীৰেছালিঙ্গমক তেলেগু নৱজাগৰণ আন্দোলনৰ জনক হিচাপে গণ্য কৰা হয় কিয়নো তেওঁ মহিলাৰ শিক্ষা আৰু বিধৱাসকলৰ পুনৰ বিবাহক উৎসাহিত কৰিছিল আৰু বাল্য বিবাহ আৰু যৌতুক ব্যৱস্থাৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিছিল। [45] কথিত উপভাষা ব্যৱহাৰ কৰা এজন অগ্ৰণী নাট্যকাৰ গুৰাজাদা আপ্পাৰাৱে ১৮৯২ চনত কন্যাচুলকাম নাটকখন লিখিছিল। ইয়াক তেলেগু ভাষাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ নাটক হিচাপে গণ্য কৰা হয়।

স্বাধীনতাৰ পিছত সম্পাদনা কৰক

ভাষিক পৰিচয়ৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি এখন স্বাধীন ৰাজ্য লাভ কৰাৰ প্ৰচেষ্টাত আৰু মাদ্ৰাজ ৰাজ্যৰ তেলেগু ভাষী লোকসকলৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ প্ৰচেষ্টাত, পোটি শ্ৰীৰামুলুৱে 1952 চনত উপবাস কৰি মৃত্যুমুখত পৰে। মাদ্ৰাজ চহৰ খন বিবাদৰ বিষয় হৈ পৰাৰ লগে লগে, ১৯৪৯ চনত জৱাহৰলাল নেহৰু, বল্লভভাই পেটেল আৰু পট্টাভি সীতাৰামায়ৰ সৈতে এখন সমিতি গঠন কৰা হয়। সমিতিখনে পৰামৰ্শ দিছিল যে অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ গঠন কৰিব পাৰি যদিহে অন্ধ্ৰসকলে মাদ্ৰাজ চহৰৰ (বৰ্তমান চেন্নাই] ওপৰত তেওঁলোকৰ দাবী ত্যাগ কৰে। পোট্টি শ্ৰীৰামুলুৰ মৃত্যুৰ পিছত, অন্ধ্ৰ ৰাজ্যৰ তেলেগু ভাষী এলেকাটো ১৯৫৩ চনৰ ১ অক্টোবৰত মাদ্ৰাজ ৰাজ্যৰ পৰা নিৰ্মাণ কৰা হয়, যাৰ ৰাজধানী চহৰ কুৰ্ণুল আছিল। তংগুতুৰী প্ৰকম প্ৰথম মুখ্যমন্ত্ৰী হৈছিল। 1956 চনৰ জেন্টলমেনচুক্তিৰ আধাৰত, ৰাজ্যপুনৰ্গঠন আইনে হায়দৰাবাদ ৰাজ্যৰ চুবুৰীয়া তেলেগু ভাষী এলেকাবোৰক হায়দৰাবাদৰ সৈতে 1 নৱেম্বৰ 1956 তাৰিখে ৰাজধানী হিচাপে একত্ৰিত কৰি অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ সৃষ্টি কৰে।ইণ্ডিয়ান নেচনেল কংগ্ৰেছে (আইএনচি) 1956 চনৰ পৰা 1982 চনলৈ ৰাজ্যখন শাসন কৰিছিল। নীলম সঞ্জীৱ ৰেড্ডী প্ৰথম মুখ্যমন্ত্ৰী হৈছিল। অন্যান্য মুখ্যমন্ত্ৰীসকলৰ ভিতৰত, পি ভি নৰসিংহ ৰাও ভূমি সংস্কাৰ আৰু ভূমি ৰক্ষা আইন ৰূপায়ণ আৰু ৰাজনীতিত নিম্ন বৰ্ণৰ বাবে সংৰক্ষণ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে জনাজাত। [48] ১৯৬৭ চনত সম্পূৰ্ণ হোৱা নাগাৰ্জুন সাগৰ বান্ধ আৰু ১৯৮১ চনত সম্পূৰ্ণ হোৱা শ্ৰীশৈলম বান্ধ হৈছে কিছুমান জলসিঞ্চন প্ৰকল্প, যি ৰাজ্যখনত ধানউৎপাদন বৃদ্ধিত সহায় কৰে।

ভূগোল সম্পাদনা কৰক

ৰাজ্যখনৰ উত্তৰ আৰু পশ্চিমে তেলেংগানা, উত্তৰে ছত্তীশগড়, উত্তৰে উৰিষ্যা, পূবে বংগোপসাগৰ, দক্ষিণে তামিলনাডু আৰু পশ্চিমে কৰ্ণাটক ৰ সীমা আছে। ইয়ানাম জিলা, পুডুচেৰীৰ এটা ছিটমহল কাকিনাডা জিলাৰ সীমান্তৱৰ্তী ৰাজ্যখনত আছে। [69] ইয়াৰ উপকূলীয় অঞ্চল প্ৰায় ৯৭৪ কিলোমিটাৰ (৬০৫ মাইল) আছে, যি ইয়াক দেশৰ দ্বিতীয় দীৰ্ঘতম উপকূলপ্ৰদান কৰে।

পূব ঘাটহৈছে ৰাজ্যৰ ভূগোলৰ উপকূলীয় সমভূমি আৰু পেনেপ্লেইনক পৃথক কৰা এটা মুখ্য বিভাজন ৰেখা। পূব উপকূলীয় সমভূমিত পূব ঘাটলৈকে উপকূলীয় জিলাসমূহৰ এলেকা আছে যিহেতু তেওঁলোকৰ সীমা বংগোপসাগৰৰ সৈতে পৰিৱৰ্তনশীল প্ৰস্থৰ। এইবোৰ বেছিভাগ অংশৰ বাবে, কৃষ্ণা, গোদাৱৰী আৰু পেন্না নদীৰ দ্বাৰা গঠিত বদ্বীপ অঞ্চল। বেছিভাগ উপকূলীয় সমভূমিত তীব্ৰ কৃষিব্যৱহাৰ কৰা হয়। পূব ঘাটবোৰ নিৰন্তৰ আৰু ব্যক্তিগত শাখাবোৰৰ স্থানীয় নাম আছে। ঘাটবোৰ উপকূলৰ দক্ষিণ আৰু চৰম উত্তৰৰ ফালে অধিক স্পষ্ট হৈ পৰে। এইবোৰপাপিকোণ্ডা ৰেঞ্জ, সিংহচল পাহাৰ পৰিসৰ, য়াৰাডা পাহাৰ, নাল্লামালা পাহাৰ, পাপী পাহাৰ, চেশাচালা পাহাৰ আৰু হৰ্ছলী পাহাৰেৰে গঠিত। পূব ঘাটৰ দুটা তোৰণ শাখাৰ দ্বাৰা গঠিত কাডাপা অৱবাহিকা হৈছে এক খনিজ সমৃদ্ধ এলেকা। পেনেপ্লেইনচ, ৰয়ালসীমাৰ কিছু অংশ পূৱফালে আৰু পূৱ ঘাটবোৰ তেওঁলোকৰ পূব সীমা হিচাপে।

উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী সম্পাদনা কৰক

ৰাজ্যখনৰ মুঠ বনাঞ্চল হৈছে 29,784.3 বৰ্গ কিলোমিটাৰ (11,499.8 বৰ্গ মাইল) যাৰ পৰিমাণ হৈছে মুঠ এলেকাৰ 18.28%। [72] পূব ঘাট অঞ্চলত ঘন ক্ৰান্তীয় অৰণ্য আছে, আনহাতে ঘাটবোৰে পেনেপ্লেইনবোৰলৈ পথ প্ৰদান কৰাৰ লগে লগে গছ-গছনি বিৰল হৈ পৰে, য'ত জোপোহা গছ-গছনি অধিক সচৰাচৰ হয়। ৰাজ্যখনত পোৱা গছ-গছনিবোৰ মুখ্যতঃ শুকান পৰ্ণপাতী প্ৰকাৰৰ হয় আৰু ইয়াৰ মিশ্ৰণ হৈছে চেগুন, টাৰ্মিনেলিয়া, ডালবাৰ্জিয়া, টেৰোকাৰ্পাছ, এনোজিচাছ আদিৰ মিশ্ৰণ। ৰাজ্যখনত কিছুমান বিৰল আৰু স্থানীয় উদ্ভিদ আছে যেনে চাইকাচ বেডডোমি, টেৰোকাৰ্পাছ চান্টালিনাছ, টাৰ্মিনেলিয়া পেলিডা, চিজিগিয়াম অলটাৰ্নিফোলিয়াম, শোৰেয়া টালুৰা, শোৰেয়া টুমবুৰ্গিয়া চাইলোটাম নুডাম ইত্যাদি। [73] সাগৰৰ ওচৰৰ মেংগ্ৰোভ অৰণ্য, নিমখ – সহনশীল বন পৰিস্থিতিতন্ত্ৰৰ বাবে কোৰিঙ্গা এক উদাহৰণ। এই বনাঞ্চলসমূহৰ এলেকা হৈছে ৰাজ্যখনৰ স্থানীয় বনাঞ্চলৰ প্ৰায় 9% 582 কিমি2 (225 বৰ্গ মাইল)।

জীৱজন্তুৰ বৈচিত্ৰ্যৰ ভিতৰত আছে বাঘ, পেন্থাৰ, হায়েনা, ক'লা টকা, চীতল, চাম্বৰ, সাগৰীয় কাছ আৰু কেইবাটাও চৰাই আৰু সৰীসৃপ। গোদাৱৰী আৰু কৃষ্ণা নদীৰ এষ্টুৱেৰীবোৰে মাছ ধৰা মেকুৰী আৰু উদৰবোৰক কীষ্ট'ন প্ৰজাতি হিচাপে সমৰ্থন কৰে। [73] ৰাজ্যখনত বহুতো অভয়াৰণ্য, ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান যেনে কৰিঙ্গা, নাগাৰ্জুনসাগৰ-শ্ৰীশৈলম ব্যাঘ্ৰ সংৰক্ষণ, ক'লেৰু পক্ষী অভয়াৰণ্য আৰু নেলাপাট্টু পক্ষী অভয়াৰণ্য আছে।

খনিজ সম্পদ সম্পাদনা কৰক

বিভিন্ন ভূতাত্ত্বিক গঠন থকা ৰাজ্যখনত বিভিন্ন ঔদ্যোগিক খনিজ পদাৰ্থ আৰু নিৰ্মাণ শিল আছে। এইটো ভাৰতত মাইকাৰ জমাত শীৰ্ষত তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে। ৰাজ্যখনত পোৱা খনিজ পদাৰ্থবোৰৰ ভিতৰত আছে চুনাপাথর, মেঙ্গানিজ, এচবেষ্টছ, লো আকরিক, বল মাটি, অগ্নি মাটি, সোণ, হীৰা, গ্ৰেফাইট, ডলোমাইট, কোৱাৰ্টজ, টাংষ্টেন, ষ্টেটিটিক, ফেল্ডস্পাৰ, আৰু চিলিকা বালি। ইয়াত তেল আৰু প্ৰাকৃতিক গেছৰ ভাণ্ডাৰ আছে। ইয়াত ভাৰতৰ চুনাপাথরৰ প্ৰায় এক-তৃতীয়াংশ ভাণ্ডাৰ আছে আৰু ই বেৰিট আৰু ছায়াপথ গ্ৰেনাইটৰ বৃহৎ একচেটিয়া জমাৰ বাবে জনাজাত। [76] ইউৰেনিয়ামৰ সৰ্ববৃহৎ ভাণ্ডাৰ ৱাইএছআৰ জিলাৰ ভেমুলা মণ্ডলৰ তুম্মালাপল্লী গাঁৱত আছে।

জলবায়ু সম্পাদনা কৰক

ভৌগোলিক অঞ্চলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি জলবায়ুযথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হয়। গ্ৰীষ্মকাল মাৰ্চৰ পৰা জুনলৈ থাকে। উপকূলীয় সমভূমিত, গ্ৰীষ্মকালৰ তাপমাত্ৰা সাধাৰণতে ৰাজ্যৰ বাকী অংশতকৈ অধিক হয়, তাপমাত্ৰা 20 ৰ পৰা 41 °চে.(68 আৰু 106 °এফ)ৰ ভিতৰত হয়। জুলাইৰ পৰা ছেপ্টেম্বৰ লৈকে দক্ষিণ-পশ্চিম মৌচুমী বায়ুৰ পৰা ক্ৰান্তীয় বৰষুণৰ বতৰ। অক্টোবৰৰ পৰা ডিচেম্বৰ লৈকে, উত্তৰ-পূব মৌচুমী বায়ুৰ সৈতে বংগোপসাগৰত নিম্ন-চাপ প্ৰণালী আৰু ক্ৰান্তীয় ঘূৰ্ণীবতাহ সৃষ্টি হয়, যাৰ ফলত ৰাজ্যখনৰ দক্ষিণ আৰু উপকূলীয় অঞ্চললৈ বৰষুণ হয়। নৱেম্বৰৰ পৰা ফেব্ৰুৱাৰী লৈকে শীতৰ মাহ। যিহেতু ৰাজ্যখনত এটা দীঘল উপকূলীয় বেল্ট আছে শীতকাল বৰ ঠাণ্ডা নহয়। শীতকালৰ তাপমাত্ৰাৰ পৰিসৰ সাধাৰণতে 12 ৰ পৰা 30 °চে.(54 ৰ পৰা 86 °এফ.) হয়। বিশাখাপত্তনম জিলাৰ লাম্বাচিঙ্গীক "অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ কাশ্মীৰ" বুলি অভিহিত কৰা হয় কিয়নো ইয়াৰ তাপমাত্ৰা 0ৰ পৰা 10 °চে.(32 ৰ পৰা 50 °এফ)ৰ ভিতৰত। ৰাজ্যখনৰ বাবে স্বাভাৱিক বৰষুণ হৈছে 966 মিমি (38.0 ইঞ্চি) আৰু জুন 2020-মে 2021-ৰ বাবে প্ৰকৃত বৰষুণ আছিল 1,191 মিমি (46.9 ইঞ্চি)।

জনগাঁথনি সম্পাদনা কৰক

ভাৰতৰ 2011 চনৰ লোকপিয়লৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি, অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ জনসংখ্যা হৈছে 49,577,103 যাৰ ঘনত্ব 304/কিমি2 (790/বৰ্গ মাইল)। মুঠ জনসংখ্যা গ্ৰাম্য জনসংখ্যাৰ 70.53% আৰু চহৰীয়া জনসংখ্যাৰ 29.47% গঠিত। [2] ৰাজ্যখনত ১৭.০৮% অনুসূচীত জাতি আৰু ৫.৫৩% অনুসূচীত জনজাতিৰ জনসংখ্যা আছে। [81] 0-6 বছৰ বয়সৰ শিশুৰ বয়স 5,222,384, যি হৈছে মুঠ জনসংখ্যাৰ 10.6%। তেওঁলোকৰ ভিতৰত 2,686,453 জন ল'ৰা আৰু 2,535,931 গৰাকী ছোৱালী। 18-23 বছৰ বয়সৰ প্ৰাপ্তবয়স্কৰ বাবে 5,815,865 জন (2,921,284 পুৰুষ, 2,894,581 মহিলা)।

ৰাজ্যখনত প্ৰতি 1000 পুৰুষত 997 গৰাকী মহিলাৰ লিংগ অনুপাত আছে, যি প্ৰতি 1000 ত ৰাষ্ট্ৰীয় গড় 926 তকৈ অধিক। ৰাজ্যখনৰ সাক্ষৰতাৰ হাৰ হৈছে 67.35%। পূৰ্বৰ পশ্চিম গোদাৱৰী জিলাত সৰ্বাধিক সাক্ষৰতাৰ হাৰ 74.32% আৰু পূৰ্বৰ বিজয়নগৰম জিলাত সৰ্বনিম্ন 58.89%। [2] ২০১৮ বৰ্ষৰ মানৱ উন্নয়ন সূচক (এইচডিআই) নম্বৰত ৰাজ্যখন সকলো ভাৰতীয় ৰাজ্যৰ ভিতৰত ২৭ তম স্থানত আছে। [83] ২০২৩ চনৰ ১ জানুৱাৰী লৈকে ৩৯,৯৮৪,৮৬৮ জন ভোটাৰ (১৯,৭৫৯,৪৮৯ জন পুৰুষ, ২০,২২১,৪৫৫ গৰাকী মহিলা আৰু ৩,৯২৪ জন তৃতীয় লিংগ)। কুৰ্ণুল জিলাত সৰ্বাধিক ভোটাৰৰ সংখ্যা হৈছে 1,942,233, আনহাতে এএছআৰ জিলাত সৰ্বনিম্ন 729,085 জন ভোটাৰ আছে।

ভাষা সম্পাদনা কৰক

তেলেগু আৰু উৰ্দু ৰাজ্যখনৰ চৰকাৰী ভাষা। [86] তেলেগু জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৯০% লোকৰ মাতৃভাষা। ৰাজামুন্দ্ৰি অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ সাংস্কৃতিক ৰাজধানী কিয়নো তেলেগু ভাষাৰ শিপা এই অঞ্চলৰ পৰা আহিছে।

তামিল, কানাড়া আৰু ওড়িয়া সীমান্ত-অঞ্চলত কোৱা হয়। লাম্বাদি, কোৱা, চাভাৰা, কোণ্ডা, গদাবা আৰু আন কেইবাটাও ভাষা ৰাজ্যখনৰ অনুসূচীত জনজাতিৰ দ্বাৰা কোৱা হয়। [89] আইআৰএছ কিউ 4, 2019 জৰীপ অনুসৰি 12+ বছৰ বয়সৰ জনসংখ্যাৰ 19% লোকৰ ইংৰাজী পঢ়া আৰু বুজিপোৱাৰ ক্ষমতা আছে।

ধৰ্ম সম্পাদনা কৰক

2011 চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি, ৰাজ্যখনৰ মুখ্য ধৰ্মীয় গোটবোৰ হৈছে হিন্দু (90.89%), মুছলমান (7.30%) আৰু খ্ৰীষ্টান (1.38%)।

পাৰিবাৰিক স্বাস্থ্য সম্পাদনা কৰক

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় পাৰিবাৰিক স্বাস্থ্য জৰীপ (এনএফএইচএছ-5) 2019-21 তথ্যই পাৰিবাৰিক স্বাস্থ্যৰ কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ সূচক প্ৰকাশ কৰিছে। ৰাজ্যখনৰ 85% পৰিয়ালত পকী ঘৰ আছে। 76% পৰিয়ালৰ (59% চহৰীয়া, 83% গ্ৰাম্য) এটা ঘৰ আছে। প্ৰায় সকলো ঘৰতে বিদ্যুৎ সংযোগ আছে। 84% পৰিয়ালে ৰন্ধনৰ বাবে এক পৰিষ্কাৰ ইন্ধন ব্যৱহাৰ কৰে। 22% ত পাইপ যুক্ত পানী আছে। সকলো পৰিয়ালৰ 85% (নগৰঅঞ্চল 97%,গ্ৰাম্য এলেকা 80%) শৌচাগাৰৰ সুবিধা প্ৰাপ্ত কৰে। প্ৰায় সকলো নগৰীয়া পৰিয়ালে (96%) আৰু বেছিভাগ গ্ৰাম্য পৰিয়ালে (89%) মোবাইল ফোন ব্যৱহাৰ কৰে। 96% পৰিয়ালে বেঙ্ক বা ডাকঘৰৰ সঞ্চয় একাউণ্ট ব্যৱহাৰ কৰে। 2014-2019 বৰ্ষত 97% সন্তান জন্ম স্বাস্থ্য কেন্দ্ৰত হৈছিল। ৰাজ্যিক স্বাস্থ্য বীমা আঁচনি (ড. ৱাই.এছ.আৰ. আৰোগ্য শ্ৰী), কৰ্মচাৰী স্বাস্থ্য আঁচনি, ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাস্থ্য বীমা যোজনা (আৰ.এছ.বি.ৱাই.), কৰ্মচাৰীৰ ৰাজ্যিক বীমা আঁচনি (ই.এছ.আই.এছ.), আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ স্বাস্থ্য আঁচনিয়ে কমেও এজন সদস্য আৱৰা 70% পৰিয়ালক সামৰি লয়।

প্ৰশাসনিক বিভাজন সম্পাদনা কৰক

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশত কোষ্টান্ধ্ৰ (উপকূলীয় অন্ধ্ৰ) আৰু ৰয়ালসীমা নামৰ দুটা অঞ্চল আছে। উপকূলীয় অন্ধ্ৰৰ উত্তৰ অংশক কেতিয়াবা পৃথকে উত্তৰান্ধ্ৰ বুলি উল্লেখ কৰা হয়, বিশেষকৈ উন্নয়নৰ অধীনত মাত মাতিবলৈ বিভাজনৰ পিছত।

জিলাসমূহ

মুখ্য প্ৰবন্ধ: অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ জিলাৰ তালিকা

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ জিলাসমূহ

ৰাজ্যখন ক আৰু 26 খন জিলাত বিভক্ত কৰা হৈছে, উত্তৰঅন্ধ্ৰত 6 খন জিলা, কোষ্টান্ধ্ৰ 12 খন জিলা আৰু ৰয়ালসীমা 8 খন জিলাৰে গঠিত। [94]

উত্তৰান্ধ্ৰ:

আল্লুৰী সীথাৰাম ৰাজু

আনাকাপল্লী

পাৰ্বতীপুৰম মান্যম

শ্ৰীকাকুলাম

বিশাখাপত্তনম

বিজয়নগৰম

কোষ্টান্ধ্ৰ:

বাপতলা

ড. বি.আৰ. আম্বেদকাৰ কোনাসীমা

পূব গোদাৱৰী

এলুৰু

গুন্টুৰ

কাকিনাদা

কৃষ্ণ

এনটিআৰ

পালনাডু

প্ৰকচম

শ্ৰী পোট্টি শ্ৰীৰামুলু নেল্লোৰ

পশ্চিম গোদাৱৰী

ৰয়ালসীমা:

অনন্তপুৰ

অন্নমায়া

চিত্তুৰ

ৱাইএছআৰ

কুৰ্ণুল

নন্দিয়াল

শ্ৰী সত্য সাই

তিৰুপতি

সংস্কৃতি সম্পাদনা কৰক

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশত সামগ্ৰীৰ ভৌগোলিক সংকেত (পঞ্জীয়ন আৰু সুৰক্ষা) আইন, 1999 অনুসৰি কৃষি, হস্তশিল্প, খাদ্য আৰু বস্ত্ৰৰ শ্ৰেণীত 17 টা ভৌগোলিক সংকেত আছে। [210] [211] জিআইৰ কিছুমান সামগ্ৰী হৈছে বানাগানাপল্লে আম,[212] বান্দৰ লাড্ডু। [213] কোণ্ডাপল্লী পুতলা, তিৰুপতি লাড্ডু, আৰু ধৰ্মভাৰামত নিৰ্মিত শাৰী, আৰু মছলিপত্তনম।

হস্তশিল্প সম্পাদনা কৰক

মছলিপত্তনম আৰু শ্ৰীকলাহস্তি কালামকাৰী হৈছে ভাৰতত প্ৰচলিত দুটা অনন্য বস্ত্ৰ কলা প্ৰকাৰ। [214] ৰাজ্যখনত অন্যান্য উল্লেখযোগ্য হস্তশিল্প আছে, যেনে দুৰ্গীৰ কোমল চুনাপাথরৰ মূৰ্তি খোদাই। [215] বিশাখাপত্তনম জিলাৰ ইটিকোপ্পাকা ইয়াৰ লাক উদ্যোগৰ বাবে উল্লেখযোগ্য, যিয়ে লেকাৰযুক্ত কাঠৰ পুতলা উৎপাদন কৰে।

সাহিত্য সম্পাদনা কৰক

নান্নায়া, টিক্কানা আৰু য়েৰৰাপ্ৰাগাদাই ত্ৰিমূৰ্তি গঠন কৰে যিয়ে সংস্কৃত মহাকাব্য মহাভাৰতক তেলেগু ভাষালৈ অনুবাদ কৰিছিল। নান্নায়াই সংস্কৃতত অন্ধ্ৰ শব্দ চিন্তামণি নামৰ তেলেগু ব্যাকৰণৰ ওপৰত প্ৰথম গ্ৰন্থ লিখিছিল। [218] পোথানাই শ্ৰী ভাগৱতমক তেলেগুভাষাত শ্ৰীমদ মহা ভাগৱতমু হিচাপে অনুবাদ কৰিছিল। ভেমানা এগৰাকী ভাৰতীয় দাৰ্শনিক আছিল। তেওঁ যোগ, জ্ঞান আৰু নৈতিকতাৰ বিভিন্ন বিষয়ত সৰল ভাষা আৰু স্থানীয় মূৰ্খতা ব্যৱহাৰ কৰি তেলেগু কবিতা লিখিছিল। পতুলুৰি বীৰাব্ৰামন্দ্ৰ স্বামী, এজন ক্লেয়াৰভয়েন্ট আৰু সমাজ সংস্কাৰক, ষোড়শ শতিকাত লিখা ভৱিষ্যতবাণীৰ এখন কিতাপ কালাগনাম লিখিছিল।

কান্দুকুৰি বীৰেশলিঙ্গমৰ পিছত তেলেগু সাহিত্যক অধুনিকা তেলেগু সাহিত্যম (আধুনিক তেলেগু সাহিত্য) বুলি অভিহিত কৰা হয়। তেওঁ গদিয়া টিক্কানা নামেৰে জনাজাত আৰু তেলেগু সামাজিক উপন্যাস সত্যৱতী চৰিতমৰ লেখক আছিল। বিশ্বনাথ সত্যনাৰায়ণক জ্ঞানপীঠ বঁটা প্ৰদান কৰা হৈছিল। শ্ৰী শ্ৰীয়ে তেলেগু সাহিত্যত অভিব্যক্তিবাদৰ নতুন ৰূপ আনিছিল।

উৎসৱসমূহ সম্পাদনা কৰক

সংক্ৰান্তি হৈছে ৰাজ্যজুৰি উদযাপন কৰা মুখ্য উৎসৱ। [222] বিশেষ প্ৰাৰ্থনাৰে ঈদ পালন কৰা হয়। [223] ধৰ্মীয় সীমাৰেখাত অংশগ্ৰহণ কৰি নেল্লোৰৰ বৰা শ্বহীদ দৰগাহত ৰোটটেলা পাণ্ডুগা পালন কৰা হয়।

নৃত্য, সংগীত আৰু চিনেমা সম্পাদনা কৰক

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ ৰাজ্যৰ চৰকাৰী নৃত্য ৰূপ হিচাপে স্বীকৃত সাংস্কৃতিক নৃত্য কুচিপুড়িৰ উৎপত্তি কৃষ্ণা জিলাৰ কুচিপুড়ি গাঁৱত হৈছিল। [9] অন্নমাচাৰ্য, ক্ষেত্ৰয়, ত্যাগৰাজ আৰু ভদ্ৰকলা ৰামদাসৰ দৰে কৰ্ণাটিক সংগীতৰ বহুতো ৰচয়িতা তেলেগু বংশোদ্ভূত আছিল। আধুনিক কৰ্ণাটিক সংগীত ৰচনাকাৰী আৰু গায়ক যেনে ঘন্টাশালা আৰু এম বালামুৰলীকৃষ্ণ তেলেগু বংশোদ্ভূত। তেলেগু চলচ্চিত্ৰ উদ্যোগত বহুতো সংগীত ৰচনাকাৰী আৰু নেপথ্য গায়ক যেনে এছ পি বালাসুব্ৰহমান্যম, পি সুশীলা, এছ জানকী আৰু পি বি শ্ৰীনিভাস ৰ আয়োজন কৰা হৈছিল। ৰাজ্যখনৰ বহুতো গ্ৰাম্য অঞ্চলত লোকগীত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু জনপ্ৰিয়। বুৰা কথা আৰু পলিৰ দৰে প্ৰকাৰবোৰ আজিও সম্পাদন কৰা হয়। [225] হৰিকথা কলাক্ষেত্ৰপাম (বা হৰিকথা)ত কাহিনীটোৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বিভিন্ন গীতৰ সৈতে অন্তৰ্ভুক্ত এটা কাহিনীৰ বৰ্ণনা অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। হৰিকথাৰ উৎপত্তি অন্ধ্ৰত হৈছিল। [226] বুৰা কথা হৈছে এক মৌখিক কাহিনী কোৱাৰ কৌশল যাৰ বিষয়টো হয় এটা হিন্দু পৌৰাণিক কাহিনী বা সমসাময়িক সামাজিক সমস্যা। ৰংস্থলম হৈছে তেলেগু ভাষাৰ এক ভাৰতীয় থিয়েটাৰ, মুখ্যতঃ অন্ধ্ৰ প্ৰদেশত অৱস্থিত। [228] গুৰাজাদা আপ্পাৰাৱে ১৮৯২ চনত কন্যাচুলকাম নাটকখন লিখিছিল, যাক প্ৰায়ে তেলেগু ভাষাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ নাটক বুলি গণ্য কৰা হয়। [229] চি পুল্লায়াক তেলেগু থিয়েটাৰ আন্দোলনৰ জনক বুলি উল্লেখ কৰা হয়।

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ ৰাজ্যিক চলচ্চিত্ৰ, দূৰদৰ্শন আৰু থিয়েটাৰ উন্নয়ন নিগমে উদ্যোগৰ প্ৰচাৰৰ বাবে উদগনি আগবঢ়ায়। [232] চৰকাৰে চলচ্চিত্ৰ উদ্যোগক ভাইজাগক ইয়াৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে গঢ়ি তুলিবলৈ কৈছে। [233] তেলেগু চলচ্চিত্ৰ উদ্যোগে (যাক "টলিউড" বুলি জনা যায়) বছৰি ৩০০ খন চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাণ কৰে, মুখ্যতঃ হায়দৰাবাদত অৱস্থিত, যদিও ভাইজাগত কেইবাখনো চলচ্চিত্ৰৰ দৃশ্যগ্ৰহণ কৰা হয়। [234] চলচ্চিত্ৰ প্ৰযোজক ডি ৰামানাইডুয়ে এজন ব্যক্তিৰ দ্বাৰা প্ৰযোজিত সৰ্বাধিক চলচ্চিত্ৰৰ গিনিছ অভিলেখ গঢ়িছে। [235] ২০০৫, ২০০৬ আৰু ২০০৮ বৰ্ষত তেলেগু চলচ্চিত্ৰ উদ্যোগে ভাৰতত সৰ্বাধিক সংখ্যক চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাণ কৰে, যি বলীউডত নিৰ্মিত চলচ্চিত্ৰৰ সংখ্যাতকৈ অধিক। [236] [237] আৰ আৰ আৰ চলচ্চিত্ৰখনৰ "নাটু নাটু" শ্ৰেষ্ঠ মূল গীতৰ একাডেমী বঁটা আৰু শ্ৰেষ্ঠ মূল গীতৰ গোল্ডেন গ্লোব বঁটা লাভ কৰা ভাৰতীয় চলচ্চিত্ৰৰ প্ৰথম গান হিচাপে পৰিগণিত হয়, লগতে এছিয়াৰ এখন চলচ্চিত্ৰৰ প্ৰথম টো গান যিয়ে পূৰ্বৰ টো জয় লাভ কৰে।

ৰন্ধনপ্ৰণালী সম্পাদনা কৰক

অন্ধ্ৰআহাৰ হৈছে মচলাযুক্ত, টেঙা আৰু মিঠা সোৱাদৰ সংমিশ্ৰণ। অন্ধ্ৰ প্ৰদেশত প্ৰচুৰ পৰিমাণে উৎপাদন কৰা জলকীয়া আৰু তৰকাৰী পাত বোৰ তৰকাৰী, চাটনিৰ বেছিভাগ প্ৰস্তুতিত যথেষ্ট পৰিমাণে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ পাপ্পু বিলাহী, পালেং শাক, গংগুৰা, ৰিজ গৰ্ড আদিৰ সৈতে মিশ্ৰণত দাইল ব্যৱহাৰ কৰি তৈয়াৰ কৰা হয়। তৰকাৰীৰ উপৰিও, পাচলি, সাগৰীয় খাদ্য, মুৰ্গী, মটন আদিৰ সৈতে তামোলৰ ৰস ব্যৱহাৰ কৰি তৈয়াৰ কৰা পুলুচু জনপ্ৰিয়। পাচচাদি, সাধাৰণতে গ্ৰাউণ্ডনাট, ভজা পাচলি, জলকীয়াৰ সংমিশ্ৰণেৰে তৈয়াৰ কৰা পেষ্ট এটা আহাৰত অতি আৱশ্যক। আম, গুজবেৰী, নেমু আদি ব্যৱহাৰ কৰি তৈয়াৰ কৰা আচাৰ। পাপ্পুৰ সৈতে মিশ্ৰণত উপভোগ কৰা হয়। বাটাৰমিল্ক, আৰু দৈ চাউলৰ সৈতে মিহলি কৰা আৰু আহাৰৰ শেষৰ ফালে খোৱাটোৱে শৰীৰক শান্ত কৰে, বিশেষকৈ আগতে মচলাযুক্ত খাদ্য সামগ্ৰী খোৱাৰ পিছত। আৰিছেলু, বুৰেলু, লাড্ডু, আৰু পুথাৰেকুলু হৈছে বিশেষ উৎসৱ আৰু অনুষ্ঠানৰ বাবে তৈয়াৰ কৰা কিছুমান মিঠাই।

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ ఆంధ్ర ప్రదేశ్
— ৰাজ্য —
হায়দ্ৰাবাদত থকা পুৰাতত্ব সংগ্ৰাহলয় হায়দ্ৰাবাদত থকা পুৰাতত্ব সংগ্ৰাহলয়
স্থানাঙ্ক
দেশ	ভাৰত
ৰাজ্য	অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ
জিলাৰ সংখ্যা	13
Established	১ নৱেম্বৰ, ১৯৫৬
ৰাজধানী	হায়দৰাবাদ (de jure) অমৰাৱতী(de facto)
মহানগৰ	বিশাখাপাটনাম
ৰাজ্যপাল	বিশ্বভূষণ হাৰিচন্দন
মুখ্যমন্ত্ৰী	ৱাই এছ জগনমোহন ৰেড্ডী
বিধানসভা (আসন)	Bicameral (২৯৪)
জনসংখ্যা • ঘনত্ব	49,665,533 (10th) • 310 /কিমি^২ (803 /বৰ্গ মাইল)
চৰকাৰী ভাষা	তেলুগু, উৰ্দু
সময় অঞ্চল	ভা.মা.স. (গ্ৰী.মা.স.+০৫:৩০)
মাটিকালি	>160205 km² (61855 sq mi)
ISO 3166-2	IN-AP
ৱেবছাইট	www.ap.gov.in