ৱিকিপিডিয়া

চৰাই

কণী পৰা, ডেউকা থকা, উষ্ণৰক্তী, এবিধ দুঠেঙীয়া মেৰুদণ্ডী প্ৰাণী
(Avesৰ পৰা পুনঃনিৰ্দেশিত)

চৰাইৰ (ইংৰাজী: Bird) বৈজ্ঞানিক সংজ্ঞা হ’ল “কণী পৰা, ডেউকা থকা, উষ্ণৰক্তী, এবিধ দুঠেঙীয়া মেৰুদণ্ডী প্ৰাণী”। সকলো মিলাই বৰ্তমান প্ৰায় ১০,০০০টা প্ৰজাতি, পৃথিৱীৰ সকলো জলবায়ুতে, মেৰু অঞ্চলৰ পৰা এণ্টাৰ্কটিকালৈক, বসবাস কৰা দেখা যায়। চৰাই জাতিৰ আকাৰ ২ ইঞ্চিৰ “হামিং বাৰ্ড” ৰ পৰা প্ৰায় ৯ ফুটৰ ঊট পক্ষীলৈকে হ'ব পাৰে।

চৰাই
সাময়িক পৰিসৰ: Late Jurassic–Recent, ১৫০–০ নিযুত বছৰ
The diversity of modern birds.
বৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজন e
অধিজগৎ: সংকোষকেন্দ্ৰী
ৰাজ্য: প্ৰাণী
পৰ্ব: পৃষ্ঠদণ্ডী
ক্লেড: Avialae
শ্ৰেণী: Aves
Linnaeus, 1758[1]
Subclasses

And see text

আধুনিক চৰাই সমূহৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্য হ’ল, ডেউকা, ঠোঁট, টান-খোলাৰ কণী পৰা, চাৰি-কোঠালিৰ হৃদযন্ত্ৰ তথা উচ্চ পাচন-হাৰ (metabolic rate)। চৰাইৰ সকলো প্ৰজাতিৰে ডেউকা আছে। চৰাইৰ ডেউকা প্ৰকৃততে ইয়াৰ আগঠেঙৰ ৰূপান্তৰিত ৰূপ। উৰিব নোৱাৰা চৰাইৰ উদাহৰণ হ’ল, ৰেটিটছ (ratites), পেংগুইন (penguins) আৰু নানা দ্বীপবাসী চৰাই সমূহ। চৰাইৰ পাচন-যন্ত্ৰ তথা শ্বাসযন্ত্ৰও উৰিবৰ বাবে বিশষভাৱে ৰূপান্তৰিত হৈছে। চৰাইৰ বহুতো প্ৰাজাতিয়ে বহু দীঘলীয়া দুৰত্ব অতিক্ৰম কৰি পৰিভ্ৰমণ কৰে। চৰাই সামাজিক জীৱ। নানা ধৰণৰ সংকেত তথা মাতেৰে পৰস্পৰে পৰস্পৰৰ লগত যোগাযোগ স্থাপন কৰিব পাৰে।

ক্ৰমবিৱৰ্তন

সম্পাদনা কৰক

জীৱাশ্ম আৰু জৈৱ প্ৰমাণ সমূহৰ আধাৰত বিজ্ঞানীসকলে প্ৰাচীন জুৰাচিক যুগৰ থেৰ’পড ( Theropod) ডাইন’ছৰৰ পৰাই ক্ৰমান্বয়ে ৱিৱৰ্তন ঘটি চৰাইৰ উৎপত্তি হৈছে বুলি গণ্য কৰে। চৰাইৰ উৎপত্তি আজিৰ পৰা ১৫০-২০০ মিলিয়ন বছৰ আগতে হৈছে বুলি ঠাৱৰ কৰা হৈছে।

ফ্ৰান্সিছ উইলোগবী ( Francis Willughby) আৰু জন ৰে ( John Ray) নামৰ বিজ্ঞানী দুগৰাকীয়ে পোনপ্ৰথমে ১৬৭৬ চনত “অৰ্নিথ’লজী’’(Ornithologiae) ত চৰাইৰ বৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজন আগবঢ়াইছিল[2] কেৰ’লাছ লিনিয়াছ ( Carolus Linnaeus) এ ১৭৫৮ চনত এই শ্ৰেণীবিভাজন সংশোধিত ৰূপত প্ৰকাশ কৰে।

আধনিক চৰাইসমূহ মূলত নিঅৰনিথিছ ( Neornithes) বিভাগটোৰ আন্তৰ্ভুক্ত, ইয়াৰে দুটা বিভাজন আছে। পেলিঅগনেথি ( Palaeognathae), য’ত উৰিব নোৱাৰা চৰাইৰ প্ৰজাতি সমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে , যেনে- ৰেটিটছ আৰু নিঅ'গনেথি ( Neognathae), য’ত অন্য সকলো চৰাইক সামৰা হৈছে।

শ্ৰেণীবিভাজন

সম্পাদনা কৰক

পৃথিৱীৰ সকলো ঠাইতে পক্ষী বা চৰাই দেখিবলৈ পোৱা যায়। প্ৰাচীন যুগৰ প্ৰাণীবোৰৰ তুলনাত্মক শাৰীৰবিজ্ঞান আৰু জীৱাশ্মবোৰ অধ্যয়ন কৰি প্ৰাণীবিদসকলে পক্ষীবোৰ সৰীসৃপৰ পৰা উৎপত্তি হৈছে বুলি একমত হৈছে। চৰাই আৰু সৰীসৃপবোৰে বহুক্ষেত্ৰতে সাদৃশ্য দেখুৱাই বাবে হাক্স্‌লেই ইহঁতক কশেৰুকী প্ৰাণীৰ অন্তৰ্গত চৌৰ’পছিডা (sauropsida) নামৰ অতিগোত্ৰত (Superclass) অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছিল। তদুপৰি হাক্সলেই পক্ষীবোৰক মহামান্বিত সৰীসৃপ বুলি অভিহিত কৰিছিল। চৰাইবোৰ হ’ল দ্বিপদী তথা পাখিযুক্ত প্ৰাণী। ইহঁতবোৰ মেছ’য’ইক যুগৰ অৰনিথিছিয়া বৰ্গৰ সৰীসৃপৰ পৰা উৎপত্তি হৈ বৰ্তমান যুগৰ পক্ষীবোৰলৈ ক্ৰ’ম’বিকশিত হৈছে। ক্ৰম’বিকাশৰ ধাৰাত চৰাইবোৰ সৰীসৃপতকৈ উচ্চখাপৰ আৰু স্তন্যপায়ী প্ৰাণীতকৈ নিম্নখাপৰ। দেখা গৈছে যে আধুনিক যুগৰ চৰাইবোৰ প্ৰকৃততে ক্ৰিটেছিয়াছ যুগৰ প্ৰাৰম্ভিক সময়তহে আৱিৰ্ভাব হৈছিল। সৰীসৃপৰ ক্ৰ’মবিকাশ হওঁতে বহু সময়ৰ প্ৰয়োজন হৈছিল; যিহেতু এই পৰিৱৰ্তনে দেহৰ আৰু দেহক্ৰিয়াৰ প্ৰায় সকলোখিনি স্পৰ্শ কৰিছে। এই ক্ৰম’বিকাশৰ ধাৰাত শীতলৰক্তী সৰীসৃপৰ উষ্ণৰক্তী চৰাইলৈ পৰিৱৰ্তন, লাওঁখোলাৰ হাড়সমূহৰ সংযোজন, পুচ্ছাংশৰ দেহাংশলৈ পৰিৱৰ্তন, বাতিল হাড়ৰ (Pneumatic bone) উৎপত্তি, কশেৰুকাৰ সংযোজনৰ ফলত ছিনছেক্ৰাম নামৰ হাড়ৰ সৃষ্টি আদিয়েই প্ৰধান পৰিৱৰ্তন। উষ্ণৰক্তী, দ্বিপদী, অগ্ৰপদখন উৰণ কাৰ্যত সহায় কৰিবলৈ ডেউকালৈ ৰূপান্তৰণ, গ্ৰন্থিবিহীন ছাল আৰু পাখিৰে আবৃত শৰীৰযুক্ত প্ৰাণীবোৰকে চৰাই বোলা হয়। IUCN ৰ তথ্য মতে বৰ্তমান পৃথিৱীত 10,400 তকৈও অধিক প্ৰজাতিৰ চৰাই আছে।

উপশ্ৰেণী (Subclass) নিঅৰনিথিছৰ বিভিন্ন ভাগ সমূহ তলত দিয়াৰ দৰে--.

উপশ্ৰেণী নিঅৰনিথিৰ দুটা মূল উচ্চবৰ্গ (Superorder)–

উচ্চবৰ্গ পেলিঅগনেথি : এই উচ্চবৰ্গৰ অধীনত দুটা বৰ্গ আছে য’ত মুঠতে ৪৯ বিধ প্ৰজাতি অন্তৰ্ভুক্ত। বৰ্গ দুটা হ'ল -

উচ্চবৰ্গ নিঅগনেথি: এই উচ্চবৰ্গত ২৭টা বৰ্গ আৰু সৰ্বমুঠ দহহাজাৰ প্ৰজাতি অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। এই বৰ্গসমূহ হ’ল-

  • এনছেৰিফৰমিছ (Anseriformes)—waterfowl
  • গেলিফৰমিছ (Galliformes)—fowl
  • কেৰেদ্ৰিফৰমিছ (Charadriiformes)—gulls, button-quails, plover
  • গেভিফৰমিছ (Gaviiformes)—loons
  • প'ডিচিপেডিফৰমিছ (Podicipediformes)—grebes
  • প্ৰচেলেৰিফৰমিছ (Procellariiformes)—albatross,petrels
  • স্ফেনিশ্চিফৰমিছ (Sphenisciformes)—পেংগুইন
  • পেলিকানিফৰমিছ (Pelecaniformes)—পেলিকান
  • ফেইটন্তিফৰমিছ (Phaethontiformes)—tropicbirds
  • চিক'নিফৰমিছ (Ciconiiformes)—stork
  • কেথেৰ্টিফৰমিছ (Cathartiformes)—নতুন বিশ্বৰ শগুণ
  • ফণিক'প্টেৰিফৰমিছ(Phoenicopteriformes)—ফ্লেমিংগ'
  • ফেলকনিফৰমিছ (Falconiformes)—ঈগল, ফেলকন
  • গ্ৰুচিফৰমিছ (Gruiformes)—Crane
  • টেৰ'ক্লিদিফৰমিছ (Pteroclidiformes)—sandgrouse
  • কলোম্বিফৰমিছ (Columbiformes)—কপৌ, পাৰ
  • শ্চিটাচিফৰমিছ (Psittaciformes)—ভাটৌ
  • কুকুলিফৰমিছ (Cuculiformes)—কুলি চৰাই
  • অপিস্থকমিফৰমিছ (Opisthocomiformes)—হোৱাটজিন (hoatzin)
  • স্ত্ৰিগিফৰমিছ (Strigiformes)—ফেঁচা
  • কেপ্ৰিমুলগিফৰমিছ (Caprimulgiformes)—nightjar
  • এপ'ডিফৰমিছ (Apodiformes)—ছুইফ্ট আৰু হামিংবাৰ্ড
  • ক"ৰাচিফৰমিছ (Coraciiformes)—মাছোৰোকা
  • পিচিফৰমিছ (Piciformes)-কাঠোৰোকা
  • ত্ৰগ'নিফৰমিছ (Trogoniformes)—trogons
  • ক'লিফৰমিছ (Coliiformes)—mousebirds
  • পেচ্চেৰিফৰমিছ (Passeriformes)—passerines

বিতৰণ

সম্পাদনা কৰক

চৰাই বিশ্বৰ আটাইকেইখন মহাদেশতে পোৱা যায় যদিও আটাইতকৈ বেছি বৈচিত্ৰতা দেখা যায় বিষুৱীয় (tropical ) অঞ্চল সমূহত।[3]

 
মানুহৰ কাৰ্য-কলাপৰ ফলস্বৰূপে ঘৰচিৰিকাৰ বিতৰণ শেহতীয়াকৈ যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে[4]

পূৰ্বতে ধাৰণা কৰা হৈছিল যে বিষুৱীয় অঞ্চলত এই বৈচিত্ৰতাৰ কাৰণ হ'ল তুলনামূলক ভাৱে বেছি speciation হাৰ: অৱশ্যে শেহতীয়া তথ্যই দেখুৱাইছে যে বিষুৱীয় অঞ্চলৰ উচ্চ অক্ষাংশৰ লগে লগে নতুন প্ৰজাতিৰ সৃষ্টিও বৃদ্ধি পায় আৰু সেয়ে বিলুপ্তিকৰণ ( extinction) ৰ হাৰেও বৈচিত্ৰতাৰ ওপৰত ঋণাত্মক প্ৰভাৱ পেলাব নোৱাৰে।[5] এক বুজনসংখ্যক চৰায়ে সাগৰতো বসবাসৰ বাবে নিজকে অভিযোজিত কৰি ল'ব পাৰিছে। আনকি কিছুমান সাগৰীয় চৰাইৰ প্ৰজাতি কেৱল প্ৰজননৰ বাবেহে পাৰলৈ আহে বুলি জনা যায়।[6]

মানুহে সংস্থাপন (introduce) কৰা অনেক ঠাইতো নতুন প্ৰজাতি সমূহে প্ৰজনন কৰি আবাদী গঠন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। ইয়াৰে কিছুমান উদ্দেশ্যপূৰ্ণভাৱে কৰা হৈছে, যেনে - Ring-necked Pheasant', নামৰ চৰাইৰ প্ৰজাতিটৌ সমগ্ৰ বিশ্বৰ বিভিন্ন ঠাইত game bird হিচাপে সংস্থাপন কৰা হৈছে। .[7] অন্যান্য কিছুমান সংস্থাপন আকস্মিক ঘটনাক্ৰমেও (accidental)হয়, যেনে গড়ালৰ পৰা মুক্ত হৈ উত্তৰ আমেৰিকাৰ কেইবাখনো চহৰত সংস্থাপিত হোৱা বন্য Monk Parakeet,[8]কেইবাখনো ঠাইলৈ বিস্তাৰিত হোৱা Cattle Egret,[9] Yellow-headed Caracara,[10] আৰু Galah ইত্যাদি[11]চৰাইৰ প্ৰজাতিয়ে মূল বিস্তৃতিতকৈ বহু বেছি প্ৰসাৰতা লাভ কৰিছে।

সাধাৰণ লক্ষণ

সম্পাদনা কৰক
  1. পক্ষীবোৰ দ্বিপদী, ঠোঁটযুক্ত আৰু উষ্ণৰক্তী প্ৰাণী।
  2. ইহঁতৰ শৰীৰটো পাখিৰে আবৃত।
  3. দেহটো মহুৰা আকৃতিৰ আৰু ইয়াক মূৰ, ডিঙি, দেহাংশ আৰু নেজ অংশত ভগাব পাৰি।
  4. অগ্ৰপদ দুখন ডেউকালৈ ৰূপান্তৰিত হৈছে। প্ৰত্যেক ডেউকাতে তিনিটাকৈ নখবিহীন আঙুলি থাকে আৰু উৰিবৰ বাবে কিছুমান বিশেষ পাখি থাকে।
  5. পশ্চাৎপদ বা ঠেং দুখন খোজ কাঢ়িবলৈ, গছৰ ডালত খামুচি ধৰিবলৈ আৰু কোনো বস্তু ধৰিবলৈ আৰু সাঁতুৰিবলৈও ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ঠেং দুখনত চাৰিটাকৈ নখযুক্ত আঙুলি থাকে।
  6. ইহঁতৰ ঠোঁট আৰু নখৰ ওপৰত এখন কঠিন আৱৰণ থাকে তথা ঠেঙৰ এটা অংশত বাকলি থাকে।
  7. ইহঁতৰ দাঁত নেথাকে।
  8. পক্ষীৰ ছালত ঘৰ্ম গ্ৰন্থি নেথাকে কিন্তু নেজৰ ওপৰফালে তৈল গ্ৰন্থি বা প্ৰিন গ্ৰন্থি নামৰ এটা বিশেষ ধৰণৰ গ্ৰন্থি থাকে।
  9. চৰাইৰ বহিঃকংকালবোৰ অধিচৰ্মীয়। এইবোৰ হ’ল – পাখি. ঠেঙত থকা বাকলি, আঙুলিত থকা নখ আৰু ঠৌঁটৰ আৱৰণ।
  10. উৰণক্ৰিয়াৰ সহায়ক হ’বলৈ ইহঁতৰ বক্ষপেশীবোৰ শক্তিশালী আৰু পূৰ্ণবিকশিত।
  11. অন্তঃকংকালতন্ত্ৰৰ হাড়বোৰ পাতল আৰু ভিতৰফালে স্পঞ্জৰ নিচিনা যদিও যথেষ্ট দৃঢ় আৰু টান।
  12. ইহঁতৰ ৰাজহাড়ডাল চুটি। কশেৰুকাবোৰ বিষমগৰ্তী (Heterocoelous) আৰু এইবোৰত অধিপ্ৰবৰ্ধ (Epiphysis) নেথাকে।
  13. গ্ৰীৱা কশেৰুকাবোৰত গ্ৰীৱা কামিহাড় থাকে।
  14. কেইডালমান বক্ষ কামিহাড় সম্পূৰ্ণৰূপে জোৰা লগা।
  15. পিছৰ ফালৰ কেইডালমান বক্ষ কশেৰুকা, কঁকাল অঞ্চলৰ কশেৰুকা আৰু সম্মুখৰ ফালৰ কেইটামান পুচ্ছ কশেৰুকা লগ লাগি ছিনছেক্ৰাম (Synsacrum) নামৰ হাড় এটুকুৰাৰ সৃষ্টি হৈছে।
  16. নেজৰ শেষৰ পিনৰ তিনি চাৰিটা কশেৰুকা লগ লাগি নাঙলৰ ফালৰ (Plough share) নিচিনা পাইগ’ষ্টাইল (Pygostyle) নামৰ হাড় এটুকুৰাৰ সৃষ্টি হৈছে।
  17. কামিহাড়বোৰৰ ৰাজহাড়ৰ লগত লগ লাগিবলৈ দুটাকৈ সন্ধিমুখিকা মূৰ থাকে আৰু এছটাকৈ অংকুশী প্ৰৱৰ্ধ (Uncinate process) থাকে।
  18. ইহঁতৰ উৰোস্থিডাল (Sternum) যথেষ্ট বহল। উৰোস্থিৰ অংকীয় প্ৰদেশত থকা দীঘল তৰীদলত (Keel) উৰণ পেশী সংযুক্ত হৈ থাকে।
  19. ইহঁতৰ বক্ষ চক্ৰ (Pectoral girdle) শক্তিশালী আৰু ইয়াৰ কোৰাকইড (Coracoid) হাড়ডাল তৰোৱাল সদৃশ। বক্ষ চক্ৰৰ দুয়োফালৰ অংশ দৃঢ় ভাৱে লগ লাগি থাকে আৰু উৰণৰ সময়ত ই ডেউকাদুখনৰ ধৰণী (Fulcrum) হিচাপে কাম কৰে।
  20. ইহঁতৰ জক্ৰক বা ক্লেভিকল্‌ (Clavicle) আৰু আন্তঃজক্ৰক বা ইণ্টাৰ ক্লেভিকল (Interclavicle) নামৰ হাড় দুডাল সংযুক্ত হৈ V আকৃতিৰ ফাৰকুলা (Fercula) নামৰ হাড়ডাল সৃষ্টি কৰিছে।
  21. ইহঁতৰ দূৰৱৰ্তী মনিবন্ধিকা বা কাৰ্পেল (Carpal) আৰু কৰভাস্থি বা মেটাকাৰ্পেল (Metacarpal) লগ লগ লাগি কাৰ্পোমেটাকাৰ্পেল (Carpometacarpal) নামৰ বিশেষ ধৰণৰ হাড়ৰ সৃষ্টি কৰিছে।
  22. নিকটৱৰ্তী টাৰ্ছেল (Tarsels) হাড়বোৰ টিবিয়াৰ (Tibia) লগত সংযুক্ত হৈ টিবিঅ’টাৰ্ছাছ (Tbio tarsus) হাড়ৰ সৃষ্টি হৈছে।
  23. দূৰৱৰ্তী টাৰ্ছেলে দ্বিতীয়, তৃতীয় আৰু চতুৰ্থ মেটাটাৰ্ছেলৰ (Metatarsals) লগত লগ লাগি টাৰ্ছো মেটা টাৰ্ছেছ (Tarso metatarses) হাড়ৰ সৃষ্টি কৰিছে।
  24. এটা অক্সিপিটেল কণ্ডাইলেৰে সৈতে পক্ষীৰ লাওঁখোলাটো এককণ্ডী (Monocodylic)। লাওঁখোলাৰ লগত সংযুক্ত হাড়বোৰৰ অকল অধোহনু (Mandible), কোৱাৰ্ডেট (Quadrate), কলুমেলা (Columella) আৰু হায়ইড অস্থিহে লৰা চৰা কৰিব পাৰে।
  25. হাওঁফাওঁৰ দ্বাৰা শ্বসন কাৰ্য সম্পাদন কৰে। চৰাইৰ হাওঁফাওঁটো সোপোকা (Spongy) আৰু প্ৰসাৰণ – ক্ষমতাহীন। হাওফাওঁটো কামিহাড়বোৰৰ ফাকে ফাকে সোমাই থাকে। হাওঁফাওৰ পৰা কিছুমান বায়ুথলী Air sacs) ওলাই বায়ুগুহিকাৰ মাজত সোমাই থাকে।
  26. শ্বাসনলী (Trachea) আৰু শ্বসনী (Brochus) দুটাৰ সংগম স্থলিত থকা ছাইৰিন্সৰ (Syrinx) পৰা চৰাইৰ মাত সৃষ্টি হয়। চৰাইৰ স্বৰযন্ত্ৰ (Larynx) বা স্বৰতন্তু (Vocal cord) নেথাকে।
  27. পক্ষীৰ পাচন তন্ত্ৰৰ গ্ৰাসনলীৰ কিছু অংশ ডাঙৰ হৈ টোটোলা বা ক্ৰপৰ (Crop) সৃষ্টি হৈছে। পাকস্থলীটো এটা গ্ৰন্থিময় প্ৰভেনট্ৰিকুলাছ (Proventriculus) আৰু শক্তিশালী পেষণীত বিভবিভক্ত।
  28. ক্ল’আকা বা অৱস্কৰ গুহা আছে আৰু ই তিনিটা কোঠাত বিভক্ত।
  29. হৃদযন্ত্ৰটো চাৰিটা কোঠাত বিভক্ত। ইহঁতৰ অকল সোঁ ধমনীয় ধনুহে (Aortic arch) থাকে। বাওঁ ধমনীয় ধনু নেথাকে।
  30. ইহঁতৰ লোহিত ৰক্তকণিকাবোৰ ডিম্বাকৃতিৰ, উভয়োত্তল আৰু কোষকেন্দ্ৰযুক্ত।
  31. ইহঁতৰ বৃক্ক নিৰ্বাহিকা তন্ত্ৰ অৱশেষী। বৃক্কটো তিনিটা অংশত বিভক্ত আৰু মেটানেফ্ৰিক প্ৰকৃতিৰ।
  32. চৰাইৰ প্ৰমস্তিষ্ক গোলাৰ্ধ আৰু অনুমস্তিষ্ক যথেষ্ট ডাঙৰ। নেত্ৰপালি (Optic lobe) দুটা মস্তিষ্ক উভয় পাৰ্শ্বীয় দিশত অৱস্থিত।
  33. ইহঁতৰ 12যোৰ কপালীয় স্নায়ু থাকে।
  34. চৰায়ে ৰেচন কাৰ্যৰ দ্বাৰা ইউৰিক এচিড বৰ্জন কৰে আৰু সেয়েহে ইহঁতক ইউৰিক’টেলিক প্ৰাণী বুলি কোৱা হয়।
  35. কৰ্ণত অকল কলুমেলা অৰিছ (Columella auris) নামৰ এটুকুৰা হাড় থাকে।
  36. চৰাইবিলাকৰ মাত্ৰ বাওঁ ডিম্বাশয় আৰু ডিম্বনলী থাকে।
  37. ইহঁতৰ নিষেচন অভ্যন্তৰীণ। নিষেচিত কণীবোৰক উমনি দিলেহে পোৱালি জগে।
  38. বিদলন (Cleavage) অংশভাজী বা মেৰ’ব্লাষ্টিক (Meroblastic)।
  39. জনকীয় যতন (Parental care) দেখুৱায়। ইহঁতে কণি আৰু পোৱালিক সুৰক্ষা দিয়ে।
  40. পক্ষীবিলাক দ্বিলিংগী আৰু বেছি ভাগৰে লৈংগিক দ্বিৰূপতা (Sexual dimorphism) সুস্পষ্ট।

ক্ৰম'জ'ম

সম্পাদনা কৰক

চৰাই দুই লিংগৰ হয়ঃ পুৰুষ আৰু স্ত্ৰী। চৰাইৰ লিংগ নিৰ্ধাৰণ হয় Z আৰু W ক্ৰম'জমৰ আধাৰত, আনহাতে স্তন্যপায়ী প্ৰাণীৰ ক্ষেত্ৰত লিংগ নিৰ্ধাৰণ হয় XY ক্ৰম'জ'মৰ দ্বাৰা। পুৰুষ চৰাইৰ দুডালকৈ Z ক্ৰম'জ'ম থাকে (ZZ), আনহাতে স্ত্ৰী চৰাইৰ এডাল W ক্ৰম'জ'ম আৰু এডাল Z ক্ৰম'জ'ম থাকে (WZ)।[12]

প্ৰায় সকলো চৰাইৰ ক্ষেত্ৰতে, চৰাইটোৰ লিংগ নিৰ্ধাৰণ হয় নিষেচনৰ (ferilization) সময়ত। শেহতীয়াকৈ প্ৰকাশিত এক গৱেষণাৰ মতে অষ্ট্ৰেলিয়াৰ ব্ৰাছ টাৰ্কী (Australian Brush Turkey) চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত লিংগ নিৰ্ধাৰণ উমনি দিয়া সময়ৰ তাপমাত্ৰাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। এইবিধ চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত অধিক উষ্ণতাত স্ত্ৰী-পুৰুষ লিংগীয় অনুপাত বাঢ়ি যোৱা পৰিলক্ষিত হয়।[13]

ডেউকা

সম্পাদনা কৰক

ডেউকা চৰাইৰ এটা প্ৰধান বৈশিষ্ট্য। ই চৰাইক উৰাত সহায় কৰে। তদুপৰি ডেউকাই চৰাইক প্ৰজনন কালত প্ৰদৰ্শন (display),পৰিৱেশত মিলি পৰাত (camouflage) আৰু যোগাযোগ (signaling) ত সহায় কৰে। [12] বেলেগ বেলেগ কাৰ্য্ডেয সমাধা কৰাৰ উদেশ্যে ডেউকাও ভিন্ন প্ৰকাৰৰ হোৱা দেখা যায়। ডেউকা প্ৰকৃততে ছালৰে এটা বৃদ্ধি (epidermal growth) আৰু সেয়ে ই ছালৰ লগত লাগি থাকে। পাখিসমূহৰ বাহ্যিক গঠন আৰু বিন্যাস (arrangement) ক plumage বুলি কোৱা হয়। ই প্ৰজাতি আৰু লিংগ ভেদে বেলেগ বেলেগ হয়। [14][15]

প্লুমেজ (Plumage)

সম্পাদনা কৰক

চৰাইৰ প্লুমেজ অৰ্থাৎ পাখিৰ ৰং, বিন্যাস (arrangement) আৰু সজ্জা (pattern) নিয়মীয়াকৈ সলনি (moult) কৰে। প্ৰজননৰ পিছত চৰাইৰ প্লুমেজ সলনি হ'লে ইয়াক 'non-breeding" plumage বুলি কোৱা হয়।[16] সাধাৰণতে প্ৰয়ভাগ চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত 'Moulting' বছৰেকত এবাৰ হয়। অৱশ্যে কিছুমান প্ৰজাতিৰ ক্ষেত্ৰত ই বছৰত দুবাৰ আৰু ডাঙৰ আকাৰৰ মাংসভোজী চৰাই (birds of prey)ৰ ক্ষেত্ৰত ই কেইবাবছৰৰ মূৰত এবাৰকৈ হয়। 'Moulting' ৰ প্ৰক্ৰিয়া প্ৰজাতি ভেদে ভিন্ন হয়। পেচ্ছেৰাইন (passerine) অৰ্থাৎ পেচ্ছেৰিফৰমিছ (Passeriformes) বৰ্গৰ অন্তৰ্গত চৰাই সমূহৰ ডেউকাৰ পাখি সমূহ (flight feather) ভিতৰৰ পৰা এডাল এডালকৈ সৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। [17] হাঁহজাতীয় অন্য কিছুমান চৰায়ে আকৌ একেবাৰতে ডেউকাৰ গোটেইবোৰ পাখি সৰায় আৰু কিছুসময়ৰ বাবে উৰিব নোৱাৰা হৈ পৰে। [18]

বাহ সজাৰ আগে আগে প্ৰায়ভাগ মাইকী চৰায়ে পেটৰ পাখিবোৰ সৰাই বুকুত এটা অঞ্চল পাখিবিহীন কৰি তোলে, এই অংশটোক 'brood patch' বুলি কোৱা হয়। সেই অংশত তেজ চলাচলৰ বাবে ষথেষ্ট ধমনী থাকে আৰু ই চৰাইজনীক উমনি দিয়াত সহায় কৰে। [19]

 
Red Lory দেহ চাফা (preening) কৰি থকা অৱস্থাত

চৰাইৰ পাখিসমূহক যত্নৰ প্ৰয়োজন। সেয়ে চৰায়ে নিয়মীয়াকৈ দিনৰ প্ৰায় ৯% সময় পাখি সমূহ চাফা কৰাত ব্যয় কৰে। [20] ইহঁতে ঠোঁটৰ সহায়ত পাখিত লাগি থকা ধূলি বা বস্তু আঁতৰায়। তদুপৰি 'uropygial gland' এ নিঃসৰণ কৰা আঠাজাতীয় ৰস (waxy secretion)ৰ ব্যৱহাৰ কৰি পাখিৰ নমনীয়তা (fexibility) অটুট ৰাখে আৰু অন্যান্য ক্ষতিকৰ অনুজীৱসমূহৰ পৰা প্ৰতিৰক্ষা দিয়ে। [21]

উৰণ ক্ষমতা

সম্পাদনা কৰক

অন্যান্য মেৰুদণ্ডী প্ৰাণী সমূহৰ পৰা ব্যতিক্ৰমী বৈশিষ্ট্য হ'ল প্ৰায়ভাগ চৰায়ৈ উৰিব পাৰে। উৰণ ক্ষমতা প্ৰজনন, খাদ্য আহৰণ (feeding) আৰু ভক্ষক (predator)ৰ পৰা ৰক্ষা পোৱাৰ বাবে ব্যৱহৃত হয়। [12] ডেউকাৰ আকাৰ আৰু আকৃতিয়ে চৰাইৰ উৰাৰ ধৰণ নিৰ্ণয় কৰে।

আচৰণ

সম্পাদনা কৰক

প্ৰায়ভাগ চৰায়ে দিবাচৰ (diurnal), কিন্তু ইয়াৰ ব্যতিক্ৰমো নোহোৱা নহয়। উদাহৰণস্বৰূপে ফেঁচা ( owl) নাইটঝাৰ (nightjar) আদি নিশাচৰ আৰু সাগৰীয় চৰাই যেনে ৱেডাৰ (wader) জাতীয় চৰায়ে দিন-ৰাতিৰ বিচাৰ নকৰাকৈ জোৱাৰ (tide)ৰ সময়ৰ লগত মিলাই খাদ্য খায়। [22]

খাদ্য

সম্পাদনা কৰক
 
খাদ্য আহৰণৰ পদ্ধতিৰ ভিত্তিত চৰাইৰ ঠোঁটৰ অভিযোজন হয়

চৰায়ে বিভিন্ন খাদ্য খায়। ইয়াৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য খাদ্যসমূহ হ'ল, ফুলৰ ৰস (nectar), ফল-মূল (fruit),উদ্ভিদ (plant), গছৰ গুটি (seeds) আৰু অন্য প্ৰজাতিৰ চৰাইকে ধৰি বিভিন্ন সৰু সৰু জীৱ-জন্তু। [12] চৰাইৰ দাঁত নাই বাবে ইয়াৰ পাচকতন্ত্ৰ গিলি থোৱা খাদ্যৰ পাচন ঘটৌৱাত বিশেষভাৱে অভিযোজিত।

যিবোৰ চৰায়ে খাদ্য আহৰণৰ বাবে বিভিন্ন উপায় অৱলম্বন কৰে আৰু বহুতো প্ৰকাৰৰ খাদ্য গ্ৰহণ কৰে সেইবোৰক generalist বুলি কোৱা হয়। অন্যহাতে বাকী কিছূমান চৰায়ে বিশেষ কিছুমান খাদ্যহে খায় আৰু এটা প্ৰক্ৰিয়াৰেই সেই খাদ্য আহৰণ কৰে , তেনে চৰাইক specialist বুলি আখ্যা দিয়া হয়। [12] খোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়াও প্ৰজাতিভেদে বেলেগ বেলেগ হয়। কিছুমান চৰায়ে অলপ অলপকৈ (glean) পোকপতংগ, অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণী, ফল-মূল বা গুটি আদি সংগ্ৰহ কৰে। কিছুমানে পোক-পতংগক আকস্মিকভাৱে আক্ৰমণ কৰে। ফুলৰ ৰস চুহি খোৱা চৰাই যেনে হামিংবাৰ্ড (hummingbird), মৌ-পিয়া (sunbird) ইত্যাদিৰ ঠোঁট আৰু জিভা চুহিবৰ বাবে বিশেষভাৱে অভিযোজিত হয়। [23] কিৱি (Kiwi) আৰু সাগৰীয় চৰাই সমূহৰ দীঘল ঠোঁট অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণী চিকাৰ কৰাৰ উদেশ্যে ব্যৱহৃত হয়। [12][24]।

কিছুমান চৰাই যেনে ফ্ৰিগেটবাৰ্ড (frigatebird), গাল ( gull)[25] আৰু স্কুৱা ( skua),[26] আদিয়ে অন্য চৰাইৰ পৰা খাদ্য চুৰি কৰি আনে। এই বিশেষ আচৰণটোক ক্লেপ্ট'পৰজীৱিতা (kleptoparasitism) বুলি আখ্যা দিয়া হয়। [27] অন্য কিছুমান চৰই মৃতভোজী, যেনে- শগুণ (scavenger)। [28]

পানী

সম্পাদনা কৰক

চৰাইৰ বৰ্জনীয় পদাৰ্থ বিসৰ্জনৰ বিশেষ প্ৰক্ৰিয়া (excretion) আৰু ঘৰ্মগ্ৰন্থি (sweat gland) নথকাৰ বাবে শৰীৰত পানীৰ প্ৰয়োজন কম। অৱশ্যে অন্য বহুতো কামত চৰাইক পানীৰ প্ৰয়োজন একেবাৰেই নথকা নহয়। [29] মৰুভূমিৰ বহুতো চৰায়ে খাদ্যত থকা পানীৰেই এই প্ৰয়োজন পূৰাৱ পাৰে। [30]তেনেদৰে সাগৰীয় চৰাই সমূহে সাগৰৰ লোণীয়া পানী খায়ে জীৱন ধাৰণ কৰিব পাৰে। ইয়াৰ বাবে ইহঁতৰ মূৰত লোণ গ্ৰন্থি (salt gland) যি নাকৰ পৰা অনাৱশ্যকীয় লোণখিনি বৰ্জন কৰিব পাৰে। [31]

প্ৰায়ভাগ চৰায়ে ঠোঁটত পানী লৈ পানীখিনি ডিঙিলৈ বৈ যাব পৰাকৈ মূৰটো ওপৰলৈ কৰি দিয়ে। অৱশ্যে অন্য কিছুমান চৰাই যেনে শুকান ঠাইৰ পাৰ (pigeon), ফিন্স (finch), মাউছবাৰ্ড (mousebird), বাটন-ক্কুৱেইল (button-quail) বাষ্টাৰ্ড (bustard) ইত্যাদিয়ে মূৰটৌ বেঁকা নকৰাকৈয়ে পানী শুহি ল'ব পাৰে। [32] মৰুভূমি অঞ্চলৰ কিছুমান চৰায়ে নিয়মীয়াকৈ সেয়ে পানীৰ উৎসত জুম পাতি থাকে। চেন্দগ্ৰাউজ (sandgrouse) আৰু প্লভাৰ (Plover) ৰ দৰে চৰায়ে পেটৰ পাখি সমূহ তিয়াই পোৱালিলৈ পানী কঢ়িয়াই নিয়ে।[33]

পৰিষ্কাৰ পৰিচ্ছন্নতা

সম্পাদনা কৰক

চৰায়ে বিভিন্ন ধৰণৰ প্ৰক্ৰিয়াৰে পাখিবোৰ তিয়াই গা-ধুৱে।

  • Wading- চৰাইটোৱে পানীত ৰৈ পাখিবোৰ জোকাৰি জোকাৰি পানীত তল-ওপৰ কৰি দিয়ে। লগতে ই বুকুখন পানীত লগাই মূৰেৰে পিছফাললৈ পানী ছটিয়াই দিয়ে। এই প্ৰক্ৰিয়াৰে সাধাৰণতে ৰবিন (Robin), থ্ৰাছ (thrush), ম'কিংবাৰ্ড (mockingbird) আদিয়ে গা ধুৱা দেখা যায়।
  • Dipping – কিছুমান চৰায়ে পানীত বুৰ মাৰি গাটো তিয়ায়। ছুইফ্ট (Swift) আৰু শ্বুৱেল'(swallow) আদি চৰায়ে এনেদৰে গা ধুৱে।
  • অন্য কিছুমান চৰায়ে আকৌ চোঁ মাৰি আহি বাৰে বাৰে পানীত ডুব দিয়ে। চ্ছিকাডি (Chickadees),ৰেন (wrens), বাণ্টিং (bunting) আদি চৰায়ে এই পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰে।
  • পানীৰ অভাৱ থকা অঞ্চলত চৰায়ে যেনে ৰেন টিট (Wren Tit) আদিয়ে উদ্ভিদত লাগি ৰোৱা নিয়ৰেৰে পাখিবোৰ তিয়ায়।
  • অন্য শুকান ঠাই কিছুমানত চৰায়ে পানীৰ সলনি ধূলিৰেওগা ধুৱা দেখা যায়। যেনে-ঘৰচিৰিকা, লাৰ্ক আদি চৰাই।
  • কিছুমান চৰায়ে আকৌ পাতলীয়া বৰষুণত ডেউকা আৰু নেজ মেলি দিও গা ধুৱে। কাঠোৰোকা (Woodpecker) আৰু নাটহেচ্চ (Nuthatches)ক সাধাৰণতে এনে কৰা দেখা যায়।

চৰায়ে দেহৰ বৰণ আৰু পাখিসমূহ অক্ষত ৰাখিবৰ বাবেই প্ৰধানকৈ গা ধুৱে। ধূলিয়ে অপ্ৰয়োজনীয় তৈল পদাৰ্থ শুহি লয় আৰু মৰা ছাল বা বৰ্জনীয়া সামগ্ৰী আঁতৰোৱাত সহায় কৰে। তদুপৰি ধূলিয়ে পৰজীৱী প্ৰাণীকো আঁতৰায় বুলি ধাৰণা কৰা হয়। [34]

প্ৰব্ৰজন

সম্পাদনা কৰক

বিশ্বৰ বিভিন্ন ঠাইত ঋতু অনুযায়ী হোৱা উষ্ণতাৰ পৰিৱৰ্তনৰ সুবিধা লৈ চৰায়ে খাদ্য আৰু প্ৰজননৰ ঠাইৰ সন্ধানত প্ৰব্ৰজন কৰে। চৰাইৰ প্ৰজাতি ভেদে এনে প্ৰব্ৰজননৰ ধৰণো বেলেগ বেলেগ হয়। বহুতো স্থলচৰ পক্ষী, সাগৰীয় আৰূ জলাশয় সমূহৰ চৰাই আদিয়ে বছৰেকত এবাৰ দীঘলীয়া দুৰত্ব অতিক্ৰম কৰি প্ৰব্ৰজন কৰে। এই প্ৰক্ৰিয়া সাধাৰণতে দিনৰ দৈৰ্ঘ্য (length of daylight) আৰু বতৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। এই চৰাইসমূহে প্ৰজননৰ সময়খিনি temperate বা উত্তৰ নাইবা দক্ষিণ গোলাৰ্ধ (arctic/ antarctic)ত কটায় বাকী সময়ছোৱা বিষুৱীয় অঞ্চল (tropical)ত অতিবাহিত কৰে। প্ৰব্ৰজনৰ আগে আগে চৰায়ে দেহৰ চৰ্বী (body fat) বৃদ্ধি কৰে আৰু কিছুমান অংগৰ আকাৰ হ্ৰাস কৰি তোলে। [35][36] চৰায়ে অকণো জিৰণি নোলোৱাকৈ মৰুভূমি-সাগৰ সকলো পাৰ হৈ যাব লাগে বাবে প্ৰব্ৰজননৰ সময়ত যথেষ্ট শক্তিৰ প্ৰয়োজন হয়। স্থলচৰ চৰায়ে সাধাৰণতে ২৫০০ কি:মি: পৰ্যন্ত আৰু সাগৰীয় চৰায়ে ৪০০০ কি:মি: পৰ্যন্ত প্ৰব্ৰজন কৰিব পাৰে। [37]। অৱশ্যে Bar-tailed Godwit নামৰ চৰাইবিধে একেৰাহে ১০২০০ কি:মি: পৰ্যন্ত প্ৰব্ৰজন কৰাত সক্ষম। [38] সাগৰীয় চৰাই সমূহৰ ভিতৰত শ্বুটি শ্বিয়েৰৱাটাৰ (Sooty Shearwater) নামৰ চৰাইবিধে সৰ্বাধিক দুৰত্ব অতিক্ৰম কৰে। ই নিউজিলেণ্ড আৰু চিলি (Chile) ত বাহ সাজি পোৱালিজগায় আৰু গ্ৰীষ্মকালটো জাপান, আলাস্কা আৰু কেলিফৰ্ণিয়াত অতিবাহিত কৰে। এনেদৰে বছৰেকত ই প্ৰায় ৬৪০০০ কি: মি: পৰ্যন্ত প্ৰব্ৰজন কৰে। [39]

 
কৃত্ৰিম উপগ্ৰহৰ সহায়ত পোৱা বাৰ-টেইলড গডউইত (Bar-tailed Godwit)ৰ প্ৰব্ৰজননৰ পথৰেখা। এইবিধ চৰায়ে ক'তো জিৰণি নোলোৱাকৈ সৰ্বোচ্চ দুৰত্ব অতিক্ৰম কৰে বুলি জনা যায়

কিছূমান চৰায়ে কেৱল বেয়া বতৰ বা খাদ্যৰ অভাৱ পূৰাব পৰাকৈ প্ৰয়োজন হোৱা দুৰত্বহে অতিক্ৰম কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপে ফিন্স ([[:en:Finch| Finch) জাতীয় চৰায়ে খাদ্যৰ সন্ধানত বেলেগ ঠাইলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে। [40]কিছূমান চৰায়ে ইয়াৰ বিতৰণ (range) পৰিসৰতে চমূকৈ প্ৰব্ৰজন কৰে। অন্য কিছুমান চৰাইৰ ক্সত্ৰত আংশিক প্ৰব্ৰজনো দেখা যায়। অৰ্থাৎ কেৱল মাইকী আৰু তলতীয়া মতা (subdominant male) চৰায়ে প্ৰব্ৰজন কৰে। [41] আকৌ সাগৰ-পৃষঠৰ পৰা উচ্চতাৰ ভিত্তিতো চৰায়ে প্ৰব্ৰজন কৰে। এইক্ষেত্ৰত চৰায়ে সাধাৰণতে সাগৰ পৃষ্ঠৰ পৰা বেছি উচ্চতাত প্ৰজনন কৰে আৰু তাৰ পিছত তললৈ নামি আহে। এইধৰণৰ প্ৰব্ৰজন সাধাৰণতে উষ্ণতাৰ পৰিৱৰ্তন আৰু খাদ্যৰ উপলভ্যতাৰ ভিত্তিত হয়।[42]

চৰায়ে প্ৰব্ৰজনৰ পিছত পুনৰ একেখন ঠাইলৈকে উভতি অহাৰ ক্ষমতা পৰীক্ষা কৰিবলৈ১৯৫০ চনত বষ্টনত Manx Shearwater নামৰ চৰাইবিধ মুকলি কৰি দিয়া হৈছিল। ১৩ দিনৰ ভিতৰতে ইহঁতে ৫১৫০ কি: মি: অতিক্ৰম কৰি পূৰ্বৰ বাসস্থান ৱেলছ (Wales) লৈ উভতি আহে। [43] বিভিন্ন ধৰণৰ প্ৰক্ৰিয়াৰে প্ৰব্ৰজননৰ সময়ত চৰায়ে দিক নিৰ্ণয় (Navigation) কৰে। দিনৰ ভাগত কৰা প্ৰব্ৰজননত সূৰ্যক ব্যৱহাৰ কৰি প্ৰায়ভাগ চৰায়ে দিক-নিৰ্ণয় কৰে। ৰাতিৰ সময়ত stellar compass ৰ সহায় লয়। [12][44]

ভাৱ বিনিময় (Communication)

সম্পাদনা কৰক
 
The startling display of the Sunbittern mimics a large predator.

চৰায়ে মুখ্যত: visual and auditory সংকেত (signal)ৰ সহায়ত ইটোৱে সিটোৰ স'তে যোগাযোগ কৰে। ই বেলেগ বেলেগ প্ৰজাতিৰ মাজত (intraspecific-within species) বা নিজৰ প্ৰজাতিৰ ভিতৰত (interspecific -between species) হ'ব পাৰে। কেতিয়াবা চৰায়ে সামাজিক ভাৱে নিজৰ প্ৰভুত্ব (dominance) দেখুৱাবলৈ গাৰ বৰণ অৰ্থাৎ প্লুমেজও বৰৱহাৰ কৰা দেখা যায়। [45][46] প্ৰজননৰ সময়ত চৰাইৰ আটাইতকৈ দীঘলীয়া আৰু নান্দনিক প্ৰদৰ্ষণ (display) দেখা যায়। ইয়াক নাচ বুলি কোৱা হয় যি প্ৰকৃততে বিভিন্ন জটিল দেহ সঞ্চালনৰ সমষ্টি হয়। [47] মতা চৰাইৰ প্ৰজননৰ সাফল্য এনে প্ৰদৰ্শনৰ ওপৰতো বহু নিৰ্ভৰ কৰে। [48]

উত্তৰ আমেৰিকাৰ চৰাই হাউচ ৰেন (House Wren) ৰ গান

চৰায়ে বিভিন্ন ধৰণৰ মাত (calls and songs)ৰ সহায়তো ভাৱ বিনিময় কৰে। [49][12]। চৰায়ে মাতৰ যোগেদি সাম্ভাৱ্য লগৰীয়া (potential mates) বাছনি,[50]নিজৰ অধিকাৰ ক্ষেত্ৰ (claiming and maintenance of territories) ৰ ঘোষণা আৰু পৰিচালনা[12] অন্য চৰাইৰ চিনাক্তকৰণ,[51]আৰু গোটৰ চৰাইসমূহক ভক্ষক (predator)ৰ আগমণৰ বিষয়ে সকিয়নি দিয়া[52] আদি কাৰ্য্য সমাপন কৰে।

 
Red-billed Quelea, আটাইতকৈ সংখ্যাগৰিষ্ঠ চৰাইৰ প্ৰজাতি[53] form enormous flocks—sometimes tens of thousands strong.

গোট (flocking)

সম্পাদনা কৰক

কিছুমান চৰায়ে নিজৰ অধিকাৰ ক্ষেত্ৰ অৰ্থাৎ টেৰিট'ৰী (territory) বজাই সৰু পৰিয়ালত বাস কৰে, অন্যহাতে আন কিছুমান চৰায়ে আকৌ বৃহৎ গোট গঠন কৰি বসবাস কৰে। বৃহৎ গোট গঠন কৰি একেলগে থকাৰ প্ৰধান সুবিধাবোৰ হ'ল, ভক্ষকৰ পৰা প্ৰতিৰক্ষা আৰু খাদ্য আহৰণৰ সুবিধা। [12] বিশেষকৈ ঘন বনাঞ্চলৰ দৰে পৰিৱেশত ভক্ষক প্ৰাণীৰ পৰা বেছি সাৱধান হোৱাৰ প্ৰয়োজন কাৰণ এনে বাসস্থানত চোপ লৈ কৰা আক্ৰমণৰ সম্ভাৱনাও বেছী হয়। সেয়ে বৃহৎ গোটৰ সমূহীয়া সতৰ্ক দৃষ্টিয়ে চৰাইসমূহক সময় মতে সকিয়াই দিবলৈ সক্ষম হয়। সেইবাবেই বনাঞ্চল সমূহত বেলগ বেলগ প্ৰজাতিৰ চৰায়ে একোটা বৃহৎ গোট গঠন কৰি একেলগে চৰা দেখা যায়। অৱশ্যে এই ব্যৱস্থাই খাদ্যৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতিযোগিতাৰো সৃষ্টি কৰে। [54][55]

চৰায়ে কেতিয়াবা অন্য কিছুমান জীৱজন্তুৰ সৈতেও সহযোগিতা (associations) কৰি চলা দেখা যায়। যেনে- সাগৰীয় চৰায়ে মাছ ধৰোঁতে ডলফিন ( dolphin) আৰু টুনা (tuna)ই সাগৰপৃষ্ঠলৈ মাছ ঠেলি দি সহায় কৰে। [56] তেনেদৰে ধনেশ চৰাই আৰু ডোৱাৰ্ফ মংগুজ (Dwarf Mongoose) একেলগে খাদ্য আহৰণ কৰে আৰু ইটোৱে সিটোক কোনো ভক্ষকৰ আগমণত সতৰ্ক কৰি দিয়ে।[57]


জিৰণি (roosting)

সম্পাদনা কৰক
 
এই American Flamingoৰ দৰে বহুতো চৰায়ে শুৱাৰ সময়ত মূৰটো সুমুৱাই লয়

চৰায়ে শুওতেও আধা জাগি থাকে আৰু মাজে মাজে ঘপকৈ চকু মেলি আকৌ মুদি দিয়ে। ইয়াক সতৰ্ক শুৱন (vigilant sleep) বুলি কোৱা হয়। ই চৰাইক হঠাতে অহা বিপদৰ পৰা বচাই ৰাখে। [58] বহুতো চৰায়ে টপনি যাওঁতে মূৰটো পিছলৈ কৰি ঠোঁটটো পিছফালৰ ডেউকাত সুমুৱাই থোৱা দেখা যায়। অন্য কিছুমানে অৱঢ়্যে বুকুৰ পাখিতহে মূৰটো লুকুৱাই টোপনি যায়। কিছূমান চৰায়ে এটা ঠেঙৰ ওপৰত ভৰ দি জিৰণি লয়। পেচ্ছেৰাইন Perching birds বৰ্গৰ চৰাই সমূহৰ দেহত থকা বিশেষ অভিযোজন (tendon locking mechanism)ৰ বাবে টোপনি যোৱাৰ সময়তো গছৰ ডালত ঠেঙেৰে খোপনি পুতি ৰাখিব পাৰে। কিছুমান ভাটৌৰ প্ৰজাতিয়ে গছৰ ডালত ওলোটাকৈ ওলমি থাকি শোৱে। [59]

প্ৰজনন

সম্পাদনা কৰক

সমাজ

সম্পাদনা কৰক
 
বাৰ্ড অব পেৰেডাইজ (Bird of Paradise)ৰ অন্তৰ্গত অন্য প্ৰজাতিসমূহৰ দৰেই Raggiana Bird of Paradiseৰ মতা চৰাইটোৰো প্ৰজনন কালত অত্যন্ত উজ্জ্বল আৰু দেখনিয়াৰ ৰং হোৱা দেখা যায়। ই মাইকী চৰাইজনীক মুগ্ধ কৰাত সহায় কৰে। [60]

চৰাইৰ প্ৰজাতিসমূহৰ ভিতৰত ৯৫% চৰায়ে একগামী (monogamous)। প্ৰজাতি ভেদে চৰায়ে প্ৰায়ে প্ৰজনন কালছোৱা, কেতিয়াবা কেইবাবছৰলৈ আৰু কোনো কোনো ক্ষেত্ৰত মৃত্যু পৰ্যন্ত যোৰা পাতি থাকে। [61] একগামীতাই মাক-দেউতাকৰ যত্নৰ নিশ্চিতি দিয়ে।[62]

অন্যান্য বংশবৃদ্ধিৰ প্ৰক্ৰিয়া (mating systems) সমূহ হ'ল, পলিগাইনি (polygyny), পলিএণ্ড্ৰি (polyandry), পলিগেমী (polygamy), পলিগাইনেণ্ড্ৰি (polygynandry) আৰু promiscuity ইত্যাদি। [12]

প্ৰজননৰ সময়ত প্ৰধানকৈ মতা চৰাইটোৱে বিভিন্ন ধৰণৰ প্ৰদৰ্ষণ (courtship display) কৰে। [63] প্ৰায়বোৰ এনে প্ৰদৰ্শন সাধাৰণতে চৰাইৰ গান বা বিশেষ মাত , নাচোন, উৰন্ত অৱস্থাত কৰা ডেউকাৰ কৌশল আদিৰ মাধ্যমত হয়। মাইকী চৰায়ে এনে প্ৰদৰ্শন সমূহৰ ভিত্তিত পছন্দৰ মতা চৰাইটো নিজৰ লগৰীয়া হিচাপে বাছনি কৰে। [64][65] [

বাহ সজা আৰু উমনি

সম্পাদনা কৰক

প্ৰয়ভাগ চৰায়ে প্ৰজনন কালত নিজৰ অধিকাৰ ক্ষেত্ৰ বা টেৰিট'ৰী (territory) আন চৰাই সমূহৰ পৰা সক্ৰিয়ভাৱে ৰক্ষা কৰি চলে। আনহাতে যিবিলাক চৰায়ে নিজৰ টেৰিট'ৰী ৰক্ষা কৰিব নোৱেৰে যেনে- সাগৰীয় চৰাই সমূহে কল'নি বা বৃহৎ গোট গঠন কৰি বাস কৰে যাতে ভক্ষকৰ পৰা বাচি থাকিব পাৰে। এনেকৈ কল'নি গঠন কৰি বাস কৰা চৰাই সমূহে নিজৰ নিজৰ বাহ সজা ঠাইখন কেৱল আন চৰাইৰ পৰা ৰক্ষা কৰি চলে। [66]

সকলো চৰায়ে কেলছিয়াম কাৰ্বনেট (calcium carbonate)এৰে গঠিত টান খোলা (hard shells) ৰে আবৃত এমনিয়টিক কণী ( amniotic egg) পাৰে। [12] গছৰ খোৰোং বা গাতত কণী পৰা চৰাইৰ কণীবোৰ সাধাৰণতে বগা বা শেঁতা বৰণৰ আৰু মুকলি ঠাইত বাহ সাজি কণী পৰা চৰাইৰ কণীবোৰ চৌদিশৰ পৰিৱেশৰ লগত মিলি থকা (camouflage) বৰণৰ হয়। [67]

 
মতা Golden-backed Weaverচৰায়ে ঘাঁহ বনেৰে সুন্দৰকৈ বাহ সাজে।

চৰায়ে সাধাৰণতে নিজৰ বাহত কণী পাৰে। বেছিভাগ চৰায়ে নিজৰ প্ৰয়োজনৰ জোখাৰে বিভিন্ন আকৃতিৰ বাহ সাজি লয়। [68][69] চৰায়ে পাখিৰে বাহটো উমাল কৰি ৰাখে। [68] কিছুমান চৰাইৰ বাহ নাথাকে। উদাহৰণস্বৰূপে শিলাময় পাহাৰত বাস কৰা (cliff-nesting) Common Guillemot নামৰ চৰাইটোৱে শিলতে কণী পাৰে। তেনেদৰে এম্পাৰৰ পেংগুইনৰ মাইকীয়ে কণী পাৰে আৰু মতা চৰাইটোৱে নিজৰ ঠেঙৰ মাজতে কণীটো ভৰাই থয়।

চৰাইৰ ঠোঁট আৰু হাঁকোটা
সম্পাদনা কৰক

ক) চৰাইৰ ঠোঁট (Beaks in Birds): চৰাইৰ ঠোঁটটো উৰ্ধ আৰু নিম্ন হনুৰ দ্বাৰা গঠিত। ঠোঁটটো শিঙৰ দৰে টান পদাৰ্থৰ আৱৰণৰ দ্বাৰা আবৃত হৈ থাকে। এই আৱৰণখনক ৰেম্‌ফ’থিকা (Rhamphotheca) বোলা হয়।

  • ঠোঁটৰ কাম (Functions of teeth):
  1. খাদ্য সংগ্ৰহ কৰা।
  2. খাদ্যবস্তু লাৰাচাৰা কৰা।
  3. পাখিবোৰ আচোৰা আৰু জট ভঙা।
  4. বাঁহ সাজিবলৈ সামগ্ৰী আহৰণ কৰা।
  5. বাঁহ সজা।
  6. পোৱালিবোৰক খুওৱা।
  7. প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা।
  • ঠোঁটৰ প্ৰকাৰ (Types of Beaks): খাদ্য আৰু ভক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি চৰাইৰ ঠোঁটবোৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰে ৰূপান্তৰিত হয়। তলত বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ঠোঁটৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হ’ল।
  1. বীজ ভক্ষণকাৰী ঠোঁট (Seed eating beak): বীজ ভক্ষণকাৰী ঠোঁটবোৰ টান, দৃঢ় আৰু শঙ্কু আকাৰৰ। বীজ ভক্ষণকাৰী চৰাইবোৰে টান খোলাযুক্ত বীজবোৰ ভাঙিবলৈ আৰু গুৰি কৰিবলৈ এনেকুৱা ধৰণৰ ঠোঁট ব্যৱহাৰ কৰে। উদাহৰণ: ঘন চিৰিকা, ফিন্স চৰাই।
  2. ছেদক ঠোঁট (Cutting beak): এইবোৰ ঠোঁট মজপুত আৰু চোকা ধাৰযুক্ত। ভক্ষী প্ৰাণীক ফালি টুকুৰা টুকুৰ কৰিবলৈ, কণী ভাঙিবলৈ নাইবা ফল কাটিবলৈ কিছুমান চৰায়ে এনে ধৰণৰ ঠোঁট ব্যৱহাৰ কৰে। উদাহৰণ: কাউৰী।
  3. ফল ভক্ষণকাৰী ঠোঁট (Fruit eating beak): ফল খাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা ঠৌঁটবোৰ চোকা, টান আৰু বেকা ধৰণৰ হয়। এনে ধৰণৰ ঠোঁট ফলৰ বাকলিবোৰ গুচাবলৈ আৰু বীজৰ টান বাকলি ফালিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। উদাহৰণ: ভাটৌ।
  4. পতঙ্গভোজী ঠোঁট (Insect eating beak): পতঙ্গভোজী চৰাইবোৰৰ ঠোঁটবোৰ সৰু, চুটি আৰু চুঙা আকৃতিৰ। এনেকুৱা ধৰণৰ ঠোঁটবোৰ পতঙ্গ ধৰিবলৈ উপযোগী। উদাহৰণ: বতাহী চৰাই (Swift), তেলতুপি চৰাই (Swallow), দহিকতৰা (Robin)।
  5. মোনাযুক্ত ঠোঁট (Pouched beak): মোনাযুক্ত ঠোঁটবোৰ টান, দীঘল আৰু নিম্নহনুৰ ঠোঁটটো মোনাযুক্ত। এইবোৰ ঠোঁট বহনকাৰী চৰাইবোৰে মাছ আদি ঠোঁটেৰে চিকাৰ কৰে। উদাহৰণ: পেলিকান (Pelican)।
  6. চিকাৰ ধৰা ঠোঁট (Prey eating beak): চিকাৰ ধৰা ঠোঁটবোৰ টান, ক্ৰমাগত ভাৱে সঙ্কীৰ্ণ হৈ যোৱা ঠোঁট। এনে ধৰণৰ ঠোঁটৰ সহায়ত মৎস্যভোজী চৰাইবোৰে পানীৰ পৰা চিকাৰ ধৰি ওপৰলৈ উঠাই লৈ আহে। উদাহৰণ: মাছৰোকা (King fisher), চামুচ যেন ঠোঁটৰ বগলী (Spoon bill)।
  7. বোকা ছাকনী ঠোঁট (Mud strainer beak): এইবোৰ ঠোঁট দৃঢ়, বহল আৰু চেপেটা আৰু কটা খাজযুক্ত। এইবোৰ ঠোঁটৰ দ্বাৰা কিছুমান চৰায়ে বোকা পানীৰ পৰা ছাকন প্ৰক্ৰিয়াৰে শামুক আদি আহৰণ কৰে॥ উদাহৰণ: খঞ্জন জাতীয় চৰাই (Sand piper), ভূৰুং চৰাই (Snipe), ধিত্‌ৰাজ (Goose)।
  8. কাঠত বটালী মৰা ঠোঁট (Wood chiselling beak): কাঠত বটালী মৰা ঠোঁটবোৰ অতি টান, দীঘল আৰু চিধা। এই ঠৌঁটৰ অধিকাৰী চৰাইবোৰে গছৰ শুকান বাকলিৰ তলৰ পৰা পতঙ্গ আদি আহৰণ কৰিবলৈ নাইবা গছত বাহ সজাৰ অৰ্থে খোৰোং সাজিবলৈ বটালীৰে কাঠত গাত খান্দে। উদাহৰণ: বাঢ়ৈটোকা চৰাই (Wood pecker)।
  9. বোকাত পৰীক্ষক ঠোঁট (Mud probing beak): এইবোৰ ঠোঁট দীঘল আৰু চুঙা আকৃতিৰ। এনেকুৱা ঠোঁট বহনকাৰী চৰাইবোৰে বোকাত ঠোঁটটো সুমুৱাই দি কেঁচু, শামুক, পতঙ্গ আদিৰ উপস্থিতিৰ বিষয়ে উমান পায়। উদাহৰণ: খঞ্জন জাতীয় চৰাই (Sand piper), ভূৰুং চৰাই (Snipe)।
  10. মাছ ধৰা ঠোঁট (Fish catching beak): মাছ ধৰা ঠোঁটবোৰ দীঘল, ঠেক আৰু খাজকটা। মাছ, ভেকুলী, লালুকি আদি ধৰিবলৈ কিছুমান চৰায়ে এনেকুৱা ধৰণৰ ঠোঁট ব্যৱহাৰ কৰে। উদাহৰণ: পানী কাউৰী (Cormorant), বগলী (Heron)।
  11. ফুল পৰীক্ষক ঠোঁট (Flower probing beak): ফুল পৰীক্ষক ঠোঁটবোৰ দীঘল, ঠেক আৰু জোঙা। মৌ আহৰণ কৰা চৰাইবোৰে এই ঠোঁটবোৰেৰে ফুলৰ পৰা মৌৰস আহৰণ কৰে। উদাহৰণ: চানবাৰ্ড (Sun bird), হামিং বাৰ্ড (Humming bird)।
  12. বিন্ধোৱা আৰু ফলা ঠোঁট (Pierching and Tearing beak): এই ঠোঁটবোৰ চুটি, ওপৰৰ ঠোঁটটো তলমুৱাকৈ বেকা আৰু শক্তিশালী। এইবোৰ ঠোঁট সৰু ডাঙৰ চিকাৰবোৰ ফুটাবলৈ আৰু ফলাচিৰা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। উদাহৰণ: ঈগল, ফেঁচা, শগুণ।

খ) চৰাইৰ হাকোটাযুক্ত পদাঞ্চলৰ প্ৰকাৰ (Types of clawed feet in birds): চৰাইৰ ঠেঙৰ পদাঞ্চল খোজ কঢ়াৰ উপৰিও অন্যান্য বহুতো কামৰ বাবে ব্যৱহৃত হয়। অন্যান্য কামবোৰ হ’ল – বস্তু আদি সংগ্ৰহ, বাঁহ সজা, আক্ৰমণ কৰা, প্ৰতিৰক্ষা ইত্যাদি। চৰাইৰ ঠেঙৰ পদাঞ্চল আঙুলিযুক্ত আৰু এই আঙুলিবোৰত নখ বা হাকোটা থাকে। কৰ্মৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি চৰাইৰ ঠেঙক তলত দিয়া ধৰণে ভাগ কৰিব পাৰি।

  1. আৰোহী ঠেং (Climbing feet): আৰোহী ঠেঙৰ পদাঞ্চলবোৰ গছত বা গছৰ ডালত বগাবলৈ উপযোগী। এনেবোৰ ঠেঙত প্ৰথম আৰু চতুৰ্থ আঙুলি দুটা পিছফাললৈ মুখ কৰি অৱস্থান কৰে আনহাতে দ্বিতীয় আৰু তৃতীয় আঙুলিটোৱে সম্মুখৰ পিনে মুখ কৰি থাকে। এনেকুৱা প্ৰকৃতিৰ আঙুলিক জাইগ’ডেক্‌টাইলাছ (Zygodactylous) বুলি কোৱা হয়। হাকোটাযুক্ত জাইগ’ডেক্‌টাইলাছ আঙুলিৰ সহায়ত চৰাইবোৰে সৰু সৰু ডালত খামোচ মাৰি ধৰি উলম্ব গছত বগাই যাব পাৰে। উদাহৰণ: কাঠখোলা (Wood pecker), ভাটৌ (Parrot)।
  2. জপটিয়াই ধৰা ঠেং (Clinging feet): এইবোৰ ঠেঙৰ হাকোটা যুক্ত আঙুলিবোৰ এনেকৈ সজ্জিত হৈ থাকে যাতে ইহঁতে ওখ আৰু ঠিয় পৰ্বতৰ বা গুহাৰ বেৰত জপটিয়াই এঠা লাগি ধৰি থাকিব পাৰে। এই প্ৰকৃতিৰ ঠেঙৰ চাৰিওটা আঙুলি সম্মুখৰ পিনে মুখ কৰি থাকে। ইহঁতৰ নখ বা হাকোটাবোৰ চোকা আৰু বেকা প্ৰকৃতিৰ। উদাহৰণ: বতাহী চৰাই, হামিং বাৰ্ড।
  3. খোচৰা ঠেং (Scratching feet): এইবোৰ ঠেং খোজ কঢ়া আৰু খাদ্যৰ সন্ধানত মাটি বালি আদিত খোচৰা কামৰ বাবে উপযোগী। খোচৰা ঠেবোৰ দৃঢ় আৰু আঙুলিত থকা হাকোটাবোৰ শক্তিশালী। উদাহৰণ: মুৰ্গী চৰাই।
  4. পক্ষীসাদ ঠেং (Perching feet): প্ৰায়বোৰ চৰাইৰে ঠেঙবোৰ এনেকুৱা প্ৰকৃতিৰ। এনেকুৱা ঠেঙৰ চৰাইবোৰে গছৰ ডালত বহোঁতে ডালটোত খামুচি ধৰিব পাৰে। এনেধৰণৰ ঠেঙত তিনিটা আঙুলি সম্মুখৰ পিনে মুখ কৰি থাকে আৰু এটা আঙুলি পিছফালে মুখ কৰি থাকে। উদাহৰণ: ঘন চিৰিকা, কাউৰী, কুলি ইত্যাদি।
  5. সাঁতোৰা ঠেং (Swimming feet): পানীত সাঁতোৰা চৰাইবোৰৰ ঠেঙৰ আঙুলিৰ মাজত জালিকা থাকে। হাঁহ, পানী কাউৰী।
  6. খামুচি ধৰিব পৰা ঠেং (Grasping feet): এইবোৰ ঠেঙৰ দ্বাৰা চৰাইটোৱো ভক্ষ প্ৰাণীক চিকাৰ কৰি আটক কৰিব পাৰে আৰু ভক্ষ প্ৰাণীটোক কঢ়িয়াই লৈ যাব পাৰে। ইহঁতৰ চাৰিওটা আঙুলি শক্তিশালী আৰু হাঁকোটাবোৰ অতি তীক্ষ্ণ। উদাহৰণ: ফেঁচা, ঈগল. চিলনী।
  7. দ্ৰুতবেগী ঠেং (Cursorial or running feet): উৰিব নোৱাৰা চৰাইবোৰৰ ঠেংবোৰ শক্তিশালী আৰু আঙুলিৰ সংখ্যা কম। ইহঁতৰ টাৰছ’মেটাটাৰছাছ হাড়ডাল দীঘল। উদাহৰণ: উট চৰাই, ইমু, ৰিয়া।
  8. ৱাডিং ঠেং (Wading feet): ৱাডিং ঠেংবোৰ পানীত থকা বোকাত খোজ কাঢ়িবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা ঠেং। ইহঁতৰ টাৰছ’মেটাটাৰছাছ আৰু ভৰিৰ আঙুলিবোৰ দীঘল তথা চুঙা আকৃতিৰ। উদাহৰণ: বগলী জাতীয় চৰাই।
 
Nest of an Eastern Phoebe that has been parasitised by a Brown-headed Cowbird

চৰাইৰ উমনি দিয়া কাৰ্য্যই পোৱালিৰ গঠন বৃদ্ধিৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় উষ্ণতা প্ৰদান কৰে।[12] একগামী চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত মতা-মাইকী দুয়ো মিলি উমনি দিয়ে।[12]

পোৱালিৰ যতন

সম্পাদনা কৰক

কণী ফুটি ওলোৱাৰ সময়ত চৰাইৰ প্ৰজাতি ভেদে পোৱালিবোৰ অসহায় বা আত্মনিৰ্ভৰশীল হ'ব পাৰে। একেবাৰে অসহায় আৰু মাক-দেউতাকৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল পোৱালিক এল্ট্ৰিছিয়েল (altricial)। এনে ধৰণৰ চৰাইৰ পোৱালিবোৰ আকাৰত সৰু, অন্ধ, পাখিবিহীন আৰু লৰচৰ কৰিব নোৱাৰা বিধৰ হয়। অন্যহাতে যিবিলাক পোৱালি জন্মতে চলিব পৰা আৰু নোমেৰে আবৃত হৈ থাকে সিহঁতক প্ৰিক'ছিয়েল (precocial) হয়। এলট্ৰিছিয়েল পোৱালিক প্ৰিক'ছিয়েল পোৱালিতকৈ বেছি যত্নৰ প্ৰয়োজন হয়।

 
মাইকী কেলিঅ'প হামিংবাৰ্ড (Calliope Hummingbird) চৰায়ে পূৰ্ণবয়স্ক পোৱালিক খুৱাই থকা অৱস্থাত

চৰাইৰ বিভিন্ন প্ৰজাতি সমূহৰ ভিতৰত মাক-দেউতাকৰ পোৱালিৰ প্ৰতি যত্ন (parental care) পৰিমাণৰ তাৰতম্য ঘটা দেখা যায়। চূড়ান্ত পৰ্য্যায়ত মেগাপড (megapode)নামৰ চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত কণী ফুটি পোৱালি জগিলেই মাক-দেউতাকৰ দায়িত্ব শেষ হয়। তাৰপিছত পোৱালিয়ে নিজে মাটিৰে বনোৱা বাহৰ পৰা মাটি খান্দি ওলাই আহে আৰু নিজৰ আহাৰ নিজে যোগাৰ কৰি লয়। [70] আনহাতে বহুতো সাগৰীয় চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ বিপৰীত প্ৰতিচ্ছবি এখন দেখা যায়। উদাহৰণস্বৰূপে ফ্ৰিগেটবাৰ্ড (Great Frigatebird) নামৰ চৰাইবিধৰ পোৱালিৰ পাখি সম্পূৰ্ণকৈ গঁজিবলৈ প্ৰায় ছমাহ সময় লয় আৰু তাৰ পাছতো প্ৰায় ১৪ মাহ পৰ্যন্ত মাক-দেউতাকে পোৱালিক খাদ্য যোগাৰ কৰি দিয়ে। [71]

কিছুমান চৰাইৰ প্ৰজাতিৰ ক্ষেত্ৰত মাক-দেউতাক দুয়ো মিলি পোৱালিৰ যত্ন লয়। অন্য কিছুমান প্ৰজাতিত আকৌ কেৱল মাক বা দেউতাকে অকলে পোৱালি ডাঙৰ কৰে। কিছুমান বিশেষ প্ৰজাতিত আকৌ পোৱালিৰ ওচৰ সম্পৰ্কীয় (যেনে-পূৰ্বৰ গোটত জন্মা একে মাক-দেউতাকৰ ডাঙৰ হোৱা পোৱালি) চৰায়ে মাক-দেউতাকক সহায় কৰে। [72]কাউৰী (crows), অষ্ট্ৰেলিয়ান মেগপাই (en:Australian Magpie:Australian Magpie), পখৰা মাছোৰোকা () আদি চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত এনেদৰে ওচৰ সম্পৰ্কীয় চৰয়ে সহায় কৰা দেখা যায়। [73] প্ৰয়ভাগ জীৱ-জন্তুৰ ক্ষেত্ৰতে দেউতাকে পোৱালিৰ যত্ন লোৱা খুউব কমেই দেখা যায়। কিন্তু চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত ই তুলনামূল ভাৱে সহজলভ্য। [12][74]

উমনি পৰজীৱী (Brood parasites)

সম্পাদনা কৰক
 
ৰিড ৱাৰ্বলাৰ (Reed Warbler নামৰ চৰাইবিধে উমনি পৰাজীৱী কেতেকী চৰাই (Common Cuckoo)ৰ এটা পোৱালি ডাঙৰ কৰিছে

উমনি পৰজীৱিতা (Brood parasitism) নামৰ পৰিঘটনাতো যথেষ্ট সংখ্যক চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত দেখা যায়। এনে চৰায়ে আন প্ৰজাতিৰ চৰাইৰ বাহত কণী পাৰে আৰু আনৰ হতুৱাই পোৱালিক ডাঙৰ কৰোৱায়। [75] যাৰ বাহত উমনী পৰজীৱীয়ে কণী পাৰে সেই চৰাইটোৱে কণীটো চিনিব নোৱাৰি নিজৰ আনবোৰ কণীৰ দৰেই উমনি দিয়ে। উমনি পৰজীৱীতা দেখা পোৱাৰ প্ৰধান কাৰণ বোৰৰ ভিতৰত নিজে বাহ সাজি কণী উমনি দিয়াত অক্ষমতা, আনৰ বাহতো পোৱালি জগাই প্ৰজনন অধিক সফল কৰাৰ উদেশ্য হ'ব পাৰে। [76] উমনী পৰজীৱীসমূহৰ ভিতৰত কুলি চৰায়ে আটাইতকৈ বেছি জনাজাত যদিও এনে এশৰো অধিক প্ৰজাতি পোৱা যায়। [75]

মানৱ সমাজত গুৰুত্ব

সম্পাদনা কৰক

পাৰিপাৰ্শ্বিকতাৰ কথা বাদ দিলেও, মানৱ সমাজত চৰাইৰ গুৰুত্ত অপৰিসীম। পৃথিৱীৰ প্ৰায় সকলোবোৰ লোককৃষ্টিত চৰাইৰ উপস্থিত লক্ষ্য কৰিবলগীয়া। সৌন্দৰ্যৰ প্ৰতীক হিচাপে মানৱ সভ্যতাত চৰাইৰ এক বিশেষ স্থান আছে। তদুপৰি চৰাইৰ অৰ্থনৈতিক দিশতো অনেক অৱদান আছে, বিভিন্ন চৰাইৰ মাংস, বিভিন্ন খাদ্য প্ৰণালীৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ।

 
Industrial farming of chickens

চৰাই সততে দেখা পোৱা যায় বাবে মানুহৰ লগত চৰাইৰ সম্বন্ধ মানৱজাতিৰ জন্মলগ্নৰপৰাই চলি আহিছে।[77] কেতিয়াবা এনে সম্বন্ধ 'পৰস্পৰ সহজীৱি' (mutualistic), যেনে 'মৌ-বিচৰা চৰাই'ৰ (honeyguide) লগত আফ্ৰিকাৰ 'ব'ৰানা' (Borana) সম্প্ৰদায়ৰ মানুহৰ।[78] আন ক্ষেত্ৰত, যেনে ঘৰচিৰিকাৰ লগত মানুহৰ সম্বন্ধ 'সহভোজী' প্ৰকাৰৰ (commensal), য'ত মানুহৰ দৈনন্দিন কাম-কাজৰপৰা ঘৰচিৰিকাই খাদ্যবস্তু লাভ কৰে।[79] কেবাবিধ চৰাইৰ প্ৰজাতি শস্য-বিনস্তকাৰী,[80], আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত চৰাইৰ দ্বাৰা 'পক্ষী-সংকট' (aviation hazard) হোৱাৰো সম্ভাৱনা থাকে।[81] মানুহৰ কৰ্ম-কাণ্ডৰপৰাই চৰাইৰ ক্ষতি হ'ব পাৰে, আৰু মানুহৰ বিভিন্ন কাৰ্য, যেনে চিকাৰ, পক্ষী-সীহ-বিষৰ প্ৰয়োগ, কীটনাশক দ্ৰৱ্যৰ প্ৰয়োগ, বাহনৰ খুন্দা, অন্য পোহনীয়া জন্তৰ দ্বাৰা হত্যা আদিৰে কেবাবিধ চৰাইৰ বিলুপ্ত হৈছে বা বিলুপ্ত হোৱাৰ উপক্ৰম ঘটিছে।

চৰাই কিছুমান ৰোগৰ বীজাণু বিয়পোৱা মাধ্যমো হ'ব পাৰে, যেনে ছিটাক'ছিছ (psittacosis), ছালম'নেল'ছিছ (salmonellosis), কেম্পাইল'বেক্টৰিঅ'ছিছ (campylobacteriosis), মাইক'বেক্টেৰিঅ'ছিছ (পক্ষী যক্ষ্মা), পক্ষী জ্বৰ, জিয়াৰডিয়েছিছ (en:giardiasis) আৰু ক্ৰিপ্ট'স্প'ৰিডিঅ'ছিছ (en:cryptosporidiosis)। ইয়াৰোপৰি জীৱ-জন্তুৰ শৰীৰৰপৰা কিছুমান ৰোগ পক্ষীয়ে বৃহৎ দূৰত্বত থকা মানৱ-দেহলৈ বিয়পাব পাৰে।[82]

অৰ্থনৈতিক গুৰুত্ব

সম্পাদনা কৰক

ঘৰচীয়া চৰায়ে মানুহক মাংস আৰু কণী যোগান ধৰে যি মানূহৰ বাবে প্ৰটিনৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ উৎস। এক তথ্য অনুসৰি ২০০৩ চনত সমগ্ৰ বিশ্বযুৰি ৭৬ মিলিয়ন টন ঘৰচীয়া চৰাইৰ মাংস আৰু ৬১ মিলিয়ন টন কণী উৎপাদন হৈছিল। [83] মাংসৰ বাবে বহুটো চৰাই চিকাৰো কৰা হয়। উত্তৰ আৰু দক্ষিণ আমেৰিকাত খাদ্যৰ বাবে চিকাৰ কৰা চৰাইসমূহৰ ভিতৰত জলচৰ চৰাই (waterfowl), কুকুৰা-জাতীয় চৰাই (pheasant), কপৌ, ক্কুৱেইল (quail), পাৰট্ৰিজ (partridge), গ্ৰাউজ (grouse) আদি উল্লেখযোগ্য।[84] যদিও কিছুমান বিশেষ চৰাইৰ চিকাৰ বহনক্ষম (sustainable), চিকাৰে প্ৰায়ভাগ চৰাইৰ প্ৰজাতিৰে জনসংখ্যাত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলাইছে আৰু ইহঁতক বিলুপ্তিৰ পথলৈ থেলি দিছে। [85]

 
The use of cormorants by Asian fishermen is in steep decline but survives in some areas as a tourist attraction.

চৰাইৰ পৰা পোৱা বাণিজ্যিকভাৱে মূল্যৱান পদাৰ্থ হৈছে কাপোৰ আৰু শুৱাৰ বিভিন্ন সামগ্ৰীত ব্যৱহৃত পাখি (বিশেষকৈ হাঁহজাতীয় চৰাইৰ পাখি), ফছফৰাছ আৰু নাইট্ৰজেনৰ মূল্যৱান উৎস হিচাপে সাগৰীয় চৰাইৰ মল ইত্যাদি। [86]

বাণিজ্যিক লাভৰ বাবে বহুতো চৰাইক মানুহে পোহে। ৰঙীন চৰাই যেনে ভাটৌ (Parrot) আদি মানুহে পোহাৰ বাবে বাহিৰৰ পৰা বেআইনী ভাৱে চোৰাংকৈ ইয়াক অনা হয়।[87] চৰাইৰ প্ৰতি মানুহৰ আকৰ্ষণো যথেষ্ট। সেইবাবেই অপেচাদাৰী পক্ষী নিৰীক্ষকৰ সংখ্যাও সমগ্ৰ বিশ্বত প্ৰতিদিনে বৃদ্ধি পাই গৈছে। [88]

ধৰ্ম আৰু লোক-সংস্কৃতিত

সম্পাদনা কৰক
 
"The 3 of Birds" by the Master of the Playing Cards, 15th century Germany

চৰায়ে লোকগাঁথা (folklore), ধৰ্ম, আৰু লোক-সংস্কৃতি (popular culture)ত ভিন্ন ভিন্ন ৰূপত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰি আহিছে। ধৰ্মৰ ক্ষেত্ৰত চৰায়ে বাৰ্তাবাহক ৰূপে ভূমিকা লোৱাৰ কথা বিভিন্ন আখ্যানৰ পৰা জানিব পৰা যায়।[89] প্ৰাগ-ঐতিহাসিক যুগৰ পৰাই চৰায়ে কলা-কৃষ্টিত বিভিন্ন ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। পোন-প্ৰথম চৰাইৰ এনে ভূমিকাৰ কথা গুহা চিত্ৰ সমূহৰ পৰা গম পোৱা যায়। [90] পিছলৈ চৰাইক ধৰ্মীয় বা কলা সম্পৰ্কীয় কাম কাজত উচ্চাত্মক চিহ্ন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। উদাহৰণ স্বৰূপে মোগলৰ অধপতি সকলৰ মুকুটত ময়ূৰ চৰাইৰ পাখি সজাই লোৱা হৈছিল।[91] চৰাইৰ ওপৰত বৈজ্ঞানিক জ্ঞান বৃদ্ধিৰ স্পৃহা বঢ়াৰ লগে লগে চৰাইৰ চিত্ৰ অঁকাও উল্লেখযোগ্য ভাৱে বৃদ্ধি পালে। এনেকৈ চৰাইৰ প্ৰতিচ্ছি অঁকা বিশ্ব-বিশ্ৰুত চিত্ৰকাৰ কেইজনৰ ভিতৰত John James Audubon অন্যতম। তেওঁৰ উত্তৰ আমেৰিকাৰ চৰাইসমূহৰ চিত্ৰই সমগ্ৰ ইউৰোপত বিশেষ সমাদৰ লাভ কৰিছিল। [92] কবিতাটো চৰাইৰ উল্লেখ প্ৰায়েই দেখা যায়। উদাহৰণস্বৰূপে হ'মাৰে ওডিছি মহাকাব্যত নাইটিংগল চৰাইক অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছে। [93]

বিভিন্ন লোক সংস্কৃতিৰ মাজত চৰাইৰ ভূমিকাও ভিন্ন। উদাহৰণ স্বৰূপে আফ্ৰিকাৰ বিভিন্ন অঞ্চলত ফেঁচাক দুৰ্ভাগ্য, ডাইনী আৰু মৃত্যুৰ স'তে জড়িত কৰা হয়[94] কিন্তু ইউৰোপৰ প্ৰায়ভাগ অঞ্চলত ইয়াক আকৌ জ্ঞানী বুলি গণ্য কৰা হয়।[95]। তেনেদৰে কাকৈশিৰাক প্ৰাচীন ইজিপ্টত পবিত্ৰ বুলি গণ্য কৰা হৈছিল কিন্তু ইউৰোপত ইয়াক চোৰৰ শাৰীত ৰখা হৈছিল।[96]

সংৰক্ষণ

সম্পাদনা কৰক

দুখৰ বিষয়, ১৭শ শতিকাৰ পৰা বৰ্তমানলৈকে, মানুহৰ অবিবেচক কাৰ্য্যৰ পৰিণতিত প্ৰায় ১২০-১৩০ বিধ মান চৰাই পৃথিৱীৰ বুকুৰ পৰা নোহোৱা হৈ গ’ল। বৰ্তমানো প্ৰায় ১২০০টা মান প্ৰজাতিৰ চৰাইৰ অবস্থা সংকটজনক বুলি গম পোৱা গৈছে।

 
The California Condor once numbered only 22 birds, but conservation measures have raised that to over 300 today.

যদিও মানুহৰ কাৰ্য্যকলাপে চৰাইৰ কিছুমান প্ৰজাতিৰ যেনে 'Barn Swallow' আৰু 'European Starling' আদিৰ বিস্তৃতিত সহায় কৰিছে, তাতোকৈ বহু বেছি পৰিমাণে প্ৰজাতিৰ বিলুপ্তিকৰণত অধিক প্ৰভাৱিত কৰিছে। ঐতিহাসিকভাৱে এশৰো অধিক চৰাইৰ প্ৰজাতি বিলুপ্ত হোৱাৰ তথ্য পোৱা যায়[97]যদিও শেহতীয়াকৈ প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় দ্বীপ সমূহত মানুহৰ আবাদী আৰম্ভ হোৱাৰ সময়ত মানুহৰ অদুৰদৰ্শী কাৰ্য্যকলাপৰ বলি হৈ নাটকীয় ভাৱে ৭৫০-১৮০০টা চৰাইৰ প্ৰজাতি বিলুপ্ত হৈ গৈছিল। [98] বৰ্তমান সমগ্ৰ বিশ্বতে এক বুজন পৰিমাণৰ চৰাইৰ প্ৰজাতি বিলুপ্তিৰ পথত আগবাঢ়িছে। ইয়াৰে ১,২২৭টা প্ৰজাতি ২০০৯ চনত আই. ইউ. চি. এনৰ ৰেড লিষ্টত সংকটপূৰ্ণ (threatened) অৱস্থাত থকা প্ৰজাতি বুলি চিনাক্ত কৰা হৈছে। [99][100]

চৰাইৰ বিলুপ্ত হোৱাৰ আটাইতকৈ আলোচিত কাৰণটো হ'ল মানুহে কৰা পৰিৱেশ বিনষ্টিকৰণ আৰু তাৰ ফলত হোৱা বাসস্থান ধ্বংসৰ প্ৰক্ৰিয়া (Habitat loss)।[101] অন্যান্য কাৰণ সমূহ হ'ল, চোৰাং-চিকাৰ, প্ৰয়োজনাধিক মাছ মৰা,[102] পৰিৱেশ প্ৰদুষণ, কীটনাশকৰ ব্যৱহাৰ[103], নতুনকৈ সংস্থাপিত হোৱা বহিৰাগত প্ৰজাতি (nonnative invasive species)ৰ স'তে হোৱা প্ৰতিযোগিতা,[104] আৰু গোলকীয় বতৰ পৰিৱৰ্তন (Climate change) ইত্যাদি।

চৰকাৰ তথা পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ কৰ্মী সকলে উপযুক্ত আইনৰ সহায় লৈ আৰু পৰিৱেশ restoration (ecological restoration) ৰে চৰাইৰ বাসস্থানৰ প্ৰতিৰক্ষা দিয়ে বা প্ৰয়োজন সাপেক্ষে captive breeding আৰু পুনৰ সংস্থাপন (reintroduction)ৰ বাবেও পদক্ষেপ হাতত লোৱা দেখা যায়। এনে পদক্ষেপসমূহ আংশিক ভাৱে হ'লেও সফল হৈছে বুলি কব পাৰি। এটা গৱাষণাত গম পোৱা গৈছিল যে এনেধৰণৰ পসক্ষেপ সমূহে ১৯৯৪ ৰ পৰা ২০০৪ ৰ ভিতৰত অতি কমেও ১৬ বিধ চৰাইৰ প্ৰজাতি বিলুপ্ত হোৱাৰ পৰা ৰক্ষা কৰিব পাৰিছে।[105]

চৰাইৰ উৰণ পেশী আৰু উৰণ ক্ৰিয়াবিধি
সম্পাদনা কৰক

উৰণ পেশী: চৰাইবোৰে ডেউকা দুখন ওপৰ তলকৈ কোৱাই বতাহত উৰিব পাৰে। চৰাইৰ আগ ঠেং দুখন ৰূপান্তৰিত হৈ ডেউকাৰ সৃষ্টি হৈছে। উৰণ কাৰ্যৰ বাবে চৰাইৰ কিছুমান শক্তিশালী উৰন পেশী থাকে। এই পেশীবোৰ উৰোস্থি (Sternum) আৰু উৰোস্থিৰ তলত থকা তৰীদলৰ (Keel) লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। উৰণ পেশীবোৰ যথেষ্ট ডাঙৰ। এই উৰণ পেশীবোৰ তলত দিয়া ধৰণৰ।

১. বক্ষ পেশী (Pecoral muscles): উৰণ কাৰ্যত সহায় কৰিবলৈ অতি প্ৰয়োজনীয় পেশী হ’ল বক্ষ পেশী। ই দুই প্ৰকাৰৰ, যেনে – বৃহৎ বক্ষ পেশী (Pectoralis major) আৰু লঘু বক্ষ পেশী (Pectoralis minor)। এই পেশীবোৰৰ কাম হ’ল ডেউকা দুখনক টানি আৰু এৰি দি ডেউকা দুখনক তল- ওপৰ কৰোৱা। এই পেশী দুটা উৰোস্থিৰ তৰীদল আৰু ডেউকাত লাগি থাকে।

  • ক) বৃহৎ বক্ষ পেশী (Pectoralis major): তৰীদল (Keel) আৰু জক্ৰকৰ (Clavicle) অংকদেশৰ দুয়োফালৰ পৰা বৃহৎ বক্ষ পেশী দুটুকুৰা মুক্ত হৈ চৰাইটোৰ বুকু অংশৰ সৃষ্টি কৰিছে। ই ত্ৰিভুজ আকৃতিৰ আৰু আন পেশীবোৰতকৈ আকৃতিত ডাঙৰ আৰু শক্তিশালী। বৃহৎ পেশীৰ সম্মুখৰ পিনে থকা বহল আৰু চেপেটা কণ্ডৰাডাল (Tendon) হিউমেৰাছৰ মুণ্ডৰ অংকীয় দিশত সোমাই পৰে। এই পেশীয়ে ডেউকাখনক তলৰ পিনে টানি অনাত সহায় কৰে। এই পেশীৰ সংকোচনৰ সময়ত ডেউকাখন তলৰ পিনে নামি আহে আৰু সম্মুখৰ পিনে আগবাঢ়ি যায়। ইয়াৰ ক্ৰিয়াৰ ফলত চৰাইটো ওপৰলৈ উঠিব পাৰে আৰু বতাহৰ মাজেৰে সম্মুখৰ পিনে আগুৱাব পাৰে।
  • খ) লঘু বক্ষপেশী (Pectoralis minor): সৰু আৰু দীঘলীয়া আকৃতিৰ অংকীয় বক্ষপেশীয়ে চৰাইৰ ডেউকাখন ওপৰলৈ উঠোৱাত সহায় কৰে। চৰাইৰ এই লঘু বক্ষপেশীটো বৃহৎ বক্ষপেশীৰ তলৰফালে তৰীদল আৰু দেহৰ মাজৰ কোণটোত লাগি থাকে। পেশীটোৰ সম্মুখৰ ফালে থকা দীঘল আৰু ঠেক কণ্ডৰাডাল ত্ৰি অস্থি ৰন্ধ্ৰৰ (Foramen triossum) মাজেদি সোমাই সোমাই ওপৰলৈ উঠি হিউমেৰাছৰ মুণ্ডৰ ট্ৰচেণ্টাৰত (Trochanter) সোমায়। ত্ৰি অস্থি ৰন্ধ্ৰটো ক্লেভিক’ল (Clavicle), কোৰাক’ইড (Coracoid) আৰু স্কাপুলাৰ মাজত থকা এটা ফাক বা খোলা অংশ। লঘু বক্ষ পেশীয়ে ডেউকাখন ওপৰলৈ উঠোৱাত সহায় কৰে বাবে ইয়াক উত্তোলন পেশী (Elevator muscle) বোলা হয়। এই পেশীৰ সংকোচন ঘটিলে ইয়াৰ লগত সংযুক্ত কণ্ডৰাডালে হিউমেৰাছডালক পিছলৈ আৰু ওপৰলৈ টানে বাবে উৰণৰ সময়ত ডেউকাখন ওপৰলৈ ডাং খাই উঠে। এই কাৰ্যত ত্ৰি অস্থি ৰন্ধ্ৰটোৱে কপিকলৰ দৰে কাম কৰে।

২. সহায়ক পেশী (Accessory muscles): চৰাইৰ উৰণ ক্ৰিয়াত সহায় কৰিবলৈ বক্ষ পেশীৰ উপৰিও আন কিছুমান সহায়ক পেশীও থাকে। বক্ষ পেশীৰ ঠিক তলতে ত্ৰিভুজ আকৃতিৰ কৰাক’ব্ৰেকিয়েলিছ লংগাছ (Coraco brachialis longus) নামৰ আন এটুকুৰা পেশী থাকে। এই পেশীটো কোৰাককিড আৰু উৰোস্থিৰ পৰ্শুকী বা কষ্টেল প্ৰবৰ্ধৰ (Costal process) পৰা ওলায় আৰু ইয়াৰ ঠেক কণ্ডৰা অংশ প্ৰগণ্ডিআস্থি মুণ্ডৰ পিছফালে লাগি থাকে। এই প্ৰশীয়ে ডেউকাখনত তললৈ নমোৱাত সহায় কৰে। ইয়াৰ উপৰিও কৰাক’ব্ৰেকিয়েলিছ লংগাছৰ (Coraco brachialis longus) সম্মুখৰ পিনে কৰাক’ ব্ৰেকিয়েলিছ ব্ৰিভিছ (Coraco brachialis brevis) নামৰ আন এটুকুৰা সৰু ঠেক পেশীয়েও উৰণত সহায় কৰে।

৩. আভ্যন্তৰিক পেশী (Intrensic muscles): আভ্যন্তৰিক পেশীবোৰো উৰণৰ বাবে আতি লাগতিয়াল। ইয়াৰে ভিতৰত বাহুৰ বাইচেপ (Biceps) আৰু ট্ৰাইচেপ (Triceps) পেশী উল্লেখযোগ্য। এই পেশী দুটাই উৰণৰ সময়ত কিলাকুটিটো ঘূৰোৱাত সহায় কৰে। পূৰ্ব-বাহুৰ (Fore arm) এক্সটেনছৰ কাৰ্পি ৰেডিয়েলিছ (Extensor carpi radialis) আৰু এক্সটেনছৰ কাৰ্পি আলনেৰিছ (Exensor carpi ulnaris) নামৰ পেশী দুটাই ডেউকাখন জপোৱা আৰু মেলাত সহায় কৰে। আকৌ দুডাল ব্ৰেকিঅ’ ৰেডিয়েলিছ (Brachio-radialis) পেশীয়ে ৰেডিয়াছ (Radius) অস্থিডালক ঘূৰোৱাত সহায় কৰে। অতিশয় হ্ৰাসপ্ৰাপ্ত ডিজিটেল পেশীবোৰে (Digital muscles) উৰণৰ সময়ত পৃথক অংশসমূহ আনকি পাখিবিলাককো ঘুৰা মেলাত সহায় কৰে। আন এটুকুৰা পলিছিছ পেশীয়ে প্ৰথম আঙুলিত লাগি থকা এলুলা বা বাষ্টাৰ্ড ডেউকাখনক (Alula or bastard wing) স্বাধীন ভাবে লৰাচৰা কৰাত সহায় কৰে।

৪. তানিকা পেশী (Tensor muscles): উৰণৰ সময়ত চৰাইটোৱে ডেউকাখন মেলাৰ সময়ত টেন্সৰ লংগাছ (Tensor longus), টেন্সৰ ব্ৰিভিছ (Tensor brevis) আৰু টেন্সৰ এক্সেছৰিয়াছ (Tensor accessorius) নামৰ তিনিবিধ তানিকা পেশীয়ে প্ৰি-পেটাজিয়ামখন (Pre-patagium) সম্পূৰ্ণকে মেলি ৰাখে। এনে ধৰণৰ আন এটুকুৰা টেন্সৰ পষ্টিৰিয়াছ (Tensor posterius) নামৰ পেশীয়ে উৰণৰ সময়ত পেটাজিয়ামখনক (Patagium) বহলকৈ মেলি ৰাখে।

উৰণ ক্ৰিয়াবিধি (Mechanism of Flight): চৰাইৰ আকৃতি অনুসৰি উৰণৰ আৰম্ভণি ক্ৰিয়াবিধিও বেলেগ হয়। সৰু চৰাইবোৰে উৰাৰ আগে আগে ঠেং দুখনৰ সহায়ত এটা জাপ মাৰে। এই জাপটোৱে উৰিবৰ বাবে চৰাইটোক শক্তি যোগায়। ডাঙৰ আকৃতিৰ চৰাইৰ ক্ষেত্ৰত উৰণ কাৰ্যৰ আৰম্ভণিৰ বাবে যথেষ্ট শক্তিৰ প্ৰয়োজন হয়। সেয়েহে শক্তি গোটাবৰ বাবে চৰাইটোৱে প্ৰথমতে কিছুদূৰ জোৰেৰে দৌৰ মাৰে নাইবা সাঁতোৰে যাতে মাটি এৰি বতাহত যাবলৈ পৰ্যাপ্ত পৰিমাণে বল আৰু উল্লাস পায়। উৰাৰ আৰম্ভণিত চৰাইটোৱে ডেউকাখন তলমুৱাকৈ আৰু পিছৰ ফালে কোৱাবলৈ ধৰে যাৰ ফলত প্ৰকৃত উৰণ আৰম্ভ হয়। আকৌ নামিবৰ সময়ত ডেউকা দুখন ওপৰলৈ আৰু আগলৈ কোৱাই কোৱাই চৰাইটো মাটিলৈ বা নিৰ্দিষ্ট স্থানলৈ নামি আহে। চৰাইৰ প্ৰকৃত উৰণ পেশী হ’ল বৃহৎ বক্ষ পেশী। বৃহৎ বক্ষ পেশীৰ সংকোচনে ডেউকাখনক তলৰপিনে কোবাবলৈ শক্তি যোগায় যাৰ ফলত চৰাইটো ওপৰলৈ উঠে। ডেউকা দুখন তললৈ কোবোৱাৰ ফলত উত্তোলন বলৰ (Lift force) সৃষ্টি হয় আৰু চৰাইটো ওপৰলৈ উঠিবলৈ ধৰে। আকৌ বতাহৰ সোঁত ডেউকাৰ ওপৰেদি যোৱাৰ ফলত ওপৰৰ বায়ু চাপ কম হয় আৰু ইও চৰাইটোক কিছু ওপৰলৈ উঠাত সহায় কৰে। লঘু বক্ষ পেশীৰ সংকোচনে ডেউকা দুখনক ওপৰলৈ কোবোৱাত সহায় কৰে। ওপৰ ফালে কোবোৱাৰ ফলত ডেউকা দুখন আংশিক ভাবে জাপ খায় আৰু ডেউকাৰ মাজেৰে বায়ু পাৰ হৈ যাব পাৰে। ইয়াৰ ফলত চৰাইটো লাহে লাহে তললৈ নামি আহিবলৈ ধৰে। চৰাইৰ পুচ্ছ পাখিসমূহে বঠাৰ দৰে কাম কৰে। পুচ্ছ পাখিসমূহ ওপৰলৈ ডাঙি ধৰিলে চৰাইটো ওপৰমূৰা হয় আৰু তলফালে নমাই দিলে চৰাইটো তলমূৱা হয়। নামিবৰ সময়ত চৰাইটোৱে পুচ্ছ পাখিবোৰ তললৈ নমাই দি বিছনীৰ দৰে কোবাৱাৰ ফলত ব্ৰেকৰ কাম কৰে আৰু লগে লগে ই ঠেং দুখন তললৈ নমাই দি গছৰ ডালত বা আন কোনো ঠাইত নামি পৰে।

লগতে চাওক

সম্পাদনা কৰক

তথ্য সংগ্ৰহ

সম্পাদনা কৰক
  1. ↑ Brands, Sheila (14 August 2008). "Systema Naturae 2000 / Classification, Class Aves". Project: The Taxonomicon. http://taxonomicon.taxonomy.nl/TaxonTree.aspx?id=80129&tree=0.1। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 June 2012. 
  2. ↑ del Hoyo, Josep; Andy Elliott and Jordi Sargatal (1992). Handbook of Birds of the World, Volume 1: Ostrich to Ducks. প্ৰকাশক Barcelona: Lynx Edicions. ISBN 84-87334-10-5. 
  3. ↑ Brooke, Michael (2004). Albatrosses And Petrels Across The World. প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-850125-0. 
  4. ↑ Newton, Ian (2003). The Speciation and Biogeography of Birds. প্ৰকাশক Amsterdam: Academic Press. পৃষ্ঠা. 463. ISBN 0-12-517375-X. 
  5. ↑ Weir, Jason T.; Schluter, D (March 2007). "The Latitudinal Gradient in Recent Speciation and Extinction Rates of Birds and Mammals". Science খণ্ড 315 (5818): 1574–76. doi:10.1126/science.1135590. ISSN 0036-8075. PMID 17363673. 
  6. ↑ Schreiber, Elizabeth Anne; Joanna Burger (2001). Biology of Marine Birds. প্ৰকাশক Boca Raton: CRC Press. ISBN 0-8493-9882-7. 
  7. ↑ Hill, David; Peter Robertson (1988). The Pheasant: Ecology, Management, and Conservation. প্ৰকাশক Oxford: BSP Professional. ISBN 0-632-02011-3. 
  8. ↑ Spreyer, Mark F.; Enrique H. Bucher (1998). "Monk Parakeet (Myiopsitta monachus)". The Birds of North America. Cornell Lab of Ornithology. doi:10.2173/bna.322. http://bna.birds.cornell.edu/bna/species/322. 
  9. ↑ Arendt, Wayne J. (1 January 1988). "Range Expansion of the Cattle Egret, (Bubulcus ibis) in the Greater Caribbean Basin". Colonial Waterbirds খণ্ড 11 (2): 252–62. doi:10.2307/1521007. ISSN 07386028. 
  10. ↑ Bierregaard, R.O. (1994). "Yellow-headed Caracara". In Josep del Hoyo, Andrew Elliott and Jordi Sargatal (eds.). Handbook of the Birds of the World. Volume 2; New World Vultures to Guineafowl. প্ৰকাশক Barcelona: Lynx Edicions. ISBN 84-87334-15-6. 
  11. ↑ Juniper, Tony; Mike Parr (1998). Parrots: A Guide to the Parrots of the World. প্ৰকাশক London: Christopher Helm. ISBN 0-7136-6933-0. 
  12. ↑ 12.00 12.01 12.02 12.03 12.04 12.05 12.06 12.07 12.08 12.09 12.10 12.11 12.12 12.13 12.14 উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; Gill নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  13. ↑ Göth, Anne (2007). "Incubation temperatures and sex ratios in Australian brush-turkey (Alectura lathami) mounds". Austral Ecology খণ্ড 32 (4): 278–85. doi:10.1111/j.1442-9993.2007.01709.x. ISSN 1442-9985. 
  14. ↑ Belthoff, James R.; Dufty,; Gauthreaux, (1 August 1994). "Plumage Variation, Plasma Steroids and Social Dominance in Male House Finches". The Condor খণ্ড 96 (3): 614–25. doi:10.2307/1369464. ISSN 00105422. 
  15. ↑ Guthrie, R. Dale. "How We Use and Show Our Social Organs". Body Hot Spots: The Anatomy of Human Social Organs and Behavior. Archived from the original on 21 June 2007. https://web.archive.org/web/20070621225459/http://employees.csbsju.edu/lmealey/hotspots/chapter03.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 October 2007. 
  16. ↑ Humphrey, Philip S.; Parkes, K. C. (1 June 1959). "An approach to the study of molts and plumages" (PDF). The Auk খণ্ড 76 (1): 1–31. Archived from the original on 25 March 2009. https://web.archive.org/web/20090325235722/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v076n01/p0001-p0031.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 January 2013. 
  17. ↑ Pettingill Jr. OS (1970). Ornithology in Laboratory and Field. Burgess Publishing Co. ISBN 808716093. 
  18. ↑ de Beer SJ, Lockwood GM, Raijmakers JHFS, Raijmakers JMH, Scott WA, Oschadleus HD, Underhill LG (2001). Web.uct.ac.za SAFRING Bird Ringing Manual.
  19. ↑ Turner, J. Scott (July 1997). "On the thermal capacity of a bird's egg warmed by a brood patch". Physiological Zoology খণ্ড 70 (4): 470–80. doi:10.1086/515854. ISSN 0031-935X. PMID 9237308. 
  20. ↑ Walther, Bruno A. (2005). "Elaborate ornaments are costly to maintain: evidence for high maintenance handicaps". Behavioural Ecology খণ্ড 16 (1): 89–95. doi:10.1093/beheco/arh135. 
  21. ↑ Shawkey, Matthew D.; Pillai, Shreekumar R.; Hill, Geoffrey E. (2003). "Chemical warfare? Effects of uropygial oil on feather-degrading bacteria". Journal of Avian Biology খণ্ড 34 (4): 345–49. doi:10.1111/j.0908-8857.2003.03193.x. 
  22. ↑ Robert, Michel (January 1989). "Conditions and significance of night feeding in shorebirds and other water birds in a tropical lagoon" (PDF). The Auk খণ্ড 106 (1): 94–101. Archived from the original on 2010-06-10. https://web.archive.org/web/20100610032819/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v106n01/p0094-p0101.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-01-17. 
  23. ↑ Paton, D. C.; Collins, B. G. (1 April 1989). "Bills and tongues of nectar-feeding birds: A review of morphology, function, and performance, with intercontinental comparisons". Australian Journal of Ecology খণ্ড 14 (4): 473–506. doi:10.1111/j.1442-9993.1989.tb01457.x. ISSN 00129615. 
  24. ↑ Baker, Myron Charles; Baker, . (1 April 1973). "Niche Relationships Among Six Species of Shorebirds on Their Wintering and Breeding Ranges". Ecological Monographs খণ্ড 43 (2): 193–212. doi:10.2307/1942194. ISSN 00129615. 
  25. ↑ Miyazaki, Masamine; Kuroki, M.; Niizuma, Y.; Watanuki, Y. (1 July 1996). "Vegetation cover, kleptoparasitism by diurnal gulls and timing of arrival of nocturnal Rhinoceros Auklets" (PDF). The Auk খণ্ড 113 (3): 698–702. doi:10.2307/3677021. ISSN 09088857. Archived from the original on 25 March 2009. https://web.archive.org/web/20090325235710/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v113n03/p0698-p0702.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 January 2013. 
  26. ↑ Bélisle, Marc; Giroux (1 August 1995). "Predation and kleptoparasitism by migrating Parasitic Jaegers" (PDF). The Condor খণ্ড 97 (3): 771–781. doi:10.2307/1369185. ISSN 00105422. Archived from the original on 25 March 2009. https://web.archive.org/web/20090325235719/http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v097n03/p0771-p0781.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 January 2013. 
  27. ↑ Vickery, J. A.; Brooke, . (1 May 1994). "The Kleptoparasitic Interactions between Great Frigatebirds and Masked Boobies on Henderson Island, South Pacific" (PDF). The Condor খণ্ড 96 (2): 331–40. doi:10.2307/1369318. ISSN 00105422. Archived from the original on 25 March 2009. https://web.archive.org/web/20090325235707/http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v096n02/p0331-p0340.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 January 2013. 
  28. ↑ Hiraldo, F.C.; Blanco, J. C.; Bustamante, J. (1991). "Unspecialized exploitation of small carcasses by birds". Bird Studies খণ্ড 38 (3): 200–07. doi:10.1080/00063659109477089. 
  29. ↑ Engel, Sophia Barbara (2005). Racing the wind: Water economy and energy expenditure in avian endurance flight. University of Groningen. ISBN 90-367-2378-7. Archived from the original on 2020-04-05. https://web.archive.org/web/20200405201429/http://irs.ub.rug.nl/ppn/287916626। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-01-17. 
  30. ↑ Tieleman, BI; Williams, JB (January 1999). "The role of hyperthermia in the water economy of desert birds". Physiol. Biochem. Zool. খণ্ড 72 (1): 87–100. doi:10.1086/316640. ISSN 1522-2152. PMID 9882607. 
  31. ↑ Schmidt-Nielsen, Knut (1 May 1960). "The Salt-Secreting Gland of Marine Birds". Circulation খণ্ড 21 (5): 955–967. doi:10.1161/01.CIR.21.5.955. http://circ.ahajournals.org/cgi/content/abstract/21/5/955. 
  32. ↑ Hallager, Sara L. (1994). "Drinking methods in two species of bustards". Wilson Bull. খণ্ড 106 (4): 763–764. সাঁচ:Hdl. 
  33. ↑ MacLean, Gordon L. (1 June 1983). "Water Transport by Sandgrouse". BioScience খণ্ড 33 (6): 365–369. doi:10.2307/1309104. ISSN 00063568. 
  34. ↑ Paul R. Ehrlich, David S. Dobkin, and Darryl Wheye (1988). "Bathing and Dusting". http://www.stanford.edu/group/stanfordbirds/text/essays/Bathing_and_Dusting.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 October 2012. 
  35. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; Battley নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  36. ↑ Klaassen, Marc (1 January 1996). "Metabolic constraints on long-distance migration in birds". Journal of Experimental Biology খণ্ড 199 (1): 57–64. ISSN 0022-0949. PMID 9317335. http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/199/1/57. 
  37. ↑ Gill, Frank (1995). Ornithology (2nd সম্পাদনা). প্ৰকাশক New York: W.H. Freeman. ISBN 0-7167-2415-4. 
  38. ↑ "Long-distance Godwit sets new record". BirdLife International. 4 May 2007. http://www.birdlife.org/news/news/2007/04/bar-tailed_godwit_journey.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 13 December 2007. 
  39. ↑ Shaffer, Scott A.; Tremblay, Y; Weimerskirch, H; Scott, D; Thompson, DR; Sagar, PM; Moller, H; Taylor, GA et al. (August 2006). "Migratory shearwaters integrate oceanic resources across the Pacific Ocean in an endless summer". Proceedings of the National Academy of Sciences খণ্ড 103 (34): 12799–802. doi:10.1073/pnas.0603715103. ISSN 0027-8424. PMID 16908846. PMC 1568927. http://www.pnas.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=16908846. 
  40. ↑ Wilson, W. Herbert, Jr. (1999). "Bird feeding and irruptions of northern finches:are migrations short stopped?" (PDF). North America Bird Bander খণ্ড 24 (4): 113–21. Archived from the original on 2009-03-25. https://web.archive.org/web/20090325235739/http://elibrary.unm.edu/sora/NABB/v024n04/p0113-p0121.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-01-17. 
  41. ↑ Nilsson, Anna L. K.; Alerstam, Thomas; Nilsson, Jan-Åke (2006). "Do partial and regular migrants differ in their responses to weather?". The Auk খণ্ড 123 (2): 537–47. doi:10.1642/0004-8038(2006)123[537:DPARMD]2.0.CO;2. ISSN 0004-8038. http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3793/is_200604/ai_n16410121. 
  42. ↑ Rabenold, Kerry N. (1985). "Variation in Altitudinal Migration, Winter Segregation, and Site Tenacity in two subspecies of Dark-eyed Juncos in the southern Appalachians" (PDF). The Auk খণ্ড 102 (4): 805–19. Archived from the original on 2009-03-25. https://web.archive.org/web/20090325235702/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v102n04/p0805-p0819.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-01-17. 
  43. ↑ Matthews, G. V. T. (1 September 1953). "Navigation in the Manx Shearwater". Journal of Experimental Biology খণ্ড 30 (2): 370–96. http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/30/3/370. 
  44. ↑ Mouritsen, Henrik; L (15 November 2001). "Migrating songbirds tested in computer-controlled Emlen funnels use stellar cues for a time-independent compass". Journal of Experimental Biology খণ্ড 204 (8): 3855–65. ISSN 0022-0949. PMID 11807103. http://jeb.biologists.org/cgi/content/full/204/22/3855. 
  45. ↑ Möller, Anders Pape (1988). "Badge size in the house sparrow Passer domesticus". Behavioral Ecology and Sociobiology খণ্ড 22 (5): 373–78. 
  46. ↑ Thomas, Betsy Trent; Strahl (1 August 1990). "Nesting Behavior of Sunbitterns (Eurypyga helias) in Venezuela" (PDF). The Condor খণ্ড 92 (3): 576–81. doi:10.2307/1368675. ISSN 00105422. Archived from the original on 25 March 2009. https://web.archive.org/web/20090325235743/http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v092n03/p0576-p0581.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 January 2013. 
  47. ↑ Pickering, S. P. C. (2001). "Courtship behaviour of the Wandering Albatross Diomedea exulans at Bird Island, South Georgia" (PDF). Marine Ornithology খণ্ড 29 (1): 29–37. http://www.marineornithology.org/PDF/29_1/29_1_6.pdf. 
  48. ↑ Pruett-Jones, S. G.; Pruett-Jones (1 May 1990). "Sexual Selection Through Female Choice in Lawes' Parotia, A Lek-Mating Bird of Paradise". Evolution খণ্ড 44 (3): 486–501. doi:10.2307/2409431. ISSN 00143820. 
  49. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; Suthers নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  50. ↑ Genevois, F.; Bretagnolle, V. (1994). "Male Blue Petrels reveal their body mass when calling". Ethology Ecology and Evolution খণ্ড 6 (3): 377–83. doi:10.1080/08927014.1994.9522988. Archived from the original on 2007-12-24. https://web.archive.org/web/20071224040649/http://ejour-fup.unifi.it/index.php/eee/article/view/667/613। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-01-17. 
  51. ↑ Jouventin, Pierre; Aubin, T; Lengagne, T (June 1999). "Finding a parent in a king penguin colony: the acoustic system of individual recognition". Animal Behaviour খণ্ড 57 (6): 1175–83. doi:10.1006/anbe.1999.1086. ISSN 0003-3472. PMID 10373249. 
  52. ↑ Templeton, Christopher N.; Greene, E; Davis, K (June 2005). "Allometry of Alarm Calls: Black-Capped Chickadees Encode Information About Predator Size". Science খণ্ড 308 (5730): 1934–37. doi:10.1126/science.1108841. ISSN 0036-8075. PMID 15976305. 
  53. ↑ Sekercioglu, Cagan Hakki (2006). "Foreword". In Josep del Hoyo, Andrew Elliott and David Christie (eds.). Handbook of the Birds of the World, Volume 11: Old World Flycatchers to Old World Warblers. প্ৰকাশক Barcelona: Lynx Edicions. পৃষ্ঠা. 48. ISBN 84-96553-06-X. 
  54. ↑ Terborgh, John (2005). "Mixed flocks and polyspecific associations: Costs and benefits of mixed groups to birds and monkeys". American Journal of Primatology খণ্ড 21 (2): 87–100. doi:10.1002/ajp.1350210203. 
  55. ↑ Hutto, Richard L. (1 January 988). "Foraging Behavior Patterns Suggest a Possible Cost Associated with Participation in Mixed-Species Bird Flocks". Oikos খণ্ড 51 (1): 79–83. doi:10.2307/3565809. ISSN 00301299. 
  56. ↑ Au, David W. K.; Pitman (1 August 1986). "Seabird interactions with Dolphins and Tuna in the Eastern Tropical Pacific" (PDF). The Condor খণ্ড 88 (3): 304–17. doi:10.2307/1368877. ISSN 00105422. Archived from the original on 5 November 2011. https://web.archive.org/web/20111105140621/http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v088n03/p0304-p0317.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 January 2013. 
  57. ↑ Anne, O.; Rasa, E. (June 1983). "Dwarf mongoose and hornbill mutualism in the Taru desert, Kenya". Behavioral Ecology and Sociobiology খণ্ড 12 (3): 181–90. doi:10.1007/BF00290770. 
  58. ↑ Gauthier-Clerc, Michael; Tamisier, Alain; Cézilly, Frank (May 2000). "Sleep-Vigilance Trade-off in Gadwall during the Winter Period" (PDF). The Condor খণ্ড 102 (2): 307–13. doi:10.1650/0010-5422(2000)102[0307:SVTOIG]2.0.CO;2. ISSN 0010-5422. Archived from the original on 2008-09-10. https://web.archive.org/web/20080910161658/http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v102n02/p0307-p0313.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-01-17. 
  59. ↑ Buckley, F. G.; Buckley (1 January 1968). "Upside-down Resting by Young Green-Rumped Parrotlets (Forpus passerinus)". The Condor খণ্ড 70 (1): 89. doi:10.2307/1366517. ISSN 00105422. 
  60. ↑ Frith, C.B (1981). "Displays of Count Raggi's Bird-of-Paradise Paradisaea raggiana and congeneric species". Emu খণ্ড 81 (4): 193–201. doi:10.1071/MU9810193. http://www.publish.csiro.au/paper/MU9810193.htm. 
  61. ↑ Freed, Leonard A. (1987). "The Long-Term Pair Bond of Tropical House Wrens: Advantage or Constraint?". The American Naturalist খণ্ড 130 (4): 507–25. doi:10.1086/284728. 
  62. ↑ Gowaty, Patricia A. (1983). "Male Parental Care and Apparent Monogamy among Eastern Bluebirds (Sialia sialis)". The American Naturalist খণ্ড 121 (2): 149–60. doi:10.1086/284047. 
  63. ↑ Short, Lester L. (1993). Birds of the World and their Behavior. প্ৰকাশক New York: Henry Holt and Co. ISBN 0-8050-1952-9. 
  64. ↑ Burton, R (1985). Bird Behavior. Alfred A. Knopf, Inc. ISBN 0-394-53957-5. 
  65. ↑ Schamel, D; Tracy, Diane M.; Lank, David B.; Westneat, David F. (2004). "Mate guarding, copulation strategies and paternity in the sex-role reversed, socially polyandrous red-necked phalarope Phalaropus lobatus" (PDF). Behaviour Ecology and Sociobiology খণ্ড 57 (2): 110–18. doi:10.1007/s00265-004-0825-2. Archived from the original on 2020-03-28. https://web.archive.org/web/20200328130628/http://www.springerlink.com/index/8BE48GKGYF2Q40LT.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2013-01-17. 
  66. ↑ Kokko, H; Harris, M; Wanless, S (2004). "Competition for breeding sites and site-dependent population regulation in a highly colonial seabird, the common guillemot Uria aalge". Journal of Animal Ecology খণ্ড 73 (2): 367–76. doi:10.1111/j.0021-8790.2004.00813.x. 
  67. ↑ Booker, L; Booker, M (1991). "Why Are Cuckoos Host Specific?". Oikos খণ্ড 57 (3): 301–09. doi:10.2307/3565958. 
  68. ↑ 68.0 68.1 Hansell M (2000). Bird Nests and Construction Behaviour. University of Cambridge Press ISBN 0-521-46038-7
  69. ↑ Lafuma, L; Lambrechts, M; Raymond, M (2001). "Aromatic plants in bird nests as a protection against blood-sucking flying insects?". Behavioural Processes খণ্ড 56 (2): 113–20. doi:10.1016/S0376-6357(01)00191-7. 
  70. ↑ Elliot A (1994). "Family Megapodiidae (Megapodes)" in Handbook of the Birds of the World. Volume 2; New World Vultures to Guineafowl (eds del Hoyo J, Elliott A, Sargatal J) Lynx Edicions:Barcelona. ISBN 84-87334-15-6
  71. ↑ Metz VG, Schreiber EA (2002). "Great Frigatebird (Fregata minor)" In The Birds of North America, No 681, (Poole, A. and Gill, F., eds) The Birds of North America Inc: Philadelphia
  72. ↑ Ekman, J (2006). "Family living amongst birds". Journal of Avian Biology খণ্ড 37 (4): 289–98. doi:10.1111/j.2006.0908-8857.03666.x. 
  73. ↑ Cockburn A (1996). "Why do so many Australian birds cooperate? Social evolution in the Corvida". In Floyd R, Sheppard A, de Barro P. Frontiers in Population Ecology. প্ৰকাশক Melbourne: CSIRO. পৃষ্ঠা. 21–42. 
  74. ↑ Cockburn, Andrew (June 2006). "Prevalence of different modes of parental care in birds" (Free full text). Proceedings: Biological Sciences খণ্ড 273 (1592): 1375–83. doi:10.1098/rspb.2005.3458. ISSN 0962-8452. PMID 16777726. PMC 1560291. http://rspb.royalsocietypublishing.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=16777726. 
  75. ↑ 75.0 75.1 Davies N (2000). Cuckoos, Cowbirds and other Cheats. T. & A. D. Poyser: London ISBN 0-85661-135-2
  76. ↑ Sorenson, M (1997). "Effects of intra- and interspecific brood parasitism on a precocial host, the canvasback, Aythya valisineria". Behavioral Ecology খণ্ড 8 (2): 153–61. doi:10.1093/beheco/8.2.153. http://beheco.oxfordjournals.org/cgi/reprint/8/2/153.pdf. 
  77. ↑ Bonney, Rick; Rohrbaugh, Jr., Ronald (2004). Handbook of Bird Biology (Second সম্পাদনা). প্ৰকাশক Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 0-938027-62-X. 
  78. ↑ Dean W, Siegfried R, MacDonald I (1990). "The Fallacy, Fact, and Fate of Guiding Behavior in the Greater Honeyguide". Conservation Biology 4 (1) 99–101. Blackwell-PDF
  79. ↑ Singer, R.; Yom-Tov, Y. (1988). "The Breeding Biology of the House Sparrow Passer domesticus in Israel". Ornis Scandinavica খণ্ড 19 (2): 139–44. doi:10.2307/3676463. 
  80. ↑ Dolbeer, R (1990). "Ornithology and integrated pest management: Red-winged blackbirds Agleaius phoeniceus and corn". Ibis খণ্ড 132 (2): 309–22. doi:10.1111/j.1474-919X.1990.tb01048.x. 
  81. ↑ Dolbeer, R; Belant, J; Sillings, J (1993). "Shooting Gulls Reduces Strikes with Aircraft at John F. Kennedy International Airport". Wildlife Society Bulletin খণ্ড 21: 442–50. 
  82. ↑ Reed, KD; Meece, JK; Henkel, JS; Shukla, SK (2003). "Birds, Migration and Emerging Zoonoses: West Nile Virus, Lyme Disease, Influenza A and Enteropathogens". Clinical medicine & research খণ্ড 1 (1): 5–12. doi:10.3121/cmr.1.1.5. PMID 15931279. 
  83. ↑ Brown, Lester (2005) "3: Moving Up the Food Chain Efficiently." Outgrowing the Earth: The Food Security Challenge in an Age of Falling Water Tables and Rising Temperatures earthscan ISBN 978-1844071852 archived from the original on 2016-03-03 https://web.archive.org/web/20160303222521/http://www.earth-policy.org/datacenter/xls/book_ote_ch3_2.xls 
  84. ↑ Simeone, A; Navarro, X (2002). "Human exploitation of seabirds in coastal southern Chile during the mid-Holocene". Rev. Chil. Hist. Nat খণ্ড 75 (2): 423–31. doi:10.4067/S0716-078X2002000200012. http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0716-078X2002000200012&lng=es&nrm=iso&tlng=en. 
  85. ↑ Keane, Aidan; Brooke, M.de L.; McGowan, P.J.K. (2005). "Correlates of extinction risk and hunting pressure in gamebirds (Galliformes)". Biological Conservation খণ্ড 126 (2): 216–33. doi:10.1016/j.biocon.2005.05.011. 
  86. ↑ "The Guano War of 1865–1866.". World History at KMLA. http://www.zum.de/whkmla/military/19cen/guanowar.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 18 December 2007. 
  87. ↑ Cooney, R; Jepson, P (2006). "The international wild bird trade: what's wrong with blanket bans?". Oryx খণ্ড 40 (1): 18–23. doi:10.1017/S0030605306000056. http://journals.cambridge.org/production/action/cjoGetFulltext?fulltextid=409231. 
  88. ↑ Pullis La Rouche, G. (2006). Birding in the United States: a demographic and economic analysis. Waterbirds around the world. Eds. G.C. Boere, C.A. Galbraith and D.A. Stroud. The Stationery Office, Edinburgh, UK. pp. 841–46. JNCC.gov.uk Archived 2011-03-04 at the Wayback Machine, PDF
  89. ↑ Routledge, S; Routledge, K (1917). "The Bird Cult of Easter Island". Folklore খণ্ড 28 (4): 337–55. 
  90. ↑ Meighan, C. W. (1966). "Prehistoric Rock Paintings in Baja California". American Antiquity খণ্ড 31 (3): 372–92. doi:10.2307/2694739. 
  91. ↑ Clarke, CP (1908). "A Pedestal of the Platform of the Peacock Throne". The Metropolitan Museum of Art Bulletin খণ্ড 3 (10): 182–83. doi:10.2307/3252550. 
  92. ↑ Boime, Albert (1999). "John James Audubon: a birdwatcher's fanciful flights". Art History খণ্ড 22 (5): 728–55. doi:10.1111/1467-8365.00184. 
  93. ↑ Chandler, A (1934). "The Nightingale in Greek and Latin Poetry". The Classical Journal খণ্ড 30 (2): 78–84. 
  94. ↑ Enriquez PL, Mikkola H (1997). "Comparative study of general public owl knowledge in Costa Rica, Central America and Malawi, Africa". pp. 160–66 In: J.R. Duncan, D.H. Johnson, T.H. Nicholls, (Eds). Biology and conservation of owls of the Northern Hemisphere. General Technical Report NC-190, USDA Forest Service, St. Paul, Minnesota. 635 pp.
  95. ↑ Lewis DP (2005). Owlpages.com, Owls in Mythology and Culture. Retrieved on 15 September 2007
  96. ↑ Dupree, N (1974). "An Interpretation of the Role of the Hoopoe in Afghan Folklore and Magic". Folklore খণ্ড 85 (3): 173–93. 
  97. ↑ Fuller E (2000). Extinct Birds (2nd ed.). Oxford University Press, Oxford, New York. ISBN 0-19-850837-9
  98. ↑ Steadman D (2006). Extinction and Biogeography in Tropical Pacific Birds, University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-77142-7
  99. ↑ "BirdLife International announces more Critically Endangered birds than ever before". Birdlife International. 14 May 2009. http://www.birdlife.org/news/pr/2009/05/red_list.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 May 2009. 
  100. ↑ Kinver, Mark (13 May 2009). "Birds at risk reach record high". BBC News Online. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8045971.stm। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 May 2009. 
  101. ↑ Norris K, Pain D (eds, 2002). Conserving Bird Biodiversity: General Principles and their Application Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-78949-3
  102. ↑ Brothers, NP (1991). "Albatross mortality and associated bait loss in the Japanese longline fishery in the southern ocean". Biological Conservation খণ্ড 55 (3): 255–68. doi:10.1016/0006-3207(91)90031-4. 
  103. ↑ Wurster, D; Wurster, C; Strickland, W (1965). "Bird Mortality Following DDT Spray for Dutch Elm Disease". Ecology খণ্ড 46 (4): 488–99. doi:10.2307/1934880. ; Wurster, C. F.; Wurster, D. H.; Strickland, W. N. (1965). "Bird Mortality after Spraying for Dutch Elm Disease with DDT". Science খণ্ড 148 (3666): 90–91. doi:10.1126/science.148.3666.90. PMID 14258730. 
  104. ↑ Blackburn, T; Cassey, P; Duncan, R; Evans, K; Gaston, K (2004). "Avian Extinction and Mammalian Introductions on Oceanic Islands". Science খণ্ড 305 (5692): 1955–58. doi:10.1126/science.1101617. PMID 15448269. 
  105. ↑ Butchart, S; Stattersfield, A; Collar, N (2006). "How many bird extinctions have we prevented?". Oryx খণ্ড 40 (3): 266–79. doi:10.1017/S0030605306000950. http://www.birdlife.org/news/news/2006/08/butchart_et_al_2006.pdf. 

বাহ্যিক সংযোগ

সম্পাদনা কৰক
ৱিকিমিডিয়া কমন্সত চৰাই সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল আছে।
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=চৰাই&oldid=443341"ৰ পৰা অনা হৈছে