ৱিকিপিডিয়া

শ্বৰীয়ত

ইছলামীক আইন
এইটো এটা অনূদিত বা অনুবাদ চলি থকা প্ৰবন্ধ। ইয়াৰ তাৎপৰ্য্য কেইবাটাও হ'ব পাৰে।

শ্বৰীয়ত বা শ্বৰীয়াহ (/ʃəˈriːə/; আৰবী: شَريعَة [ʃaˈriːʕa]) হৈছে ইছলামিক পৰম্পৰাৰ এটা অংশ হিচাপে গঠিত ধৰ্মীয় আইনৰ এটা শৰীৰ।[1][2][3] ইছলামৰ ধৰ্মীয় উপদেশৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা আৰু ইছলামৰ পবিত্ৰ শাস্ত্ৰ বিশেষকৈ কোৰআন আৰু হাদিছৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তৈয়াৰ কৰা হৈছে।[1] আৰবী ভাষাত শ্বৰীয়াহ শব্দটোৱে আল্লাহৰ অপৰিৱৰ্তিত ঐশ্বৰিক বিধানক বুজায় আৰু ইয়াৰ বিপৰীতে ফিকহ, যিয়ে ইয়াৰ মানৱীয় পণ্ডিতৰ ব্যাখ্যাক বুজায়।[4][5][6] সময়ৰ লগে লগে আইনী বিদ্যালয়ৰ উত্থান ঘটিছে, যিয়ে বিশেষ সমাজ আৰু চৰকাৰৰ পছন্দৰ লগতে ইছলামিক পণ্ডিত বা ইমামসকলে আইন আৰু নিয়মৰ তাত্ত্বিক (উছুল) আৰু ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগ (ফুৰু’/ফতোৱা)ৰ ওপৰত কৰা কামৰ জৰিয়তে প্ৰতিফলিত কৰিছে। কিন্তু ইছলামত শ্বৰীয়ত কেতিয়াও একমাত্ৰ বৈধ আইনী ব্যৱস্থা হোৱা নাই, আৰু আৰম্ভণিৰে পৰাই ইয়াক সদায় উৰ্ফ (প্ৰথাগত আইন)ৰ কাষত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে।[7][8]

শ্বৰীয়ত বা শ্বৰীয়াহ (/ʃəˈriːə/; আৰবী: شَريعَة [ʃaˈriːʕa]) হৈছে ইছলামিক পৰম্পৰাৰ এটা অংশ হিচাপে গঠিত ধৰ্মীয় আইনৰ এটা শৰীৰ।[1][2][3] ইছলামৰ ধৰ্মীয় উপদেশৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা আৰু ইছলামৰ পবিত্ৰ শাস্ত্ৰ বিশেষকৈ কোৰআন আৰু হাদিছৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তৈয়াৰ কৰা হৈছে।[1] আৰবী ভাষাত শ্বৰীয়াহ শব্দটোৱে আল্লাহৰ অপৰিৱৰ্তিত ঐশ্বৰিক বিধানক বুজায় আৰু ইয়াৰ বিপৰীতে ফিকহ, যিয়ে ইয়াৰ মানৱীয় পণ্ডিতৰ ব্যাখ্যাক বুজায়।[4][5][6] সময়ৰ লগে লগে আইনী বিদ্যালয়ৰ উত্থান ঘটিছে, যিয়ে বিশেষ সমাজ আৰু চৰকাৰৰ পছন্দৰ লগতে ইছলামিক পণ্ডিত বা ইমামসকলে আইন আৰু নিয়মৰ তাত্ত্বিক (উছুল) আৰু ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োগ (ফুৰু’/ফতোৱা)ৰ ওপৰত কৰা কামৰ জৰিয়তে প্ৰতিফলিত কৰিছে। কিন্তু ইছলামত শ্বৰীয়ত কেতিয়াও একমাত্ৰ বৈধ আইনী ব্যৱস্থা হোৱা নাই, আৰু আৰম্ভণিৰে পৰাই ইয়াক সদায় উৰ্ফ (প্ৰথাগত আইন)ৰ কাষত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে।[9][10]

ইবন হানবালৰ আইনী লেখাৰ এখন পাণ্ডুলিপি, ৮৭৯ চনৰ অক্টোবৰ মাহত প্ৰস্তুত কৰা

ইছলামিক ন্যায়বিজ্ঞানৰ পৰম্পৰাগত তত্ত্বই শ্বৰীয়তৰ চাৰিটা উৎসক স্বীকৃতি দিয়ে: কোৰআন, ছুন্নাহ (প্ৰামাণিক হাদিছ), কিয়াছ (উপমান যুক্তি),,[note 1] আৰু ইজমা (বিধিগত ঐকমত্য)।[13] ইস্তিহাদ নামেৰে জনাজাত প্ৰক্ৰিয়া ব্যৱহাৰ কৰি পাঁচটা ছুন্নী মাজহাব (ছুন্নী ইছলামৰ আইনী বিদ্যালয়), হানাফি, মালিকি, শ্বাফি, হাম্বালি আৰু জাহিৰিয়ে শাস্ত্ৰীয় উৎসৰ পৰা শ্বৰীয়ত ৰায় উলিয়াবলৈ ছুন্নী পদ্ধতি উদ্ভাৱন কৰিছিল।[4][5] পৰম্পৰাগত ন্যায়বিজ্ঞানে (ফিকহ) আইনৰ দুটা প্ৰধান শাখা ইবাদত (আচাৰ-ব্যৱহাৰ) আৰু মুআমালাত (সামাজিক সম্পৰ্ক)ক পৃথক কৰে, যিবোৰে একেলগে বহুতো বিষয়ক সামৰি লয়।[4][6] ইয়াৰ ৰায়দানসমূহ আইনী নীতিৰ সৈতেও সিমানেই নৈতিক মানদণ্ডৰ সৈতে জড়িত,[14][15] কাৰ্য্যসমূহক পাঁচটা শ্ৰেণীৰ ভিতৰত এটাত নিযুক্ত কৰা হয়: বাধ্যতামূলক, পৰামৰ্শ দিয়া, নিৰপেক্ষ, ঘৃণনীয় আৰু নিষিদ্ধ।[4][5][6] ফিকহক শতিকাজুৰি যোগ্য আইনবিদ (মুফতি)সকলে জাৰি কৰা আইনী মতামত (ফতোয়া)ৰ দ্বাৰা বিশদভাৱে প্ৰকাশ কৰা হৈছিল আৰু ঐতিহাসিকভাৱে শাসক নিযুক্ত ন্যায়াধীশসকলে শ্বৰীয়ত আদালতত প্ৰয়োগ কৰা হৈছিল,[4][6] ইয়াৰ পৰিপূৰক আছিল মুছলমান শাসকসকলে জাৰি কৰা বিভিন্ন অৰ্থনৈতিক, অপৰাধমূলক আৰু প্ৰশাসনিক আইন।[16]

একবিংশ শতিকাত শ্বৰীয়তৰ ভূমিকা সমগ্ৰ বিশ্বতে ক্ৰমান্বয়ে প্ৰতিদ্বন্দ্বিতামূলক বিষয় হৈ পৰিছে।[5] আধুনিক যুগত ইয়াৰ প্ৰয়োগৰ ধৰণ মুছলমান মৌলবাদী আৰু আধুনিকতাবাদীৰ মাজত বিতৰ্কৰ বিষয় হৈ আহিছে।[2][17] গণতন্ত্ৰ, মানৱ অধিকাৰ, সংখ্যালঘুৰ অধিকাৰ, চিন্তাৰ স্বাধীনতা, নাৰীৰ অধিকাৰ আৰু বেংকিঙৰ লগত শ্বৰীয়ত সামঞ্জস্যপূৰ্ণ বুলি যুক্তি দিয়া প্ৰগতিশীল লোক আছে।[18][19][20] মানৱ অধিকাৰ সংগঠনৰ মতে কিছুমান পৌৰাণিক শ্বৰীয়ত প্ৰথাত মৌলিক মানৱ অধিকাৰ, লিংগ সমতা আৰু মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতাৰ বিৰুদ্ধে গুৰুতৰ উলংঘা জড়িত হৈ থাকে আৰু শ্বৰীয়ত পৰিচালিত দেশসমূহৰ প্ৰথাক সমালোচনা কৰা হয়। ইয়াৰ বিপৰীতে "মানৱ অধিকাৰৰ ধাৰণা" ইৰান আৰু চৌদি আৰৱৰ দৰে দেশৰ চৰকাৰে ইয়াক ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু পশ্চিমীয়া মূল্যবোধৰ অন্তৰ্গত বুলি দোষীভাৱে বাদ দিব পাৰে,[21] আৰু ইছলামিক সহযোগিতা সংস্থাই এই বিষয়ত কায়ৰো সন্মিলনে ঘোষণা কৰে যে মানৱ অধিকাৰ ইছলামৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ হ’লেহে সন্মান কৰিব পৰা যাব।[22] ষ্ট্ৰাছবাৰ্গৰ ইউৰোপীয় মানৱ অধিকাৰ আদালতে কেইবাটাও গোচৰত ৰায় দিছিল যে শ্বৰীয়ত “গণতন্ত্ৰৰ মৌলিক নীতিৰ সৈতে অসঙ্গতিপূৰ্ণ”।[23][24] আধুনিক যুগত মুছলমান দেশসমূহত ইউৰোপীয় আৰ্হিৰ সৈতে পৰম্পৰাগত আইনসমূহ বহুলভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে।[5][25] ন্যায়িক পদ্ধতি আৰু আইনী শিক্ষাকো একেদৰেই ইউৰোপীয় প্ৰথাৰ লগত মিলাই অনা হৈছে।[5] বেছিভাগ মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ ৰাজ্যৰ সংবিধানত শ্বৰীয়তৰ উল্লেখ আছে যদিও ইয়াৰ নিয়মসমূহ বহুলাংশে কেৱল পৰিয়াল আইনতহে ৰখা হৈছে।[5] ২০ শতিকাৰ শেষৰ ফালে ইছলামিক পুনৰুজ্জীৱনে ইছলামিক আন্দোলনসমূহে শ্বৰীয়ত সম্পূৰ্ণৰূপে কাৰ্যকৰী কৰাৰ আহ্বান আনিছিল, য’ত শিলগুটিৰ দৰে হুদুদ শাৰীৰিক শাস্তিও আছিল।[5][26]

ব্যুৎপত্তি আৰু ব্যৱহাৰ সম্পাদনা কৰক

সমসাময়িক ব্যৱহাৰ সম্পাদনা কৰক

মধ্যপ্ৰাচ্যৰ আৰবী ভাষী জনগোষ্ঠীসমূহে এটা ভৱিষ্যদ্বাণীমূলক ধৰ্মক সৰ্বমুঠভাৱে বুজাবলৈ শ্বৰীআহ শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰে।[27] উদাহৰণস্বৰূপে, শ্বৰীয়তত মুছাৰ অৰ্থ হ'ল মোচিৰ বিধান বা ধৰ্ম আৰু শ্বৰী-আতু-না যিকোনো একশ্বৰবাদী বিশ্বাসৰ উল্লেখত "আমাৰ ধৰ্ম" বুজাব পাৰে। ইছলামিক বক্তৃতাৰ ভিতৰত শৰীয়াহ মুছলমানসকলৰ জীৱন নিয়ন্ত্ৰণ কৰা ধৰ্মীয় নিয়মক বুজায়।[27] বহু মুছলমানৰ বাবে এই শব্দটোৰ অৰ্থ কেৱল "ন্যায়" আৰু তেওঁলোকে ন্যায় আৰু সমাজ কল্যাণৰ প্ৰসাৰ কৰা যিকোনো আইনক শ্বৰীয়তৰ অনুকূল বুলি বিবেচনা কৰে।[5]

জান মিচিয়েল অট্টোৱে ধৰ্মীয়, আইনী আৰু ৰাজনৈতিক বক্তৃতাত শ্বৰীয়ত শব্দটোৱে প্ৰকাশ কৰা চাৰিটা ইন্দ্ৰিয়ৰ পাৰ্থক্য কৰিছে:[28]

  • আল্লাহীয়, বিমূৰ্ত শ্বৰীয়ত: মানৱ জাতিৰ বাবে আল্লাহৰ পৰিকল্পনা আৰু আচৰণৰ নীতি-নিয়ম যিয়ে ইছলামিক সম্প্ৰদায়ক পথ প্ৰদৰ্শন কৰিব। বিভিন্ন দৃষ্টিভংগীৰ মুছলমানসকলে শ্বৰীয়তৰ বিমূৰ্ত ধাৰণাটোৰ প্ৰতি সন্মানৰ ক্ষেত্ৰত একমত যদিও এই শব্দটোৰ ব্যৱহাৰিক প্ৰভাৱ কেনেকৈ বুজি পায় তাত তেওঁলোকৰ মাজত পাৰ্থক্য আছে।
  • প্ৰাচীন শ্বৰীয়ত: ইছলামৰ প্ৰথম শতিকাত ইছলামিক ফকীহসকলে বিশদভাৱে প্ৰকাশ কৰা নিয়ম আৰু নীতিৰ শৰীৰ।
  • ঐতিহাসিক শ্বৰীয়ত(সমূহ): ইছলামিক ইতিহাসৰ সমগ্ৰ সময়ছোৱাত বিকশিত হোৱা নিয়ম আৰু ব্যাখ্যাৰ অংগ, ব্যক্তিগত বিশ্বাসৰ পৰা আৰম্ভ কৰি ৰাজ্যিক আইনলৈকে আৰু মতাদৰ্শগত বৰ্ণালীৰ মাজেৰে ভিন্ন। প্ৰাচীন শ্বৰীয়ত এই ভিন্নতাসমূহৰ বাবে প্ৰায়ে উল্লেখযোগ্য বিন্দু হিচাপে কাম কৰি আহিছে যদিও ইয়াৰ দ্বাৰা ইয়াৰ সময় আৰু স্থানৰ প্ৰভাৱো প্ৰতিফলিত হৈছে।
  • সমসাময়িক শ্বৰীয়ত(সমূহ): বৰ্তমান বিকশিত আৰু প্ৰচলিত নিয়ম আৰু ব্যাখ্যাৰ সম্পূৰ্ণ বৰ্ণালী।

১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে ইউৰোপীয় ব্যৱহাৰৰ পৰা ধাৰ কৰা আল-কানুন আল-ইছলামী (القانون الإسلامي, ইছলামিক আইন) এটা আনুষংগিক শব্দ মুছলমান বিশ্বত আধুনিক ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰেক্ষাপটত আইনী ব্যৱস্থাক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

ব্যুৎপত্তিবিজ্ঞান সম্পাদনা কৰক

š-r-ʕ মূলৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা আৰবী শব্দ šarīʿah ৰ অৰ্থৰ প্ৰাথমিক পৰিসৰ ধৰ্ম আৰু ধৰ্মীয় আইনৰ সৈতে জড়িত।[27] অভিধান পৰম্পৰাত ব্যৱহাৰৰ দুটা প্ৰধান ক্ষেত্ৰ লিপিবদ্ধ কৰা হৈছে য’ত šarīʿah শব্দটো ধৰ্মীয় অৰ্থহীনভাৱে দেখা দিব পাৰে।[29] পশুপালন বা যাযাবৰী পৰিৱেশৰ উদগনি দিয়া গ্ৰন্থসমূহত এই শব্দটো আৰু ইয়াৰ ব্যুৎপত্তিসমূহে স্থায়ী পানীৰ গাঁত বা সাগৰৰ পাৰত জীৱ-জন্তুক পানী দিয়াক বুজায়, তালৈ অহা জীৱ-জন্তুৰ বিশেষ উল্লেখ কৰে।[29] ব্যৱহাৰৰ আন এটা ক্ষেত্ৰ টানি লোৱা বা দীঘলীয়াৰ ধাৰণাটোৰ সৈতে জড়িত।[29] This range of meanings is cognate with the Hebrew saraʿ[স্পষ্টীকৰণৰ প্ৰয়োজন] এই অৰ্থৰ পৰিসৰ হিব্ৰু ভাষাৰ saraʿ ৰ সৈতে জড়িত আৰু ইয়াৰ উৎপত্তি "পথ" হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে।[29] এই দুয়োটা ক্ষেত্ৰতে ধৰ্মীয় অৰ্থৰ কিছুমান দিশৰ জন্ম দিয়া বুলি দাবী কৰা হৈছে।[29]

কিছুমান পণ্ডিতে šarīʿah শব্দটোক "অনুসৰণ কৰিবলগীয়া পথ" (হিব্ৰু শব্দ Halakhah ["যাবলৈ যোৱা পথ"])[30] বা "পানীৰ গাঁতলৈ যোৱা পথ" বুজোৱা এটা প্ৰাচীন আৰবী শব্দ বুলি বৰ্ণনা কৰিছে[31][32] আৰু যুক্তি আগবঢ়ায় যে ইয়াক উপমা হিচাপে গ্ৰহণ কৰা হৈছে কাৰণ শুষ্ক মৰুভূমিৰ পৰিৱেশত পানীৰ গুৰুত্বৰ পৰাই আল্লাহৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত জীৱনশৈলীৰ সৃষ্টি হয়।[32]

ধৰ্মীয় গ্ৰন্থত ব্যৱহাৰ সম্পাদনা কৰক

কোৰআনত শ্বৰীয়াহ আৰু ইয়াৰ সম্পৰ্কীয় ছিৰাহ এবাৰকৈ পোৱা যায়, যাৰ অৰ্থ হৈছে "পথ।" [27] মধ্যযুগত আৰবী ভাষী ইহুদীসকলে šarīʿah শব্দটো বহুলভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিছিল, দশম শতিকাৰ আৰবী ভাষাত Saʿadya Gaon দ্বাৰা তৌৰাত অনুবাদত শব্দটোৰ আটাইতকৈ সাধাৰণ অনুবাদ কৰিছিল।[27] এই শব্দটোৰ একেধৰণৰ ব্যৱহাৰ খ্ৰীষ্টান লেখকসকলৰ মাজতো পোৱা যায়।[27] আৰবী অভিব্যক্তি Sharīʿat Allāh (شريعة الله "আল্লাহৰ বিধান") תורת אלוהים (হিব্ৰু ভাষাত 'আল্লাহৰ বিধান') আৰু νόμος τοῦ θεοῦ (নতুন নিয়মত গ্ৰীক ভাষাত আল্লাহৰ বিধান')ৰ এটা সাধাৰণ অনুবাদ [ৰোম. ৭: ২২] ).[33] মুছলমান সাহিত্যত শ্বৰীয়তত কোনো নবী বা আল্লাহৰ নিয়ম বা বাৰ্তাক বুজায়, ইয়াৰ বিপৰীতে ফিকহ, যি পণ্ডিতবোৰে ইয়াৰ ব্যাখ্যাক বুজায়।[34]

১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে/২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ইংৰাজী ভাষাৰ আইন সম্পৰ্কীয় পুৰণি গ্ৰন্থসমূহত শ্বৰীয়তৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা শব্দটো আছিল শ্বেৰী।[35] ইয়াক ফৰাচী ৰূপৰ chéri-ৰ সৈতে অট্টোমান সাম্ৰাজ্যৰ সময়ত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল আৰু ই তুৰ্কী শ্বেৰ’(ই)ৰ পৰা আহিছে।[36]

ঐতিহাসিক উৎপত্তি সম্পাদনা কৰক

একেধৰণৰ আইনী ধাৰণা চকুৰ বিপৰীতে চকু প্ৰথমে হাম্মুৰাবীৰ সংহিতাত লিপিবদ্ধ কৰা হৈছিল। প্ৰাক-ইছলামিক আৰব সমাজত আন্তঃজনজাতি সংঘাতত সমাধানৰ আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা এটা প্ৰথা আছিল কিছাছ। এই সংকল্পৰ ভিত্তি আছিল যে হত্যাকাৰীজন যিটো জনগোষ্ঠীৰ অন্তৰ্গত সেই জনগোষ্ঠীৰ এজন সদস্যক হত্যা কৰা ব্যক্তিজনৰ সামাজিক মৰ্যাদাৰ সমতুল্য মৃত্যুদণ্ডৰ বাবে ভুক্তভোগীৰ পৰিয়ালক গতাই দিয়া হৈছিল।[37] "সামাজিক সমতুল্যতাৰ চৰ্ত"ৰ অৰ্থ আছিল হত্যাকাৰীৰ জনগোষ্ঠীৰ কোনো সদস্যক হত্যা কৰাজনৰ সমতুল্য মৃত্যুদণ্ড দিয়া, কাৰণ হত্যা কৰা ব্যক্তিজন পুৰুষ বা মহিলা, দাস বা মুক্ত, অভিজাত বা সাধাৰণ মানুহ। উদাহৰণস্বৰূপে, দাসৰ বাবে মাত্ৰ এজন দাসক হত্যা কৰিব পৰা গ’ল, আৰু এগৰাকী নাৰীৰ বাবে এগৰাকী নাৰীক হত্যা কৰিব পৰা গ’ল। আন কিছুমান ক্ষেত্ৰত হত্যা কৰা ব্যক্তিজনৰ পৰিয়ালক ক্ষতিপূৰণ (দিয়া) দিব পৰা যাব। এই প্ৰাক-ইছলাম বুজাবুজিৰ ওপৰত ইছলামিক যুগত এজন অমুছলমানৰ বাবে এজন মুছলমানক ফাঁচী দিব পাৰি নেকি সেই সম্পৰ্কে বিতৰ্কও সংযোজন কৰা হ’ল।

ইছলামত ৰূপায়ণৰ বাবে মূল আয়াত হৈছে আল বাকাৰা, ১৭৮ আয়ত: "মুমিনসকল! হত্যা কৰা লোকসকলৰ সন্দৰ্ভত তোমালোকৰ বাবে প্ৰতিশোধ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। মুক্ত বনাম মুক্ত, বন্দী বনাম বন্দী, নাৰী বনাম নাৰী। যাক বধ কৰা লোকৰ ভাতৃয়ে ক্ষমা কৰে।" মূল্যৰ বিনিময়ত, তেওঁ ৰীতি-নীতি পালন কৰক আৰু মূল্য ভালদৰে দিয়ক।"

পৰম্পৰাবাদী (আথাৰী) মুছলমান মত অনুসৰি শ্বৰীয়তৰ প্ৰধান নিয়মসমূহ "ঐতিহাসিক বিকাশ" নোহোৱাকৈ ইছলামিক নবী মুহাম্মাদৰ পৰা পোনপটীয়াকৈ প্ৰদান কৰা হৈছিল।[38] আৰু ইছলামিক ফিকহৰ উত্থানও মুহাম্মাদৰ জীৱনকালৰ পৰাই আৰম্ভ হয়।[5][6] এই দৃষ্টিত তেওঁৰ সহযোগী আৰু অনুগামীসকলে তেওঁ কৰা আৰু অনুমোদন জনোৱা কামক আৰ্হি (ছুন্নাহ) হিচাপে লৈ এই তথ্য হাদিছৰ ৰূপত পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মলৈ প্ৰেৰণ কৰিছিল।[5][6] এই প্ৰতিবেদনসমূহে প্ৰথমে অনানুষ্ঠানিক আলোচনা আৰু তাৰ পিছত পদ্ধতিগত আইনী চিন্তাৰ সূচনা কৰে, যিটো অষ্টম আৰু নৱম শতিকাত মাষ্টাৰ ইমাম আবু হানিফা, মালিক ইবনে আনাছ, আল-শ্বাফী আৰু আহমদ ইবনে হানবালে সৰ্বাধিক সফলতাৰে প্ৰকাশ কৰে, যিসকলক... ছুন্নী ন্যায়বিজ্ঞানৰ হানাফী, মালিকী, শ্বাফী আৰু হাম্বলি আইনী বিদ্যালয় (মাজহাব)ৰ প্ৰতিষ্ঠাপক।[6]

আধুনিক ইতিহাসবিদসকলে ফিকহ গঠনৰ বিকল্প তত্ত্ব দাঙি ধৰিছে।[5][6] প্ৰথমতে পশ্চিমীয়া পণ্ডিতসকলে পৰম্পৰাবাদী বিৱৰণীৰ সাধাৰণ ৰূপৰেখা গ্ৰহণ কৰিছিল।[39] ১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে ইগনাক গোল্ডজিহেৰে এক প্ৰভাৱশালী সংশোধনীবাদী অনুমান আগবঢ়ায় আৰু ২০ শতিকাৰ মাজভাগত জোচেফ শ্বাচে বিশদভাৱে প্ৰকাশ কৰে।[6] শ্বাষ্ট আৰু অন্যান্য পণ্ডিতসকলে[40] যুক্তি দিছিল যে ইতিমধ্যে বিদ্যমান আইন আৰু আইনী প্ৰয়োজনীয়তাৰে বহুত বেছি জনবহুল কৃষি আৰু নগৰীয়া সমাজ জয় কৰি আইনী নীতি প্ৰণয়নৰ প্ৰাৰম্ভিক মুছলমান প্ৰচেষ্টাত[note 2] কোৰআন আৰু[note 3] মুহাম্মাদৰ হাদিছক কেৱল আইনৰ এটা উৎস হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল,[note 4] য'ত আইনবিদ ব্যক্তিগত মতামত আছিল, বিজয়ী জনগোষ্ঠীসমূহৰ আইনী প্ৰথা, আৰু খলিফাসকলৰ আদেশ আৰু সিদ্ধান্তসমূহো বৈধ উৎস।[45]

 
কায়ৰোৰ ইমাম শ্বাফিয়ৰ সমাধি

এই তত্ত্ব অনুসৰি বেছিভাগ নীতিগত হাদিছৰ উৎপত্তি মুহাম্মাদৰ পৰা হোৱা নাছিল বৰঞ্চ প্ৰকৃততে পিছৰ কালত সৃষ্টি কৰা হৈছিল, হাদিছ পণ্ডিতসকলে ৰচনাক অপতৃণ কৰি পেলোৱাৰ প্ৰচেষ্টা চলোৱাৰ পিছতো।[note 5] আইনী নীতি-নিয়মসমূহ আনুষ্ঠানিকভাৱে শাস্ত্ৰৰ উৎসৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি হ’ব লাগিব বুলি মানি লোৱাৰ পিছত হাদিছৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত ফিকহৰ নিয়মৰ সমৰ্থকসকলে হাদিছৰ সংক্ৰমণৰ শৃংখলসমূহ মুহাম্মাদৰ সহযোগীসকললৈ ঘূৰাই আনিব।[6] তেওঁৰ মতে ইছলামিক ন্যায়বিজ্ঞানৰ প্ৰকৃত স্থপতি আছিল আল-শ্বাফী (মৃত্যু ৮২০ খ্ৰীষ্টাব্দ/২০৪ হিজৰী), যিয়ে এই ধাৰণা (যে আইনী নীতিসমূহ আনুষ্ঠানিকভাৱে শাস্ত্ৰীয় উৎসৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি হ’ব লাগিব) আৰু প্ৰাচীন আইনী তত্ত্বৰ অন্যান্য উপাদানসমূহ প্ৰণয়ন কৰিছিল তেওঁৰ কাম আল-ৰিছালা,[6][39] কিন্তু যাৰ আগতে মুহাম্মাদৰ হাদিছৰ প্ৰাধান্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নথকা ইছলামিক আইনৰ এটা গোট আছিল।

হাদিছৰ উৎপত্তি বিদ্বান বিতৰ্কৰ বিষয় হৈয়েই থাকিলেও এই তত্ত্বই (গোল্ডজিহেৰ আৰু শ্বাখ্টৰ) আপত্তিৰ জন্ম দিছে আৰু আধুনিক ইতিহাসবিদসকলে সাধাৰণতে অধিক সতৰ্ক, মধ্যৱৰ্তী স্থিতি গ্ৰহণ কৰে,[39] আৰু সাধাৰণতে মানি লোৱা হয় যে আদিম ইছলামিক ন্যায়বিজ্ঞানৰ বিকাশ ঘটিছিল ক ইছলামৰ ধৰ্মীয় আৰু নৈতিক নিয়মৰ দ্বাৰা গঠিত প্ৰশাসনিক আৰু জনপ্ৰিয় পদ্ধতিৰ সংমিশ্ৰণ।[47][5][48] ই আৰম্ভণিৰ বিজয়ৰ পিছত মুছলমান শাসনৰ অধীনলৈ অহা ভূমিসমূহৰ প্ৰাক-ইছলামী আইন আৰু ৰীতি-নীতিৰ কিছুমান দিশ অব্যাহত ৰাখিছিল আৰু অন্যান্য দিশসমূহৰ সংশোধন কৰিছিল, ইয়াৰ লক্ষ্য আছিল ইছলামিক আচৰণৰ নীতি-নিয়ম প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ ব্যৱহাৰিক প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা আৰু আৰম্ভণিতে উদ্ভৱ হোৱা বিবাদসমূহৰ বিচাৰ কৰা মুছলমান সম্প্ৰদায়।[49] অধ্যয়ন মহলত ক্ৰমান্বয়ে ন্যায়িক চিন্তাৰ বিকাশ ঘটিছিল, য’ত স্বতন্ত্ৰ পণ্ডিতসকলে স্থানীয় এজন মাষ্টৰৰ পৰা শিকিবলৈ আৰু ধৰ্মীয় বিষয়ত আলোচনা কৰিবলৈ মিলিত হৈছিল।[49][50] প্ৰথমতে এই বৃত্তসমূহৰ সদস্য সংখ্যা তৰল আছিল, কিন্তু সময়ৰ লগে লগে পদ্ধতিগত নীতিৰ ভাগ-বতৰা গোটৰ চাৰিওফালে সুকীয়া আঞ্চলিক আইনী বিদ্যালয়সমূহে স্ফটিকীয় হৈ পৰিল।[5][50] বিদ্যালয়সমূহৰ সীমা স্পষ্টভাৱে নিৰ্ধাৰণ হোৱাৰ লগে লগে ইয়াৰ মতবাদী নীতিৰ কৰ্তৃত্ব পূৰ্বৰ সময়ৰ এজন নিপুণ আইনবিদৰ হাতত ন্যস্ত হ’বলৈ ধৰিলে, যিজনক এতিয়াৰ পৰা বিদ্যালয়খনৰ প্ৰতিষ্ঠাপক হিচাপে চিনাক্ত কৰা হ’ল।[5][50] ইছলামৰ প্ৰথম তিনিটা শতিকাৰ কালছোৱাত সকলো আইনী বিদ্যালয়ে প্ৰাচীন আইনী তত্ত্বৰ বহল ৰূপৰেখা গ্ৰহণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে, যাৰ মতে ইছলামিক আইন কোৰআন আৰু হাদিছত দৃঢ়ভাৱে শিপাই থাকিব লাগিছিল।[5][51]

পৰম্পৰাগত ন্যায়বিজ্ঞান (ফিকহ) সম্পাদনা কৰক

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: ফিকহ

ফিকহক পৰম্পৰাগতভাৱে ফিকহৰ তাত্ত্বিক নীতিসমূহ অধ্যয়ন কৰা উছুল আল-ফিকহ (আৰ্থিক অৰ্থত ফিকহৰ শিপা) আৰু ফুৰুআল-ফিকহ (আক্ষৰতঃ ফিকহৰ শাখাসমূহ)ৰ ক্ষেত্ৰত ভাগ কৰা হয়, যিটো ৰায়দানৰ বিশদ বিৱৰণৰ বাবে নিবেদিত এই নীতিসমূহৰ ভিত্তিত।[6][12]

ন্যায়বিজ্ঞানৰ নীতি (উছুল আল-ফিকহ) সম্পাদনা কৰক

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: ইছলামিক ন্যায়বিজ্ঞানৰ নীতি

প্ৰাচীন আইনবিদসকলে মানৱ যুক্তি আল্লাহৰ পৰা পোৱা উপহাৰ বুলি ধৰি লৈছিল যিটো সম্পূৰ্ণৰূপে সামৰ্থ্যৰে ব্যৱহাৰ কৰা উচিত।[52] কিন্তু তেওঁলোকে বিশ্বাস কৰিছিল যে সঠিক আৰু ভুলৰ মাজত পাৰ্থক্য কৰিবলৈ কেৱল যুক্তিৰ ব্যৱহাৰ অপৰ্যাপ্ত, আৰু যুক্তিবাদী যুক্তিয়ে ইয়াৰ বিষয়বস্তু কোৰআনত অৱতীৰ্ণ হোৱা অতিক্ৰমণীয় জ্ঞানৰ শৰীৰৰ পৰা আৰু মহম্মদৰ ছুন্নাহৰ জৰিয়তে ল’ব লাগিব।[11][52]

ইছলামিক ন্যায়বিজ্ঞানৰ পৰম্পৰাগত তত্ত্বই ভাষাবিজ্ঞান আৰু অলংকাৰিকতাৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা শাস্ত্ৰসমূহৰ ব্যাখ্যা কেনেকৈ কৰিব লাগে সেই বিষয়ে বিশদভাৱে উল্লেখ কৰিছে।[6] ইয়াত হাদিছৰ সত্যতা প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ বাবে আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত অৱতীৰ্ণ হোৱা কোনো অংশৰ দ্বাৰা কোনো শাস্ত্ৰৰ আইনী শক্তি কেতিয়া বাতিল কৰা হয় সেইটো নিৰ্ণয় কৰাৰ পদ্ধতিও সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে।[6] কোৰআন আৰু ছুন্নাহৰ উপৰিও ছুন্নী ফিকহৰ প্ৰাচীন তত্ত্বই আইনৰ আন দুটা উৎসক স্বীকৃতি দিয়ে: ন্যায়িক সহমত (ijmaʿ) আৰু উপমামূলক যুক্তি (qiyas)।[47] সেয়েহে ই উপমাৰ প্ৰয়োগ আৰু সীমাৰ লগতে সহমতৰ মূল্য আৰু সীমাৰ লগতে অন্যান্য পদ্ধতিগত নীতিও অধ্যয়ন কৰে, যাৰ কিছুমান কেৱল আইনী বিদ্যালয়েহে গ্ৰহণ কৰে।[6] এই ব্যাখ্যাত্মক যন্ত্ৰটোক ইজতিহাদৰ ৰুব্ৰীকৰ অধীনত একত্ৰিত কৰা হৈছে, যিয়ে কোনো বিশেষ প্ৰশ্নৰ ওপৰত ৰায়দানৰ প্ৰয়াসত এজন ন্যায়িকৰ পৰিশ্ৰমক বুজায়।[6] দ্বাদশ ছিয়া ন্যায়বিজ্ঞানৰ তত্ত্ব, ছুন্নী বিদ্যালয়ৰ তত্ত্বৰ সমান্তৰালভাৱে কিছুমান পাৰ্থক্য আছে, যেনে কিয়াৰ ঠাইত যুক্তি (ʿaql)ক আইনৰ উৎস হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া আৰু ইমামসকলৰ পৰম্পৰাক অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ ছুন্নাহৰ ধাৰণাটো সম্প্ৰসাৰণ কৰা।[11][53]

শ্বৰীয়তৰ উৎস সম্পাদনা কৰক

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: শ্বৰীয়তৰ উৎস

ইছলামিক পণ্ডিত ছায়িদ ৰছিদ ৰিদাই (১৮৬৫ - ১৯৩৫ খ্ৰীষ্টাব্দ) ইছলামিক আইনৰ চাৰিটা মূল উৎসৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰিছে, যিবোৰৰ ওপৰত সকলো ছুন্নী মুছলমানে একমত হৈছে:

"ইছলামত আইন প্ৰণয়নৰ [সুপৰিচিত] উৎস চাৰিটা: কোৰআন, ছুন্নাহ, উম্মাহৰ সহমত আৰু দক্ষ ফিকহবিদসকলে গ্ৰহণ কৰা ইস্তিহাদ।" [54]

কিছুমান গৱেষকে মত প্ৰকাশ কৰিছে যে পৰম্পৰাগত জ্ঞানৰ বিপৰীতে প্ৰাথমিক উৎসসমূহৰ বিৱৰ্তন ফিকহৰ দৰেই হ’ব পাৰে; গেৰ্ড আৰ পুইন, লৰেন্স কনৰাড, পেট্ৰিচিয়া ক্ৰ’ন আৰু জোচেফ শ্বাক্টে ক্ৰমে ছিৰাহৰ কিতাপ,[55] হাদীছৰ পৰিভাষা[56] আৰু হাদীছৰ বৰ্ণনাৰ শৃংখল[57] পৰীক্ষা কৰি এই সিদ্ধান্তত উপনীত হয়।

  • কোৰআন: ইছলামত কোৰআনক আইনৰ আটাইতকৈ পবিত্ৰ উৎস বুলি গণ্য কৰা হয়।[58] প্ৰাচীন আইনবিদসকলে ইয়াৰ পাঠ্য অখণ্ডতাক সন্দেহৰ বাহিৰত বুলি ধৰি লৈছিল কাৰণ ইয়াক প্ৰতিটো প্ৰজন্মৰ বহু লোকে প্ৰদান কৰি আহিছে, যিটোক "পুনৰাবৃত্তি" বা "সমান্তৰাল সংক্ৰমণ" (তাৱাতুৰ) বুলি জনা যায়।[47][58] [59] কোৰআনৰ মাত্ৰ কেইবাশ আয়াতহে প্ৰত্যক্ষ আইনী প্ৰাসংগিকতা আছে, আৰু ইয়াক উত্তৰাধিকাৰৰ দৰে কেইটামান নিৰ্দিষ্ট ক্ষেত্ৰত কেন্দ্ৰীভূত কৰা হৈছে, যদিও অন্যান্য অংশসমূহক সাধাৰণ নীতিৰ উৎস হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে যাৰ আইনী শাখা-প্ৰশাখাসমূহ অন্য উপায়েৰে বিশদভাৱে উল্লেখ কৰা হৈছিল।[5][58]
  • হাদিছ: হাদিছত অধিক বিশদ আৰু ব্যৱহাৰিক আইনী নিৰ্দেশনা দিয়া হৈছে যদিও আৰম্ভণিতে স্বীকৃতি দিয়া হৈছিল যে সকলোবোৰেই প্ৰামাণিক নাছিল।[5][58] আদিম ইছলামিক পণ্ডিতসকলে তেওঁলোকৰ সংক্ৰমণ শৃংখলত তালিকাভুক্ত ব্যক্তিসকলৰ বিশ্বাসযোগ্যতা মূল্যায়ন কৰি তেওঁলোকৰ সত্যতা মূল্যায়নৰ বাবে এক পদ্ধতি উদ্ভাৱন কৰিছিল।[58] এই মাপকাঠীসমূহে ভৱিষ্যদ্বাণীমূলক পৰম্পৰাৰ বিশাল কৰ্পাছটোক সংকুচিত কৰি কেইবা হাজাৰ "শুদ্ধ" হাদিছলৈ লৈ গ'ল, যিবোৰ কেইবাটাও নীতিগত সংকলনত সংগ্ৰহ কৰা হৈছিল।[58] যিবোৰ হাদিছ সমান্তৰালভাৱে সংক্ৰমণ লাভ কৰিছিল, সেইবোৰক নিঃসন্দেহে প্ৰামাণ্য বুলি গণ্য কৰা হৈছিল; কিন্তু হাদিছৰ বিপুল সংখ্যক মাত্ৰ এজন বা কেইজনমান ট্ৰেন্সমিটাৰেহে প্ৰেৰণ কৰিছিল আৰু সেয়েহে ইয়াৰ পৰা কেৱল সম্ভাৱ্য জ্ঞানহে পোৱা গৈছিল।[60][47] কিছুমান হাদীছ আৰু কোৰআনৰ অংশত সন্নিৱিষ্ট ভাষাৰ অস্পষ্টতাই অনিশ্চয়তা আৰু অধিক বৃদ্ধি কৰিলে। পাঠ্য উৎসসমূহৰ আপেক্ষিক গুণগত মান আৰু ব্যাখ্যাৰ ওপৰত মতানৈক্যই আইনী পণ্ডিতসকলক বিকল্প ৰায়দান প্ৰণয়নত যথেষ্ট স্বচ্ছতাৰ সুবিধা প্ৰদান কৰিছিল।[5]
  • ইজমা: নীতিগতভাৱে সম্ভাৱ্য প্ৰমাণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি দিয়া ৰায়দানক নিৰপেক্ষ নিশ্চয়তালৈ উন্নীত কৰিব পৰা ঐকমত্য।[61][5] এই প্ৰাচীন মতবাদে ইয়াৰ কৰ্তৃত্ব লাভ কৰিছিল যে ইছলামিক সম্প্ৰদায়ে কেতিয়াও কোনো ভুল হাদিছৰ শৃংখলাৰ ওপৰত একমত হ’ব নোৱাৰে।[61] এই ধৰণৰ সহমতক কাৰিকৰীভাৱে সংজ্ঞায়িত কৰা হৈছিল যিকোনো বিশেষ প্ৰজন্মৰ সকলো দক্ষ আইনবিদৰ চুক্তি, যিয়ে সম্প্ৰদায়ৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে কাম কৰিছিল।[5][62] কিন্তু এনে চুক্তি লাভ আৰু নিশ্চিত কৰাত ব্যৱহাৰিক অসুবিধাৰ অৰ্থ আছিল যে ইয়াৰ আইনী বিকাশত বিশেষ প্ৰভাৱ পৰা নাছিল।[61][5] বিশিষ্ট আইনবিদসকলৰ ৰচনাৰ পৰামৰ্শ লৈ নিৰ্ণয় কৰিব পৰাকৈ অধিক প্ৰাগমেটিক ধৰণৰ সহমতৰ ৰূপ এটা ৰায় নিশ্চিত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল যাতে ইয়াক অধিক আলোচনাৰ বাবে পুনৰ মুকলি কৰিব পৰা নাযায়।[5] যিবোৰ গোচৰৰ বাবে একমতৰ হিচাপ আছিল, সেইবোৰে প্ৰাচীন ন্যায়বিজ্ঞানৰ ১ শতাংশতকৈও কম অংশ গঠন কৰে।[61]
  • কিয়াছ: শাস্ত্ৰভিত্তিক নিয়মৰ সৈতে উপমা কৰি শাস্ত্ৰত সম্বোধন নকৰা পৰিস্থিতিৰ বাবে এটা ৰায় উলিয়াবলৈ উপমামূলক যুক্তি ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[47] এটা ক্লাছিক উদাহৰণত, কোৰআনত মদ খোৱাৰ নিষেধাজ্ঞা কৰা হৈছে। সকলো মাদক পদাৰ্থলৈ সম্প্ৰসাৰিত কৰা হৈছে, এই পৰিস্থিতিসমূহে ভাগ কৰা "কাৰণ" (ʿilla)ৰ ভিত্তিত, যিটো এই ক্ষেত্ৰত মদ্যপান বুলি চিনাক্ত কৰা হৈছে।[47] যিহেতু কোনো নিয়মৰ কাৰণ স্পষ্ট নহ’বও পাৰে, সেয়েহে ইয়াৰ নিৰ্বাচনে সাধাৰণতে বিতৰ্ক আৰু ব্যাপক বিতৰ্কৰ সৃষ্টি কৰিছিল। ছুন্নী মুছলমানৰ গৰিষ্ঠসংখ্যকে কিয়াছক ইস্তিহাদৰ কেন্দ্ৰীয় স্তম্ভ হিচাপে লয়।[63] আনহাতে; জাহিৰী, আহমদ ইবনে হাম্বাল, আল-বুখাৰী, আদিম হাম্বলি আদিয়ে ছুন্নীসকলৰ মাজত কিয়াছক নাকচ কৰিছিল।[64][65][66] বাৰটা ছিয়া ন্যায়বিজ্ঞানেও কিয়াছৰ ব্যৱহাৰক স্বীকৃতি নিদিয়ে, কিন্তু ইয়াৰ ঠাইত যুক্তি (ʿ'Aql)ৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।[11][12]

ইস্তিহাদ সম্পাদনা কৰক

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: ইস্তিহাদ

ইজতিহাদৰ প্ৰাচীন প্ৰক্ৰিয়াই এই সাধাৰণতে স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত নীতিসমূহক অন্যান্য পদ্ধতিৰ সৈতে সংযুক্ত কৰিছিল, যিবোৰ সকলো আইনী বিদ্যালয়ে গ্ৰহণ কৰা নাছিল, যেনে ইস্তিহছান (বিধিগত পছন্দ), ইস্তিছলাহ (জনস্বাৰ্থৰ বিবেচনা) আৰু ইস্তিশাব (ধাৰাবাহিকতাৰ অনুমান)।[47] ইস্তিহাদ কৰাৰ যোগ্যতা থকা ফাক্বীহক মুজতাহিদ বুলি জনা যায়। [67][48] কোনো ৰায়ত উপনীত হ’বলৈ স্বাধীন যুক্তিৰ ব্যৱহাৰক তাকলিদ (অনুকৰণ)ৰ সৈতে বিপৰীতমুখী কৰা হয়, যিটোৱে মুজতাহিদৰ ৰায় অনুসৰণ কৰাটো বুজায়।[48] দশম শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ছুন্নী ন্যায়বিজ্ঞানৰ বিকাশে আগশাৰীৰ ন্যায়িকসকলক এই কথা ক’বলৈ প্ৰেৰণা দিছিল যে মূল আইনী প্ৰশ্নসমূহৰ সমাধান কৰা হৈছে আৰু ইস্তিহাদৰ পৰিসৰ ক্ৰমান্বয়ে সীমিত হৈ পৰিছে।[48][68] ১৮ শতিকাৰ পৰাই আগশাৰীৰ মুছলমান সংস্কাৰকসকলে তাকলিদ পৰিত্যাগ আৰু ইস্তিহাদৰ ওপৰত পুনৰ গুৰুত্ব দিয়াৰ আহ্বান জনাবলৈ আৰম্ভ কৰে, যিটো তেওঁলোকে প্ৰাথমিক ইছলামিক ন্যায়বিজ্ঞানৰ সজীৱতালৈ ঘূৰি অহা বুলি ভাবে।[68]

সিদ্ধান্তৰ প্ৰকাৰ (আখম) সম্পাদনা কৰক

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: আখম

ফিকহে আইনী নীতি-নিয়মৰ সৈতে যিমানেই চিন্তিত সিমানেই নৈতিক মানদণ্ডৰ প্ৰতিও চিন্তিত, কেৱল বৈধ আৰু অবৈধ্য, নৈতিকভাৱে কি সঠিক আৰু ভুল সেইটোও প্ৰতিষ্ঠা কৰিব বিচাৰে।[14][15] শ্বৰীয়ত ৰায়দান "পাঁচটা সিদ্ধান্ত" (আল-আহকাম আল-খামছা) নামেৰে জনাজাত পাঁচটা শ্ৰেণীৰ ভিতৰত এটাত পৰে: বাধ্যতামূলক (ফৰজ বা ৱাজিব), পৰামৰ্শ দিয়া (মণ্ডুব বা মুস্তাহাব), নিৰপেক্ষ (মুবাহ), নিন্দনীয় (মাক্ৰুহ), আৰু নিষিদ্ধ (হাৰাম)।[5][12]

নিষিদ্ধ কাম কৰা বা বাধ্যতামূলক কাম নকৰাটো পাপ বা অপৰাধ।[5] নিন্দনীয় কাম পৰিহাৰ কৰিব লাগে, কিন্তু আদালতত সেইবোৰ পাপ বা শাস্তিযোগ্য বুলি গণ্য কৰা নহয়।[5][69] নিন্দনীয় কাৰ্য্য পৰিহাৰ কৰা আৰু পৰামৰ্শ দিয়া কাৰ্য্য সম্পাদন কৰাটো পৰলোকত পুৰস্কাৰৰ বিষয় বুলি ধৰা হয়, আনহাতে নিৰপেক্ষ কাৰ্য্যত আল্লাহৰ পৰা কোনো বিচাৰৰ প্ৰয়োজন নহয়।[5][69] হালাল শব্দটোৱে প্ৰথম তিনিটা বা প্ৰথম চাৰিটা শ্ৰেণী সামৰি লয় সেই সম্পৰ্কে ন্যায়বিদসকলৰ মতানৈক্য আছে। আইনী আৰু নৈতিক ৰায়দান নিৰ্ভৰ কৰে কাৰ্য্যটো প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে সংঘটিত হৈছে নে নাই (দৰুৰা) আৰু অন্তৰ্নিহিত উদ্দেশ্য (নিয়্যা)ৰ ওপৰত, যিটো আইনী নীতিত প্ৰকাশ পাইছে "কাৰ্য্যসমূহ উদ্দেশ্য অনুসৰি [মূল্যায়ন কৰা হয়]।" [5]

বহু উদাহৰণত দেখা পোৱাৰ দৰে শ্ৰেণীবিভাজন আপেক্ষিক। উদাহৰণস্বৰূপে, আউলিয়াৰ অস্তিত্ব আৰু অলৌকিকতাত বিশ্বাস কৰাটো আল-তাহাৱী আৰু নাছাফীৰ দৰে বহু বিশিষ্ট ছুন্নী ধৰ্মমত লেখকে গতানুগতিক ইছলামৰ বাবে "চৰ্ত" হিচাপে উপস্থাপন কৰিছে[70][71] আৰু পৰম্পৰাগত ছুন্নী আৰু ছিয়া ধৰ্মত গ্ৰহণ কৰা হয়। কিন্তু এই বুজাবুজিক সন্মান প্ৰকাশ আৰু সন্তসকলৰ কবৰ ভ্ৰমণৰ লগতে ছালাফীবাদ, ৱাহাবীবাদ আৰু ইছলামিক আধুনিকতাবাদৰ দৰে পিউৰিটানিক আৰু পুনৰুজ্জীৱনবাদী ইছলামিক আন্দোলনসমূহে অগ্ৰাহ্য পাষণ্ডতা হিচাপে লয়।[72]

শ্বৰীয়ত আৰু জনস্বাৰ্থৰ লক্ষ্য সম্পাদনা কৰক

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: মকাছিদ আৰু মাছলাহ

শ্বৰীয়তৰ মকাছিদ (লক্ষ্য বা উদ্দেশ্য) আৰু মাছলাহ (কল্যাণ বা জনস্বাৰ্থ) দুটা সম্পৰ্কীয় প্ৰাচীন মতবাদ যিয়ে আধুনিক যুগত ক্ৰমান্বয়ে বিশিষ্ট ভূমিকা পালন কৰিবলৈ আহিছে।[73][74][75] প্ৰথমে এইবোৰ স্পষ্টভাৱে উল্লেখ কৰিছিল আল-গাজালি (মৃত্যু ১১১১)য়ে, যুক্তি দিছিল যে মাছলাহ হৈছে আল্লাহৰ বিধান প্ৰকাশৰ সাধাৰণ উদ্দেশ্য আৰু ইয়াৰ নিৰ্দিষ্ট লক্ষ্য আছিল মানুহৰ মংগলৰ পাঁচটা প্ৰয়োজনীয় বস্তু সংৰক্ষণ কৰা: ধৰ্ম, জীৱন, বুদ্ধিমত্তা, সন্তান, আৰু সম্পত্তি।[76] যদিও প্ৰাচীন যুগৰ বেছিভাগ ন্যায়িকে মাছলাহ আৰু মকাছিদক গুৰুত্বপূৰ্ণ আইনী নীতি হিচাপে স্বীকৃতি দিছিল, ইছলামিক আইনত তেওঁলোকে ল’বলগীয়া ভূমিকা সম্পৰ্কে তেওঁলোকৰ মতামত বেলেগ আছিল।[75] কিছুমান আইনবিদে ইয়াক শাস্ত্ৰৰ উৎস আৰু উপমামূলক যুক্তিৰ দ্বাৰা বাধাগ্ৰস্ত সহায়ক যুক্তি হিচাপে লয়।[73][77] আন কিছুমানে তেওঁলোকক আইনৰ এক স্বতন্ত্ৰ উৎস হিচাপে গণ্য কৰিছিল, যাৰ সাধাৰণ নীতিয়ে শাস্ত্ৰৰ আখৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নিৰ্দিষ্ট অনুমানক অতিক্ৰম কৰিব পাৰে।[73][78] পিছৰ মতামতটো প্ৰাচীন আইনবিদৰ সংখ্যালঘু লোকে গ্ৰহণ কৰিছিল যদিও আধুনিক যুগত ইয়াক বিভিন্ন ৰূপত বিশিষ্ট পণ্ডিতসকলে চেম্পিয়নশ্বিপ কৰিবলৈ ধৰিলে যিসকলে পৰম্পৰাগত ন্যায়বিজ্ঞানৰ বৌদ্ধিক ঐতিহ্যৰ আধাৰত ইছলামিক আইনক পৰিৱৰ্তিত সামাজিক পৰিস্থিতিৰ লগত খাপ খুৱাবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।[47][74] এই পণ্ডিতসকলে মকাছিদৰ তথ্য-পাতি সম্প্ৰসাৰণ কৰি শ্বৰীয়তৰ লক্ষ্য যেনে সংস্কাৰ আৰু নাৰীৰ অধিকাৰ (ৰছিদ ৰিদা); ন্যায় আৰু স্বাধীনতা (মুহাম্মাদ আল-গাজালি); আৰু মানৱ মৰ্যাদা আৰু অধিকাৰ (ইউছুফ আল-কাৰাদাৱী)।[73]

আইনৰ শাখা (ফুৰু আল-ফিকহ) সম্পাদনা কৰক

অতিৰিক্ত তথ্য: শ্বৰীয়ত আইনৰ বিষয়

ফুৰু আল-ফিকহ (আক্ষৰিক অৰ্থত ফিকহৰ শাখা)ৰ ডমেইন পৰম্পৰাগতভাৱে ইবাদত (আচাৰ-ব্যৱহাৰ বা ইবাদত) আৰু মুআমালাত (সামাজিক সম্পৰ্ক)ত বিভক্ত কৰা হয়।[6][48] বহুতো আইনবিদে বস্তুনিষ্ঠ ন্যায়বিজ্ঞানৰ শৰীৰটোক আৰু অধিক "চাৰিটা চতুৰ্থাংশ"ত ভাগ কৰিছে, যাক আচাৰ-অনুষ্ঠান, বিক্ৰী, বিবাহ আৰু আঘাত বুলি কোৱা হয়।[79] এই প্ৰতিটো শব্দই ৰূপকভাৱে বিভিন্ন বিষয়ৰ বাবে থিয় দিছিল।[79] উদাহৰণস্বৰূপে, বিক্ৰীৰ ত্ৰৈমাসিকত অন্যান্য বিষয়ৰ লগতে অংশীদাৰিত্ব, নিশ্চয়তা, উপহাৰ, আৰু উইল আদি অন্তৰ্ভুক্ত হ’ব।[79] ন্যায়িক ৰচনাবোৰ এনে সৰু সৰু বিষয়ৰ ক্ৰম হিচাপে সজোৱা হৈছিল, প্ৰত্যেককে "কিতাপ" (kitab) বুলি কোৱা হৈছিল।[6][79] ইয়াৰ আলোচনা সদায় কামৰ আৰম্ভণিতে ৰাখি অনুষ্ঠানৰ বিশেষ তাৎপৰ্য্য চিহ্নিত কৰা হৈছিল ।[6][79]

কিছুমান ইতিহাসবিদে ইছলামিক অপৰাধ আইনৰ এটা ক্ষেত্ৰক পৃথক কৰে, য’ত কেইবাটাও পৰম্পৰাগত শ্ৰেণীৰ সংমিশ্ৰণ ঘটিছে।[5][80][12] শাস্ত্ৰত নিৰ্ধাৰিত শাস্তি থকা কেইবাটাও অপৰাধক হুদুদ বুলি জনা যায়।[5] আইনবিদসকলে বিভিন্ন নিষেধাজ্ঞা গঢ়ি তুলিছিল যিবোৰে বহু ক্ষেত্ৰত সেইবোৰ প্ৰয়োগ কৰাটো কাৰ্যতঃ অসম্ভৱ কৰি তুলিছিল।[5] ইচ্ছাকৃতভাৱে শাৰীৰিক আঘাতৰ সৈতে জড়িত অন্যান্য অপৰাধসমূহৰ বিচাৰ লেক্স টালিওনিছৰ সংস্কৰণ অনুসৰি কৰা হয় যিয়ে অপৰাধৰ সৈতে সাদৃশ্যপূৰ্ণ শাস্তি (কিছাছ) নিৰ্ধাৰণ কৰে, কিন্তু ভুক্তভোগী বা তেওঁলোকৰ উত্তৰাধিকাৰীয়ে আৰ্থিক ক্ষতিপূৰণ (দিয়ত) গ্ৰহণ কৰিব পাৰে বা ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে অপৰাধীক ক্ষমা কৰিব পাৰে; কেৱল অইচ্ছাকৃত ক্ষতিৰ বাবেহে দিয়া হয়।[5][80] আন আন অপৰাধমূলক গোচৰসমূহ তাজিৰ শ্ৰেণীৰ অন্তৰ্গত, য'ত শাস্তিৰ লক্ষ্য হৈছে অপৰাধীক সংশোধন বা পুনৰ্বাসন আৰু ইয়াৰ ৰূপ বহুলাংশে ন্যায়াধীশৰ বিবেচনাৰ ওপৰত এৰি দিয়া হয়।[5][80] কাৰ্যক্ষেত্ৰত ইছলামিক ইতিহাসৰ আৰম্ভণিৰে পৰাই অপৰাধমূলক গোচৰসমূহ সাধাৰণতে শাসক প্ৰশাসিত আদালত বা স্থানীয় আৰক্ষীয়ে এনে পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰি চম্ভালিছিল যিবোৰ কেৱল শ্বৰীয়তৰ সৈতে শিথিলভাৱে জড়িত আছিল।[80]

ফুৰু সাহিত্যৰ দুটা প্ৰধান ধাৰা হ'ল মুখতাছাৰ (আইনৰ সংক্ষিপ্ত সাৰাংশ) আৰু মাবছুত (বিস্তৃত ধাৰাবাহিক)।[6] মুখতাছাৰ আছিল চুটি বিশেষ গ্ৰন্থ বা সাধাৰণ আভাস যিবোৰ শ্ৰেণীকোঠাত ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি বা বিচাৰকৰ পৰামৰ্শ ল’ব পাৰি।[5][81] প্ৰায়ে গোচৰৰ প্ৰসাৰ আৰু ধাৰণাগত পাৰ্থক্যৰ সৈতে সাধাৰণতে মুখতাছাৰৰ ওপৰত ধাৰাবাহিকতা প্ৰদান কৰা আৰু কেইবা ডজন বৃহৎ খণ্ডলৈকে বিস্তৃত হ'ব পৰা মাবছুত এটাই বিকল্প ৰায়দানৰ ন্যায্যতাৰ সৈতে লিপিবদ্ধ কৰিছিল।[6][81] ন্যায়িক সাহিত্যৰ পৰিভাষা ৰক্ষণশীল আছিল আৰু ব্যৱহাৰিক প্ৰাসংগিকতা হেৰুৱাই পেলোৱা ধাৰণাবোৰ সংৰক্ষণ কৰাৰ প্ৰৱণতা আছিল।[6] একে সময়তে সংক্ষিপ্তকৰণ আৰু ধাৰাভাষ্যৰ চক্ৰই প্ৰতিটো প্ৰজন্মৰ আইনবিদসকলক পৰিৱৰ্তিত সামাজিক পৰিস্থিতি পূৰণ কৰিবলৈ পৰিৱৰ্তিত আইনৰ এটা গোট আৰ্টিকুলেট কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল।[81] আন আন ন্যায়িক ধাৰাসমূহৰ ভিতৰত আছে কাৱাইদ (ছাত্ৰক সাধাৰণ নীতিসমূহ মনত ৰখাত সহায়ক হোৱাকৈ সংক্ষিপ্ত সূত্ৰ) আৰু কোনো বিশেষ পণ্ডিতৰ ফতোৱা সংগ্ৰহ।[5]

প্ৰাচীন ন্যায়বিজ্ঞানক "ইছলামৰ অন্যতম প্ৰধান বৌদ্ধিক কৃতিত্ব"[82] বুলি অভিহিত কৰা হৈছে আৰু ইছলামত ইয়াৰ গুৰুত্বক খ্ৰীষ্টান ধৰ্মত ধৰ্মতত্ত্বৰ সৈতে তুলনা কৰা হৈছে।

আইন বিদ্যালয় সম্পাদনা কৰক

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: মাজহাব
 
আবু দাউদ আৰু ইবনে হাম্বলিৰ মাজত ন্যায়িক আদান-প্ৰদান। ৮৭৯ খ্ৰীষ্টাব্দৰ অক্টোবৰ ইছলামিক বিশ্বৰ অন্যতম পুৰণি সাহিত্যিক পাণ্ডুলিপি।

প্ৰধান ছুন্নী আইন (মাজহাব) হ’ল হানাফি, মালিকি, শ্বাফী আৰু হাম্বলি মাজহাব।[48] নৱম আৰু দশম শতিকাত এইবোৰৰ উত্থান ঘটিছিল আৰু দ্বাদশ শতিকাৰ ভিতৰত প্ৰায় সকলো ন্যায়িকে এক বিশেষ মাজহাবৰ লগত মিলি গৈছিল।[83] এই চাৰিখন মাজহাবে ইজনে সিজনৰ বৈধতাক স্বীকাৰ কৰে আৰু ইহঁতে শতিকাজুৰি আইনী বিতৰ্কত পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-কলাপ কৰি আহিছে।[83][48] Rulings of these schools are followed across the Muslim world without exclusive regional restrictions, but they each came to dominate in different parts of the world.[83][48] For example, the Maliki school is predominant in North and West Africa; the Hanafi school in South and Central Asia; the Shafi'i school in Lower Egypt, East Africa, and Southeast Asia; and the Hanbali school in North and Central Arabia.[83][48][5] The first centuries of Islam also witnessed a number of short-lived Sunni madhhabs.[6] The Zahiri school, which is commonly identified as extinct, continues to exert influence over legal thought.[6][48][83] The development of Shia legal schools occurred along the lines of theological differences and resulted in formation of the Twelver, Zaidi and Ismaili madhhabs, whose differences from Sunni legal schools are roughly of the same order as the differences among Sunni schools.[6][5] The Ibadi legal school, distinct from Sunni and Shia madhhabs, is predominant in Oman.[48]

The transformations of Islamic legal institutions in the modern era have had profound implications for the madhhab system.[83] Legal practice in most of the Muslim world has come to be controlled by government policy and state law, so that the influence of the madhhabs beyond personal ritual practice depends on the status accorded to them within the national legal system.[83] State law codification commonly utilized the methods of takhayyur (selection of rulings without restriction to a particular madhhab) and talfiq (combining parts of different rulings on the same question).[83] Legal professionals trained in modern law schools have largely replaced traditional ulema as interpreters of the resulting laws.[83] Global Islamic movements have at times drawn on different madhhabs and at other times placed greater focus on the scriptural sources rather than classical jurisprudence.[83] The Hanbali school, with its particularly strict adherence to the Quran and hadith, has inspired conservative currents of direct scriptural interpretation by the Salafi and Wahhabi movements.[83] Other currents, such as networks of Indonesian ulema and Islamic scholars residing in Muslim-minority countries, have advanced liberal interpretations of Islamic law without focusing on traditions of a particular madhhab.[83]

তথ্যসমূহ সম্পাদনা কৰক

নোট সম্পাদনা কৰক

  1. ↑ Twelver Shia jurisprudence does not recognize the use of qiyas, but relies on reason (ʿaql) in their place. [11] [12]
  2. ↑ "...the essential features of old Muhammadan jurisprudence, such as the idea of the 'living tradition' of the ancient schools of law [local practices of early Muslim communities]; a body of common doctrine expressing the earliest effort to systematize; legal maxims which often reflect a slightly later stage, and an important nucleus of legal traditions... it is safe to say that [this] Muhammadan legal science started in the later part of the Umaiyad period, taking the legal practice of the time as its raw material and endorsing, modifying, or rejecting it"[41]
  3. ↑ Islamic "law did not derive directly from the Koran but developed... out of popular and administrative practices under the Umayyads, and this practice often diverged from the intentions and even the explicit wording of the Koran... Norms derived from the Koran were introduced into Muhammadan law almost invariably at a secondary stage"[42]
  4. ↑ "In the time of Shafi’i, traditions from the Prophet were already recognized as one of the material bases of Muhammadan law. Their position in the ancient schools of law was, as we have seen, much less certain."[43] Another example is that an early major works of fiqh—Muwatta Imam Malik (edited by Shaibani)—contains 429 ahadith by Muhammad but 750 by the Companions, Successors and others,[44] in contrast to later works by al-Bukhari, Muslim, etc. that contain only ahadith by Muhammad.
  5. ↑ "...a great many traditions in the classical and other collections were put into circulation only after Shafi'i's time; the first considerable body of legal traditions from the Prophet originated towards the middle of the second century..."[46]

উদ্ধৃতি সম্পাদনা কৰক

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Bassiouni, M. Cherif, ed (2014) [2013]. "The Sharīa, Sunni Islamic Law (Fiqh), and Legal Methods (Ilm Uṣūl al-Fiqh)". The Shari'a and Islamic Criminal Justice in Time of War and Peace. প্ৰকাশক Cambridge: Cambridge University Press. পৃষ্ঠা. 18–87. doi:10.1017/CBO9781139629249.003. ISBN 9781139629249. https://books.google.com/books?id=Tbj1AAAAQBAJ&pg=PA18। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 October 2021. 
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 "British & World English: sharia". প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. Archived from the original on 8 December 2015. https://web.archive.org/web/20151208120345/https://www.oxforddictionaries.com/definition/english/sharia। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 December 2015. 
  3. ↑ 3.0 3.1 Dahlén 2003, chpt. 2a.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 John L. Esposito, ed. (2014). "Islamic Law". The Oxford Dictionary of Islam. Oxford: Oxford University Press. Archived from the original on 31 March 2019. Retrieved 29 January 2017.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  5. ↑ 5.00 5.01 5.02 5.03 5.04 5.05 5.06 5.07 5.08 5.09 5.10 5.11 5.12 5.13 5.14 5.15 5.16 5.17 5.18 5.19 5.20 5.21 5.22 5.23 5.24 5.25 5.26 5.27 5.28 5.29 5.30 5.31 5.32 5.33 5.34 5.35 5.36 5.37 Vikør 2014.
  6. ↑ 6.00 6.01 6.02 6.03 6.04 6.05 6.06 6.07 6.08 6.09 6.10 6.11 6.12 6.13 6.14 6.15 6.16 6.17 6.18 6.19 6.20 6.21 6.22 6.23 6.24 6.25 Calder 2009.
  7. ↑ "Customary law has also been an important part of Islamic law from the beginning. It was used to resolve disputes that were not covered by sharia, and it also helped to adapt sharia to the needs of different societies and cultures." Islamic Law: An Introduction by John Esposito (2019) Esposito, John. Islamic Law: An Introduction. Oxford University Press, 2019. Page 31
  8. ↑ "Another key principle that the early Islamic jurists developed was the concept of urf, or customary law. Urf is the customary practices of a particular community. The early jurists recognized that urf could be used to supplement or complement Islamic law. For example, if there was no clear ruling on a particular issue in the Quran or hadith, the jurists could look to urf for guidance." The Oxford Handbook of Islamic Law; Emon, Anver M., and Rumee Ahmed, editors. The Oxford Handbook of Islamic Law. Oxford University Press, 2018. p. 25.
  9. ↑ "Customary law has also been an important part of Islamic law from the beginning. It was used to resolve disputes that were not covered by sharia, and it also helped to adapt sharia to the needs of different societies and cultures." Islamic Law: An Introduction by John Esposito (2019) Esposito, John. Islamic Law: An Introduction. Oxford University Press, 2019. Page 31
  10. ↑ "Another key principle that the early Islamic jurists developed was the concept of urf, or customary law. Urf is the customary practices of a particular community. The early jurists recognized that urf could be used to supplement or complement Islamic law. For example, if there was no clear ruling on a particular issue in the Quran or hadith, the jurists could look to urf for guidance." The Oxford Handbook of Islamic Law; Emon, Anver M., and Rumee Ahmed, editors. The Oxford Handbook of Islamic Law. Oxford University Press, 2018. p. 25.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 Dahlén 2003, chpt. 4c.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 Schneider 2014.
  13. ↑ John L. Esposito, Natana J. DeLong-Bas (2001), Women in Muslim family law Archived 19 October 2017 at the Wayback Machine, p. 2. Syracuse University Press, আই.এচ.বি.এন. 978-0815629085. Quote: "[...], by the ninth century, the classical theory of law fixed the sources of Islamic law at four: the Quran, the Sunnah of the Prophet, qiyas (analogical reasoning), and ijma (consensus)."
  14. ↑ 14.0 14.1 Coulson & El Shamsy 2019.
  15. ↑ 15.0 15.1 Hallaq 2010, পৃষ্ঠা. 145.
  16. ↑ Stewart 2013, পৃষ্ঠা. 500.
  17. ↑ Amanat 2009.
  18. ↑ An-Na'im, Abdullahi A (1996). "Islamic Foundations of Religious Human Rights". In Witte, John; van der Vyver, Johan D.. Religious Human Rights in Global Perspective: Religious Perspectives. পৃষ্ঠা. 337–59. ISBN 978-9041101792. https://books.google.com/books?id=aqyWwF5YA1gC&pg=PA337. 
  19. ↑ Hajjar, Lisa (2004). "Religion, State Power, and Domestic Violence in Muslim Societies: A Framework for Comparative Analysis". Law & Social Inquiry খণ্ড 29 (1): 1–38. doi:10.1111/j.1747-4469.2004.tb00329.x. 
  20. ↑ Al-Suwaidi, J. (1995). Arab and western conceptions of democracy; in Democracy, war, and peace in the Middle East (Editors: David Garnham, Mark A. Tessler), Indiana University Press, see Chapters 5 and 6; আই.এচ.বি.এন. 978-0253209399[পৃষ্ঠা নং প্ৰয়োজন]
  21. ↑ Gontowska, Luiza Maria, "Human Rights Violations Under the Sharia'a : A Comparative Study of the Kingdom of Saudi Arabia and the Islamic Republic of Iran" (2005). Honors College Theses. Paper 13.
  22. ↑ https://rwi.lu.se/wp-content/uploads/2021/01/2020-OIC-Declaration-of-Human-Rights.pdf
  23. ↑ See Refah Partİsİ (The Welfare Party) And Others V. Turkey (Applications nos. 41340/98, 41342/98, 41343/98 and 41344/98), Judgment, Strasbourg, 13 February 2003, No. 123 (siehe S. 39): "sharia is incompatible with the fundamental principles of democracy, since principles such as pluralism in the political sphere and the constant evolution of public freedoms have no place in it and a regime based on sharia clearly diverges from Convention values"; see Alastair Mowbray, Cases, Materials, and Commentary on the European Convention on Human Rights, OUP Oxford, 2012, p 744, Google-Books preview.
  24. ↑ Janisch, Wolfgang. "EuGH - Gegen Scheidungen nach Scharia-Recht" (de ভাষাত). Süddeutsche.de. https://www.sueddeutsche.de/politik/europaeischer-gerichtshof-gegen-scheidungen-nach-scharia-recht-1.3666617। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-02-03. 
  25. ↑ Otto 2008, পৃষ্ঠা. 19.
  26. ↑ Mayer 2009.
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 27.3 27.4 27.5 Calder & Hooker 2007, পৃষ্ঠা. 321.
  28. ↑ Otto 2008, পৃষ্ঠা. 9–10.
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 29.3 29.4 Calder & Hooker 2007, পৃষ্ঠা. 326.
  30. ↑ Abdal-Haqq, Irshad (2006). Understanding Islamic Law  – From Classical to Contemporary (edited by Aminah Beverly McCloud). Chapter 1 Islamic Law  – An Overview of its Origin and Elements. AltaMira Press. p. 4.
  31. ↑ Hashim Kamali, Mohammad (2008). Shari'ah Law: An Introduction. Oneworld Publications. পৃষ্ঠা. 2, 14. ISBN 978-1851685653. 
  32. ↑ 32.0 32.1 Weiss, Bernard G. (1998). The Spirit of Islamic Law. Athens, Georgia: University of Georgia Press. p. 17. আই.এচ.বি.এন. 978-0820319773.
  33. ↑ Ullmann, M. (2002), Wörterbuch der griechisch-arabischen Übersetzungen des neunten Jahrhunderts, Wiesbaden, p. 437. Rom. 7: 22: ‘συνήδομαι γὰρ τῷ νόμῳ τοῦ θεοῦ’ is translated as ‘أني أفرح بشريعة الله’
  34. ↑ Calder & Hooker 2007, পৃষ্ঠা. 322.
  35. ↑ "Corps de Droit Ottoman". Law Quarterly Review (Stevens and Sons) খণ্ড 21: 443–44. October 1905. , Number LXXXIV "The religious law of the Sheri, of which the ultimate source is the Koran,[...]" – A review of Corps de Droit Ottoman
  36. ↑ Strauss, Johann (2010). "A Constitution for a Multilingual Empire: Translations of the Kanun-ı Esasi and Other Official Texts into Minority Languages". In Herzog, Christoph. The First Ottoman Experiment in Democracy. প্ৰকাশক Würzburg. পৃষ্ঠা. 21–51. Archived from the original on 11 October 2019. https://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/menalib/download/pdf/2734659?originalFilename=true। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2019.  (info page on book Archived 20 September 2019 at the Wayback Machine at Martin Luther University) // Cited: p. 39 (PDF p. 41/338) // ""Chéri" may sound ambiguous in French but the term, used in our context for Islamic law (Turkish: şer’(i), is widely used in the legal literature at that time."
  37. ↑ KIRAZLI, SADIK (2011). "Conflict and Conflict Resolution in the pre-Islamic Arab Society". Islamic Studies খণ্ড 50 (1): 25–53. ISSN 0578-8072. https://www.jstor.org/stable/41932575. 
  38. ↑ Forte, David F. (1978). "Islamic Law; the impact of Joseph Schacht". Loyola Los Angeles International and Comparative Law Review খণ্ড 1: 8. http://www.soerenkern.com/pdfs/islam/IslamicLawTheImpactofJosephSchacht.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 April 2018. 
  39. ↑ 39.0 39.1 39.2 Jokisch 2015.
  40. ↑ Brown, Daniel W. (1996). Rethinking tradition in modern Islamic thought. Cambridge University Press. পৃষ্ঠা. 18–24. ISBN 978-0521570770. https://www.scribd.com/document/116836545/Rethinking-Traditions-in-Modern-Islamic-Thought-Daniel-w-Brown। আহৰণ কৰা হৈছে: 10 May 2018. 
  41. ↑ Schacht, Joseph (1959). The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 190. 
  42. ↑ Schacht, Origins, p. 224
  43. ↑ Schacht, Joseph (1959). The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 40. 
  44. ↑ Schacht, Joseph (1959). The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 22. 
  45. ↑ Jokisch, Benjamin (2018). "Origins of and influences on Islamic Law". The Oxford Handbook of Islamic Law. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 393. ISBN 9780191668265. https://books.google.com/books?id=Qs90DwAAQBAJ&q=schacht+competing+schools+of+law&pg=PA394। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 November 2019. 
  46. ↑ Schacht, Joseph (1959). The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 4. 
  47. ↑ 47.0 47.1 47.2 47.3 47.4 47.5 47.6 47.7 Ziadeh 2009.
  48. ↑ 48.00 48.01 48.02 48.03 48.04 48.05 48.06 48.07 48.08 48.09 48.10 Rabb 2009b.
  49. ↑ 49.0 49.1 Lapidus 2014, পৃষ্ঠা. 125.
  50. ↑ 50.0 50.1 50.2 Hallaq 2009, পৃষ্ঠা. 31–35.
  51. ↑ Lapidus 2014, পৃষ্ঠা. 130.
  52. ↑ 52.0 52.1 Hallaq 2009, পৃষ্ঠা. 15.
  53. ↑ Kamali 1999, পৃষ্ঠা. 121–22.
  54. ↑ Rashīd Riḍā, Muhammad (1996). The Muhammadan Revelation. প্ৰকাশক Alexandria, VA: Al-Saadawi Publications. পৃষ্ঠা. 127. ISBN 1-881963-55-1. 
  55. ↑ "well into the second century A.H. [Islamic] scholarly opinion on the birth date of the Prophet displayed a range of variance of 85 years. On the assumption that chronology is crucial to the stabilization of any tradition of historical narrative, whether transmitted orally or in writing, one can see in this state of affairs a clear indication that sīra studies in the second century were still in a state of flux" Conrad (June 1987). "Abraha and Muhammad: Some Observations Apropos of Chronology and Literary topoi in the Early Arabic Historical Tradition". Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 50 (2): 239. doi:10.1017/S0041977X00049016
  56. ↑ "short reports (sometimes just a line or two) recording what an early figure, such as a companion of the prophet or Muhammad himself, said or did on a particular occasion, preceded by a chain of transmitters". However, she adds that "nowadays, hadith almost always means hadith from Muhammad himself." Crone, Patricia (10 June 2008). "What do we actually know about Muhammad?". Open Democracy. Retrieved 16 April 2018.
  57. ↑ Reza Aslan quotes Schacht's maxim: `the more perfect the isnad, the later the tradition`, which he (Aslan) calls "whimsical but accurate" Future of Islam by Reza Aslan, (Random House, 2005) p.16
  58. ↑ 58.0 58.1 58.2 58.3 58.4 58.5 Hallaq 2009, পৃষ্ঠা. 16–18.
  59. ↑ Dahlén 2003, chpt. 4b.
  60. ↑ Hallaq 2009, পৃষ্ঠা. 16-18.
  61. ↑ 61.0 61.1 61.2 61.3 Hallaq 2009, পৃষ্ঠা. 21–22.
  62. ↑ Kamali 1999, পৃষ্ঠা. 146.
  63. ↑ Irshad Abdel Haqq (2006). Ramadan, Hisham M.. ed. Understanding Islamic Law: From Classical to Contemporary. Rowman Altamira. ISBN 9780759109919. https://books.google.com/books?id=5ZS7EaHTQX8C&q=Islamic+law%3A+An+Overview+of+Its+Origins+and+Elements&pg=PA1। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 August 2016. 
  64. ↑ B. Hallaq, Wael (2005). The Origins and Evolution of Islamic Law. প্ৰকাশক Cambridge, UK: Cambridge University Press. পৃষ্ঠা. 124, 127. ISBN 978-0-521-80332-8. 
  65. ↑ Lucas, Scott C. (2006). "The Legal Principles of Muhammad B. Ismāʿīl Al-Bukhārī and Their Relationship to Classical Salafi Islam". Islamic Law and Society খণ্ড 13 (3): 292. doi:10.1163/156851906778946341. 
  66. ↑ Mansoor Moaddel, Islamic Modernism, Nationalism, and Fundamentalism: Episode and Discourse, pg. 32. Chicago: University of Chicago Press, 2005.
  67. ↑ Dahlén 2003, chpt. 4d.
  68. ↑ 68.0 68.1 Rabb 2009c.
  69. ↑ 69.0 69.1 Hallaq 2009, পৃষ্ঠা. 20.
  70. ↑ Jonathan A. C. Brown, "Faithful Dissenters: Sunni Skepticism about the Miracles of Saints", Journal of Sufi Studies 1 (2012), p. 123
  71. ↑ Christopher Taylor, In the Vicinity of the Righteous (Leiden: Brill, 1999), pp. 5–6
  72. ↑ Heinrichs, Wolfhart; Bosworth, Clifford Edmund; van Donzel, Emeri Johannes; Bianquis, Thierry, eds. (2012). "Encyclopedia of Islam". Encyclopaedia of Islam. ISBN 978-90-04-16121-4. 
  73. ↑ 73.0 73.1 73.2 73.3 Duderija 2014, পৃষ্ঠা. 2–6.
  74. ↑ 74.0 74.1 Brown 2009.
  75. ↑ 75.0 75.1 Gleave 2012.
  76. ↑ Opwis 2007, পৃষ্ঠা. 65.
  77. ↑ Opwis 2007, পৃষ্ঠা. 66–68.
  78. ↑ Opwis 2007, পৃষ্ঠা. 68–69.
  79. ↑ 79.0 79.1 79.2 79.3 79.4 Hallaq 2009, পৃষ্ঠা. 28–30.
  80. ↑ 80.0 80.1 80.2 80.3 Ziadeh 2009c.
  81. ↑ 81.0 81.1 81.2 Hallaq 2009, পৃষ্ঠা. 10–11.
  82. ↑ Lewis, Bernard (1995). The Middle East, a brief history of the last 2000 years. প্ৰকাশক NY: Simon and Schuster. পৃষ্ঠা. 223. ISBN 978-0684832807. 
  83. ↑ 83.00 83.01 83.02 83.03 83.04 83.05 83.06 83.07 83.08 83.09 83.10 83.11 Hussin 2014.

উৎস সম্পাদনা কৰক

অধিক পঢ়ক সম্পাদনা কৰক

বাহ্যিক সংযোগ সম্পাদনা কৰক

ৱিকিমিডিয়া কমন্সত শ্বৰীয়ত সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল আছে।
মুক্ত অভিধান ৱিক্সনেৰীত শ্বৰীয়ত শব্দৰ অৰ্থ চাওক।
ৱিকিউদ্ধৃতিত শ্বৰীয়ত বিষয় সংক্ৰান্তত উদ্ধৃতি আছে।

সাঁচ:Portal bar

"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=শ্বৰীয়ত&oldid=412258"ৰ পৰা অনা হৈছে